Toelichting bij COM(2023)761 - Wijziging van Verordening (EU) 2022/2578 wat betreft de verlenging van de toepassingsperiode ervan - Hoofdinhoud
Dit is een beperkte versie
U kijkt naar een beperkte versie van dit dossier in de EU Monitor.
| dossier | COM(2023)761 - Wijziging van Verordening (EU) 2022/2578 wat betreft de verlenging van de toepassingsperiode ervan. |
|---|---|
| bron | COM(2023)761 |
| datum | 28-11-2023 |
1.1. Motivering en doel van het voorstel
Sinds de niet-uitgelokte en ongerechtvaardigde grootschalige invasie van Oekraïne door Rusland is de gaslevering door Rusland aan de EU verstoord als een opzettelijke poging om energie als politiek wapen te gebruiken. Rusland is al jarenlang de belangrijkste gasleverancier van de EU. In het verleden heeft de EU meer dan 40 % van haar gaslevering uit Rusland betrokken. Vanaf februari 2022 is er steeds minder gas geleverd. In de eerste helft van 2023 bedroegen de gasstromen via pijpleiding vanuit Rusland minder dan 10 % van de hoeveelheid gas die de EU invoert.
De door Rusland veroorzaakte schok in het aanbod had aanzienlijke gevolgen voor het prijsniveau van gas in de EU. Nadat de prijzen in het voorgaande decennium binnen een bandbreedte van 5 tot 35 EUR/MWh waren verschoven en gemiddeld ongeveer 20 EUR/MWh bedroegen, stegen de gasprijzen in augustus 2022 op het hoogtepunt van de crisis tot boven 300 EUR/MWh en bereikten zij niveaus die 1000 % hoger lagen dan de gemiddelde prijzen in de Unie. De hoogste prijsniveaus werden bereikt in één week - 5 opeenvolgende handelsdagen - van 22 tot en met 26 augustus 2022, toen de prijzen constant meer dan 250 EUR/MWh bedroegen en met meer dan 50 EUR/MWh van de lng-referentieprijs afweken. Sinds de piek van de crisis zijn de prijzen in het begin van het najaar van 2023 sterk gedaald en varieerden zij tussen 40 en 50 EUR/MWh. Zij blijven echter meer dan twee keer zo hoog als vóór de crisis.
Extreme prijspieken zijn zeer schadelijk voor de Europese economie. Gas wordt op grote schaal gebruikt in tal van economische sectoren in de EU, gaande van kmo’s tot grote industrieën, met name gasintensieve industrieën zoals keramiek, glas, meststoffen, pulp en papier en chemische stoffen. Daarenboven hebben hoge prijzen besmettingseffecten op de elektriciteitsprijzen en dragen zij bij tot een stijging van de algemene inflatie.
Tegen deze achtergrond heeft de Raad op 19 december 2022 met spoed Verordening (EU) 2022/2578 van de Raad tot vaststelling van een correctiemechanisme voor de gasmarkt (“MCM”) vastgesteld om de burgers van de Unie en de economie te beschermen tegen buitensporig hoge prijzen.
Deze verordening zal op 31 januari 2024 niet langer van toepassing zijn. Met dit voorstel wordt beoogd de toepassingsperiode van de bepalingen van Verordening (EU) 2022/2578 met een jaar te verlengen gezien de aanhoudende risico’s voor de energievoorziening, en dus voor de prijzen, in de Unie.
1.1.1. De belangrijkste elementen van Verordening (EU) 2022/2578
Bij Verordening (EU) 2022/2578 van de Raad van 22 december 2022 is een tijdelijk marktcorrectiemechanisme (“MCM”) ingesteld voor orders geplaatst voor de handel in derivaten die gekoppeld zijn aan virtuele handelspunten (VTP’s) van de EU met looptijden tussen een maand en een jaar vooruit.
Het marktcorrectiemechanisme wordt geactiveerd wanneer zich een marktcorrectiegebeurtenis voordoet, dat wil zeggen wanneer de afwikkelingsprijs van het front-month-TTF-derivaat meer dan 180 EUR/MWh bedraagt en gedurende drie werkdagen 35 EUR hoger ligt dan de referentieprijs (die de wereldwijde prijsontwikkeling voor lng volgt). Het marktcorrectiemechanisme is niet geactiveerd voor zover de TTF-prijzen sinds de inwerkingtreding van Verordening (EU) 2022/2578 van de Raad onder de activeringsdrempels zijn gebleven.
Wanneer zich een marktcorrectiegebeurtenis voordoet, stelt de MCM-verordening een dynamische biedlimiet vast, op grond waarvan marktdeelnemers geen orders mogen aanvaarden en marktdeelnemers geen orders mogen indienen voor derivaten waarvan de prijzen 35 EUR/MWh meer bedragen dan de referentieprijs die het ACER de dag ervoor heeft gepubliceerd. Het marktcorrectiemechanisme wordt na 20 werkdagen automatisch gedeactiveerd indien de dynamische biedlimiet gedurende drie opeenvolgende dagen 180 EUR/MWh bedraagt.
Overeenkomstig artikel 6 van de verordening kan de dynamische biedlimiet onmiddellijk en te allen tijde worden opgeschort indien deze leidt tot ernstige marktverstoringen die gevolgen hebben voor de voorzieningszekerheid en de gasstromen binnen de Unie of voor de goede werking van de markten voor energiederivaten.
1.1.2. De huidige situatie: er blijven ernstige problemen en risico’s voor de gasvoorzieningszekerheid van de EU bestaan
De reactie van de Unie in het kader van REPowerEU en volgende initiatieven, met inbegrip van de maatregelen vastgesteld in Verordening (EU) 2022/2578, heeft de EU voorbereid op een verslechterde situatie inzake gasvoorzieningszekerheid. Indien de verordening niet wordt verlengd, zal zij op 31 januari 2024 niet langer van toepassing zijn.
Vanaf de datum van vaststelling van dit voorstel kent de gasvoorziening aan de Unie echter nog steeds ernstige problemen.
Als gevolg van de sterke daling van de Russische gasinvoer via pijpleiding in het voorbije jaar is de beschikbaarheid van gasleveringen aan de Unie aanzienlijk afgenomen in vergelijking met de situatie vóór de crisis. Gezien de huidige niveaus van de gasinvoer via pijpleiding zal de Unie in 2023 naar verwachting ongeveer 20 miljard kubieke meter Russische gasinvoer via pijpleiding ontvangen, als die onbetrouwbare invoer tenminste niet volledig wordt verstoord. Dit zou ongeveer 110 miljard kubieke meter minder zijn dan in 2021.
De mondiale gasmarkten blijven zeer krap en dat zal naar verwachting nog enige tijd zo blijven. Zoals het IEA heeft opgemerkt1, is de mondiale lng-voorziening in 2022 (4 %) en in 2023 (3 %) slechts licht toegenomen als gevolg van “beperkte uitbreidingen op het gebied van liquefactiecapaciteit, onderbrekingen in belangrijke exportfaciliteiten en afnemende toevoer van ruw gas in lng-installaties die vanaf verouderende velden worden bevoorraad”. Naar verwachting zal pas vanaf 2025 een aanzienlijke nieuwe lng-liquefactiecapaciteit wereldwijd (met name in de VS en Qatar) online komen, maar “in de nabije toekomst blijft het marktevenwicht precair”.2
Deze situatie heeft nog steeds negatieve gevolgen voor de gasprijzen die, hoewel zij veel lager liggen dan de piek in de zomer van 2022, hoger blijven dan vóór de crisis, met onvermijdelijke gevolgen voor de koopkracht van de EU-burgers en het concurrentievermogen van Europese bedrijven.
De grote marktvolatiliteit is ook een gevolg van de krapte op de markt en vormt een extra risico voor de economie van de EU. In de zomer en het najaar van 2023 deden zich een aantal perioden van aanzienlijke volatiliteit voor, toen de prijzen op enkele weken tijd met meer dan 50 % stegen. Hieruit blijkt dat de gasmarkten nog steeds kwetsbaar zijn en sterk kunnen reageren op onverwachte en plotselinge schokken in vraag en aanbod, zoals het geval was na de staking in Australische lng-installaties, de crisis in het Midden-Oosten en de verstoring van de Balticconnector.
Een aantal risico’s kan, als deze werkelijkheid worden, de angst voor schaarste aanwakkeren, die gezien de kwetsbaarheid van de markt als gevolg van de krapte grote reacties met ernstige gevolgen voor de prijzen kan veroorzaken. Deze risico’s omvatten een opleving van de Aziatische vraag naar vloeibaar aardgas (lng) waardoor de beschikbaarheid van gas op de mondiale gasmarkt vermindert,3 extreme weersomstandigheden die gevolgen kunnen hebben voor de opslag van waterkracht of de nucleaire productie4 waardoor meer beroep moet worden gedaan op gasgestookte elektriciteitsopwekking, en verdere mogelijke verstoringen van de gasvoorziening, waaronder een volledige stopzetting van de gasinvoer uit Rusland of een verstoring van bestaande kritieke gasinfrastructuur.
Zware gewapende conflicten treffen nu verschillende belangrijke bevoorradingsregio’s van de EU, naast Oekraïne (Azerbeidzjan, Midden-Oosten), en dit verergert het dreigingslandschap.
Recente voorbeelden illustreren de waarschijnlijkheid en relevantie van de risico’s die gepaard gaan met de verstoring van kritieke gasinfrastructuur. In september 2022 werd de NordStream 1-pijpleiding dermate beschadigd door sabotage dat zij momenteel geen gas kan transporteren en dit ook in de nabije toekomst nog niet zal kunnen doen. In oktober 2023 werd de Balticconnector, een belangrijke pijpleiding die Finland met Estland verbindt, verstoord. Als gevolg van de verstoring van de Balticconnector kan Finland nu niet langer voldoen aan het N-1-criterium in het kader van de infrastructuurnorm die werd gedefinieerd in artikel 5 van Verordening (EU) 2017/1938. Het N-1-criterium verzekert dat lidstaten maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat zij in geval van verstoring van de grootste afzonderlijke gasinfrastructuur nog steeds over de technische capaciteit beschikken om tijdens een piekdag aan hun totale vraag te voldoen. Als gevolg van de verstoring van de Balticconnector heeft Finland op 27 oktober 2023 zijn crisisniveau overeenkomstig artikel 11 van Verordening (EU) 2017/1938 verhoogd van “vroegtijdige waarschuwing” tot “alarm”, het laatste crisisniveau vóór een noodsituatie. Dit nieuwe infrastructuurincident illustreert de waarschijnlijkheid en relevantie van de risico’s die gepaard gaan met nieuwe verstoringen van kritieke gasinfrastructuur.
Verder moet er ook op worden gewezen dat de sterke daling van de vraag naar aardgas (-18 % tussen augustus 2022 en augustus 2023) bijdraagt tot het behoud van de gasbalans in de EU. Deze vermindering is het gevolg van economische factoren (bv. hoge prijzen) en administratieve maatregelen die lidstaten hebben genomen overeenkomstig Verordening (EU) 2022/1369 en de verlenging daarvan via Verordening (EU) 2023/706 inzake gecoördineerde gasvraagreductie. Een mogelijke toename van de vraag als gevolg van een opleving van het gasgebruik in de residentiële, commerciële en industriële sectoren5 of het uitblijven van een verdere verlenging van de administratieve maatregelen ter vermindering van de vraag zijn extra risico’s die, gezien de huidige krappe marktomstandigheden, de gasvoorzieningszekerheid van de EU zouden kunnen ondermijnen.
In een aantal volgende verslagen van december 2022 en ook van juli en oktober 2023 heeft het Internationaal Energieagentschap (IEA) steeds gewezen op de aanhoudende risico’s voor de gasvoorzieningszekerheid van de EU en gewaarschuwd voor zelfgenoegzaamheid in het licht van de verbetering van de situatie vergeleken met het hoogtepunt van de crisis in de zomer van 2022. Volgens het verslag van oktober 2023 “zal de mondiale gasvoorziening in 2023 krap blijven” en “[zullen] uitbreidingen op het gebied van lng-liquefactiecapaciteit die onder het gemiddelde liggen naar verwachting de krappe bevoorradingsomstandigheden tot 2024 verlengen”. In zijn verslag van februari merkte het IEA op dat “het mondiale evenwicht onderhevig is aan een ongewoon breed scala van onzekerheden en exogene risicofactoren. Dit omvat de mogelijkheid om de Russische gasleveringen via pijpleiding aan de Europese Unie volledig stop te zetten, evenals een herstel van de Chinese lng-invoer in overeenstemming met de langetermijncontracten van het land voor lng en een mogelijk geringere beschikbaarheid van lng.” Het IEA heeft stressscenario’s ontwikkeld waarin de Russische gasvoorziening werd stopgezet, de LNG-voorziening krap bleef en de vraag in functie van weersomstandigheden toenam, wat zou kunnen leiden tot een potentiële kloof tussen vraag en aanbod van 40 miljard kubieke meter in de EU. In zijn verslag van juli 2023 benadrukte het IEA dat “risico’s en onzekerheden blijven bestaan vóór de winter van 2023/24 in het noordelijk halfrond” en dat “volle opslaglocaties geen garantie bieden tegen de volatiliteit in de winter en het risico van nieuwe spanningen op de markt”.5
Daarnaast heeft het Europees netwerk van transmissiesysteembeheerders voor gas (ENTSB-G) zijn jaarlijkse wintervooruitzicht inzake de levering gepubliceerd met een overzicht van de zomer, overeenkomstig artikel 8 van Verordening (EG) nr. 715/2009. Het ENTSB-G heeft geconcludeerd dat, hoewel de algemene situatie inzake voorzieningszekerheid in de EU sterk is verbeterd, aanvullende maatregelen nodig kunnen zijn in geval van een volledige verstoring van de Russische leveringen. Bovendien is een zorgvuldig beheer van de opslagsystemen tijdens de winter van 2023-2024 nodig, aangezien aan het begin van het vulseizoen waarschijnlijk een vulniveau van 46 % nodig is om het in Verordening (EU) 2022/1032 vastgestelde opslagstreefdoel van 90 % te halen3.
De reactie van de Unie in het kader van REPowerEU en volgende initiatieven, waaronder de in Verordening (EU) 2022/2578 vastgestelde maatregel, heeft bijgedragen tot een verbetering van de situatie. Indien de desbetreffende maatregelen van de Unie niet langer van toepassing zouden zijn, bestaat het risico dat de gestabiliseerde, maar fragiele situatie die de Unie heeft bereikt, zou worden verstoord en dat de veerkracht van de EU bij ongunstige gebeurtenissen zou kunnen verslechteren.
In het licht van deze aanhoudende ernstige problemen en risico’s voor de gasvoorzieningszekerheid en de gasprijzen van de EU, en om het huidige kwetsbare evenwicht niet te verstoren, is de verlenging van Verordening (EU) 2022/2578 noodzakelijk en dringend. Daarom wordt met dit voorstel beoogd de toepassingsperiode van Verordening (EG) 2022/2578 met een jaar te verlengen.
1.1.3. Redenen voor verlenging van de bepalingen van de verordening in de huidige situatie
De verschillende bepalingen van Verordening (EU) 2022/2578, die met het huidige voorstel worden verlengd, zijn noodzakelijk om de bovengenoemde ernstige problemen en risico’s voor de gasvoorzieningszekerheid en de gasprijzen van de EU aan te pakken.
In maart 2023 hebben het ACER en de ESMA een beoordeling uitgevoerd van het effect van het marktcorrectiemechanisme sinds de inwerkingtreding ervan en zijn zij tot de conclusie gekomen dat het marktcorrectiemechanisme niet is geactiveerd en dat er zich tot dat moment geen negatieve gevolgen voor de energie- (en financieel gerelateerde) markten hebben voorgedaan. De Commissie heeft de analyse uitgebreid om de marktontwikkelingen van de afgelopen maanden te beoordelen en is van oordeel dat het marktcorrectiemechanisme nooit is geactiveerd en geen negatieve gevolgen heeft vastgesteld sinds de inwerkingtreding van de MCM-verordening.
Het marktcorrectiemechanisme voorkomt dat prijzen op de markten voor gasderivaten buitensporig hoog zijn in vergelijking met de internationale prijzen, en beperkt derhalve de negatieve gevolgen van hoge prijzen voor de koopkracht van de EU-burgers en het concurrentievermogen van Europese bedrijven.
• Verenigbaarheid met bestaande bepalingen op het beleidsterrein
Op 23 maart 2022 presenteerde de Europese Commissie een mededeling getiteld “Voorzieningszekerheid en betaalbare energieprijzen: opties voor onmiddellijke maatregelen en voorbereiding op de volgende winter” (COM(2022) 138 final), waarin zij ingaat op de doelstelling om de gasvoorziening te waarborgen tegen redelijke kosten voor de volgende winter en daarna. In de mededeling wordt verwezen naar het plafonneren of moduleren van de gasprijs door middel van regelgeving als een optie die in overweging kan worden genomen om een scherpe stijging van de energieprijzen te temperen. In oktober 2022 heeft de Europese Commissie, tegen de achtergrond van een escalerende crisis, in een mededeling bevestigd dat hoge energieprijzen moeten worden aangepakt met gerichte en gecoördineerde maatregelen. In deze mededeling heeft zij voorgesteld een mechanisme in te voeren om de prijzen te beperken via de belangrijkste Europese gasbeurs, de TTF. Het mechanisme zou in werking moeten treden wanneer dat noodzakelijk is. Verordening (EU) 2022/2578 geeft uitvoering aan het voorstel dat de Commissie heeft vastgesteld in haar mededelingen.
De doelstellingen en beginselen van Verordening (EU) 2017/1938 van het Europees Parlement en de Raad van 25 oktober 2017 betreffende maatregelen tot veiligstelling van de gaslevering komen door het marktcorrectiemechanisme en door dit voorstel tot verlenging van de geldigheid ervan niet in het gedrang. Verordening (EU) 2022/2578 zorgt ervoor dat, in geval van een noodsituatie op regionaal of EU-niveau, het marktcorrectiemechanisme de gasstroom binnen de interne markt niet onnodig beperkt en zodoende de gasvoorzieningszekerheid van de Unie niet in gevaar brengt.
Verordening (EU) 2022/2578 en dit voorstel tot verlenging maken deel uit van een reeks maatregelen om de huidige energiecrisis aan te pakken die de Raad de afgelopen maanden heeft vastgesteld. Verordening (EU) 2022/2578 is met name nauw verbonden met Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad en in overeenstemming met de doelstellingen ervan. Ze garandeert in het bijzonder dat de Commissie het marktcorrectiemechanisme kan opschorten indien het negatieve gevolgen heeft voor de vooruitgang in de verwezenlijking van de gasbesparingsdoelstelling van artikel 3 van Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad, of leidt tot een algehele toename van het gasverbruik, op basis van gegevens over het gasverbruik en de vraagreductie die van de lidstaten zijn ontvangen overeenkomstig artikel 8 van Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad.
Regelmatige en doeltreffende monitoring en verslaglegging zijn van essentieel belang bij de beoordeling van de vooruitgang van de lidstaten bij de uitvoering van de vrijwillige en verplichte vraagreductiemaatregelen. Hiertoe moeten de lidstaten, in aanvulling op de monitoring- en verslagleggingsmaatregelen waarin Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad voorziet, uiterlijk twee weken na de marktcorrectiegebeurtenis aan de Commissie meedelen welke maatregelen zij hebben genomen om het gas- en elektriciteitsverbruik te verminderen als reactie op de marktcorrectiegebeurtenis, tenzij de Commissie een opschortingsbesluit heeft genomen. Vraagreductie in de hele Unie geeft uitdrukking aan het in het Verdrag verankerde solidariteitsbeginsel.
Voorts is Verordening (EU) 2022/2578 een aanvulling op de doelstellingen tot invoering van het mechanisme voor de beheersing van de dagelijkse volatiliteit om marktvolatiliteit op korte termijn aan te pakken, zoals uiteengezet in hoofdstuk III, afdeling 1, van Verordening (EU) 2022/2576. Het mechanisme voor de beheersing van de dagelijkse volatiliteit is een instrument om extreme veranderingen binnen een dag te beperken en volstaat niet om problemen aan te pakken zoals de buitensporig hoge prijzen die zich in de zomer van 2022 voordeden.
Bovendien zijn Verordening (EU) 2022/2578 en het huidige voorstel in overeenstemming met de doelstellingen van de Europese Green Deal, met name omdat ze een zekere en betaalbare energievoorziening in de EU waarborgen door te voorzien in een mechanisme dat de gevolgen van extreem hoge gasprijzen voor de consumenten en de lidstaten in de EU beperkt, en tegelijkertijd zo is opgezet dat de prijzen niet structureel worden verlaagd aangezien dit, indien de prijzen worden doorberekend aan de eindverbruikers, tot meer gasverbruik kan leiden.
• Verenigbaarheid met andere beleidsterreinen van de Unie
Verordening (EU) 2022/2578 en dit voorstel tot verlenging zijn verenigbaar met ander beleid van de Unie, met name de regels inzake het internemarktbeleid, ook met betrekking tot de mededingingsregels. Verordening (EU) 2022/2578 druist niet onnodig in tegen de beginselen van het mededingingsrecht. Het marktcorrectiemechanisme is met name zodanig opgezet dat de interventie wordt beperkt tot situaties met buitensporige prijzen, waarin de TTF-index niet langer een geschikte maatstaf biedt voor prijzen die de marktdynamiek in Europa correct weergeven.
2. RECHTSGRONDSLAG, SUBSIDIARITEIT EN EVENREDIGHEID
• Rechtsgrondslag
De rechtsgrondslag van dit instrument is artikel 122, lid 1, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU). De voorwaarden voor de toepassing van deze bepaling vereisen dat de maatregel “passend is voor de economische situatie”, hetgeen met name het geval is wanneer er sprake is van “ernstige problemen bij de voorziening van bepaalde producten”. De maatregelen moeten ook in een “geest van solidariteit” worden genomen en in overeenstemming met de jurisprudentie tijdelijk en evenredig zijn.
Het huidige aanhoudende tekort aan gasleveringen, samen met de prijsvolatiliteit als gevolg van het fragiele evenwicht op de mondiale gasmarkten, vormt een ernstig probleem voor de levering van een energieproduct in de zin van artikel 122 VWEU. Zoals hierboven in lid 1 (“Motivering en doel van het voorstel”) is benadrukt, blijven er ernstige problemen en risico’s voor de gasvoorzieningszekerheid van de EU bestaan.
Indien de maatregelen vastgesteld in Verordening (EU) 2022/2578 niet langer van toepassing zouden zijn, zouden de lidstaten niet langer over een instrument beschikken om perioden van buitensporig hoge prijzen als gevolg van dergelijke problemen en risico’s rechtstreeks aan te pakken.
Zoals uiteengezet in lid 1 (“Motivering en doel van het voorstel”), zijn de bepalingen van de verordening noodzakelijk en evenredig om de ernstige problemen en de potentiële prijsrisico’s als gevolg van het huidige fragiele evenwicht in het gassysteem van de EU aan te pakken.
Om te vermijden dat een versnipperd optreden de geïntegreerde gasmarkt van de EU zal verdelen, is een gezamenlijk optreden in een geest van solidariteit noodzakelijk. Bovendien versterkt het marktcorrectiemechanisme de solidariteit van de Unie door het voorkomen van buitensporig hoge gasprijzen, die zelfs in geval van korte perioden voor veel lidstaten onhoudbaar zijn. De voorgestelde maatregel kan ertoe bijdragen dat gasleverende bedrijven uit alle lidstaten in een geest van solidariteit gas kunnen kopen tegen redelijke prijzen.
Voorts zorgen gemeenschappelijke waarborgen - waaraan mogelijk meer behoefte is in lidstaten zonder leveringsalternatieven dan in lidstaten met meerdere alternatieven - voor een gecoördineerde aanpak als uitdrukking van de energiesolidariteit.
Het is dan ook gerechtvaardigd het voorgestelde instrument op artikel 122, lid 1, VWEU te baseren.
• Subsidiariteit (bij niet-exclusieve bevoegdheid)
De bepalingen van de verordening en de voorgestelde verlenging zijn volledig in overeenstemming met het subsidiariteitsbeginsel.
Door de integratie van de gas- en financiële markten is actie op het niveau van de Unie de meest doeltreffende manier om het probleem van Uniebrede prijspieken aan te pakken.
• Evenredigheid
De bepalingen van de verordening en de voorgestelde verlenging ervan zijn in overeenstemming met het evenredigheidsbeginsel. De maatregel staat in verhouding tot de omvang en de aard van de vastgestelde problemen en de verwezenlijking van de gestelde doelen.
Op handelsmarkten worden vaak biedlimieten ingezet als oplossing voor problemen met prijsvormingsmechanismen die tot schadelijke gevolgen voor de consument kunnen leiden. Een dergelijk mechanisme bestaat bijvoorbeeld op de elektriciteitsmarkten van de EU (zie bv. artikel 10 van Verordening (EU) 2019/943) en kan ook worden gevonden op markten buiten de Unie, zoals de VS.
Het mechanisme is ook niet bedoeld om in de normale wisselwerking tussen vraag en aanbod in te grijpen of de gewone prijsvorming te “plafonneren”. Het kan alleen worden geactiveerd in zeer uitzonderlijke omstandigheden, waarbij de prijsstijgingen op de TTF geen verband houden met de evolutie van de internationale prijzen, waardoor deze tijdelijk moeilijk als referentieprijs kunnen dienen. Het marktcorrectiemechanisme zal slechts in uitzonderlijke omstandigheden en gedurende een duidelijk bepaalde periode worden geactiveerd.
De biedlimiet zal onmiddellijk worden gedeactiveerd wanneer deze uitzonderlijke omstandigheden niet langer bestaan. Het marktcorrectiemechanisme is ook opgetuigd met een uitgebreide reeks waarborgen, die de opschorting van het mechanisme mogelijk maken in geval van onbedoelde marktverstoringen die de voorzieningszekerheid en intra-EU-stromen, alsook de ordelijke werking van de derivatenmarkten, negatief beïnvloeden.
Het marktcorrectiemechanisme gaat derhalve niet verder dan nodig is om de nagestreefde beleidsdoelstelling te bereiken en staat in verhouding tot de doelstelling om de gevolgen van abnormaal hoge gasprijzen te beperken. De verlenging met een jaar is noodzakelijk vanwege het aanhoudende karakter van de ernstige problemen voor de energievoorziening en de daaruit voortvloeiende risico’s voor de prijzen en de voorzieningszekerheid, die naar verwachting ten minste gedurende heel 2024 zullen aanhouden, aangezien er pas in de loop van 2025 meer structurele veranderingen in de marktomstandigheden worden verwacht.
• Keuze van het instrument
Gelet op de omvang van de energiecrisis en de maatschappelijke, economische en financiële gevolgen ervan zijn de bepalingen die met het huidige voorstel worden verlengd, opgenomen in een verordening die een brede strekking heeft en rechtstreeks en onmiddellijk van toepassing is. De verlenging van de toepassingsperiode van deze bepalingen moet daarom ook plaatsvinden door middel van de vaststelling van een verordening.
3. EVALUATIE, RAADPLEGING VAN BELANGHEBBENDEN EN EFFECTBEOORDELING
• Raadpleging van belanghebbenden
Het voorstel voor verlenging van de verordening moest dringend worden voorbereid, zodat de Raad het tijdig kan aannemen. Daardoor konden de belanghebbenden niet worden geraadpleegd.
De diensten van de Commissie hebben echter beoordeeld of zich sinds de inwerkingtreding van het marktcorrectiemechanisme negatieve gevolgen hebben voorgedaan.
In overeenstemming met de vereisten van artikel 8 van Verordening (EU) 2022/2578 hebben het ACER (1) en de ESMA (2) in hun op 1 maart 2023 gepubliceerde effectbeoordelingsverslagen een aantal indicatoren geanalyseerd om het effect van het marktcorrectiemechanisme sinds de inwerkingtreding ervan te beoordelen. Deze indicatoren bestrijken verschillende gebieden, van voorzieningszekerheid en stromen binnen de EU tot financiële markten en stabiliteit. Het ACER en de ESMA hebben geconcludeerd dat het marktcorrectiemechanisme niet was geactiveerd en dat er zich geen negatieve gevolgen hadden voorgedaan tot de publicatie van hun verslag.
Voortbouwend op de indicatoren die het ACER en de ESMA in hun verslagen van maart hebben vastgesteld, heeft de Commissie de analyse uitgebreid om de marktontwikkelingen van de afgelopen maanden te beoordelen. Het marktcorrectiemechanisme is nooit geactiveerd en er zijn geen negatieve gevolgen vastgesteld sinds de inwerkingtreding van het marktcorrectiemechanisme.
Het resultaat van de beoordeling door de Commissie is op 5 oktober 2023 aan de vertegenwoordigers van de lidstaten voorgelegd in de Groep energie van de Raad.
• Grondrechten
Het marktcorrectiemechanisme is tijdelijk en wordt alleen geactiveerd wanneer bepaalde voorwaarden zijn vervuld. Deze voorwaarden weerspiegelen op hun beurt een situatie die schadelijk is voor de economie en de energiezekerheid van de Unie en die derhalve moet worden aangepakt. Bovendien bevat het marktcorrectiemechanisme solide waarborgen die voorkomen dat er problemen ontstaan die verband houden met de grondrechten. Het omvat een deactiveringssysteem dat het mechanisme buiten werking stelt als de situatie op de aardgasmarkt dat rechtvaardigt. En zelfs indien de omstandigheden aanhouden die de activering van het marktcorrectiemechanisme rechtvaardigden, biedt de verordening de mogelijkheid om het mechanisme op te schorten wanneer zich onbedoelde marktverstoringen voordoen. De Commissie is verplicht dergelijke opschortingsbesluiten vast te stellen wanneer zich onbedoelde marktverstoringen voordoen. Het marktcorrectiemechanisme is derhalve evenredig en naar behoren verantwoord, in die zin dat het effect ervan op de grondrechten, zoals de vrijheid van ondernemerschap, niet groter is dan noodzakelijk, als dit wordt afgezet tegen het effect dat het uitblijven van maatregelen op de economie en de energiezekerheid van de Unie zou hebben.
4. GEVOLGEN VOOR DE BEGROTING
De gevolgen van dit voorstel voor de EU-begroting hebben betrekking op de personele middelen van het directoraat-generaal (DG) Energie van de Europese Commissie. Dit ongekende mechanisme brengt taken met zich mee, onder meer het toezicht op de werking van de grondstoffenmarkten en de impact ervan op de voorzieningszekerheid, die doorgaans geen deel uitmaken van de rol van de Commissie. Gezien het niveau van verantwoordelijkheid dat daaraan verbonden is, is het van het grootste belang te zorgen voor een adequate begeleiding door de diensten van de Commissie en een grotere rol toe te kennen aan DG Energie, met name op het gebied van financieel en markttoezicht en -beoordeling (6 VTE’s). Steun van het ACER bij het toezien op en het activeren en opschorten van het marktcorrectiemechanisme zal van cruciaal belang zijn voor een efficiënte uitvoering ervan. De budgettaire gevolgen van dit voorstel voor de EU-begroting hebben derhalve ook betrekking op de personele middelen en andere administratieve uitgaven van het ACER (6 VTE’s).
Voor dit voorstel zijn geen extra begrotingsmiddelen nodig naast de middelen die reeds zijn toegewezen in het kader van de vaststelling van Verordening (EU) 2022/2578 (en uiteengezet in het financieel memorandum bij Verordening (EU) 2022/2578).
5. OVERIGE ELEMENTEN
• Artikelsgewijze toelichting
De voorgestelde wijzigingen zijn gericht en beperkt tot een verlenging met één jaar van de toepassingsperiode van de bepalingen van Verordening (EU) 2022/2578.
In artikel 12 wordt voorgesteld de toepassingsperiode van de verordening te wijzigen en te verlengen tot en met 31 januari 2025.