Toelichting bij COM(2022)459 - Noodinstrument voor de eengemaakte markt - Hoofdinhoud

Dit is een beperkte versie

U kijkt naar een beperkte versie van dit dossier in de EU Monitor.

dossier	COM(2022)459 - Noodinstrument voor de eengemaakte markt.
bron	COM(2022)459
datum	19-09-2022

1. ACHTERGROND VAN HET VOORSTEL

• Motivering en doel van het voorstel

De eengemaakte markt is een van de grootste troeven van de EU en vormt de ruggengraat van de economische groei en het welzijn van de EU. Recente crises, zoals de COVID-19-pandemie of de Russische invasie in Oekraïne, hebben aangetoond hoe kwetsbaar de eengemaakte markt en de toeleveringsketens ervan zijn bij onvoorziene verstoringen en hoe sterk de Europese economie en al haar belanghebbenden afhankelijk zijn van een goed functionerende eengemaakte markt. In de toekomst kunnen naast geopolitieke instabiliteit ook klimaatverandering en daaruit voortvloeiende natuurrampen, biodiversiteitsverlies en wereldwijde economische instabiliteit andere, nieuwe noodsituaties teweegbrengen. Daarom moet de werking van de eengemaakte markt in tijden van nood worden gewaarborgd.

Een crisis kan een tweeledig effect hebben op de eengemaakte markt. Enerzijds kan een crisis resulteren in belemmeringen voor het vrije verkeer binnen de eengemaakte markt, waardoor de werking ervan wordt verstoord. Anderzijds kunnen de tekorten aan crisisrelevante goederen en diensten tijdens een crisis worden verergerd als de eengemaakte markt versnipperd is en niet functioneert. Daardoor kunnen de toeleveringsketens snel onderbroken raken en ondervinden bedrijven moeilijkheden bij het inkopen, leveren of verkopen van goederen en diensten. De toegang van consumenten tot belangrijke producten en diensten wordt verstoord. Een gebrek aan informatie en juridische duidelijkheid verergert het effect van die verstoringen nog. Naast de directe maatschappelijke risico’s die de crisis veroorzaakt, ondervinden burgers, en met name kwetsbare groepen, sterke negatieve economische gevolgen. Het voorstel beoogt derhalve twee afzonderlijke, maar onderling verbonden problemen aan te pakken: belemmeringen voor het vrije verkeer van goederen, diensten en personen in tijden van crisis, en tekorten aan crisisrelevante goederen en diensten.

In nauwe samenwerking met alle lidstaten en de andere bestaande EU-crisisinstrumenten zal het noodinstrument voor de eengemaakte markt een sterke flexibele governancestructuur en een gericht instrumentarium bieden om de soepele werking van de eengemaakte markt tijdens toekomstige crises van welke aard dan ook te waarborgen. Het is onwaarschijnlijk dat de in dit voorstel opgenomen instrumenten allemaal tegelijkertijd nodig zullen zijn. Het doel is veeleer de EU op de toekomst voor te bereiden en haar uit te rusten met wat zij nodig kan hebben in een bepaalde crisissituatie die de eengemaakte markt ernstig belemmert.

De Europese Raad heeft in zijn conclusies van 1 en 2 oktober 2020 ¹ verklaard dat de EU lering zal trekken uit de COVID-19-pandemie en de resterende versnippering, belemmeringen en zwaktes van de eengemaakte markt in noodsituaties zal aanpakken. In de mededeling over de actualisering van de nieuwe industriestrategie ² heeft de Commissie een instrument aangekondigd om het vrije verkeer van personen, goederen en diensten te waarborgen en te zorgen voor meer transparantie en coördinatie in tijden van crisis. Dit initiatief maakt deel uit van het werkprogramma van de Commissie voor 2022 ³ . Het Europees Parlement was verheugd over het voorstel van de Commissie om een noodinstrument voor de eengemaakte markt in te voeren en heeft de Commissie verzocht dit te ontwikkelen als wettelijk bindend structureel instrument voor het waarborgen van het vrije verkeer van personen, goederen en diensten in het geval van toekomstige crises ⁴ .

• Verenigbaarheid met bestaande bepalingen op het beleidsterrein

In verschillende EU-rechtsinstrumenten zijn bepalingen opgenomen die relevant zijn voor crisisbeheersing in algemene zin. Anderzijds bevatten bepaalde EU-kaders en onlangs goedgekeurde voorstellen van de Commissie gerichtere maatregelen die betrekking hebben op bepaalde aspecten van crisisbeheersing of zijn toegesneden op specifieke sectoren. Het noodinstrument voor de eengemaakte markt zal van toepassing zijn onverminderd de bepalingen van deze gerichte crisisbeheersingsinstrumenten, die als lex specialis moeten worden beschouwd. Financiële diensten, geneesmiddelen, medische hulpmiddelen of andere medische tegenmaatregelen en voedselveiligheidsproducten in het bijzonder zijn uitgesloten van het toepassingsgebied van het initiatief aangezien er op deze gebieden een specifiek crisisrelevant kader bestaat.

Inhoudsopgave

Wisselwerking met horizontale crisisresponsmechanismen
Wisselwerking met horizontale mechanismen van de eengemaakte markt
Wisselwerking met maatregelen gericht op specifieke aspecten van crisisbeheersing
Wisselwerking met sectorspecifieke crisismaatregelen
Wisselwerking met lopende initiatieven
Samenhang met het externe optreden van de EU
Wisselwerking met andere instrumenten
1. Adviesgroep
2. Kader voor noodplanning
3. Kader voor bewaking van de eengemaakte markt
4. Kader voor noodsituaties voor de eengemaakte markt

1. Wisselwerking met horizontale crisisresponsmechanismen

De geïntegreerde EU-regeling politieke crisisrespons (IPCR) ⁵ is een van de horizontale crisisresponsmechanismen ⁶ . Het voorzitterschap van de Raad van de EU gebruikt de IPCR om de informatie-uitwisseling en de politieke coördinatie tussen de lidstaten in reactie op complexe crises te vergemakkelijken. In oktober 2015 is de vluchtelingen- en migratiecrisis voor het eerst onderzocht in het kader van de IPCR, die voorts een belangrijke rol heeft gespeeld bij de monitoring en ondersteuning van de crisisrespons, waarbij verslag is uitgebracht aan het Coreper, de Raad en de Europese Raad. Via de IPCR kan de Unie reageren op grote crises als gevolg van cyberaanvallen, natuurrampen of hybride dreigingen. Meer recent is de IPCR ook toegepast na de uitbraak van de COVID-19-pandemie en de meedogenloze aanval van Rusland in Oekraïne.

Een ander algemeen crisisresponsmechanisme van de EU is het Uniemechanisme voor civiele bescherming en het bijbehorende Coördinatiecentrum voor respons in noodsituaties (ERCC) ⁷ . Het ERCC is het centrale operationele centrum van de Commissie dat zich 24/7 bezighoudt met de eerste respons op noodsituaties, de aanleg van strategische voorraden op EU-niveau voor respons op noodsituaties (“rescEU”), rampenrisicobeoordelingen, de opstelling van scenario’s, doelstellingen inzake rampbestendigheid, een EU-breed overzicht van risico’s op natuurlijke en door de mens veroorzaakte rampen, en andere preventie- en paraatheidsmaatregelen, zoals opleidingen en oefeningen.

2. Wisselwerking met horizontale mechanismen van de eengemaakte markt

Waar passend en noodzakelijk moet worden gezorgd voor coördinatie tussen het noodinstrument voor de eengemaakte markt en de activiteiten van de taskforce voor de handhaving van de eengemaakte markt. De Commissie legt gemelde belemmeringen die het vrije verkeer van strategische goederen en diensten aanzienlijk verstoren, ter bespreking/evaluatie voor aan de taskforce voor de handhaving van de eengemaakte markt.

• Verenigbaarheid met andere beleidsterreinen van de Unie

3. Wisselwerking met maatregelen gericht op specifieke aspecten van crisisbeheersing

De bovengenoemde horizontale crisisresponsmechanismen worden aangevuld met gerichtere maatregelen met betrekking tot specifieke aspecten van de eengemaakte markt, zoals het vrije verkeer van goederen, gemeenschappelijke uitvoerregels of overheidsopdrachten.

Een dergelijk kader is Verordening (EG) nr. 2679/98 (“de aardbeienverordening”) ⁸ , waarbij een responsmechanisme is ingesteld om aan een lidstaat toe te schrijven belemmeringen voor het vrije verkeer van goederen die ernstige verstoringen veroorzaken en onmiddellijk optreden vereisen, aan te pakken. Die verordening voorziet in een kennisgevingsmechanisme en in een systeem voor de uitwisseling van informatie tussen de lidstaten en de Commissie. (Zie de punten 8.1 en 8.2 voor meer informatie.)

Op grond van de verordening betreffende de gemeenschappelijke regeling voor de uitvoer ⁹ kan de Commissie bepaalde categorieën producten bij uitvoer buiten de EU onderwerpen aan uitvoertoezicht of een uitvoervergunning. De Commissie onderwerpt bepaalde vaccins en werkzame stoffen die voor de vervaardiging van dergelijke vaccins worden gebruikt, op deze basis aan uitvoertoezicht ¹⁰ .

Andere economische maatregelen zijn onder meer de onderhandelingsprocedure en occasionele gezamenlijke aanbestedingen door de Commissie namens de lidstaten ¹¹ .

4. Wisselwerking met sectorspecifieke crisismaatregelen

Bepaalde EU-kaders omvatten gerichtere maatregelen die uitsluitend betrekking hebben op specifieke aspecten van crisisbeheersing of specifieke sectoren.

In de mededeling van de Commissie “Noodplan voor het waarborgen van de voedselvoorziening en voedselzekerheid in tijden van crisis” ¹² worden lessen getrokken uit de COVID-19-pandemie en eerdere crises, teneinde de coördinatie en crisisbeheersing, waaronder de paraatheid, te verbeteren. Daartoe worden in het noodplan de kernbeginselen uiteengezet die moeten worden gevolgd om de voedselvoorziening en de voedselzekerheid te waarborgen tijdens eventuele toekomstige crises. Om de uitvoering van het noodplan en de kernbeginselen ervan te waarborgen, heeft de Commissie tegelijkertijd het Europees mechanisme voor paraatheid en respons bij voedselzekerheidscrises (EFSCM) ingesteld, een groep bestaande uit vertegenwoordigers van de lidstaten en derde landen en belanghebbenden uit de voedselvoorzieningsketen, onder voorzitterschap van de Commissie, om de coördinatie te versterken en gegevens en praktijken uit te wisselen. Het EFSCM werd in maart 2022 voor het eerst bijeengeroepen om de gevolgen van de stijgende energie- en inputprijzen en van de Russische invasie in Oekraïne voor de voedselzekerheid en -voorziening te bespreken. De marktwaarnemingsposten en de groepen voor de dialoog met het maatschappelijk middenveld zijn andere fora die zorgen voor transparantie en de uitwisseling van informatie in de levensmiddelensector.

De mededeling van de Commissie “Een noodplan voor vervoer” ¹³ heeft tot doel de crisisparaatheid en de bedrijfscontinuïteit in de vervoerssector te waarborgen. Het plan omvat een “crisishandboek” met tien maatregelen om in geval van een crisis de negatieve gevolgen voor de vervoerssector, de passagiers en de interne markt te verzachten. De maatregelen zijn onder meer bedoeld om de EU-vervoerswetgeving geschikt te maken voor crisissituaties, adequate steun te bieden aan de vervoerssector, te zorgen voor ononderbroken vrij verkeer van personen, goederen en diensten, vervoersinformatie uit te wisselen, noodsituaties voor het vervoer in levensechte situaties te testen, enz ¹⁴ .

Verordening (EU) nr. 1308/2013 tot vaststelling van een gemeenschappelijke ordening van de markten voor landbouwproducten ¹⁵ (de GMO-verordening) en de aanverwante GMO-verordening voor de visserij ¹⁶ vormen de rechtsgrondslag voor de verzameling van relevante informatie bij de lidstaten om de markt transparanter te maken ¹⁷ .

Verordening (EU) 2021/1139 tot oprichting van het Europees Fonds voor maritieme zaken, visserij en aquacultuur ¹⁸ (de EFMZVA-verordening) vormt de rechtsgrondslag voor de ondersteuning van de visserij- en aquacultuursector bij uitzonderlijke gebeurtenissen die een aanzienlijke verstoring van de markten tot gevolg hebben.

Verordening (EU) 2021/953 betreffende het digitaal EU-COVID-certificaat ¹⁹ omvat een gemeenschappelijk kader voor de afgifte, verificatie en aanvaarding van interoperabele COVID-19-vaccinatie-, -test- en -herstelcertificaten teneinde het vrije verkeer van EU-burgers en hun familieleden tijdens de COVID-19-pandemie te faciliteren. Voorts heeft de Raad op basis van voorstellen van de Commissie specifieke aanbevelingen vastgesteld over de gecoördineerde aanpak van de beperking van het vrije verkeer in reactie op de COVID-19-pandemie ²⁰ . In het verslag over het EU-burgerschap 2020 ²¹ kondigde de Commissie ook aan dat zij van plan was de richtsnoeren betreffende het vrije verkeer van 2009 te herzien om de rechtszekerheid voor EU-burgers die hun rechten op vrij verkeer uitoefenen te verbeteren, en om een meer doeltreffende en uniforme toepassing van de wetgeving betreffende het vrije verkeer in de hele EU te verzekeren. De herziene richtsnoeren moeten onder meer de toepassing van beperkende maatregelen betreffende het vrije verkeer aanpakken, meer bepaald de maatregelen die zijn genomen uit bezorgdheid over de volksgezondheid.

Verordening (EU) 2022/123 betreffende een grotere rol van het Europees Geneesmiddelenbureau inzake crisisparaatheid en -beheersing op het gebied van geneesmiddelen en medische hulpmiddelen ²² biedt een kader voor het monitoren en beperken van potentiële en daadwerkelijke tekorten aan centraal en nationaal toegelaten geneesmiddelen voor menselijk gebruik die als kritiek worden beschouwd voor de aanpak van een bepaalde “noodsituatie op het gebied van de volksgezondheid” of een “ingrijpende gebeurtenis”.

Tot slot is bij besluit van de Commissie van 16 september 2021 ²³ de Autoriteit voor paraatheid en respons inzake noodsituaties op gezondheidsgebied opgericht, die moet zorgen voor een gecoördineerd optreden op het niveau van de Unie om te reageren op noodsituaties op gezondheidsgebied, onder meer op het gebied van monitoring van de behoeften, snelle ontwikkeling, productie, aankoop en billijke verdeling van medische tegenmaatregelen.

5. Wisselwerking met lopende initiatieven

Tegelijkertijd hebben verschillende onlangs voorgestelde initiatieven die momenteel worden besproken betrekking op aspecten die relevant zijn voor crisisrespons en -paraatheid. Deze initiatieven hebben echter een beperkte reikwijdte; ze bestrijken crisisscenario’s van een specifiek type en zijn niet bedoeld om een algemeen horizontaal crisisbeheersingskader op te zetten. Voor zover deze initiatieven een sectoraal kader voor crisisrespons en -paraatheid omvatten, heeft dat kader voorrang boven het noodinstrument voor de eengemaakte markt als lex specialis.

Het voorstel van de Commissie voor een verordening inzake ernstige grensoverschrijdende bedreigingen van de gezondheid en houdende intrekking van Besluit nr. 1082/2013/EU (het “besluit grensoverschrijdende bedreigingen van de gezondheid”) ²⁴ heeft tot doel het EU-kader voor gezondheidsbeveiliging alsook de rol van belangrijke EU-agentschappen op het gebied van crisisparaatheid en -respons in geval van ernstige grensoverschrijdende bedreigingen voor de gezondheid te versterken ²⁵ . Eenmaal vastgesteld zal het de paraatheids- en responsplanning en de epidemiologische surveillance en monitoring versterken, de gegevensrapportage verbeteren en de EU-interventies versterken.

Het voorstel van de Commissie voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van Verordening (EG) nr. 851/2004 voorziet in de oprichting van een Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding ²⁶ .

Het voorstel van de Commissie voor een verordening van de Raad betreffende een kader van maatregelen ter waarborging van de levering van in een crisissituatie relevante medische tegenmaatregelen in geval van een noodsituatie op het gebied van de volksgezondheid op EU‑niveau ²⁷ voorziet in crisisresponsmechanismen zoals gezamenlijke aanbesteding, informatieverzoeken met antwoordplicht voor bedrijven over hun productiecapaciteit, en herbestemming van productielijnen in geval van een volksgezondheidscrisis zodra een noodsituatie op het gebied van de volksgezondheid wordt afgekondigd. De afkondiging van een noodsituatie in de EU leidt tot meer coördinatie en maakt de ontwikkeling, opslag en aankoop van crisisrelevante producten mogelijk. Het voorstel heeft betrekking op medische tegenmaatregelen die worden gedefinieerd als geneesmiddelen voor menselijk gebruik, medische hulpmiddelen en andere goederen of diensten die van belang zijn voor paraatheid voor en respons op een ernstige grensoverschrijdende bedreiging van de gezondheid.

Het voorstel van de Commissie voor de Europese chipverordening ²⁸ heeft tot doel het Europese ecosysteem voor halfgeleiders te versterken. Een belangrijke pijler van deze strategie is het opzetten van een mechanisme voor gecoördineerde monitoring van en respons op tekorten aan halfgeleiders, teneinde te anticiperen en snel te reageren op toekomstige verstoringen van de toeleveringsketen, door middel van een speciaal instrumentarium voor noodsituaties, in samenwerking met de lidstaten en internationale partners. Het beoogde mechanisme is specifiek gericht op mogelijke halfgeleidercrises en zal uitsluitend van toepassing zijn als de crisismodus wordt geactiveerd.

Het voorstel van de Commissie voor een dataverordening ²⁹ zal overheidsinstanties in staat stellen toegang te krijgen tot gegevens in bezit van de particuliere sector die in uitzonderlijke omstandigheden nodig zijn, met name om een wettelijk mandaat uit te voeren indien de gegevens niet anderszins beschikbaar zijn of in geval van een algemene noodsituatie (d.w.z. een uitzonderlijke situatie die negatieve gevolgen heeft voor de EU-bevolking, een lidstaat of een deel daarvan, met een risico op ernstige en blijvende gevolgen voor de levensomstandigheden of de economische stabiliteit, of een aanzienlijke verslechtering van de economische activa in de EU of in de betrokken lidstaat of lidstaten).

Het voorstel van de Commissie tot wijziging van de Schengengrenscode ³⁰ heeft tot doel een gemeenschappelijk antwoord te bieden aan de binnengrenzen in situaties waarin een meerderheid van de lidstaten wordt bedreigd. De voorgestelde wijziging voorziet ook in procedurele waarborgen bij eenzijdige herinvoering van binnengrenstoezicht en in de toepassing van verzachtende maatregelen en bijzondere waarborgen voor grensregio’s bij herinvoering van binnengrenstoezicht. Dergelijke controles hebben met name gevolgen voor mensen die op dagelijkse basis de grens oversteken (voor werk, onderwijs, gezondheidszorg, familiebezoeken), zoals is gebleken tijdens de COVID-19-pandemie. Het voorstel bevordert een intensiever gebruik van doeltreffende alternatieve maatregelen tegen de geconstateerde bedreigingen voor de binnenlandse veiligheid of de openbare orde in plaats van binnengrenstoezicht, zoals meer controles door de politie of andere autoriteiten in grensregio’s, met inachtneming van bepaalde voorwaarden. Het voorstel biedt de Raad voorts de mogelijkheid om snel bindende regels vast te stellen die voorzien in tijdelijke reisbeperkingen voor onderdanen van derde landen aan de buitengrenzen in geval van een bedreiging voor de volksgezondheid. Ook wordt verduidelijkt welke maatregelen de lidstaten kunnen nemen om de buitengrenzen van de EU doeltreffend te beheren in gevallen waarin migranten door derde landen worden geïnstrumentaliseerd voor politieke doeleinden.

Het in december 2020 door de Commissie aangenomen voorstel voor een richtlijn betreffende de veerkracht van kritieke entiteiten ³¹ heeft tot doel de veerkracht te vergroten van entiteiten die diensten verlenen die van essentieel belang zijn voor het verrichten van vitale maatschappelijke functies of belangrijke economische activiteiten in de EU. Met dit initiatief wordt beoogd een alomvattend kader te creëren ter ondersteuning van de lidstaten om ervoor te zorgen dat kritieke entiteiten die essentiële diensten verlenen, in staat zijn ernstige verstorende incidenten zoals natuurrampen, ongevallen of terrorisme te voorkomen, zich ertegen te beschermen, erop te reageren, ze te weerstaan, te beperken of op te vangen, of zich eraan aan te passen en ervan te herstellen. De richtlijn zal betrekking hebben op elf belangrijke sectoren, waaronder energie, vervoer, bankwezen en volksgezondheid.

In de gezamenlijke mededeling van 18 mei 2022 over de analyse van de lacunes op het gebied van defensie-investeringen en de te volgen koers worden verschillende kwesties aan de orde gesteld, waaronder het vermogen van de technologische en industriële defensiebasis van de EU (en de mondiale technologische en industriële defensiebasis) om te voorzien in de toekomstige aankoopbehoeften van de lidstaten op defensiegebied, en worden verschillende maatregelen voorgesteld.

In het kader van de herziening van Richtlijn 2001/95/EG inzake algemene productveiligheid is de Commissie voornemens te onderzoeken of en in hoeverre, of op welke wijze, de in de omnibusregels aan de orde gestelde productieproblemen ten aanzien van goederen die onder verschillende geharmoniseerde regelingen vallen, kunnen worden aangepakt in de specifieke context van niet-geharmoniseerde goederen.

6. Samenhang met het externe optreden van de EU

De Europese Dienst voor extern optreden zal de hoge vertegenwoordiger ondersteunen bij zijn/haar taak om als vicevoorzitter van de Commissie het externe optreden van de Unie binnen de Commissie te coördineren. De delegaties van de Unie zullen onder het gezag van de hoge vertegenwoordiger hun taken als externe vertegenwoordigers van de Unie vervullen en, in voorkomend geval, bijstand verlenen bij externe dialogen.

7. Wisselwerking met andere instrumenten

De Commissie kan de lidstaten via het instrument voor technische ondersteuning ³² ondersteunen bij het ontwerpen en uitvoeren van hervormingen om te anticiperen, zich voor te bereiden en te reageren op de gevolgen van natuurlijke of door de mens veroorzaakte crises op de eengemaakte markt.

2. RECHTSGRONDSLAG, SUBSIDIARITEIT EN EVENREDIGHEID

• Rechtsgrondslag

Het voorstel is gebaseerd op de artikelen 114, 21 en 45 VWEU.

De eengemaakte markt kan effecten ondervinden van een crisis, zowel door de specifieke verstoringen en tekorten die inherent zijn aan die crisis als door de mogelijke beperkingen van het vrije verkeer van goederen, diensten en personen binnen de EU, die kunnen worden vastgesteld ter bestrijding van de crisis. Het algemene doel van het initiatief is de mechanismen en procedures vast te stellen ter voorbereiding op en ter bestrijding van potentiële crises en verstoringen van de goede werking van de eengemaakte markt. Die maatregelen zijn ook bedoeld om de belemmeringen voor het vrije verkeer binnen de EU in tijden van crisis tot een minimum te beperken. Terwijl de maatregelen betreffende het vrije verkeer van goederen en de vrije dienstverrichting onder de rechtsgrondslag van de interne markt vallen, moeten voor de bepalingen van de verordening inzake het vrije verkeer van personen ook de artikelen 21 en 45 VWEU worden ingeroepen. In het geval van een crisis die gevolgen heeft voor de toeleveringsketens van de eengemaakte markt moeten maatregelen worden genomen om vastgestelde tekorten aan te pakken en te waarborgen dat in het kader van een crisis kritieke goederen en diensten overal in de EU voorhanden zijn.

Een aantal maatregelen in dit voorstel wijkt af van of vormt een aanvulling op de bestaande EU-harmonisatiewetgeving, op basis van de algemene rechtsgrondslag van de interne markt. Maatregelen zoals bevordering van een opgeschaalde productiecapaciteit van crisisrelevante goederen en diensten, versnelling van de vergunningsprocedures, prioritering van bestellingen en het opbouwen en verdelen van strategische reserves zijn van uitzonderlijke aard en moeten een coherente respons op toekomstige crises waarborgen en versnippering van de eengemaakte markt voorkomen. Wanneer er aanzienlijke risico’s bestaan voor de werking van de eengemaakte markt of in geval van ernstige tekorten of een uitzonderlijk grote vraag naar goederen van strategisch belang, kunnen EU-maatregelen om de beschikbaarheid van crisisrelevante producten te waarborgen, zoals strategische reserves of als prioritair aangemerkte bestellingen, onmisbaar blijken voor het herstel van de normale werking van de eengemaakte markt. Dergelijke maatregelen hebben een geleidelijke, stapsgewijze aanpak, waarbij verdergaande maatregelen worden toegepast wanneer marktdeelnemers geen maatregelen nemen om de betreffende crisis te bestrijden.

• Subsidiariteit (bij niet-exclusieve bevoegdheid)

De economische activiteiten op de eengemaakte markt zijn in hoge mate geïntegreerd. Er vindt steeds meer interactie plaats tussen bedrijven, dienstverleners, klanten, consumenten en werknemers in verschillende lidstaten die gebruikmaken van hun recht van vrij verkeer. Eerdere crises hebben uitgewezen dat de productiecapaciteit in de EU vaak ongelijk verdeeld is. Tegelijkertijd kan de vraag naar crisisrelevante goederen of diensten op het grondgebied van de EU in tijden van crisis ongelijk zijn, aangezien sommige EU-regio’s onevenredig kwetsbaar zijn en blootstaan aan verstoringen van de toeleveringsketen, met name de ultraperifere gebieden van de EU ³³ die zich op duizenden kilometers van het Europese vasteland bevinden. De beoogde soepele en onverstoorde werking van de eengemaakte markt kan niet worden verwezenlijkt met eenzijdige nationale maatregelen. Bovendien zouden door de afzonderlijke lidstaten vastgestelde maatregelen, die de tekortkomingen als gevolg van een crisis op nationaal niveau weliswaar tot op zekere hoogte zouden kunnen verhelpen, de crisis in de hele EU waarschijnlijk verder verergeren door verdere belemmeringen voor het vrije verkeer op te werpen en/of reeds door tekorten geplaagde producten verder onder druk te zetten.

De invoering van regels inzake de werking van de eengemaakte markt is een gedeelde bevoegdheid van de EU en de lidstaten. Er bestaan reeds tal van EU-kaders met betrekking tot verschillende aspecten ervan, die bijdragen tot de goede werking van de eengemaakte markt door coherente regels vast te stellen die op het gehele grondgebied van de lidstaten van toepassing zijn. De bestaande EU-kaders omvatten gewoonlijk evenwel regels voor de dagelijkse werking van de eengemaakte markt met een algemene strekking en hebben geen betrekking op specifieke crisisscenario’s. Er bestaan momenteel geen horizontale regels en mechanismen voor aspecten zoals noodplanning, anticipatie op en monitoring van crises en crisisresponsmaatregelen, die op coherente wijze van toepassing zijn in alle economische sectoren en op de gehele eengemaakte markt.

Het noodinstrument heeft tot doel te zorgen voor een gecoördineerde aanpak van de anticipatie, voorbereiding en reactie op crises die aanzienlijke gevolgen over de grenzen heen en/of specifiek in grensregio’s hebben, die de werking van de eengemaakte markt bedreigen en waarvoor nog geen EU-instrument bestaat of waarvoor de bestaande instrumenten geen crisisrelevante bepalingen omvatten. De invoering van nood- en waakzaamheidsmaatregelen op de hele eengemaakte markt kan de coördinatie van de responsmaatregelen in geval van een crisis vergemakkelijken. Bovendien kunnen deze maatregelen worden aangevuld met doeltreffende en efficiënte coördinatie en samenwerking tussen de Commissie en de lidstaten tijdens de crisis om te waarborgen dat de meest passende maatregelen ter bestrijding van de crisis worden genomen.

Het noodinstrument voor de eengemaakte markt is niet bedoeld om een reeks gedetailleerde EU-bepalingen vast te stellen die in geval van een crisis als enige moeten worden gevolgd. Het instrument is in plaats daarvan bedoeld om mogelijke combinaties van EU-bepalingen vast te stellen en de coherente toepassing ervan te waarborgen, samen met regels inzake de coördinatie van de op lidstaatniveau genomen maatregelen. In dit verband zouden de EU-maatregelen die op basis van het noodinstrument voor de eengemaakte markt genomen kunnen worden, met de responsmaatregelen van de lidstaten worden gecoördineerd, en zouden zij die aanvullen. Om die coördinatie en complementariteit mogelijk te maken, worden in het noodinstrument voor de eengemaakte markt specifieke maatregelen geïdentificeerd die de lidstaten niet mogen opleggen zodra de noodfase voor de eengemaakte markt is geactiveerd op EU-niveau.

In dit verband zou de toegevoegde waarde van dit instrument voor de EU bestaan in de vaststelling van mechanismen voor een snelle en gestructureerde communicatie tussen de Commissie en de lidstaten, coördinatie en informatie-uitwisseling wanneer de eengemaakte markt onder druk komt te staan, en in de mogelijkheid om op transparante en inclusieve wijze de nodige maatregelen te nemen — waarbij de bestaande mechanismen worden versneld en nieuwe gerichte instrumenten voor crisissituaties worden toegevoegd. Het instrument zorgt ook voor transparantie op de interne markt, waarbij bedrijven en burgers die hun recht van vrij verkeer uitoefenen op passende wijze worden voorgelicht over de toepasselijke maatregelen in alle lidstaten. Zo wordt de rechtszekerheid vergroot en kunnen de lidstaten met kennis van zaken beslissingen nemen.

Actie op dit gebied zou verder als voordeel hebben dat de EU wordt uitgerust met de veerkrachtinstrumenten die nodig zijn om het concurrentievermogen van de EU-industrie in stand te houden in een geopolitieke context waarin onze internationale partners en concurrenten reeds beschikken over juridische instrumenten die hen in staat stellen verstoringen van toeleveringsketens gestructureerd te monitoren en mogelijke responsmaatregelen vast te stellen, zoals strategische reserves.

• Evenredigheid

De maatregelen in deze verordening zijn zodanig opgezet dat zij niet verder gaan dan wat nodig is voor de verwezenlijking van de doelstelling ervan, namelijk het waarborgen van de soepele en onverstoorde werking van de eengemaakte markt. De maatregelen vormen een aanvulling op het optreden van de lidstaten daar waar de doelstellingen van de verordening niet door eenzijdig optreden van de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt. De maatregelen zijn bedoeld om de marktdeelnemers in staat te stellen de normale bedrijfsrisico’s te beheersen, over eigen noodplannen te beschikken en met initiatieven te komen om problemen in de toeleveringsketen op te lossen. Dit komt met name tot uiting in de verplichting van de Commissie om de marktdeelnemers te raadplegen alvorens verplichte noodmaatregelen voor de eengemaakte markt in te zetten, zoals informatieverzoeken met antwoordplicht en als prioritair aangemerkte bestellingen.

• Keuze van het instrument

Het initiatief voor een noodinstrument voor de eengemaakte markt is vervat in een voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad. Aangezien de lidstaten de bepalingen van een verordening niet in hun respectieve interne recht hoeven om te zetten, maakt dit specifieke rechtsinstrument een consistente toepassing van de bepalingen mogelijk.

Bij het voorstel voor een verordening worden procedures ingevoerd die een aanvulling vormen op de richtlijn transparantie op de eengemaakte markt of de dienstenrichtlijn en die in de noodfase moeten worden toegepast. De verordening verduidelijkt het verband tussen de desbetreffende rechtskaders zonder evenwel die kaders te wijzigen.

3. EVALUATIE, RAADPLEGING VAN BELANGHEBBENDEN EN EFFECTBEOORDELING

• Evaluatie van bestaande wetgeving en controle van de resultaatgerichtheid ervan

Verordening (EG) nr. 2679/98 (“de aardbeienverordening”), waarbij een responsmechanisme is ingesteld om aan een lidstaat toe te schrijven belemmeringen voor het vrije verkeer van goederen die ernstige verstoringen veroorzaken en onmiddellijk optreden vereisen, aan te pakken, wordt ingetrokken. Volgens de in oktober 2019 afgeronde evaluatie ervan, en zoals bevestigd in een externe studie, wordt dit mechanisme zelden gebruikt en is het systeem voor informatie-uitwisseling ontoereikend omdat het te traag en verouderd is ³⁴ .

• Raadpleging van belanghebbenden

Zoals uiteengezet in bijlage 2 bij de effectbeoordeling bij dit voorstel, zijn de belanghebbenden tussen oktober 2021 en mei 2022 geraadpleegd. De raadplegingsactiviteiten omvatten onder meer: een verzoek om input op het portaal “Geef uw mening”, waarbij tussen 13 april en 11 mei 2022 input kon worden ingediend, een openbare raadpleging door middel van een vragenlijst die in diezelfde periode op dat portaal stond, een workshop voor belanghebbenden op 6 mei 2022, een enquête onder de lidstaten in mei 2022 en gerichte raadplegingen via bijeenkomsten met de lidstaten en specifieke belanghebbenden.

De meeste belanghebbenden vinden het nodig om tijdens crises het vrije verkeer te waarborgen en te zorgen voor meer transparantie en coördinatie. De meeste ervaringen die de belanghebbenden aanhaalden, hielden verband met de COVID-19-crisis. Wat betreft het waarborgen van de beschikbaarheid van crisisrelevante goederen hebben de lidstaten hun steun uitgesproken voor maatregelen zoals coördinatie van overheidsopdrachten, versnelde conformiteitsbeoordelingen en beter markttoezicht. Verschillende lidstaten hebben hun bezorgdheid geuit over de opneming van brede crisisparaatheidsmaatregelen wanneer er geen crisis dreigt, zonder daarbij gerichte toeleveringsketens te specificeren. Hoewel sommige belanghebbenden uit het bedrijfsleven hun bezorgdheid hebben geuit over verplichte maatregelen voor marktdeelnemers, hebben anderen hun steun uitgesproken voor meer coördinatie en transparantie, maatregelen om het vrije verkeer van werknemers te waarborgen, versnelde kennisgevingen van nationale maatregelen, versnelde procedures voor de ontwikkeling en bekendmaking van Europese normen, centrale informatiepunten op EU- en nationaal niveau en simulaties van noodsituaties voor deskundigen.

• Bijeenbrengen en gebruik van expertise

Voor de opstelling van de effectbeoordeling zijn onder meer de volgende bewijsstukken en gegevens gebruikt:

–de in opdracht van de Commissie IMCO van het Europees Parlement verrichte studie “The impact of COVID-19 on the Internal Market”;

–de evaluatie van “aardbeienverordening” (EG) nr. 2679/98 en de ondersteunende externe studie daarbij;

–de evaluatie van het nieuwe wetgevingskader;

–desbetreffende informatie en/of bewijsstukken die zijn verzameld bij de voorbereiding van bestaande of voorgestelde EU-crisisresponsinitiatieven en -mechanismen, onder meer door middel van raadplegingsactiviteiten of effectbeoordelingen (bv. de dataverordening, het informatie-instrument voor de eengemaakte markt, het EU-kader voor gezondheidsbeveiliging, de Schengengrenscode, het noodplan voor het waarborgen van de voedselvoorziening en voedselzekerheid, de geïntegreerde EU-regeling politieke crisisrespons, het noodplan voor vervoer, de verordening betreffende het digitaal EU-COVID-certificaat en Aanbeveling (EU) 2020/1475 van de Raad betreffende een gecoördineerde aanpak van de beperking van het vrije verkeer in reactie op de COVID-19-pandemie en de aanpassingen daarvan);

–wetenschappelijke studies en literatuur over het effect van eerdere crises op de werking van de eengemaakte markt, alsook door belanghebbenden opgestelde standpuntnota’s en andere documenten;

–krantenartikelen en persmateriaal.

De effectbeoordeling was verder gebaseerd op de bij raadplegingsactiviteiten verzamelde informatie, zoals beschreven in de samenvatting in bijlage 2 bij de effectbeoordeling.

De empirische onderbouwing van het verslag is sterk beperkt als gevolg van het relatief geringe aantal reacties op het verzoek om input en de openbare raadpleging en het ontbreken van een ondersteunende studie. In reactie hierop heeft de Commissie op 6 mei 2022 een — drukbezochte — workshop voor belanghebbenden georganiseerd en een aantal gerichte raadplegingen gehouden, met name met de lidstaten en belanghebbenden.

• Effectbeoordeling

In overeenstemming met haar beleid inzake betere regelgeving heeft de Commissie een effectbeoordeling uitgevoerd ³⁵ . Daarin werden drie beleidsopties geëvalueerd voor de oprichting van een governanceorgaan en een kader voor de noodplannings-, de waakzaamheids- en de noodfase. Zowel de waakzaamheids- als de noodfase voor de eengemaakte markt wordt geactiveerd op basis van specifieke criteria en activeringsmechanismen. Op bepaalde maatregelen in het instrumentarium zijn aanvullende activeringsmechanismen van toepassing.

Op basis van een analyse van de probleemfactoren en de lacunes in de desbetreffende sectorspecifieke wetgeving zijn acht bouwblokken van maatregelen gedefinieerd, waarbij de maatregelen zijn ingedeeld in blokken die op verschillende momenten van toepassing zijn (te allen tijde, in de waakzaamheidsfase en in de noodfase). Voor elk bouwblok zijn drie beleidsaanpakken geanalyseerd, gaande van niet-wetgevingsmaatregelen (aanpak 1) tot een hybride aanpak (aanpak 2) en een meer uitgebreid wetgevingskader (aanpak 3). Op basis van deze analyse zijn per bouwblok verschillende of alle aanpakken gekozen, en zijn die gecombineerd tot drie realistische beleidsopties die elk een weerspiegeling zijn van een andere mate van politieke ambitie en van steun van belanghebbenden:

Fase	Bouwblokken	Beleidsoptie 1 TRANSPARANTIE	Beleidsoptie 2 SAMENWERKING	Beleidsoptie 3 SOLIDARITEIT
Te allen tijde	1. Governance, coördinatie en samenwerking	Aanpak 2 Formele adviesgroep als technisch forum, en verplichting van de lidstaten om binnen de groep informatie te delen vooruitlopend op en tijdens de crisis
Te allen tijde	2. Noodplanning voor crisissituaties	Aanpak 2 Aanbeveling aan de lidstaten inzake risicobeoordeling, opleiding en oefeningen en een compendium van crisisresponsmaatregelen	Aanpak 3 – Aanbeveling aan de lidstaten inzake risicobeoordeling en een compendium van crisisresponsmaatregelen – Verplichting van de Commissie om een risicobeoordeling op Unieniveau te verrichten – Verplichting van de lidstaten om hun bij crisisbeheersing betrokken personeel regelmatig bij te scholen
Waakzaamheid	3. Waakzaamheid op de eengemaakte markt	Aanpak 2 – Aanbeveling aan de lidstaten inzake het verzamelen van informatie over toeleveringsketens die als strategisch zijn aangemerkt – Aanbevelingen aan de lidstaten inzake het aanleggen van strategische reserves van goederen van strategisch belang	Aanpak 3 – Verplichting van de lidstaten om informatie te verzamelen over toeleveringsketens die als strategisch zijn aangemerkt – Verplichting van de Commissie om een lijst met streefcijfers voor strategische reserves op te stellen en regelmatig bij te werken – Verplichtingen van de lidstaten ³⁶ om strategische reserves van geselecteerde goederen van strategisch belang aan te leggen indien de strategische reserves van de lidstaten aanzienlijk achterblijven bij de streefcijfers
Noodfase	4. Kernbeginselen en ondersteunende maatregelen om het vrije verkeer in noodsituaties te vergemakkelijken	Aanpak 2 Versterking van de kernbeginselen van het vrije verkeer van crisisrelevante goederen en diensten door bindende regels vast te stellen waar die nodig zijn voor een doeltreffende crisisbeheersing
Noodfase	5. Transparantie en administratieve bijstand tijdens noodsituaties	Aanpak 3 Een volwaardig bindend mechanisme voor versnelde kennisgeving, ultrasnelle collegiale toetsing en de mogelijkheid de aangemelde maatregelen onverenigbaar te verklaren met het EU-recht; contactpunten en een elektronisch platform
Noodfase	6. Versnelling van het in de handel brengen van crisisrelevante producten in noodsituaties	Aanpak 2 Gerichte wijzigingen van de bestaande wetgeving ter harmonisering van de eengemaakte markt: sneller in de handel brengen van crisisrelevante producten; de Commissie kan technische specificaties vaststellen; de lidstaten geven bij markttoezicht voorrang aan crisisrelevante producten
Noodfase	7. Overheidsopdrachten tijdens noodsituaties	Aanpak 2 Nieuwe bepaling inzake gezamenlijke aanbesteding / gemeenschappelijke aankoop door de Commissie voor een aantal of alle lidstaten
Noodfase	8. Maatregelen die van invloed zijn op crisisrelevante toeleveringsketens tijdens een noodsituatie	Aanpak 1 Richtsnoeren voor het opschalen van de productiecapaciteit; versnelling van vergunningsprocedures; aanvaarding en verlening van voorrang aan bestellingen van crisisrelevante goederen Aanbevelingen aan bedrijven om crisisrelevante informatie te delen	Aanpak 2 Aanbevelingen aan de lidstaten inzake de distributie van producten waarvan reserves zijn aangelegd; versnelling van vergunningsprocedures; aanmoediging van marktdeelnemers om bepaalde bestellingen te aanvaarden en voorrang te geven De lidstaten de bevoegdheid geven ³⁷ om marktdeelnemers te verplichten hun productiecapaciteit op te schalen en hen informatieverzoeken met antwoordplicht te sturen	Aanpak 3 Verplichtingen van de lidstaten ³⁸ om producten waarvan reeds reserves zijn aangelegd, te distribueren; versnelling van vergunningsprocedures Verplichtingen van bedrijven om bepaalde bestellingen te aanvaarden en voorrang te geven; opschaling van de productiecapaciteit en verstrekking van crisisrelevante informatie

In de effectbeoordeling werd geen voorkeursoptie aangegeven, maar werd de keuze aan de politieke besluitvorming overgelaten. De in het wetgevingsvoorstel gekozen maatregelen komen voor alle bouwblokken behalve blok 8 overeen met beleidsoptie 3. Voor bouwblok 8 is geopteerd voor een combinatie van de beleidsopties 1 (opschaling van de productie), 2 (distributie van producten waarvan reserves zijn aangelegd en versnelling van de vergunningsprocedures) en 3 (verplichtingen van bedrijven om bepaalde bestellingen te aanvaarden en voorrang te geven, en crisisrelevante informatie te verstrekken).

Op 15 juni 2022 heeft de Commissie de effectbeoordeling ingediend bij de Raad voor regelgevingstoetsing. De Raad voor regelgevingstoetsing heeft een negatief advies uitgebracht en wees daarbij met name op 1) de noodzaak om duidelijke en gedetailleerde informatie te verstrekken over noodsituaties voor de eengemaakte markt, met inbegrip van een definitie, de criteria en besluitvormingsmechanismen voor de vaststelling en beëindiging van de noodfase en de maatregelen die in die fase zouden worden uitgevoerd; 2) de noodzaak om de beleidsopties aan een grondige effectbeoordeling te onderwerpen; en 3) de noodzaak om naast de beleidsaanpakken alternatieve combinaties van relevante beleidsopties voor te stellen en de vergelijking te koppelen aan de effectbeoordeling. Om aan deze bevindingen tegemoet te komen, heeft de Commissie een duidelijke definitie van een noodsituatie voor de eengemaakte markt gegeven, de criteria en besluitvormingsmechanismen gespecificeerd, de drie werkwijzen van het noodinstrument voor de eengemaakte markt toegelicht en aangegeven welke bouwblok van het noodinstrument zou worden geactiveerd in welke fase. Zij heeft de effectbeoordeling nader uitgewerkt en uitgebreid met meer soorten effecten, d.w.z. de economische gevolgen voor de voornaamste belanghebbenden (bedrijven, lidstaten en de Commissie), de effecten op kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s), op het concurrentievermogen, de mededinging en de internationale handel, en een onderscheid gemaakt tussen de onmiddellijke gevolgen en de verwachte gevolgen in de waakzaamheids- en de noodfase. In de effectbeoordeling werden voorts drie alternatieve beleidsopties vastgesteld door verschillende aanpakken van bepaalde bouwblokken te combineren, werden de effecten van die opties beoordeeld en werden de opties ook vergeleken in termen van evenredigheid en subsidiariteit.

Op 29 juli 2022 heeft de Commissie de herziene effectbeoordeling ingediend bij de Raad voor regelgevingstoetsing. De Raad voor regelgevingstoetsing heeft vervolgens een positief advies met opmerkingen uitgebracht. Deze opmerkingen hadden betrekking op de noodzaak om nader onderzoek te doen naar de verschillende typen crises die de werking van de eengemaakte markt kunnen beïnvloeden, de wisselwerking met mogelijke maatregelen op grond van artikel 4, lid 2, VWEU duidelijker te omschrijven en bepaalde voorgestelde maatregelen naar behoren te rechtvaardigen vanuit het oogpunt van subsidiariteit en evenredigheid. Naar aanleiding van deze opmerkingen heeft de Commissie aanwijzingen over mogelijke toekomstige crises toegevoegd, de wisselwerking met mogelijke maatregelen op grond van artikel 4, lid 2, VWEU beter toegelicht en nadere informatie toegevoegd over de uit hoofde van de noodfase voorziene verplichte maatregelen.

Voor nadere informatie over de wijze waarop de aanbevelingen van de Raad voor regelgevingstoetsing in de effectbeoordeling zijn verwerkt, wordt verwezen naar bijlage I, punt 3, bij de effectbeoordeling.

• Resultaatgerichtheid en vereenvoudiging

Volgens het programma voor gezonde en resultaatgerichte regelgeving van de Commissie (Refit) moeten alle initiatieven die tot doel hebben bestaande EU-wetgeving te wijzigen, erop gericht zijn genoemde beleidsdoelen te vereenvoudigen en doelmatiger te verwezenlijken (en dus onnodige regelgevingskosten terug te dringen).

Het voorstel voorziet in een instrumentarium van maatregelen om een noodsituatie voor de eengemaakte markt aan te pakken, met maatregelen die te allen tijde van toepassing zijn en maatregelen die alleen gelden tijdens de waakzaamheids- of de noodfase en die afzonderlijk moeten worden geactiveerd. Het voorstel brengt noch onmiddellijk, noch tijdens de normale werking van de eengemaakte markt administratieve kosten met zich mee voor bedrijven en burgers.

De Commissie zal de gevolgen en evenredigheid van maatregelen die waarschijnlijk grote gevolgen en potentiële kosten met zich zullen meebrengen voor kmo’s, zoals met name informatieverzoeken met antwoordplicht, verzoeken om de productie op te schalen en als prioritair aangemerkte bestellingen te aanvaarden, bij de aanvullende activering ervan analyseren en beoordelen, met bijzondere aandacht voor de gevolgen voor kmo’s. Deze beoordeling zal deel uitmaken van de aanvullende activering van deze specifieke maatregelen door middel van een uitvoeringshandeling van de Commissie (in aanvulling op de algemene activering van de noodfase). Afhankelijk van de aard van de crisis en de betrokken strategische toeleveringsketens en crisisrelevante producten zullen specifieke regelingen worden getroffen voor kmo’s. Hoewel het niet mogelijk is micro-ondernemingen volledig uit te sluiten van het toepassingsgebied van maatregelen zoals informatieverzoeken met antwoordplicht, aangezien zij in een crisis mogelijk over specifieke unieke kennis of octrooien van cruciaal belang beschikken, zullen er specifieke regelingen voor hen gelden, waaronder eenvoudiger opgezette enquêtes, minder strenge rapportagevereisten en langere antwoordtermijnen, voor zover dat mogelijk is gelet op de urgentie in de context van een bepaalde crisis.

Verordening (EG) nr. 2679/98, waarbij een responsmechanisme is ingesteld om aan een lidstaat toe te schrijven belemmeringen voor het vrije verkeer van goederen die ernstige verstoringen veroorzaken en onmiddellijk optreden vereisen, aan te pakken (“de aardbeienverordening”), wordt ingetrokken. Hierdoor zal het rechtskader worden vereenvoudigd.

• Grondrechten

Deze verordening, en met name de als prioritair aangemerkte bestellingen en de maatregelen om de herbestemming van productielijnen te vergemakkelijken, alsook de maatregelen om de uitbreiding van de productiecapaciteit te bevorderen, zijn van invloed op de vrijheid van ondernemerschap als bedoeld in artikel 16 van het Handvest van de grondrechten van de EU van de marktdeelnemers die tijdens de noodfase voor de eengemaakte markt actief zijn op de eengemaakte markt. Dergelijke beperkingen zijn zorgvuldig afgestemd en worden afgewogen tegen de vitale belangen van de samenleving. De bepalingen inzake als prioritair aangemerkte bestellingen voorzien in een aantal waarborgen voor de bij dergelijke bestellingen betrokken marktdeelnemers om de mate van beperking in evenwicht te brengen.

De informatieverzoeken met antwoordplicht voor marktdeelnemers kunnen ook gevolgen hebben voor de bescherming van bedrijfsgeheimen en andere gevoelige informatie van marktdeelnemers. Aangezien de verordening evenwel voorziet in waarborgen en garanties dat zulke informatieverzoeken alleen worden gedaan indien de gevraagde informatie onmisbaar is om de noodsituatie voor de eengemaakte markt te verhelpen en niet op vrijwillige basis of uit openbaar toegankelijke bronnen beschikbaar is, en de verkregen informatie zorgvuldig wordt behandeld, de geheimhouding en niet-openbaarmaking van gevoelige bedrijfsinformatie wordt gewaarborgd, zijn dergelijke beperkingen evenredig en gerechtvaardigd.

Ten slotte vormen de sancties voor inbreuken op de informatieverzoeken met antwoordplicht voor marktdeelnemers en de als prioritair aangemerkte bestellingen beperkingen van het recht op eigendom als bedoeld in artikel 17 van het Handvest van de grondrechten van de EU. Aangezien de bedragen van de geldboeten op voldoende afschrikkende, maar niet buitensporig hoge niveaus zijn vastgesteld, de toepassing ervan in de tijd beperkt is, en de mogelijkheid bestaat om ze voor het Hof van Justitie van de Europese Unie (“het Hof”) aan te vechten, vormen zij evenredige en gerechtvaardigde beperkingen van het recht op eigendom.

De verordening eerbiedigt het recht op een doeltreffende voorziening in rechte en op een onpartijdig gerecht zoals neergelegd in artikel 47 van het Handvest. In de verordening wordt nog eens gewezen op het recht van marktdeelnemers met verplichtingen ten aanzien van informatieverzoeken en als prioritair aangemerkte bestellingen om hun rechten voor het Hof van Justitie van de Europese Unie te verdedigen, en wordt voorzien in mogelijkheden om dergelijke verzoeken van de Commissie aan te vechten door middel van administratieve procedures bij dit Hof.

4. GEVOLGEN VOOR DE BEGROTING

De voorstellen hebben budgettaire gevolgen voor drie uitgavencategorieën. De doorlopende personeelskosten binnen de Commissie worden in beginsel gedekt door de rubriek “Administratieve uitgaven”, terwijl de kosten voor de voorziene opleidingsactiviteiten en de nodige uitbreiding van het IT-instrument dat voor het kennisgevingssysteem wordt gebruikt, worden gedekt door het programma voor de eengemaakte markt. In de huidige opzet komen de kosten in verband met de noodfase, namelijk voor het aanleggen van strategische reserves, de veiligstelling van de voorziening, bijvoorbeeld in verband met de aankoop van goederen en diensten van strategisch belang en crisisrelevante goederen, of met als prioritair aangemerkte bestellingen, uitsluitend voor rekening van de lidstaten en zijn er geen gevolgen voor de middelen van de Unie. De van nature onvoorspelbare extra beheerskosten die de Commissie maakt in verband met een crisis worden in beginsel gedekt door interne herschikking van Uniemiddelen in rubriek 1 “Eengemaakte markt, innovatie en digitaal beleid” en/of rubriek 7 “Administratieve uitgaven”.

5. OVERIGE ELEMENTEN

• Uitvoeringsplanning en regelingen betreffende controle, evaluatie en rapportage

De Commissie zal de doeltreffendheid, efficiëntie, samenhang, relevantie en toegevoegde waarde voor de EU van dit wetgevingsinitiatief evalueren en vijf jaar na de datum van toepassing van de wetgevingshandelingen een verslag over de belangrijkste bevindingen indienen bij het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s. De Commissie kan op basis van het evaluatieverslag voorstellen doen om het noodinstrument voor de eengemaakte markt te verbeteren.

Het Europees Bureau voor fraudebestrijding (OLAF) wordt geraadpleegd over alle contracten en financieringsovereenkomsten die op grond van deze verordening worden gesloten, om de integratie van passende fraudebestrijdingsclausules te waarborgen.

• Artikelsgewijze toelichting

Het noodinstrument voor de eengemaakte markt heeft tot doel een alomvattende structuur voor paraatheid en crisisrespons tot stand te brengen met de volgende hoofdcomponenten:

–een adviesgroep;

–een kader voor noodplanning;

–een kader voor waakzaamheid voor de eengemaakte markt; en

–een kader voor noodsituaties voor de eengemaakte markt.

8. 1. Adviesgroep

Deze groep heeft tot taak de Commissie te adviseren over passende maatregelen om de gevolgen van de crisis voor de eengemaakte markt te voorkomen of aan te pakken. De groep kan worden betrokken bij de activering en het bepalen van de reikwijdte van de waakzaamheids- en de noodfase voor de eengemaakte markt en kan de desbetreffende informatie analyseren die op vrijwillige of verplichte basis is verzameld, onder meer van de marktdeelnemers. Dit centrale orgaan zal bestaan uit één vertegenwoordiger per lidstaat met expertise op het gebied van de eengemaakte markt als permanente leden, en waarnemers die andere crisisrelevante organen vertegenwoordigen, zoals de groep van de Raad inzake de geïntegreerde politieke crisisrespons, de Raad voor gezondheidscrises, het Gezondheidsbeveiligingscomité, de Europese Raad voor halfgeleiders, de deskundigengroep inzake het Europees mechanisme voor paraatheid en respons bij voedselzekerheidscrises, enz. De Commissie zal de vergaderingen organiseren en voorzitten.

9. 2. Kader voor noodplanning

In normale tijden, waarin zich geen plotselinge gebeurtenissen voordoen die de eengemaakte markt waarschijnlijk ernstig zullen verstoren or reeds ernstig verstoren, wordt de werking van het bedrijfsleven en de eengemaakte markt geregeld door marktkrachten. Het kader voor noodplanning vereist geen activeringsstap en omvat:

a) Regelingen voor crisisprotocollen en crisiscommunicatie en -opleiding en noodsimulaties met het oog op tijdige samenwerking en informatie-uitwisseling tussen de Commissie, de lidstaten en de betrokken organen op Unieniveau, en op de organisatie van opleidingen over en oefeningen met mogelijke scenario’s van noodsituaties voor de eengemaakte markt.

b) Een systeem van vroegtijdige ad-hocwaarschuwingen voor incidenten die de werking van de eengemaakte markt en de toeleveringsketens van goederen en diensten aanzienlijk/ernstig verstoren of kunnen verstoren. Bij het bepalen van de relevantie of ernst van de verstoring wordt rekening gehouden met vooraf bepaalde parameters, zoals het aantal getroffen marktdeelnemers, het geografisch gebied of de duur van de verstoring.

10. 3. Kader voor bewaking van de eengemaakte markt

Dit kader zal betrekking hebben op de gevolgen van significante incidenten die nog niet zijn uitgegroeid tot een daadwerkelijke noodsituatie voor de eengemaakte markt. Het moet worden geactiveerd wanneer een incident zich voordoet dat de toeleveringsketens van goederen en diensten van strategisch belang die afhankelijk zijn van niet-diversifieerbare en niet-vervangbare inputs aanzienlijk zou kunnen verstoren, of dat leidt tot de eerste tekenen van ernstige tekorten aan dergelijke goederen en diensten. Dit kader omvat maatregelen zoals:

a) Monitoring van de toeleveringsketens van goederen en diensten van strategisch belang die zijn aangewezen in de risicobeoordeling op Unieniveau als bedoeld in het kader voor noodplanning, en waarvan de levering aanzienlijk zou kunnen worden verstoord als gevolg van een incident. De lidstaten zullen die monitoring uitvoeren op basis van informatieverzoeken zonder antwoordplicht over factoren die van invloed zijn op de beschikbaarheid van de geselecteerde goederen en diensten van strategisch belang (zoals productiecapaciteit, voorraden, beperkingen bij leveranciers, mogelijkheden voor diversificatie en vervanging, vraagomstandigheden, knelpunten) voor alle actoren in de desbetreffende toeleveringsketen van goederen en diensten van strategisch belang en andere relevante belanghebbenden die op het nationale grondgebied van de lidstaten zijn gevestigd.

b) De opbouw van strategische reserves, een maatregel dat een aanvullende activering bij uitvoeringshandeling van de Commissie vereist. De Commissie kan lijsten met afzonderlijke, niet-bindende streefcijfers opstellen voor de door de lidstaten aan te houden strategische reserves. De lidstaten moeten — gezamenlijk handelend in een geest van solidariteit — alles in het werk stellen om strategische reserves aan te leggen van goederen die zijn aangemerkt als van strategisch belang. De Commissie kan in uitzonderlijke omstandigheden, op eigen initiatief of op verzoek van 14 lidstaten, beoordelen of er verdere maatregelen nodig zijn voor het aanleggen van strategische reserves van dergelijke goederen. Na een dergelijke beoordeling op basis van objectieve gegevens kan de Commissie een uitvoeringshandeling vaststellen om het individuele streefcijfer voor een of meer lidstaten verplicht te stellen.

c) Overheidsopdrachten: i) de aanbestedingen van goederen en diensten van strategisch belang door de Commissie namens de lidstaten en ii) de aanbesteding van goederen en diensten van strategisch belang door de lidstaten.

11. 4. Kader voor noodsituaties voor de eengemaakte markt

Bij de activering van de noodfase voor de eengemaakte markt worden onmiddellijk verschillende noodmaatregelen van toepassing, waaronder:

a) maatregelen ter verbetering van de transparantie: de verplichtingen van de lidstaten om melding te doen van ontwerpmaatregelen met betrekking tot crisisrelevante goederen en diensten en goederen en diensten van strategisch belang, alsook crisisrelevante beperkingen van het vrije verkeer van personen, samen met de redenen voor die maatregelen;

b) acties om het vrije verkeer te herstellen en te vergemakkelijken: algemene vereisten voor beperkingen van het vrije verkeer tijdens een noodsituatie voor de eengemaakte markt (lijst van kernbeginselen) en bepalingen inzake verboden beperkingen;

c) een verbod op beperkingen van het recht van vrij verkeer tijdens een noodsituatie voor de eengemaakte markt, waarbij de lidstaten bijvoorbeeld de uitvoer van crisisrelevante goederen of diensten binnen de EU niet mogen verbieden, noch uitvoerbeperkingen voor producten of diensten mogen opleggen die:

–het vrije verkeer ervan belemmeren;

–de toeleveringsketens ervan verstoren; en

–tekorten op de eengemaakte markt creëren of vergroten;

d) overheidsopdrachten: i) aankoop van crisisrelevante goederen door de Commissie namens de lidstaten en ii) aankoop van crisisrelevante goederen door de lidstaten;

e) acties om de beschikbaarheid en levering van crisisrelevante goederen te waarborgen:

–vergemakkelijken van de uitbreiding of herbestemming van de bestaande productiecapaciteit of totstandbrenging van nieuwe productiecapaciteit voor crisisrelevante goederen;

–vergemakkelijken van de uitbreiding van bestaande of totstandbrenging van nieuwe capaciteiten in verband met activiteiten;

–invoeren van maatregelen ter waarborging van flexibiliteit in de regelgeving, waaronder de vergunningsregels, om de productie en het in de handel brengen van crisisrelevante goederen te vergemakkelijken;

f) gerichte en gecoördineerde verdeling van strategische reserves:

de Commissie kan de lidstaten aanbevelen de strategische reserves van de Unie en, indien die niet of onvoldoende voorhanden zijn, de strategische reserves van de lidstaten doelgericht te verdelen wanneer er concrete en betrouwbare aanwijzingen zijn voor ernstige verstoringen in de toeleveringsketen van crisisrelevante goederen die leiden tot ernstige tekorten aan goederen van strategisch belang, ook in geografische gebieden die bijzonder kwetsbaar zijn voor dergelijke verstoringen, zoals de ultraperifere gebieden van de EU;

g) noodmaatregelen van uitzonderlijke aard waarop aanvullende activeringsmechanismen van toepassing zijn:

–informatieverzoeken aan marktdeelnemers:

de Commissie verzoekt, indien nodig in geval van ernstige tekorten aan crisisrelevante goederen of diensten of bij een onmiddellijke dreiging daarvan en na raadpleging van de aangewezen adviesgroep, vertegenwoordigende organisaties van marktdeelnemers of, indien nodig, individuele marktdeelnemers in crisisrelevante toeleveringsketens, om gerichte informatie aan de Commissie te verstrekken met betrekking tot hun productiecapaciteit en de op dat moment heersende verstoringen van de toeleveringsketen.

De Commissie verstrekt de aangewezen adviesgroep geaggregeerde informatie op basis van gerichte informatieverzoeken aan marktdeelnemers of vertegenwoordigende organisaties van marktdeelnemers;

–als prioritair aangemerkte bestellingen:

in eerste instantie kan de Commissie marktdeelnemers verzoeken een bestelling voor inputs voor de productie van crisisrelevante goederen of voor de productie of levering van crisisrelevante goederen als eindproduct, te aanvaarden en voorrang te geven.

In tweede instantie kan de Commissie in uitzonderlijke omstandigheden, op eigen initiatief of op verzoek van 14 lidstaten, beoordelen of het nodig en evenredig is dergelijke goederen in te kopen via als prioritair aangemerkte bestellingen, rekening houdend met de positie van de marktdeelnemer en de mogelijke betrokken partijen. Na die beoordeling kan de Commissie een aan een marktdeelnemer gerichte uitvoeringshandeling vaststellen op grond waarvan hij wordt verplicht bestellingen van inputs voor de productie of levering van crisisrelevante goederen of bestellingen van crisisrelevante goederen als eindproducten te aanvaarden en voorrang te geven. Marktdeelnemers mogen een dergelijke verplichting binnen tien werkdagen afwijzen, en de redenen daarvoor naar behoren motiveren. De Commissie kan de gemotiveerde toelichting of delen daarvan openbaar maken. Indien de marktdeelnemer de verplichting aanvaardt, heeft die verplichting voorrang op iedere privaat- of publiekrechtelijke prestatieverplichting;

–de Commissie houdt rekening met de omstandigheden van het geval, met inbegrip van het noodzakelijkheids- en het evenredigheidsbeginsel. De als prioritair aangemerkte bestelling wordt tegen een billijke en redelijke prijs geplaatst; gerichte wijzigingen van de geharmoniseerde productwetgeving.

h) Deze maatregel zal het mogelijk maken de geïdentificeerde crisisrelevante goederen sneller in de handel te brengen door de invoering van noodprocedures voor conformiteitsbeoordeling, vaststelling van gemeenschappelijke technische specificaties en markttoezicht in het kader van een noodsituatie voor de eengemaakte markt.