944 om de opzet van de elektriciteitsmarkt van de Unie te verbeteren - Hoofdinhoud

Dit is een beperkte versie

U kijkt naar een beperkte versie van dit dossier in de EU Monitor.

dossier	COM(2023)148 - Wijziging van de Verordeningen 2019/943 en 2019/942 en Richtlijnen 2018/2001 en 2019/944 om de opzet van de ...
document	COM(2023)148
datum	13 juni 2024

(1) Sinds september 2021 worden zeer hoge prijzen en volatiliteit op de elektriciteitsmarkten waargenomen. Zoals uiteengezet door het Europees Agentschap voor de samenwerking tussen energieregulators (ACER) in zijn beoordeling van april 2022 van de opzet van de groothandelsmarkt voor elektriciteit in de EU ¹⁷, is dit voornamelijk een gevolg van de hoge prijs van gas, dat wordt gebruikt voor de opwekking van elektriciteit.

(2) De escalatie van de Russische militaire agressie tegen Oekraïne, een verdragsluitende partij van de Energiegemeenschap, en de daarmee verband houdende internationale sancties sinds februari 2022 hebben de mondiale energiemarkten verstoord, het probleem van de hoge gasprijzen verergerd en aanzienlijke gevolgen gehad voor de elektriciteitsprijzen. De Russische invasie in Oekraïne heeft ook geleid tot onzekerheid over de levering van andere grondstoffen, zoals steenkool en ruwe olie, die worden gebruikt door elektriciteitsproductie-installaties. Dit heeft geleid tot aanzienlijke stijgingen en volatiliteit van de elektriciteitsprijs.

(3) In reactie op deze situatie bevatte de mededeling over energieprijzen die de Commissie in oktober 2021 heeft gepresenteerd, een toolbox van maatregelen die de EU en haar lidstaten kunnen toepassen om de onmiddellijke gevolgen van de hoge energieprijzen voor huishoudens en bedrijven aan te pakken (met inbegrip van inkomenssteun, belastingverlagingen, gasbesparingen en opslagmaatregelen) en om de weerbaarheid tegen toekomstige prijsschokken te versterken. In haar mededeling van 8 maart 2022 getiteld “REPowerEU: een gemeenschappelijk Europees optreden voor betaalbaardere, veiligere en duurzamere energie”¹⁸ presenteerde de Commissie een reeks aanvullende maatregelen om de toolbox te versterken en een antwoord te bieden op de stijgende energieprijzen. Op 23 maart 2022 heeft de Commissie ook een tijdelijke staatssteunregeling ingesteld om de gevolgen van de hoge energieprijzen met bepaalde subsidies te verzachten ¹⁹.

(4) Op 18 mei 2022 presenteerde de Commissie het REPowerEU-plan ²⁰ met aanvullende maatregelen gericht op energiebesparing, diversificatie van de energievoorziening en een versnelde uitrol van hernieuwbare energie om een einde te maken aan de afhankelijkheid van de Unie van Russische fossiele brandstoffen, met inbegrip van een voorstel om het streefcijfer van de Unie voor 2030 voor hernieuwbare energie te verhogen tot 45 %. Voorts werden in de mededeling over kortetermijninterventies op de energiemarkt en langetermijnverbeteringen van de opzet van de elektriciteitsmarkt ²¹, naast aanvullende kortetermijnmaatregelen om de hoge energieprijzen aan te pakken, aangegeven op welke gebieden de opzet van de elektriciteitsmarkt kan worden verbeterd en werd het voornemen aangekondigd deze gebieden te beoordelen met het oog op een wijziging van het wetgevingskader.

(5) Om de prijscrisis en de veiligheidsproblemen dringend aan te gaan en de prijsstijgingen voor de burgers aan te pakken, heeft de Unie op basis van een reeks voorstellen van de Commissie een robuuste gasopslagregeling vastgesteld ²², naast doeltreffende maatregelen ter vermindering van de vraag naar gas en elektriciteit ²³, prijsbeperkende regelingen om uitzonderlijke winsten op zowel de gas- als elektriciteitsmarkten te voorkomen ²⁴ en maatregelen om de vergunningsprocedures voor installaties voor hernieuwbare energie te versnellen ²⁵.

(6) Een goed geïntegreerde markt die voortbouwt op het pakket “Schone energie voor alle Europeanen”, dat in 2018 en 2019 is aangenomen ²⁶, moet de Unie in staat stellen in normale marktomstandigheden de economische voordelen van een interne energiemarkt te benutten, de voorzieningszekerheid te waarborgen en het decarbonisatieproces te ondersteunen. Grensoverschrijdende interconnectiviteit zorgt ook voor een veiligere, betrouwbaardere en efficiëntere werking van het elektriciteitssysteem.

(7) De huidige opzet van de elektriciteitsmarkt heeft ook bijgedragen tot de opkomst van nieuwe en innovatieve producten, diensten en maatregelen op de detailhandelsmarkten voor elektriciteit, door energie-efficiëntie en het gebruik van hernieuwbare energie te ondersteunen en de keuzemogelijkheden te verruimen om consumenten te helpen hun energierekening te verlagen, ook via kleinschalige stroomopwekkingsinstallaties en opkomende diensten voor vraagrespons. Het voortbouwen op en benutten van het potentieel van de digitalisering van het energiesysteem, zoals actieve participatie van consumenten, moeten een essentieel onderdeel zijn van onze toekomstige elektriciteitsmarkten en -systemen. Tegelijkertijd moet rekening worden gehouden met de keuzen die de consument maakt, en moeten consumenten kunnen profiteren van een verscheidenheid aan aanbiedingen.

(8) In de context van de energiecrisis heeft de huidige opzet van de elektriciteitsmarkt echter ook een aantal belangrijke tekortkomingen aan het licht gebracht die verband houden met het effect van de hoge en volatiele prijzen van fossiele brandstoffen op de kortetermijnmarkten voor elektriciteit, die huishoudens en bedrijven blootstellen aan aanzienlijke prijspieken met gevolgen voor hun elektriciteitsrekeningen.

(9) Een snellere uitrol van hernieuwbare energie en schone flexibele technologieën is de meest duurzame en kosteneffectieve manier om de vraag naar fossiele brandstoffen voor elektriciteitsopwekking en voor direct verbruik structureel te verminderen door middel van elektrificatie en integratie van het energiesysteem. Dankzij hun lage operationele kosten kunnen hernieuwbare bronnen een positief effect hebben op de elektriciteitsprijzen in de hele Unie en het directe verbruik van fossiele brandstoffen verminderen.

(10) De veranderingen in de opzet van de elektriciteitsmarkt moeten ervoor zorgen dat de voordelen van de toenemende uitrol van hernieuwbare energie, en de energietransitie als geheel, ten goede komen aan de consumenten, met inbegrip van de meest kwetsbare, hen uiteindelijk beschermen tegen energiecrises en voorkomen dat meer huishoudens in energiearmoede terechtkomen. Deze veranderingen moeten het effect van de hoge prijzen van fossiele brandstoffen, met name die van gas, op de elektriciteitsprijzen beperken, zodat huishoudens en bedrijven op langere termijn de vruchten kunnen plukken van betaalbare en zekere energie uit duurzame hernieuwbare en koolstofarme bronnen.

(11) De hervorming van de opzet van de elektriciteitsmarkt moet niet alleen ten goede komen aan de huishoudelijke consumenten, maar ook aan het concurrentievermogen van de industrieën van de Unie door het hun gemakkelijker te maken om de investeringen in schone technologie te doen die zij nodig hebben om hun netto-nultransitietrajecten te verwezenlijken. De energietransitie in de Unie moet worden ondersteund door een sterke productiebasis voor schone technologie. Deze hervormingen zullen de betaalbare elektrificatie van de industrie en de positie van de Unie als wereldleider op het gebied van onderzoek en innovatie in schone energietechnologieën ondersteunen.

(12) Goed functionerende en efficiënte kortetermijnmarkten zijn een belangrijk instrument voor de integratie van hernieuwbare energie en flexibiliteitsbronnen in de markt en vergemakkelijken de integratie van het energiesysteem op kosteneffectieve wijze.

(13) Intradaymarkten zijn bijzonder belangrijk voor de integratie van variabele hernieuwbare energiebronnen in het elektriciteitssysteem tegen de laagste kosten, aangezien zij marktdeelnemers de mogelijkheid bieden om tekorten of overschotten aan elektriciteit dichter bij het tijdstip van levering te verhandelen. Aangezien producenten van variabele hernieuwbare energie hun productie slechts dicht bij de leveringstermijn nauwkeurig kunnen inschatten, is het van cruciaal belang dat zij over zoveel mogelijk handelsmogelijkheden beschikken via toegang tot een liquide markt die zo dicht mogelijk bij het tijdstip van levering van de elektriciteit ligt.

(14) Het is daarom belangrijk dat de intradaymarkten zich aanpassen aan de deelname van technologieën voor variabele hernieuwbare energie zoals zonne- en windenergie en aan de deelname van vraagrespons en opslag. De liquiditeit van de intradaymarkten moet worden verbeterd door de orderportefeuilles te delen tussen marktdeelnemers binnen een biedzone, ook wanneer de zoneoverschrijdende capaciteit op nul wordt gesteld of na de gate-sluitingstijd van de intradaymarkt. Voorts moet de gate-sluitingstijd van de intradaymarkt dichter bij het tijdstip van levering worden gebracht om de marktdeelnemers zoveel mogelijk kansen te bieden om tekorten en overschotten aan elektriciteit te verhandelen en bij te dragen tot een betere integratie van variabele hernieuwbare energiebronnen in het elektriciteitssysteem.

(15) Daarnaast moeten de kortetermijnmarkten voor elektriciteit ervoor zorgen dat kleinschalige aanbieders van flexibiliteitsdiensten kunnen deelnemen door de omvang van de minimale biedingen te verlagen.

(16) Om de efficiënte integratie van elektriciteit uit variabele hernieuwbare energiebronnen te waarborgen en de behoefte aan elektriciteitsopwekking op basis van fossiele brandstoffen te verminderen op een ogenblik waarop er een grote vraag is naar elektriciteit in combinatie met lage niveaus van elektriciteitsopwekking uit variabele hernieuwbare energiebronnen, moeten transmissiesysteembeheerders een peak-shaving-product kunnen ontwerpen waardoor de vraagrespons kan bijdragen tot het verminderen van verbruikspieken in het elektriciteitssysteem op specifieke uren van de dag. Het peak-shaving-product moet bijdragen tot een maximale integratie van elektriciteit uit hernieuwbare bronnen in het systeem door het elektriciteitsverbruik te verschuiven naar momenten van de dag waarop meer hernieuwbare elektriciteit wordt opgewekt. Aangezien het peak-shaving-product tot doel heeft het elektriciteitsverbruik te verminderen en te verschuiven, moet de reikwijdte van dit product worden beperkt tot vraagrespons. De aankoop van het peak-shaving-product moet op zodanige wijze plaatsvinden dat hij niet overlapt met de activering van balanceringsproducten die erop gericht zijn de frequentie op het elektriciteitssysteem stabiel te houden. Om de volumes van de geactiveerde vraagvermindering te verifiëren, moet de transmissiesysteembeheerder een uitgangswaarde gebruiken die het verwachte elektriciteitsverbruik weergeeft zonder dat het peak-shaving-product wordt geactiveerd.

(17) Om actief te kunnen deelnemen aan de elektriciteitsmarkten en met het oog op flexibiliteit, worden de consumenten geleidelijk uitgerust met slimme metersystemen. In een aantal lidstaten verloopt de uitrol van slimme metersystemen echter nog steeds traag. In gevallen waarin nog geen slimme metersystemen zijn geïnstalleerd en in gevallen waarin slimme metersystemen niet voorzien in voldoende gedetailleerde gegevens, moeten transmissie- en distributiesysteembeheerders gegevens van specifieke meettoestellen kunnen gebruiken met het oog op de waarneembaarheid en afwikkeling van flexibiliteitsdiensten zoals vraagrespons en energieopslag. Het mogelijk maken van het gebruik van gegevens van specifieke meettoestellen met het oog op de waarneembaarheid en afwikkeling moet de actieve deelname van de consumenten aan de markt en de ontwikkeling van hun vraagrespons vergemakkelijken. Het gebruik van gegevens van deze specifieke meettoestellen moet vergezeld gaan van kwaliteitseisen met betrekking tot de gegevens.

(18) Deze verordening stelt een rechtsgrondslag vast voor de verwerking van persoonsgegevens conform artikel 6, lid 1, punt c), AVG. De lidstaten moeten ervoor zorgen dat alle in de AVG vastgelegde beginselen en verplichtingen inzake de bescherming van persoonsgegevens worden nageleefd, met inbegrip van de beginselen en verplichtingen inzake gegevensminimalisatie. Wanneer de doelstelling van deze richtlijn kan worden bereikt zonder verwerking van persoonsgegevens, moeten de aanbieders gebruikmaken van geanonimiseerde en geaggregeerde gegevens.

(19) Consumenten en leveranciers hebben doeltreffende en efficiënte termijnmarkten nodig om hun prijsgevoeligheid op de lange termijn te dekken en de afhankelijkheid van kortetermijnprijzen te verminderen. Om ervoor te zorgen dat de energie-afnemers in de hele EU ten volle kunnen profiteren van de voordelen van geïntegreerde elektriciteitsmarkten en concurrentie in de hele Unie, moet de werking van de elektriciteitstermijnmarkt van de Unie worden verbeterd door de oprichting van regionale virtuele hubs om de bestaande versnippering van de markt en de lage liquiditeit in veel biedzones weg te nemen. Regionale virtuele hubs moeten meerdere biedzones bestrijken en tegelijkertijd zorgen voor een adequate prijscorrelatie. Sommige biedzones vallen mogelijk niet onder een virtuele hub wat betreft het bijdragen aan de referentieprijs van de hub. Marktdeelnemers uit deze biedzones moeten zich echter nog steeds via een hub kunnen indekken.

(20) Virtuele hubs moeten de geaggregeerde prijs van meerdere biedzones weerspiegelen en een referentieprijs bieden, die door de marktdeelnemers moet worden gebruikt om termijngerichte indekkingsproducten aan te bieden. In zoverre mogen virtuele hubs niet worden opgevat als entiteiten die transacties regelen of uitvoeren. De regionale virtuele hubs moeten, door te voorzien in een referentie-prijsindex, het poolen van liquiditeiten mogelijk maken en de marktdeelnemers betere indekkingsmogelijkheden bieden.

(21) Om de mogelijkheden van marktdeelnemers voor indekking te vergroten, moet de rol van het overeenkomstig Verordening (EU) 2016/1719 van de Commissie opgerichte centrale toewijzingsplatform worden uitgebreid. Het centrale toewijzingsplatform moet handel in financiële langetermijnrechten betreffende transmissie tussen de verschillende biedzones en de regionale virtuele hubs aanbieden. De door marktdeelnemers voor financiële transmissierechten ingediende orders worden gematcht met een gelijktijdige toewijzing van zoneoverschrijdende capaciteit op lange termijn. Een dergelijke matching en toewijzing moeten regelmatig worden uitgevoerd om te zorgen voor voldoende liquiditeit en dus efficiënte indekkingsmogelijkheden voor marktdeelnemers. De langetermijnrechten betreffende transmissie moeten worden afgegeven met frequente looptijden (variërend van een maand vooruit tot ten minste drie jaar vooruit), zodat ze in overeenstemming worden gebracht met de typische tijdshorizon voor indekking van de marktdeelnemers. Het centrale toewijzingsplatform moet worden gemonitord en gehandhaafd om ervoor te zorgen dat het zijn taken naar behoren uitvoert.

(22) Nettarieven moeten de transmissie- en distributiesysteembeheerders stimuleren om flexibiliteitsdiensten te gebruiken door verdere ontwikkeling van innovatieve oplossingen om het bestaande net te optimaliseren en flexibiliteitsdiensten aan te kopen, met name vraagrespons of opslag. Daartoe moeten de nettarieven zodanig worden ontworpen dat rekening wordt gehouden met de operationele en kapitaaluitgaven van systeembeheerders of een efficiënte combinatie van beide, zodat zij het elektriciteitssysteem kostenefficiënt kunnen beheren. Dit zou verder bijdragen tot de integratie van hernieuwbare energiebronnen tegen de laagste kosten voor het elektriciteitssysteem en de eindafnemers in staat stellen hun flexibiliteitsoplossingen te waarderen.

(23) Hernieuwbare offshore-energiebronnen, zoals offshore-windenergie, oceaanenergie en drijvende zonnepanelen, zullen een belangrijke rol spelen bij de opbouw van een energiesysteem dat grotendeels gebaseerd is op hernieuwbare energiebronnen en bij het waarborgen van klimaatneutraliteit tegen 2050. Er zijn echter aanzienlijke belemmeringen voor de bredere en efficiënte uitrol ervan waardoor de grootschalige opschaling die nodig is om deze doelstellingen te verwezenlijken, wordt verhinderd. Soortgelijke belemmeringen kunnen zich in de toekomst voordoen voor andere offshore-technologieën. Deze belemmeringen omvatten investeringsrisico’s die verband houden met de unieke topografische situatie van hybride offshore-projecten verbonden met meer dan één markt. Om het investeringsrisico voor deze offshore-projectontwikkelaars te verminderen en ervoor te zorgen dat de projecten in een offshore-biedzone volledige markttoegang tot de omliggende markten hebben, moeten transmissiesysteembeheerders de toegang van het offshore-project tot de capaciteit van de respectieve hybride interconnector voor alle markttijdseenheden waarborgen. Indien de beschikbare transmissiecapaciteit zodanig wordt verminderd dat de volledige hoeveelheid elektriciteitsopwekking die het offshore-project anders zou hebben kunnen uitvoeren, niet aan de markt kan worden geleverd, moet(en) de transmissiesysteembeheerder(s) die verantwoordelijk is (zijn) voor de capaciteitsvermindering, in de toekomst in staat worden gesteld de exploitant van het offshore-project te compenseren door gebruikmaking van congestie-ontvangsten. Deze compensatie mag alleen verband houden met de voor de markt beschikbare productiecapaciteit, die afhankelijk kan zijn van het weer, met uitsluiting van storingen en onderhoudsactiviteiten van het offshore-project. De details, met inbegrip van de voorwaarden waaronder de maatregel kan vervallen, moeten in een uitvoeringsverordening worden vastgesteld.

(24) Op de day-ahead-groothandelsmarkt worden de goedkoopste energiecentrales eerst ingezet, maar de prijs die alle marktdeelnemers ontvangen, wordt bepaald door de laatste centrale die nodig is om aan de vraag te voldoen, d.w.z. die met de hoogste marginale kosten wanneer de markt wordt gecleard. In dit verband heeft de energiecrisis aangetoond dat een stijging van de gas- en steenkoolprijzen zich kan vertalen in uitzonderlijke en duurzame prijsstijgingen voor gas- en kolengestookte elektriciteitsopwekkingsfaciliteiten op de day-ahead-groothandelsmarkt. Dat heeft op zijn beurt geleid tot uitzonderlijk hoge prijzen op de day-aheadmarkt in de hele Unie, aangezien gas- en kolengestookte opwekkingsfaciliteiten vaak de installaties zijn met de hoogste marginale kosten die nodig zijn om aan de vraag naar elektriciteit te voldoen.

(25) Gezien de rol van de prijs op de day-aheadmarkt als referentie voor de prijs op andere groothandelsmarkten voor elektriciteit en het feit dat alle marktdeelnemers de clearingprijs ontvangen, hebben de technologieën met aanzienlijk lagere marginale kosten voortdurend hoge inkomsten geboekt.

(26) Om de decarbonisatiedoelstellingen van de Unie en de in REPowerEU vastgestelde doelstellingen om energie-onafhankelijker te worden, te halen, moet de Unie de uitrol van hernieuwbare energie in een veel sneller tempo doorvoeren. Gezien de investeringsbehoeften die nodig zijn om deze doelstellingen te bereiken, moet de markt ervoor zorgen dat er een prijssignaal voor de lange termijn wordt afgegeven.

(27) In dit kader moeten de lidstaten ernaar streven de juiste marktvoorwaarden te creëren voor marktconforme instrumenten op lange termijn, zoals stroomafnameovereenkomsten (“PPA’s”). PPA’s zijn bilaterale afnameovereenkomsten tussen producenten en afnemers van elektriciteit. Zij zorgen voor prijsstabiliteit op lange termijn voor de afnemer en voor de nodige zekerheid voor de producent om de investeringsbeslissing te nemen. Niettemin hebben slechts een handvol lidstaten actieve PPA-markten en de kopers zijn doorgaans beperkt tot grote ondernemingen, niet in de laatste plaats omdat PPA’s verbonden zijn met een reeks belemmeringen, met name de moeilijkheid om het risico van wanbetaling door de afnemer in deze langetermijnovereenkomsten te dekken. De lidstaten moeten bij het bepalen van het beleid ter verwezenlijking van de in hun geïntegreerde nationale energie- en klimaatplannen vastgestelde doelstellingen inzake het koolstofvrij maken van energie rekening houden met de noodzaak om een dynamische markt voor PPA’s tot stand te brengen.

(28) Overeenkomstig artikel 15, lid 8, van Richtlijn (EU) 2018/2001 van het Europees Parlement en de Raad moeten de lidstaten de regelgevende en administratieve belemmeringen voor langlopende PPA’s voor hernieuwbare energie bekijken, ongerechtvaardigde belemmeringen voor dergelijke overeenkomsten wegnemen en het gebruik van deze laatste bevorderen. Daarnaast moeten de lidstaten in hun geïntegreerde nationale energie- en klimaatplannen beleidslijnen en maatregelen beschrijven die de invoering van PPA’s voor hernieuwbare energie vergemakkelijken. Onverminderd deze verplichting om verslag uit te brengen over de regelgevingscontext die van invloed is op de PPA-markt, moeten de lidstaten ervoor zorgen dat instrumenten ter beperking van de financiële risico’s die verband houden met afnemers die hun langetermijnbetalingsverplichtingen in het kader van PPA’s niet nakomen, toegankelijk zijn voor ondernemingen die geconfronteerd worden met toetredingsdrempels op de markt voor PPA’s en niet in financiële moeilijkheden verkeren overeenkomstig de artikelen 107 en 108, VWEU. De lidstaten kunnen besluiten een garantieregeling tegen marktprijzen op te zetten. De lidstaten moeten bepalingen opnemen om te voorkomen dat de liquiditeit op de elektriciteitsmarkten afneemt, bijvoorbeeld door gebruik te maken van financiële PPA’s. De lidstaten mogen geen steun verlenen aan PPA’s die elektriciteit aankopen die wordt opgewekt uit fossiele brandstoffen. Hoewel de standaardbenadering moet bestaan uit non-discriminatie tussen consumenten, kunnen de lidstaten besluiten deze instrumenten te richten op specifieke categorieën consumenten, met toepassing van objectieve en niet-discriminerende criteria. In dit kader moeten de lidstaten rekening houden met de potentiële rol van instrumenten die op het niveau van de Unie ter beschikking worden gesteld, bijvoorbeeld door de Europese Investeringsbank (EIB).

(29) De lidstaten beschikken over verschillende instrumenten om de ontwikkeling van PPA-markten te ondersteunen bij het opzetten en toewijzen van overheidssteun. Door projectontwikkelaars op het gebied van hernieuwbare energie die deelnemen aan een openbare aanbesteding voor overheidssteun, toe te staan een deel van de productie voor verkoop te reserveren via een PPA, zou worden bijgedragen tot de bevordering en groei van de markten voor PPA’s. Daarnaast moeten de lidstaten er in het kader van deze beoordeling van inschrijvingen naar streven criteria toe te passen om de toegang tot de PPA-markt te stimuleren voor actoren die geconfronteerd worden met toetredingsdrempels, zoals kleine en middelgrote ondernemingen, waarbij de voorkeur wordt gegeven aan inschrijvers die toezeggen een PPA te ondertekenen voor een deel van de productie van het project bij een of meer potentiële kopers die moeilijkheden ondervinden om toegang te krijgen tot de PPA-markt.

(30) Wanneer de lidstaten besluiten door de overheid gefinancierde nieuwe investeringen (directe prijssteunregelingen) in koolstofarme elektriciteitsopwekking met niet-fossiele brandstoffen te ondersteunen om de decarbonisatiedoelstellingen van de Unie te verwezenlijken, moeten die regelingen worden gestructureerd door middel van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen, zodat zij, naast een inkomensgarantie, een opwaartse beperking van de marktinkomsten van de betrokken opwekkingsactiva omvatten. Nieuwe investeringen in elektriciteitsproductie moeten investeringen in nieuwe elektriciteitsproductie-installaties, investeringen die gericht zijn op het verhogen van de capaciteit van bestaande elektriciteitsproductie-installaties en investeringen die gericht zijn op het uitbreiden van bestaande elektriciteitsproductie-installaties of het verlengen van de levensduur ervan, omvatten.

(31) Dergelijke tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen zouden ervoor zorgen dat de inkomsten van producenten uit nieuwe investeringen in elektriciteitsopwekking die overheidssteun genieten, onafhankelijker worden van de volatiele prijzen van op fossiele brandstoffen gebaseerde opwekking, die doorgaans de prijs op de day-aheadmarkt bepalen.

(32) Voor zover de beperking tot het vaststellen van directe prijssteunregelingen in de vorm van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen de soorten directe prijssteunregelingen die de lidstaten kunnen vaststellen met betrekking tot hernieuwbare energiebronnen, limiteert, moet deze beperking echter alleen gelden voor koolstofarme, niet-fossiele brandstoftechnologieën, met lage en stabiele operationele kosten, en voor technologieën die doorgaans geen flexibiliteit bieden aan het elektriciteitssysteem, met uitzondering van technologieën die zich in een vroeg stadium van de marktintroductie bevinden. Dit is noodzakelijk om ervoor te zorgen dat de economische levensvatbaarheid van opwekkingstechnologieën met hoge marginale kosten niet in gevaar wordt gebracht en om de stimulansen te behouden van de technologieën die het elektriciteitssysteem flexibiliteit kunnen bieden om hun energie op de elektriciteitsmarkt aan te bieden op basis van hun alternatieve kosten. Bovendien mag de beperking tot het vaststellen van directe prijssteunregelingen in de vorm van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen niet van toepassing zijn op opkomende technologieën waarvoor andere soorten directe prijssteunregelingen beter in staat zijn om het gebruik ervan te stimuleren. De beperking mag geen afbreuk doen aan de mogelijke vrijstelling voor kleinschalige installaties en demonstratieprojecten overeenkomstig artikel 4, lid 3, van Richtlijn (EU) 2018/2001 van het Europees Parlement en de Raad en moet rekening houden met de specifieke kenmerken van hernieuwbare-energiegemeenschappen overeenkomstig artikel 22, lid 7, van die richtlijn.

(33) Met het oog op de rechtszekerheid van producenten moet de verplichting voor de lidstaten om directe prijssteunregelingen toe te passen voor de productie van elektriciteit in de vorm van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen, alleen gelden voor nieuwe investeringen voor de opwekking van elektriciteit uit de in bovenstaande overweging genoemde bronnen.

(34) Dankzij de opwaartse beperking van de marktinkomsten zouden directe prijssteunregelingen in de vorm van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen een extra bron van inkomsten moeten zijn voor de lidstaten in perioden van hoge energieprijzen. Om het effect van hoge elektriciteitsprijzen op de energierekeningen van de consumenten verder te beperken, moeten de lidstaten ervoor zorgen dat de inkomsten die worden geïnd van producenten die onderworpen zijn aan directe prijssteunregelingen in de vorm van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen, worden doorberekend aan alle eindafnemers van elektriciteit, met inbegrip van huishoudens, kleine en middelgrote ondernemingen en industriële verbruikers, op basis van hun verbruik. Bij de herverdeling van de inkomsten moet ervoor worden gezorgd dat consumenten tot op zekere hoogte nog steeds worden blootgesteld aan het prijssignaal, zodat zij hun verbruik verminderen wanneer de prijzen hoog zijn, of hun verbruik verschuiven naar perioden met lagere prijzen (doorgaans perioden met een groter aandeel van de productie uit hernieuwbare energiebronnen). De lidstaten moeten ervoor zorgen dat het gelijke speelveld en de concurrentie tussen de verschillende leveranciers niet worden beïnvloed door de herverdeling van de inkomsten aan de eindverbruikers van elektriciteit.

(35) Voorts moeten de lidstaten ervoor zorgen dat de directe prijssteunregelingen, ongeacht hun vorm, de efficiënte, concurrerende en liquide werking van de elektriciteitsmarkten niet ondermijnen, waarbij de prikkels voor producenten om te reageren op marktsignalen, met inbegrip van stopzetting van de productie wanneer de elektriciteitsprijzen onder hun operationele kosten liggen, en voor eindafnemers om hun verbruik te verminderen wanneer de elektriciteitsprijzen hoog zijn, behouden blijven. De lidstaten moeten ervoor zorgen dat steunregelingen geen belemmering vormen voor de ontwikkeling van commerciële contracten zoals PPA’s.

(36) Aldus spelen tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen en stroomafnameovereenkomsten een complementaire rol bij het bevorderen van de energietransitie en het bieden van de voordelen van hernieuwbare energie en koolstofarme energie aan consumenten. Met inachtneming van de voorschriften van deze verordening moeten de lidstaten vrij kunnen beslissen welke instrumenten zij gebruiken om hun decarbonisatiedoelstellingen te verwezenlijken. Door middel van PPA’s dragen particuliere investeerders bij aan de uitrol van extra hernieuwbare en koolstofarme energie, waarbij lage en stabiele elektriciteitsprijzen op de lange termijn worden vastgezet. Evenzo wordt door middel van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen namens de consumenten hetzelfde doel bereikt door overheidsinstanties. Beide instrumenten zijn noodzakelijk om de decarbonisatiedoelstellingen van de Unie te verwezenlijken door de uitrol van hernieuwbare en koolstofarme energie, en tegelijkertijd de voordelen van goedkope elektriciteitsopwekking voor verbruikers te vergroten.

(37) De versnelde uitrol van hernieuwbare energiebronnen vereist een toenemende beschikbaarheid van flexibiliteitsoplossingen om de integratie ervan in het net te waarborgen en het elektriciteitssysteem en het elektriciteitsnet in staat te stellen zich aan te passen aan de variabiliteit van elektriciteitsopwekking en -verbruik over verschillende tijdshorizons. De regulerende instanties moeten periodiek de behoefte aan flexibiliteit in het elektriciteitssysteem beoordelen op basis van de input van de transmissie- en distributiesysteembeheerders. Bij de beoordeling van de flexibiliteitsbehoeften van het elektriciteitssysteem moet rekening worden gehouden met alle bestaande en geplande investeringen (met inbegrip van bestaande activa die nog niet op het net zijn aangesloten) in flexibiliteitsbronnen zoals flexibele elektriciteitsopwekking, interconnectoren, vraagrespons, energieopslag of de productie van hernieuwbare brandstoffen, met het oog op de noodzaak om het energiesysteem koolstofvrij te maken. Op basis hiervan moeten de lidstaten een nationale doelstelling voor niet-fossiele flexibiliteit vaststellen, zoals vraagrespons en opslag, die ook tot uiting moet komen in hun geïntegreerde nationale energie- en klimaatplannen.

(38) Om de nationale doelstelling inzake niet-fossiele flexibiliteit, zoals vraagrespons en investeringsbehoeften voor opslag, te verwezenlijken, kunnen de lidstaten capaciteitsmechanismen ontwerpen of herontwerpen om een groen en flexibel capaciteitsmechanisme tot stand te brengen. De lidstaten die overeenkomstig de bestaande regels een capaciteitsmechanisme toepassen, moeten de deelname van niet-fossiele flexibiliteit, zoals vraagrespons en opslag, bevorderen door aanvullende criteria of kenmerken in het ontwerp in te voeren.

(39) Ter ondersteuning van de doelstellingen op het gebied van milieubescherming moet de in artikel 22, lid 4, van Verordening (EU) 2019/943 van het Europees Parlement en de Raad vastgestelde CO₂-emissielimiet worden beschouwd als een bovengrens. Daarom zouden de lidstaten technische prestatienormen en grenswaarden voor CO₂-emissies kunnen vaststellen die de deelname aan capaciteitsmechanismen beperken tot flexibele, fossielvrije technologieën, in volledige overeenstemming met de Richtsnoeren staatssteun ten behoeve van klimaat, milieubescherming en energie ²⁷, die de lidstaten aanmoedigen om groene criteria in capaciteitsmechanismen in te voeren.

(40) Indien de lidstaten geen capaciteitsmechanisme toepassen of indien de aanvullende criteria of kenmerken bij het ontwerp van hun capaciteitsmechanisme ontoereikend zijn om de nationale doelstelling inzake vraagrespons en investeringsbehoeften voor opslag te verwezenlijken, kunnen zij bovendien flexibiliteitssteunregelingen toepassen in de vorm van betalingen voor de beschikbare capaciteit van niet-fossiele flexibiliteit, zoals vraagrespons en opslag.

(41) In de procedures voor aansluiting op het net van nieuwe opwekkings- en verbruiksinstallaties, met name installaties voor hernieuwbare energie, komt het vaak tot vertragingen. Een van de redenen voor dergelijke vertragingen is het gebrek aan beschikbare netcapaciteit op de door de investeerder gekozen locatie, wat betekent dat het net moet worden uitgebreid of versterkt om de installaties op een veilige manier op het systeem aan te sluiten. Een nieuwe verplichting voor elektriciteitssysteembeheerders, zowel op transmissie- als op distributieniveau, om informatie over de in hun exploitatiegebieden beschikbare netcapaciteit te publiceren en bij te werken, zou bijdragen tot de besluitvorming door investeerders op basis van informatie over de beschikbaarheid van netcapaciteit binnen het systeem en dus tot de vereiste versnelling van de uitrol van hernieuwbare energie.

(42) Om het probleem van de lange antwoordtermijnen voor verzoeken om aansluiting op het net aan te pakken, moeten transmissie- en distributiesysteembeheerders bovendien duidelijke en transparante informatie aan de systeemgebruikers verstrekken over de status en de behandeling van hun aansluitingsverzoeken. De transmissie- en distributiesysteembeheerders moeten ernaar streven dergelijke informatie binnen drie maanden na de indiening van het verzoek te verstrekken.

(43) Tijdens de energiecrisis zijn de consumenten blootgesteld geweest aan uiterst volatiele groothandelsprijzen voor energie en hebben zij slechts beperkte mogelijkheden gehad om deel te nemen aan de energiemarkt. Bijgevolg hebben veel huishoudens moeilijkheden ondervonden bij het betalen van hun rekeningen. Kwetsbare en energiearme consumenten worden het hardst getroffen ²⁸, maar huishoudens met een gemiddeld inkomen werden ook aan dergelijke problemen blootgesteld. Het is daarom belangrijk om de consumentenrechten en -bescherming te actualiseren, zodat de consumenten kunnen profiteren van de energietransitie, hun elektriciteitsrekeningen losgekoppeld kunnen worden van kortetermijnprijsbewegingen op de energiemarkten en het risico voor leveranciers en consumenten opnieuw in evenwicht kan worden gebracht.

(44) De consumenten moeten toegang hebben tot een brede waaier van aanbiedingen, zodat zij een contract kunnen kiezen op basis van hun behoeften. De leveranciers hebben hun aanbod echter verminderd, contracten tegen vaste prijzen zijn schaars en de keuze van aanbiedingen is beperkt geworden. De consumenten moeten altijd de mogelijkheid hebben om te kiezen voor een betaalbare vaste prijs en een contract met een vaste looptijd, en de leveranciers mogen de voorwaarden niet eenzijdig wijzigen voordat een dergelijk contract afloopt.

(45) Wanneer leveranciers er niet voor zorgen dat hun elektriciteitsportefeuille voldoende is afgedekt, kunnen veranderingen in de groothandelsprijzen voor elektriciteit hen financieel in gevaar brengen waardoor zij failliet gaan, waarna de kosten worden doorberekend aan de consumenten en andere netgebruikers. Daarom moet ervoor worden gezorgd dat leveranciers op passende wijze worden afgedekt wanneer zij contracten met een vaste prijs aanbieden. Bij een passende afdekkingsstrategie moet rekening worden gehouden met de toegang van de leveranciers tot hun eigen productie en kapitalisatie, alsook met hun blootstelling aan veranderingen in de groothandelsprijzen.

(46) De consument moet de leverancier kunnen kiezen die hem de prijs en de dienst aanbiedt die het best aan zijn behoeften beantwoordt. De vooruitgang op het gebied van metings- en individuele bemeteringstechnologie in combinatie met informatie- en communicatietechnologie maakt het nu technisch mogelijk om meerdere leveranciers voor één locatie te hebben. Indien zij dat wensen, moeten afnemers van deze mogelijkheden gebruik kunnen maken om een afzonderlijke leverancier te kiezen, met name voor elektriciteit voor apparaten zoals warmtepompen of elektrische voertuigen die een bijzonder hoog verbruik hebben, of die ook hun elektriciteitsverbruik automatisch kunnen verschuiven naar aanleiding van prijssignalen. Bovendien kunnen eindafnemers, met gebruikmaking van snel reagerende specifieke meettoestellen die verbonden zijn aan of ingebed zijn in apparaten met een flexibele, regelbare belasting, deelnemen aan andere op stimulansen gebaseerde vraagresponsregelingen die flexibiliteitsdiensten verlenen op de elektriciteitsmarkt en aan transmissie- en distributiesysteembeheerders. In het algemeen moeten dergelijke regelingen bijdragen tot een groter gebruik van vraagrespons en tot empowerment van de consument, zodat hij meer controle heeft over zijn energieverbruik en -rekeningen, terwijl anderzijds het elektriciteitssysteem extra flexibiliteit wordt geboden om het hoofd te bieden aan vraag- en aanbodschommelingen.

(47) Door de toenemende complexiteit van het energieaanbod en de verschillende marketingpraktijken hebben consumenten vaak moeite om volledig te begrijpen wat zij onderschrijven. Er bestaat met name onduidelijkheid over de wijze waarop de prijs wordt vastgesteld, de voorwaarden voor de verlenging van het contract, de gevolgen van de opzegging van een contract of de redenen voor de wijziging van de voorwaarden door de leverancier. Daarom moet de essentiële informatie over energieaanbiedingen door de leveranciers of marktdeelnemers die aan aggregatie doen, op korte en gemakkelijk te begrijpen wijze aan de consumenten worden verstrekt voordat het contract wordt ondertekend.

(48) Om de continuïteit van de levering voor de consumenten te waarborgen in geval van falen van de leverancier, moeten de lidstaten worden verplicht om noodleveranciers aan te wijzen die als aanbieder van de universele dienst kunnen worden behandeld. Die leverancier kan de verkoopafdeling zijn van een verticaal geïntegreerd bedrijf dat ook distributiefuncties verricht, mits het voldoet aan de ontvlechtingsvereisten van artikel 35 van Richtlijn (EU) 2019/944 van het Europees Parlement en de Raad. Dit houdt voor de lidstaten echter geen verplichting in om tegen een bepaalde vaste minimumprijs te leveren.

(49) Het delen van energie kan veerkracht creëren tegen de effecten van hoge en volatiele groothandelsprijzen op de energierekening van de consumenten, biedt meer mogelijkheden voor een bredere groep consumenten die anders niet de kans hebben om een actieve afnemer te worden als gevolg van financiële of ruimtelijke beperkingen, zoals energiearme en kwetsbare consumenten, en leidt tot een groter gebruik van hernieuwbare energie door het aantrekken van extra particuliere kapitaalinvesteringen en het diversifiëren van vergoedingen. Door de integratie van passende prijssignalen en opslagfaciliteiten kan het delen van elektriciteit de basis helpen leggen om het flexibiliteitspotentieel van kleinere consumenten te benutten.

(50) Actieve afnemers die een opslag- of opwekkingsinstallatie bezitten, leasen of huren, moeten het recht hebben om overtollige productie te delen en andere consumenten in staat te stellen actief te worden of de hernieuwbare energie te delen die wordt opgewekt of opgeslagen door gezamenlijk geleasede, gehuurde of in eigendom zijnde installaties, hetzij rechtstreeks, hetzij via een derde facilitator. De regeling voor het delen van energie is ofwel gebaseerd op een particuliere contractuele overeenkomst tussen actieve afnemers, ofwel georganiseerd via een juridische entiteit. Een juridische entiteit die beantwoordt aan de criteria van een hernieuwbare-energiegemeenschap als gedefinieerd in Richtlijn (EU) 2018/2001 van het Europees Parlement en de Raad of een energiegemeenschap van burgers als gedefinieerd in Richtlijn (EU) 2019/944 van het Europees Parlement en de Raad, kan met haar leden elektriciteit delen die is opgewekt door faciliteiten die zij volledig in eigendom heeft. Het kader van de bescherming en empowerment voor het delen van energie moet bijzondere aandacht hebben voor energiearme en kwetsbare consumenten.

(51) Het delen van energie operationaliseert het collectieve verbruik van zelfopgewekte of opgeslagen elektriciteit die door meer dan één gezamenlijk handelende actieve afnemer in het net wordt ingevoerd. De lidstaten moeten voor de berekening van de energiecomponent van de energierekening zorgen voor de passende IT-infrastructuur om het verbruik binnen een bepaald tijdsbestek administratief te kunnen afstemmen op zelfopgewekte of opgeslagen hernieuwbare energie. De output van deze faciliteiten moet worden verdeeld over de geaggregeerde verbruiksprofielen op basis van statische, variabele of dynamische berekeningsmethoden die vooraf door de actieve afnemers kunnen worden vastgesteld of overeengekomen.

(52) Kwetsbare afnemers moeten adequaat worden beschermd tegen stroomonderbrekingen en mogen ook niet in een positie worden geplaatst die hen dwingt de aansluiting te verbreken. De rol van leveranciers en alle relevante nationale autoriteiten bij het vaststellen van passende maatregelen, zowel op korte als op lange termijn, die aan kwetsbare afnemers ter beschikking moeten worden gesteld om hun energieverbruik en -kosten te beheren, blijft van essentieel belang, onder meer door middel van nauwe samenwerking met de socialezekerheidsstelsels.

(53) Overheidsingrijpen in de prijsstelling voor de levering van elektriciteit vormt in beginsel een marktverstorende maatregel. Dergelijke maatregelen mogen derhalve alleen worden uitgevoerd als openbaredienstverplichtingen en zijn onderworpen aan specifieke voorwaarden. Op grond van deze richtlijn zijn gereguleerde prijzen mogelijk voor energiearme en kwetsbare huishoudens, ook onder de kostprijs, en, als overgangsmaatregel, voor huishoudens en micro-ondernemingen. In tijden van crisis, waarin de groothandels- en detailhandelsprijzen voor elektriciteit aanzienlijk stijgen en dit negatieve gevolgen heeft voor de economie in ruimere zin, moeten de lidstaten de toepassing van gereguleerde prijzen tijdelijk ook kunnen uitbreiden tot kleine en middelgrote ondernemingen. Voor zowel huishoudens als kleine en middelgrote ondernemingen moet het de lidstaten tijdelijk worden toegestaan gereguleerde prijzen onder de kostprijs vast te stellen, zolang dit geen verstoring veroorzaakt tussen de leveranciers en zolang de leveranciers worden gecompenseerd voor de kosten van levering onder de kostprijs. Er moet echter voor worden gezorgd dat deze prijsregulering gericht is en geen stimulansen creëert om het verbruik te verhogen. Daarom moet een dergelijke prijsregulering beperkt blijven tot 80 % van het mediane verbruik van huishoudens voor huishoudens en 70 % van het verbruik van het voorgaande jaar voor kleine en middelgrote ondernemingen. De Commissie moet vaststellen wanneer er sprake is van een dergelijke elektriciteitscrisis en dus wanneer deze mogelijkheid van toepassing wordt. De Commissie moet ook de geldigheidsduur specificeren van die vaststelling, binnen welke de tijdelijke verlenging van gereguleerde prijzen van toepassing is, die tot maximaal één jaar kan duren. Voor zover een van de in deze verordening bedoelde maatregelen staatssteun vormt, doen de bepalingen betreffende dergelijke maatregelen geen afbreuk aan de toepassing van de artikelen 107 en 108, VWEU.

(54) De maatregelen waarin deze verordening voorziet, doen evenmin afbreuk aan de toepassing van Richtlijn 2014/65/EU, Verordening (EU) 2016/1011 en Verordening (EU) nr. 648/2012.

(55) Verordening (EU) 2019/942 van het Europees Parlement en de Raad, Verordening (EU) 2019/943 van het Europees Parlement en de Raad, Richtlijn (EU) 2019/944 van het Europees Parlement en de Raad en Richtlijn (EU) 2018/2001 van het Europees Parlement en de Raad moeten dienovereenkomstig worden gewijzigd.

(56) Aangezien de doelstellingen van deze verordening niet voldoende door de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt, maar beter op het niveau van de Unie kunnen worden verwezenlijkt, kan de Unie, overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie neergelegde subsidiariteitsbeginsel, maatregelen nemen. Overeenkomstig het in hetzelfde artikel neergelegde evenredigheidsbeginsel, gaat deze verordening niet verder dan nodig is om deze doelstelling te verwezenlijken,