Bijlagen bij COM(2003)34 - Tweede voortgangsverslag over de economische en sociale cohesie - Hoofdinhoud

Dit is een beperkte versie

U kijkt naar een beperkte versie van dit dossier in de EU Monitor.

dossier	COM(2003)34 - Tweede voortgangsverslag over de economische en sociale cohesie.
document	COM(2003)34
datum	30 januari 2003

bijlage bij dit tweede voortgangsverslag zijn geactualiseerde kaarten opgenomen over het onderwijsniveau van de bevolking tussen 25 en 59 jaar (kaart 5: onderwijsniveau, 2001), de werkgelegenheid per sector in de verschillende regio's (kaart 6: werkgelegenheid per sector) en de productiviteit (kaart 7: BBP per werkende (EUR), 1999). Dit zijn allemaal belangrijke factoren die verschillen tussen de regio's verklaren.

Nieuwe informatie over indicatoren van technologische vooruitgang bevestigen het beeld dat de zuidelijke lidstaten minder actief zijn dan de noordelijke lidstaten als het gaat om technologische innovatie en groei van de kenniseconomie [12].

[12] Zie 2002 Innovation Scoreboard op http://trendchart.cordis.lu/reports/ Documents/report3.pdf.

Octrooiaanvragen

In Finland, Zweden en Duitsland is het aantal geregistreerde octrooiaanvragen per miljoen inwoners (tabel 9: octrooiaanvragen per miljoen inwoners) ongeveer tweemaal het EU-gemiddelde of meer. Ook Nederland en Luxemburg overtreffen het EU-gemiddelde van 309, terwijl Frankrijk, België, Denemarken en Oostenrijk er niet ver bij achterblijven. Het Verenigd Koninkrijk zit ver onder het EU-gemiddelde en Italië en Ierland halen slechts de helft ervan. Er gaapt een diepe kloof tussen de laatstgenoemde landen en de overige zuidelijke lidstaten: in Portugal en Griekenland bedraagt het aantal octrooiaanvragen per miljoen inwoners niet meer dan respectievelijk 7 en 16. De scores van de toetredende landen zijn vergelijkbaar met die van Portugal en Griekenland. Alleen in Slovenië (21) en Hongarije (14) gaat het om duidelijk meer dan tien octrooiaanvragen per miljoen inwoners.

De verschillen zijn nog duidelijker op regionaal niveau, wat deels komt doordat het hoofdkantoor van ondernemingen octrooien aanvraagt, waardoor hun regionale concentratie toeneemt. Alle 34 regio's met minder dan 10 octrooiaanvragen per miljoen inwoners liggen in Zuid-Europa of zijn een ultraperifere regio (kaart 8a: octrooiaanvragen bij het Europees Octrooibureau, 1998-2000). In 33 regio's, waaronder achttien van de veertig Duitse regio's, worden meer dan tweehonderd octrooiaanvragen per miljoen inwoners geregistreerd. Van de overige vijftien van deze 33 regio's liggen er vier in Zweden en drie in Finland, terwijl Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en België er ieder twee hebben. In de meeste lidstaten vallen één of twee regio's op omdat ze duidelijk het hoogste cijfer hebben, zoals Stockholm, Oberbayern en Waals-Brabant.

Hightechsectoren

Velen zijn van mening dat het vermogen tot innovatie beter tot uiting komt in hightechsectoren. De hoogtechnologische werkgelegenheid in een beperkt aantal sectoren [13] vertegenwoordigt naar schatting iets meer dan 11% van de totale werkgelegenheid in de EU-15. West-Duitsland kan bogen op acht van de tien regio's met het hoogste aandeel (allemaal meer dan 18%), terwijl het aandeel van Duitsland als geheel 14% is (kaart 8c: werkgelegenheid in de hightechsectoren, 2001). In vijftien regio's heeft de speerpunttechnologie daarentegen een aandeel van minder dan 5% in de totale werkgelegenheid. Deze regio's liggen in Portugal (5,5%), Griekenland (4%) en Spanje en het betreft ook Luxemburg en Cornwall (Verenigd Koninkrijk).

[13] De hightechsectoren omvatten de volgende activiteiten (NACE-2): hoogtechnologische industrie: vervaardiging van kantoormachines, computers, audio-, video- en telecommunicatieapparatuur, medische apparatuur en instrumenten, precisie en optische instrumenten en uurwerken;

Ook bij de octrooien in hightechsectoren [14] is sprake van grote verschillen tussen de lidstaten en tussen de regio's. Met respectievelijk 119 en 80 van dergelijke octrooien per miljoen inwoners hebben Finland en Zweden een grote voorsprong op de rest van de Europese Unie, want het gemiddelde van de EU-15 bedraagt slechts 23. Achter deze twee koplopers komen Nederland (48) en Duitsland (36). Slechts 13% van de octrooien in Duitsland heeft betrekking op speerpunttechnologie, ongeveer evenveel als in Portugal en Spanje. In Finland ligt dit percentage op 40% en in Zweden, Nederland en Ierland op circa 25%. In Portugal en Griekenland wordt minder dan één hightechoctrooi per miljoen inwoners aangevraagd.

[14] Octrooien in de volgende sectoren worden als hightechoctrooien beschouwd: computerapparatuur en geautomatiseerde kantoorapparatuur, microbiologie en genetische engineering, luchtvaart, communicatietechnologie, halfgeleiders en lasers.

De verschillen zijn uitgesprokener op regionaal niveau [15]. Er is sprake van minder dan tien hightechoctrooien per miljoen inwoners in 108 regio's en van minder dan twee in 32 regio's. Op vijf na liggen deze 32 regio's allemaal in de zuidelijke lidstaten. Aan de bovenkant van het spectrum bevinden zich zeventien regio's met een cijfer dat ten minste het dubbele is van het gemiddelde van de EU-15. Deze regio's komen in grote lijnen overeen met die waar het totale aantal aangevraagde octrooien ook zowat het dubbele bedroeg van het gemiddelde van de EU-15. De regionale ranglijsten op basis van het totale aantal octrooien en het aantal hightechoctrooien verschillen niet veel, wat bevestigd wordt door een correlatiecoëfficiënt van 0,86.

[15] 189 NUTS 2-regio's hebben gegevens over hightechoctrooien.

Uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling

Soortgelijke verschillen bestaan er met betrekking tot de uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling (tabel 10: uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling als % van het BBP en samenstelling ervan, 1999). In 1999 bedroegen deze uitgaven gemiddeld 1,9% van het BBP. De hoogste cijfers waren te vinden in Zweden (3,8% van het BBP) en Finland (3,2% van het BBP), terwijl ze in Spanje, Portugal en Griekenland lager dan 1% waren. In alle toetredende landen behalve Slovenië en Tsjechië (respectievelijk 1,5% en 1,2%) wordt ook minder dan 1% van het BBP aan onderzoek en ontwikkeling uitgegeven. Binnen de lidstaten zijn er ook grote verschillen: in alle lidstaten is de verhouding tussen het hoogste en het laagste regionale uitgavenniveau voor onderzoek en ontwikkeling meer dan 4 en in de meeste lidstaten is het verschil veel groter.

Van de 176 regio's waarvoor gegevens beschikbaar zijn, zijn er zeventien waar de uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling meer dan 3% van het BBP bedragen. Van deze regio's liggen er tien in Duitsland, twee in Finland, twee in Frankrijk, één in het Verenigd Koninkrijk en één in Oostenrijk, terwijl Zweden als geheel is opgenomen omdat er alleen nationale gegevens beschikbaar zijn (kaart 9: uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling, 1999). Aan de andere kant van het spectrum bevinden zich 86 regio's waar de uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling minder dan 1% van het BBP bedragen. In 27 regio's, die geconcentreerd in de zuidelijke lidstaten liggen, is dit cijfer zelfs lager dan 0,5%.

Op nationaal niveau kan worden nagegaan hoe de totale uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling (GERD) zijn samengesteld. De hoogste uitgavenniveaus voor onderzoek en ontwikkeling gaan gepaard met een grotere rol voor het bedrijfsleven. Omgekeerd gaan de laagste uitgavenniveaus voor onderzoek en ontwikkeling veelal gepaard met een grotere rol voor het hoger onderwijs (tabel 10: uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling als % van het BBP en samenstelling ervan, 1999). De onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten van het bedrijfsleven (BERD, welke indicator mede de overheidssubsidies en dergelijke omvat) maken iets minder dan twee derde van alle onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten in de EU uit (in de financiering waarvan het bedrijfsleven echter nog steeds niet meer dan 56,3 % bijdraagt), terwijl het hoger onderwijs goed is voor een vijfde en de overheid voor de resterende 14%. In Griekenland en Portugal neemt het bedrijfsleven ongeveer een kwart van de totale uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling voor zijn rekening, terwijl dit in Italië en Spanje ongeveer de helft is. In elk van deze vier landen wordt dat grotendeels gecompenseerd door het hoger onderwijs (bijna de helft van het totaal in Griekenland) en in Portugal daarnaast door de overheid en particuliere non-profitorganisaties. Zweden heeft zowel de hoogste totale uitgaven als het hoogste aandeel van het bedrijfsleven (75%). Dat aandeel is ook hoog in Finland en Duitsland (hoge totale uitgaven), maar ook in België (totaal rond het gemiddelde) en Ierland.

In de kandidaat-lidstaten speelt de overheid een grotere rol (29% van de totale uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling), waar dan ook een veel kleiner aandeel van het bedrijfsleven tegenoverstaat (slechts 46%). In enkele landen is het bedrijfsleven wel belangrijker, maar dit lijkt dan geen verband te houden met het totale uitgavenniveau voor onderzoek en ontwikkeling. Het bedrijfsleven is goed voor meer dan tweederde van de totale uitgaven in Slowakije en ook Roemenië, maar vertegenwoordigt slechts zo'n vijfde van het totaal in Cyprus, Estland en Litouwen en ook Bulgarije. In Slovenië en Tsjechië, waar de totale uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling het hoogste zijn, heeft het bedrijfsleven een relatief groot aandeel, namelijk meer dan de helft, waar dan een bijna evenredig kleiner aandeel van het hoger onderwijs tegenover staat.

1.5. Onderzoek naar de territoriale dimensie van de cohesie

In de loop van 2002 zijn heel wat onderzoeksactiviteiten aangevangen; daarbij moet in het bijzonder worden gewezen op de start van het ESPON-programma, dat op 3 juni 2002 door de Commissie is goedgekeurd.

De eerste negen studies [16] zijn in september 2002 van start gegaan. Zeven nieuwe studies op het gebied van het territoriale effect van de Structuurfondsen, de territoriale gevolgen van de uitbreiding, het milieu, energie en demografie worden binnenkort in gang gezet [17]. Overigens is ook begonnen met een studie over de berggebieden, die ten doel heeft een communautaire definitie van het begrip berggebied te krijgen en de huidige situatie van deze gebieden in de Europese Unie en de toekomstige lidstaten te analyseren.

[16] Deze betreffen: de rol, specifieke situatie en mogelijkheden van stadsgebieden als knooppunten in een polycentrische ontwikkeling; verhouding stad-platteland in Europa; vervoersdiensten en -netwerken: territoriale trends en basisaanbod infrastructuur voor territoriale cohesie; de ruimtelijke gevolgen van het vervoers- en TEN-beleid van de Europese Unie; de ruimtelijke gevolgen van het onderzoeks- en ontwikkelingsbeleid van de Europese Unie; de ruimtelijke gevolgen van het GLB en het plattelandsontwikkelingsbeleid; de ruimtelijke gevolgen van de Structuurfondsen in stedelijke gebieden; geïntegreerde hulpmiddelen voor de Europese ruimtelijke ontwikkeling.

[17] Ook is het de bedoeling om via het zesde kaderprogramma voor onderzoek een onderzoeksproject over het effect van het cohesiebeleid op duurzame regionale ontwikkeling te financieren.

De in het eerste voortgangsverslag aangekondigde eilandenstudie is nagenoeg afgerond. Hierna worden de eerste resultaten van deze studie weergegeven.

Tien miljoen mensen bewonen de 286 Europese eilanden, als gedefinieerd aan de hand van Eurostat-criteria. Van deze eilandbewoners leeft 95% in het Middellandse-Zeegebied. In vijf eilandgebieden (Sicilië, Sardinië, Balearen, Kreta en Corsica) concentreert zich maar liefst 85% van de totale eilandbevolking. Het BBP per inwoner van de eilanden van de Europese Unie in 2000 komt op 72% van het communautaire gemiddelde, maar achter dit gemiddelde gaat een grote verscheidenheid aan situaties schuil.

De sociaal-economische ontwikkeling van sommige eilanden kan worden bemoeilijkt door een of meer van de volgende handicaps.

- Het meest bepalend is een geringe grootte. De ontwikkeling van eilanden met minder dan vijfduizend inwoners loopt gevaar doordat de bevolking wegtrekt en veroudert, de onderwijs- en gezondheidsinfrastructuur slecht zijn ontwikkeld en de openbare voorzieningen moeilijk toegankelijk zijn.

- De meest afgelegen eilanden zijn moeilijk bereikbaar, terwijl het bergachtige karakter en/of de ligging in een archipel bijkomende vervoersmoeilijkheden opleveren.

- Bij gerichtheid op één of twee hoofdactiviteiten, vooral landbouw, visserij en toerisme, is de economie kwetsbaarder.

- Op een beperkt grondgebied kan elke ontwikkeling van economische activiteiten leiden tot druk op het kwetsbare ecosysteem.

Om deze handicaps het hoofd te bieden kiezen sommige eilanden voor innovatieve ontwikkelingsmethoden om hun economie te diversifiëren (oprichting van scienceparken, zoals op Kreta en Åland, en van centra voor de ondersteuning van het midden- en kleinbedrijf, zoals op Mallorca) of om beter met de milieubeperkingen om te gaan (bevordering van hernieuwbare energie, zoals op Samsø). Tegenwoordig valt 87% van de eilandbevolking onder doelstelling 1 en 11% onder doelstelling 2. Bovendien profiteert 97% van de eilandbevolking van de in artikel 87, lid 3, onder a) en c), van het Verdrag bepaalde afwijkingen met betrekking tot staatssteun; 14% krijgt daarbij meer dan 40% staatssteun.

Er is een studie verricht getiteld European Human Capital and the Regions - an empirical contribution to the debate on human capital and regional development in the EU Member states and accession countries. Deze had ten doel de structuur en patronen van het menselijk potentieel verticaal (EU-, nationaal en regionaal niveau) en horizontaal (sociaal-economische achtergrond, opleidingsniveau, leeftijd, geslacht en sector) te analyseren.

In een studie getiteld Human capital in a global and knowledge-based economy zijn de argumenten onderzocht om investeringen in het arbeidspotentieel centraal te stellen in beleid dat gericht is op bevordering van de economische groei en de sociale cohesie. Deze studie onderstreept dat investeringen in arbeidspotentieel in belangrijke mate bijdragen aan productiviteitsgroei en aanpassing en spreiding van technologie en dat beleid om het voorradige arbeidspotentieel kwantitatief en kwalitatief te verbeteren tot meer sociale cohesie leidt.

2. Discussies over de toekomst van het Cohesiebeleid

2.1. De discussies binnen de instellingen en tijdens de door de Commissie georganiseerde studiedagen

2.1.1. Raad

De Commissie heeft het eerste voortgangsverslag op 18 februari 2002 voorgelegd aan de Raad algemene zaken. De Groep structuurmaatregelen heeft van het Coreper opdracht gekregen om de inhoud ervan te analyseren. Het verslag van deze werkgroep is op 17 juni 2002 goedgekeurd door de Raad algemene zaken.

Het eerste voortgangsverslag is gunstig ontvangen door de delegaties. Deze hebben echter onderstreept dat hun standpunten over het toekomstige cohesiebeleid in dit stadium van de discussie als voorlopig moeten worden beschouwd. Enkele delegaties hebben erop gewezen dat het debat pas kan plaatsvinden nadat de Commissie haar voorstellen heeft gedaan. Anderen hebben zich, onder verwijzing naar het debat op de informele Raad van Namen op 13 en 14 juli 2001, positief uitgelaten over de mogelijkheid hun mening kenbaar te maken na de publicatie van het tweede cohesieverslag in januari 2001.

De delegaties waren van mening dat de minst ontwikkelde regio's voorrang moeten blijven krijgen in het cohesiebeleid. Eén delegatie stelde een relatieve verhoging voor van de gelden die aan deze regio's worden toegekend. Een andere delegatie opperde dat het criterium voor het recht op steun per land zou moeten worden toegepast en dat de rijkste landen hun achterstandsregio's zonder bijdrage van de Gemeenschap tot ontwikkeling zouden moeten brengen. Enkele delegaties wilden dat de Commissie dit laatste voorstel voorlegt als een van de opties voor de toekomst. Andere delegaties hebben erop gewezen dat een nationale aanpak moeilijk verenigbaar is met het Verdrag. Ze hebben de door de Commissie voorgelegde regionale aanpak ondersteund, die het volgens hen mogelijk maakt te werken met een uitgebreid partnerschap, dat beter is afgestemd op de plaatselijke behoeften.

Volgens de meeste delegaties moet de hoogte van het BBP per inwoner het criterium blijven om te bepalen wat de achterstandsregio's zijn. Sommige delegaties zouden hieraan andere criteria (zoals werkloosheidspercentage, arbeidsparticipatie, perifere ligging en bevolkingsdichtheid) willen toevoegen. In verband met het statistische effect (het feit dat het communautaire gemiddelde BBP per hoofd van de bevolking daalt door de uitbreiding) hebben enkele delegaties zich uitgesproken voor de vaststelling van een drempel voor het recht op steun van meer dan 75%. Andere regio's voelden meer voor een royalere overgangsregeling voor de regio's waarvoor dit statistische effect gevolgen heeft.

De meeste delegaties zijn van mening dat bijstandsverlening door de Gemeenschap ook nodig is voor de regio's die niet als achterstandsregio's worden beschouwd. Deze bijstandsverlening zou het concurrentievermogen van de regio's moeten vergroten en gericht moeten zijn op acties met een grote communautaire meerwaarde. Verschillende delegaties stellen dat doeltreffende bijstandsverlening noodzakelijk is en dat versnippering moet worden vermeden.

Gezien de uitdagingen waarmee het cohesiebeleid na de uitbreiding te maken krijgt, heeft het Spaanse voorzitterschap erop gewezen dat de limiet van 0,45% van het communautaire BBP voor haar een goed uitgangspunt is voor de financiële inspanning na 2006. Andere delegaties vonden het te vroeg om zich daarover uit te spreken.

Een vereenvoudiging van de uitvoeringsprocedures voor de Structuurfondsen is herhaaldelijk aan de orde gesteld. Na de ministeriële vergadering van Namen in juli 2001 zijn de ministers verantwoordelijk voor regionaal beleid op initiatief van commissaris Barnier op 7 oktober 2002 in Brussel bijeengekomen om de Commissievoorstellen voor vereenvoudiging van het beheer in de periode 2000-2006 te analyseren. De Commissie heeft een reeks voorstellen ingediend voor een vereenvoudigd, duidelijker, beter gecoördineerd en flexibeler beheer in het kader van de geldende verordening. Deze voorstellen betroffen met name programmawijziging, het financieel beheer en de samenhang van de controles. De vertegenwoordigers van de lidstaten hebben deze voorstellen positief ontvangen en hebben nog vele andere voorstellen gedaan die passen in de geldende regeling.

Hierbij was er grote overeenstemming over het feit dat de regeling voor de steunverlening van de Structuurfondsen na 2006 grondiger herzien moet worden. Er is overleg nodig ter verduidelijking van de rol van de Commissie bij de uitvoering van het cohesiebeleid, met name wat betreft de toepassing van artikel 274 van het Verdrag. In dit verband wordt op 3 en 4 maart 2003 een studiedag georganiseerd door de Commissie.

2.1.2. Europees Parlement

Het Europees Parlement heeft op 6 november 2002 het verslag van mevrouw Schroedter over het eerste voortgangsverslag goedgekeurd. Naast de Commissie regionaal beleid, vervoer en toerisme hebben ook de Commissie landbouw en de Commissie buitenlandse zaken advies uitgebracht over het voortgangsverslag.

Het verslag-Schroedter ondersteunt de standpunten van de Commissie op een aantal punten: handhaven van een sterk, solidair en op partnerschap gebaseerd cohesiebeleid gezien de uitbreiding en de blijvende ongelijkheden in de Europese Unie; vasthouden aan de ondergrens van 0,45% van het BBP van de Unie om de geloofwaardigheid van het cohesiebeleid niet te verspelen; aanpassen van het cohesiebeleid aan de verhoudingen in een uitgebreide Unie; bevorderen van duurzame ontwikkeling en de territoriale cohesie in Europa en versterking van de polycentrische, harmonieuze en evenwichtige ontwikkeling van de Unie, overeenkomstig de richtsnoeren van het EROP; steunen van de gebieden met bepaalde handicaps (met speciale vermelding van de ultraperifere regio's); versterken van de grensoverschrijdende samenwerking; tegengaan van renationalisatie van het cohesiebeleid; onderkennen van het belang van de partnerschappen en nadenken over tripartiete overeenkomsten met de regio's en de lidstaten.

Het verslag noemt ook andere aandachtspunten: er moeten ook andere criteria dan het BBP worden gehanteerd om het recht op steun uit de Structuurfondsen vast te stellen; het milieubeleid, het werkgelegenheidsbeleid, het gemeenschappelijk landbouwbeleid, het vervoersbeleid en het economisch beleid moeten meer stroken met het doel van een duurzame regionale ontwikkeling; de bestuurscapaciteit van de kandidaat-lidstaten moet worden vergroot; de implementatie moet flexibeler worden met het oog op een geleidelijke decentralisatie van het beheer van de Fondsen, onder voorbehoud van een doeltreffende en strenge controle op het gebruik ervan; om de concurrentiepositie van de regio's te versterken is meer steun nodig; de regio's moeten hun eigen ontwikkelingsstrategieën kunnen uitvoeren; het beginsel 'één programma - één Fonds' moet worden ingevoerd, waarbij de regio's meer uitvoeringsverantwoor delijkheid krijgen.

De Europese Commissie wordt gevraagd om vóór het derde verslag met een aantal voorstellen te komen, namelijk inzake:

- een tijdschema waardoor wordt verzekerd dat de programmering voor de periode 2007-2013 vanaf 1 januari 2007 kan worden uitgevoerd;

- een betere coherentie van het EU-beleid met gevolgen voor de economische en sociale cohesie;

- de toekomst van de communautaire initiatieven en doelstelling 2.

2.1.3. Europees Economisch en Sociaal Comité en Comité van de Regio's

Het Europees Economisch en Sociaal Comité heeft twee adviezen uitgebracht, één over de strategie inzake de economische en sociale cohesie en één over de toekomst van het cohesiebeleid in het licht van de uitbreiding en de overgang naar een kenniseconomie.

In zijn eerste advies stelt het Comité vast wat de uitdagingen zijn voor de Europese Unie (zoals uitbreiding, mondialisering, vergroting van de centrum-periferiedynamiek en macro-economische stabiliteit) en welke conclusies daaruit getrokken moeten worden: de steun uit hoofde van doelstelling 1 moet na 2006 worden gehandhaafd; de uitbreiding heeft een statistisch effect op het gemiddelde BBP per inwoner dat voor sommige regio's negatief uitpakt, waaraan iets moet worden gedaan; het op 0,45% van het BBP vastgestelde maximum voor de Structuurfondsen moet naar boven worden bijgesteld; er moet een inkomstenbron worden gecreëerd om het regionale inkomen te stabiliseren in het geval van onverwachte economische tegenslag; het programma van communautaire initiatieven moet worden geconsolideerd; er moet een open coördinatiemethode worden gevolgd om de problemen inzake economische en sociale cohesie van de doelstelling 2-regio's op te lossen; er moet voorrang worden gegeven aan investeringen in de achterstandsregio's.

In het aanvullende advies over het tweede verslag over de economische en sociale cohesie, dat op 25 april 2001 is goedgekeurd, spreekt het Comité zich uit voor een grondige hervorming van de beginselen, algemene voorwaarden, vaststelling en regels van het cohesiebeleid in het licht van de uitbreiding van de Europese Unie. Om de procedures te vereenvoudigen, bepleit het Comité de invoering van één, voldoende flexibel Fonds, welke maatregel zowel zou bijdragen tot een grotere eenvoud als tot een grotere zichtbaarheid.

Het Comité van de Regio's heeft op 10 oktober 2002 zijn advies uitgebracht over het eerste voortgangsverslag. Het Comité is verheugd over het positieve effect van het regionale beleid van de laatste jaren en neemt kennis van het feit dat volgens de Commissie minimaal 0,45% van het communautaire BBP ter financiering van het cohesiebeleid noodzakelijk is. In zijn advies geeft het Comité verder te kennen dat de bijstandsverlening ten behoeve van de achterstandsregio's voorrang moet krijgen en dat het recht op steun vastgesteld moet worden op basis van het BBP per hoofd van de bevolking, aangevuld met het werkloosheidspercentage of het productiviteits niveau. De regio's die worden getroffen door het statistisch effect, moeten in aanmerking komen voor voldoende overgangssteun. De regio's die boven de drempel voor het recht op steun uitkomen door hun eigen economische ontwikkeling, moeten de status van doelstelling 2-gebied krijgen. Doelstelling 2 moet op terugdringing van de territoriale ongelijkheid gericht zijn.

De Commissie krijgt het verzoek om de procedures voor de toekenning van regionale steun te vereenvoudigen en de respectieve rollen van de Commissie, de lidstaten en de regio's te verduidelijken met inachtneming van het subsidiariteitsbeginsel. Ten slotte roept het Comité in zijn advies op om alle vormen van Gemeenschapsbeleid en alle financiële instrumenten beter te coördineren met het beleid inzake economische en sociale cohesie.

2.1.4. Studiedagen over de prioriteiten van de Unie voor de regio's (27-28 mei 2002)

Bijna zeshonderd deelnemers uit de lidstaten en de kandidaat-lidstaten hebben aan deze studiedagen deelgenomen [18]. De drie workshops hadden als thema de regio's met een ontwikkelingsachterstand, de in een omschakelingsproces verkerende of met specifieke problemen kampende regio's en de samenwerking en integratie van de Europese regio's.

[18] http://europa.eu.int/comm/regional_policy/ debate/semcom_en.htm

Het uitgangspunt van de besprekingen was het vraagstuk van de communautaire meerwaarde en de doeltreffendheid van de structuurmaatregelen, dat vanuit verschillende invalshoeken werd benaderd:

- de doeltreffendheid van deze bijstand uit het oogpunt van de convergentie tussen de regio's van de Gemeenschap;

- de bijdrage van deze bijstand aan de doelstellingen die met het Gemeenschapsbeleid op andere gebieden worden nagestreefd;

- de wijze waarop de maatregelen de economische integratie en de stabiliteit in het kader van de monetaire unie bevorderen;

- de zichtbaarheid van deze bijstand voor de burgers, die zich daardoor een beeld van de activiteiten van de Unie kunnen vormen;

- de mate waarin de maatregelen tot beter bestuur leiden door de wijze van evalueren en beheren en door het partnerschap.

Op deze studiedag bleek op verschillende punten overeenstemming te bestaan over de toekomst van het cohesiebeleid, terwijl andere punten nader bestudeerd moeten worden. De punten van overeenstemming betreffen met name het belang van het cohesiebeleid voor het welslagen van het integratieproces in de uitgebreide Unie, het feit dat de achterstandsregio's voorrang moeten krijgen terwijl in het kader van het communautair regionaal beleid tevens een belangrijke mate van bijstand aan andere dan de achterstandsregio's noodzakelijk is, de noodzaak van vereenvoudiging van de uitvoeringsmethoden inclusief beëindiging van de bestaande methode van gebiedsselectie, de mogelijkheid van één financieringsbron en een reserve voor onvoorziene gebeurtenissen, en tot slot de voortzetting van de Europese samenwerking tussen de regio's van de Unie en ook met de nieuwe aangrenzende regio's in het oosten en het zuiden.

Op al deze gebieden wordt de rol van de Commissie als partner van de lidstaten en de regio's essentieel geacht door alle deelnemers.

De volgende punten vragen om nadere studie:

- opheldering van de verantwoordelijkheid van de Commissie met betrekking tot de bepalingen van artikel 274 van het Verdrag, met name in het geval dat het cohesiebeleid in toenemende mate decentraal wordt uitgevoerd;

- de criteria voor de bepaling van de gebieden en de horizontale prioriteiten die buiten de achterstandsregio's in aanmerking komen;

- de samenhang met het Gemeenschapsbeleid op andere gebieden;

- de noodzaak van meer samenhang tussen de plattelandsontwikkeling (de tweede pijler van het GLB) [19] en het regionaleontwikkelingsbeleid, waarbij velen ook vinden dat voor plattelandsontwikkeling meer Gemeenschapssteun moet worden toegekend;

[19] Zie de algemene conclusies van de studiedag.

- de synergie tussen de Structuurfondsen;

- vorm en inhoud van de tripartiete overeenkomsten tussen de Commissie, de lidstaten en de regio's, waar de meeste deelnemers overigens mee instemmen;

- de opneming in de uitvoeringsregeling van het beginsel van evenredigheid met de hoogte van de toegekende financiering;

- meer samenhang tussen de interne en externe activiteiten op het gebied van grensoverschrijdende samenwerking.

2.1.5. Studiedag over de prioriteiten in verband met werkgelegenheid en sociale cohesie (30 september 2002)

Onderwerp van de studiedag waren de prioriteiten voor werkgelegenheid en sociale cohesie, als vastgesteld in het tweede cohesieverslag: meer en betere banen, kennismaatschappij, sociale insluiting en gelijke kansen. Een uitgangspunt voor de studiedag was de strategie van Lissabon als het beleidskader voor de aanpak van de werkgelegenheids- en sociale dimensie van de cohesie.

Indien in het arbeidspotentieel wordt geïnvesteerd, zou, aldus de deelnemers, economische groei tot meer werkgelegenheidsgroei en minder werkloosheid kunnen leiden. De betrokkenheid van de Unie werd belangrijk gevonden, omdat dit een zichtbare bijdrage is aan het integratieproces. Tegelijkertijd zou de toegevoegde waarde van de acties vergroot kunnen worden door toespitsing op essentiële thema's als levenslang leren. De structurele knelpunten doen zich in alle landen en regio's voor, zo wordt gesteld, en daarom is een algemeen actiekader nodig.

2.1.5.1. Meer en betere banen

Op dit punt wezen sommige afgevaardigden op het feit dat de vier pijlers van de werkgelegenheidsstrategie losstaan van de beleidsterreinen van het Europees Sociaal Fonds. In de toekomst moet worden gestreefd naar een betere aansluiting hiertussen.

Volgens verscheidene deelnemers zullen investeringen in het arbeidspotentieel een doorslaggevende rol spelen bij de bevordering van de economische en sociale cohesie en een succesvolle aanpassing aan de economische en sociale veranderingen. De bijstandsverlening zou gericht moeten zijn op verhoging van de productiviteit en het concurrentievermogen enerzijds en op sociale insluiting anderzijds.

Er was daarnaast steun voor het handhaven van de geïntegreerde aanpak, waarbij investeringen in het arbeidspotentieel samengaan met materiële investeringen, niet alleen in de achterstandsregio's, maar ook in andere regio's.

Ook in de welvarender regio's, zo werd gezegd, is aanpassing van de economie en arbeidsmarkt nog steeds nodig. Door slecht functionerende markten en instituties en achterblijvende investeringen in vaardigheden is het arbeidspotentieel in sommige subregio's veel zwakker dan in andere. Het beleid moet ingrijpen wanneer een gebrekkige aansluiting op de arbeidsmarkt tot vaardigheidstekorten en -hiaten leidt. Algemene vaardigheden werden ook belangrijk gevonden, net als de vaststelling van de behoefte aan bepaalde vaardigheden op lokaal/regionaal niveau.

Met nadruk werd gezegd dat het cohesiebeleid procesmatig alleen kan slagen als alle actoren worden betrokken bij een actief partnerschap om de knelpunten op te sporen en de strategieën te bepalen. Dit geldt met name op lokaal en regionaal niveau, waar goed inzicht in de problemen en uitdagingen bestaat en passende strategieën worden opgesteld.

2.1.5.2. Sociale insluiting

Enkele afgevaardigden wezen erop dat de acties uit hoofde van de strategie ter bestrijding van sociale uitsluiting momenteel slechts voor een deel in aanmerking komen voor steun uit hoofde van de Structuurfondsen, terwijl op dit punt juist steeds vaker een beroep gedaan zou kunnen worden op zulke steun.

Een benadering waarbij de maatregelen worden gekoppeld aan de arbeidsmarkt, is misschien niet voldoende. Veel problemen rond sociale uitsluiting hangen niet rechtstreeks samen met de arbeidsmarkt, maar met bredere maatschappelijke kwesties. Bovendien kunnen niet alle uitgesloten of met uitsluiting bedreigde burgers zich op de arbeidsmarkt begeven, wat erop wijst dat misschien een nieuwe, bredere definitie van inzetbaarheid nodig is.

Via het Europees Sociaal Fonds zou de Unie een grote, ja zelfs bepalende rol kunnen spelen bij het bevorderen van partnerschappen, vooral omdat de strategie inzake sociale insluiting alleen kan slagen met medewerking en inschakeling van alle betrokkenen. Een onderzoek van de bestaande instrumenten is voorgesteld om te kijken welke veranderingen eventueel nodig zijn, zoals een vereenvoudiging van de instrumenten en de invoering van meer flexibiliteit.

2.1.5.3. Gelijke kansen

In de workshop over gelijke kansen werd gezegd dat investeren in het arbeidspotentieel een belangrijke rol kan spelen bij het bevorderen van de gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Er werd benadrukt dat het gelijkheidsbeginsel betrekking heeft op alle vormen van discriminatie, waaronder discriminatie op basis van ras of een handicap. Discriminatie op basis van geslacht is een geval apart vanwege de omvang van het probleem.

Voorgesteld werd om de effectieve inbedding van het gelijkekansenbeleid in het algemene beleid tot beleidsprioriteit te verheffen, omdat hiermee twee doelstellingen kunnen worden nagestreefd: specifieke gelijkheidsbevorderende acties en de integratie van de gelijke kansen in alle andere beleidsvormen en acties. Er zou voorrang kunnen worden gegeven aan acties die helpen om attitudes en gedrag van en stereotiepe opvattingen over mannen en vrouwen te veranderen. Mannen, werkgevers en sociale partners zouden het voorwerp kunnen zijn van acties gericht op een betere verdeling van gezinstaken. De deelnemers kwamen met de aanbeveling om de investeringen in kinderopvangfaciliteiten niet alleen te beschouwen als een aanvulling op de maatregelen om de arbeidsparticipatie van vrouwen te bevorderen, maar deze volledig te integreren in het beleid en de strategieën voor lokale en regionale ontwikkeling.

2.1.6. Studiedagen over de stadsgebieden (8-9 juli 2002)

Meer dan zeshonderd deelnemers aan de URBAN-programma's, onder wie veel burgemeesters en loco-burgemeesters, discussieerden in Londen over de opgedane ervaring met de URBAN-programma's en over de toekomst van de stedelijke dimensie van het cohesiebeleid. De burgemeesters en stadsvertegenwoordigers onderstreepten dat het communautaire initiatief URBAN een grote bijdrage heeft geleverd aan de ontwikkeling van de steden en een belangrijk hefboomeffect heeft gehad op de nationale activiteiten van de overheid en de privé-sector. De sprekers noemden verschillende punten waar sprake is van communautaire meerwaarde:

- de bijstandsverlening staat dichter bij de mensen en hun problemen, waarbij een geïntegreerde aanpak van de economische, sociale en milieuvraagstukken wordt gevolgd;

- de praktische uitvoering is doeltreffend en zeer zichtbaar en het gaat om vraagstukken die van belang zijn voor de Gemeenschap;

- in het intensieve partnerschap wordt niet alleen samengewerkt met de lokale autoriteiten die verantwoordelijk zijn voor het beheer van de programma's, maar ook met andere betrokkenen uit de overheid en de privé-sector, onder wie de voornaamste belanghebbenden, te weten de bewoners;

- het is een permanent leerproces, waarbij het met name mogelijk is om vernieuwende methoden te testen en een netwerk voor de uitwisseling van ervaringen op te zetten.

Verschillende sprekers bevestigden dat de bijstandsverlening door de Gemeenschap ten behoeve van de steden voortgezet en geïntensiveerd moet worden. Nodig is een geïntegreerde aanpak van de doelstellingen, waaronder versterking van de rol van de steden als motor van de regionale ontwikkeling, behoud of herstel van de sociale cohesie in de steden en verbetering van het stadsmilieu. Ter voorbereiding van een nieuw stadsbeleid vroegen de deelnemers de Unie om:

- de mogelijkheid te bestuderen om in het kader van de stadsvernieuwing onder bepaalde voorwaarden bijstand op huisvestingsgebied te verlenen uit hoofde van de Structuurfondsen;

- de steden te benoemen tot belangrijkste gesprekspartners van de Commissie als het gaat om de programmering en het beheer van de programma's en acties die de steden aangaan;

- de maatregelen waarvoor de steden verantwoordelijk zijn, af te stemmen met andere acties die op grotere schaal worden geprogrammeerd;

- de samenwerking en uitwisseling van ervaringen tussen de steden en alle betrokkenen bij het stadsbeleid te verbeteren.

2.1.7. Studiedagen over de berggebieden (17-18 oktober 2002)

De studiedagen over het Gemeenschapsbeleid voor de berggebieden op 17 en 18 oktober 2002 trokken meer dan vijfhonderd deelnemers uit de lidstaten, de kandidaat-lidstaten en derde landen. Tijdens de studiedagen, die in het teken stonden van het internationale jaar van de bergen 2002, vond een belangrijke dialoog plaats tussen de communautaire instellingen en de actoren en verenigingen uit de betreffende gebieden. Hierbij werden de volgende verzoeken onder woorden gebracht.

- Er is steun nodig voor specifieke projecten die beter inspelen op de beperkingen van de berggebieden en die de sterke punten van deze gebieden beter benutten. Zo moeten voorzieningen van algemeen belang in moeilijk toegankelijke gebieden in stand gehouden worden en moet de kwaliteit van met name de landbouwproducten meer benadrukt worden door de ontwikkeling van specifieke promotie-instrumenten (zoals keurmerken), terwijl ook de diversificatie van activiteiten aandacht moet krijgen, een en ander om de ontvolking af te remmen.

- De interregionale en grensoverschrijdende samenwerking in het kader van bijvoorbeeld het communautaire initiatief Interreg levert onder meer in de berggebieden een grote zichtbaarheid en een duidelijke communautaire meerwaarde op. Dergelijke samenwerking vervult een essentiële spilfunctie voor de uitwisseling van ervaringen en de verspreiding van kennis.

- In het Gemeenschapsbeleid dat gevolgen heeft voor de berggebieden, zoals het landbouwbeleid, het plattelandsontwikkelingbeleid, het regionaal beleid, het milieubeleid en het vervoersbeleid, is meer samenhang nodig.

2.2. Meest besproken thema's

In de lidstaten en regio's zijn verschillende initiatieven ontplooid met betrekking tot de toekomst van het cohesiebeleid. In veel lidstaten en enkele kandidaat-lidstaten zijn studiedagen met of zonder deelname van de Commissie georganiseerd.

Het meest besproken werden de doelstellingen van het cohesiebeleid (de achterstandsregio's, de overige regio's en de samenwerking) en de bijdrage van het overige Gemeenschapsbeleid aan de cohesie.

2.2.1. Voorrang voor de minst ontwikkelde regio's

Uit de standpunten die aan de Commissie zijn meegedeeld, blijkt dat vrijwel iedereen voorstander is van handhaving van de voorrang die in het cohesiebeleid wordt gegeven aan de achterstandsregio's. Hierbij wordt benadrukt dat de kandidaat-lidstaten een overwicht zullen hebben binnen deze doelstelling [20].

[20] Om beter te kunnen inspelen op de specifieke problemen in de regio's van de kandidaat-lidstaten, heeft de Commissie voorgesteld om het aandeel van het Cohesiefonds in het geheel van de Fondsen te vergroten. Verder heeft de Commissie voorgesteld de werkterreinen waarvoor deze regio's steun kunnen krijgen uit hoofde van de Structuurfondsen (infrastructuur, arbeidspotentieel en steun voor productieve investeringen), uit te breiden met versterking van de institutionele capaciteit.

Wat betreft de criteria om het recht op steun van de achterstandsregio's te bepalen, gaat de voorkeur overwegend uit naar het huidige criterium van 75% van het gemiddelde BBP per inwoner in KKS, dat sinds 1989 wordt gehanteerd.

Er is echter voorgesteld om het BBP-criterium aan te vullen met andere criteria, zoals de arbeidsparticipatie, het werkloosheidspeil, de productiviteit, de perifere ligging, de ontvolking of het niveau van financiële uitvoering [21]. Bovendien hopen de vertegenwoordigers van de ultraperifere regio's [22] en de eilanden [23] dat hun regio's verder tot de achterstandsregio's zullen worden gerekend, zelfs bij overschrijding van de inkomensdrempel voor het recht op steun.

[21] Zie met name het verslag van het Comité van permanente vertegenwoordigers over het eerste voortgangsverslag (document 8026/02 van de Raad).

[22] Eerste bijdrage van de ultraperifere regio's over de toekomst van de economische en sociale cohesie (3 februari 2002) en gemeenschappelijk standpunt van de ultraperifere regio's over de studie naar de eilanden van de Europese Unie (oktober 2002).

[23] Eilandencommissie van de CPMR.

KADERTEKST: Bijdrage van de ultraperifere regio's

In de ultraperifere regio's (Canarische Eilanden, Guadeloupe, Frans-Guyana, Martinique, Réunion, Azoren en Madeira) wonen 3,8 miljoen mensen, van wie 40% op de Canarische Eilanden. Deze gebieden kenmerken zich door een sterk isolement en ongunstige natuurlijke omstandigheden als gevolg van het reliëf en de ernst van de natuurlijke risico's. De bevolking is bijzonder jong, maar de bevolkingsdruk in combinatie met het ontbreken van beroepsperspectief leidt tot omvangrijke emigratie (Azoren, Madeira) en/of een toename van de sociale spanningen als gevolg van werkloosheid (Guadeloupe, Réunion) en integratieproblemen (Frans-Guyana).

Met Europese bijstand wordt een groot aantal projecten op het gebied van wegen-, haven- en luchthaveninfrastructuur die bijdragen aan de ontwikkeling van de ultraperifere regio's, ruimschoots ondersteund. Alle ultraperifere regio's komen momenteel in aanmerking voor doelstelling 1 en profiteren bovendien in relatief hoge mate van de in artikel 87, lid 3, onder a) en c), van het Verdrag voorziene afwijkingen in verband met staatssteun (50% voor de Canarische Eilanden, 62% voor de Azoren en Madeira en 65% voor de Franse overzeese departementen).

De laatste jaren zijn de ultraperifere regio's iets opgeschoven in de richting van het communautaire gemiddelde dankzij het Europese cohesiebeleid in combinatie met een beleid van begrotingsoverdrachten van de lidstaten [24] waartoe deze regio's behoren. In 2000 bedroeg het BBP per inwoner van deze regio's 66% van het gemiddelde van de Unie, tegen 47% in de tien armste regio's van de huidige Unie. Vooral op het gebied van werkgelegenheid en scholing is evenwel een verdere inspanning nodig om te bevorderen dat de beroepsbevolking op de eilanden blijft wonen [25]. De voorzieningen voor onderwijs en beroepsopleiding zouden dus kunnen worden verbeterd, maar vooral zou elk initiatief dat banen en welvaart oplevert gesteund moeten worden om de knelpunten in verband met de bevolkingsdruk op te lossen.

[24] De totale jaarlijkse bijdrage van de Structuurfondsen loopt uiteen van 15% (Réunion, Canarische Eilanden) tot 44% (Azoren) van de belastinginkomsten van deze regio's.

[25] Om betere criteria voor het concurrentievermogen van het bedrijfsleven in de ultraperifere regio's vast te stellen, wordt de eilandenstudie aangevuld met een studie waarin de opmerkingen en kritiek van de vertegenwoordigers van de ultraperifere regio's worden verwerkt. De Commissie krijgt zo de beschikking over objectieve elementen om billijke voorstellen te doen, die zijn afgestemd op de situatie per ultraperifere regio.

Ten aanzien van het statistisch effect (de daling van het communautaire gemiddelde van het BBP per inwoner met 13% door de uitbreiding met tien nieuwe lidstaten) stelde de Commissie al in het eerste voortgangsverslag vast dat slechts twee van de in het tweede cohesieverslag genoemde vier opties veel bijval krijgen:

- handhaving van een op 75% van het communautaire gemiddelde vastgestelde drempel voor het recht op steun, met een gedifferentieerde overgangsregeling: bijstandsverlening aan de regio's die vanwege hun convergentie in een Unie met 15 leden niet meer als achterstandsregio's zouden worden beschouwd, en royalere bijstandsverlening aan de regio's die door het statistisch effect zijn getroffen;

- de vaststelling van een drempel voor het recht op steun van meer dan 75% om de gevolgen van dit statistisch effect te verkleinen of weg te nemen.

Tijdens de debatten in 2002 schaarden de meeste sprekers zich achter de eerste optie.

2.2.2. Acties buiten de achterstandsregio's

Vrijwel eensgezind wordt aanbevolen om ook buiten de achterstandsregio's een beleid van economische en sociale cohesie te blijven voeren, maar om de uitvoering ervan te vereenvoudigen en te decentraliseren.

Hierbij wordt bevordering van het concurrentievermogen van de regio's zeer vaak genoemd, zo heeft de Commissie ervaren, als de doelstelling die moet worden ondersteund, overeenkomstig de beleidsdoelstellingen van de Unie die op de Europese Raad van Lissabon zijn bepaald en die tijdens de Europese Raad van Göteborg zijn aangevuld met het aspect duurzame ontwikkeling. Deze doelstelling zou zich kunnen vertalen in een grotere nadruk op concurrentiefactoren zoals bereikbaarheid, diversificatie van de productiestructuur, kennismaatschappij, innovatie, onderzoek en ontwikkeling, milieu, werkgelegenheid, sociale integratie en onderwijs en levenslang leren, vooral in een situatie van economische en sociale herstructureringen als gevolg van de mondialisering van de economie.

Onderkend werd het belang van de in het tweede cohesieverslag genoemde economische, sociale of territoriale prioriteiten voor het toekomstige cohesiebeleid. Betwijfeld werd echter of de Unie zich met de problemen van alle als prioritair aangewezen gebieden kan bezighouden. Soms werd er bovendien op gewezen dat de geografische handicaps niet los van de sociaal-economische knelpunten moeten worden aangepakt. In dit verband tekende zich brede overeenstemming af ten gunste van concentratie van de financiële bijdragen van de Gemeenschap.

De noordelijke dimensie (geografische handicap, leegloop, veroudering van de bevolking, perifere ligging), het afgelegen karakter en de ontvolking zijn genoemd als nieuwe criteria voor het recht op steun. [26]

[26] Vrijwel alle regio's en werkgemeenschappen van regio's in Finland en Zweden. Schotland: Europees Comité van het Schotse Parlement (4 juli 2002). CPMR: technische nota van het algemeen secretariaat 'Voor een evenwichtig concurrentievermogen van het Europese grondgebied' (februari 2002).

In verscheidene bijdragen werd de nadruk gelegd op het bijzondere belang dat moet worden toegekend aan de steden als motor van regionale groei en als dynamische economische kracht. Anderen verzochten om meer steun voor de in moeilijkheden verkerende stedelijke gebieden en voor de sociale dimensie van de cohesie. In nog andere bijdragen werd gewezen op het belang van de concurrentiefactoren: de sectorale spreiding van de werkgelegenheid, het innovatievermogen en de banden tussen bedrijven, onderzoekscentra en universiteiten, het onderwijsniveau, de bereikbaarheid, het effect van de mondialisering op de economie, een perifere ligging of ontvolking. In weer andere bijdragen werd het belang beklemtoond van verdere communautaire steunverlening in de plattelandsgebieden, die zich moet richten op de plattelandseconomie en het platteland in ruimere zin, en niet alleen op de landbouwsector.

De huidige instrumenten voor het cohesiebeleid buiten de achterstandsregio's moeten ingrijpend worden gewijzigd. Velen stellen dat, terwijl de regio het passende niveau voor de concipiëring en het beheer van bijstandspakketten blijft, de aanwijzing van subsidiabele zones op subregionaal niveau het actieterrein van de communautaire bijstand kunstmatig kan beperken en moeilijk te verzoenen is met een aanpak waarbij het accent op de nieuwe concurrentiefactoren ligt. In sommige bijdragen werd gevraagd om de invoering van een vangnet en om een geleidelijke verlaging van de steun tot nul ("phasing-out") [27], en voorts ook om flexibeler instrumenten voor het structuurbeleid om te kunnen anticiperen en reageren op economische schokken als gevolg van de mondialisering [28]. Hoe dan ook zouden, als er dan toch zones moeten worden aangewezen, de subsidiabiliteitscriteria in hoofdzaak door de lidstaten en de regio's moeten worden vastgesteld.

[27] Nederlandse provincies: Samenvatting van het standpunt over het cohesiebeleid van de Europese Unie na uitbreiding (november 2002).

[28] ESC, advies-Christie. Eurada: actualisering van de memorandums van de Eurada (6 juni 2002).

2.2.3. Samenwerking

De grote meerwaarde die de Unie geeft aan de samenwerkingsacties en de acties tot uitwisseling van ervaringen en van optimale werkmethoden, en de rol die de programma's in het kader van de communautaire initiatieven spelen, worden algemeen erkend. Het vaakst worden genoemd: versterking van de instrumenten voor transnationale, grensoverschrijdende en interregionale samenwerking en steun voor maatregelen aan de buitengrenzen van de Unie [29].

[29] Europees Parlement: verslag van mevrouw Schroedter. Vergadering van de regio's van Europa: naar een gemeenschappelijk regionaal plan voor een nieuw cohesiebeleid: uitgaan van de ervaring van de regio's om nieuwe strategieën op te stellen voor duurzame ontwikkeling in een uitgebreid Europa (Pécs-Baranya, 14-15 november 2002). Vereniging van Zweedse gemeenten. Zuid-Finse provincies: het standpunt van het verbond van Zuid-Finse provincies over de komende programmeringsperiode van de Structuurfondsen van de Europese Unie (6 februari 2002).

De strategische rol van de transnationale samenwerking zou kunnen worden vergroot. Sommige deelnemers aan de studiedagen van 27-28 mei en 30 september hebben in dit verband gewezen op de noodzaak om verder te gaan in deze richting door over te stappen op een echte strategische aanpak met een verhoging van de beschikbare financiële middelen. Het beheer van dit beleid zou echter vereenvoudigd moeten worden. [30]

[30] Comité van de Regio's: advies D'Ambrosio. Vereniging van Zweedse gemeenten en federatie van Zweedse gewestraden: verslag over de cohesie in de Europese Unie - uitgangspunten (11 mei 2001). Finland: Finse bijdrage aan de studiedag over cohesie in de Europese Unie, 27-28 mei 2002.

2.2.4. Samenhang met het overige Gemeenschapsbeleid

In 2002 is vaak ter sprake gekomen dat het overige Gemeenschapsbeleid een grotere bijdrage aan de economische en sociale cohesie zou moeten leveren. Velen hebben erop gewezen dat de tweede pijler van het gemeenschappelijk landbouwbeleid beter moet worden afgestemd met het cohesiebeleid [31]. Soortgelijke verzoeken zijn gedaan met betrekking tot het gemeenschappelijk visserijbeleid. Velen zijn van mening dat de Commissie moet zorgen voor een betere samenhang met het mededingingsbeleid, in het bijzonder wat de regionaal gerichte staatssteun betreft [32].

[31] Finse regio's. Standpunt CPMR over de afstemming tussen het regionale beleid en het plattelandsontwikkelingsbeleid (augustus 2002) en over de tussentijdse herziening van het GLB (juli 2002). Standpunt Mouvement Européen de la Ruralité/European Countryside Movement over de "territoriale cohesie van de Europese Unie: erkenning van en instrumenten voor het platteland" (april 2002).

[32] CPMR, CNADT (Frankrijk) en Duitse adviesraad voor de ruimtelijke ordening, Schotland.

Sommige vertegenwoordigers van de omschakelingsregio's maken zich zorgen over de eventuele beëindiging van de aanwijzing van zones voor doelstelling 2 en de mogelijke gevolgen daarvan voor de staatssteun. Anderen vinden daarentegen dat het beleid inzake regionaal gerichte staatssteun gemoderniseerd zou moeten worden met het oog op nieuwe uitdagingen, zoals de bevordering van nieuwe technologieën, de instandhouding van voorzieningen van algemeen belang en het hergebruik van verlaten industrieterreinen in de steden. Zorgen zijn ook geuit door de achterstandsregio's van de vijftien lidstaten die wellicht niet meer zoals nu via het regionale beleid ondersteund zullen worden vanwege het statistisch effect (risico om dubbel getroffen te worden).

Het vervoersbeleid is veel genoemd, met name in verband met de eilanden, de perifere regio's en de ultraperifere regio's. Er zijn eveneens ideeën naar voren gebracht over de vorming van een Europese onderzoeks- en ontwikkelingsruimte. In verscheidene standpuntnota's zijn ook risicopreventie en de bevordering van goede werkmethoden in verband met duurzame regionale ontwikkeling genoemd [33].

[33] Vergadering van de regio's van Europa, zie voetnoot 29.

3. Voorbereiding van de uitbreiding - periode tot eind 2006

De onderhandelingen over de toetreding van Estland, Letland, Litouwen, Slowakije, Slovenië, Hongarije, Tsjechië, Cyprus, Malta en Polen zijn afgesloten op de Europese Raad van Kopenhagen. De belangrijkste taken zijn dus de voltooiing van de programma's voor deze landen en de voorbereidingen voor het inzetten van de Structuurfondsen en het Cohesiefonds vanaf de dag van toetreding.

In de periodieke verslagen over de LMOE's van oktober 2002 is gewezen op een aantal hardnekkige problemen in verband met de uitvoering van de structuurmaatregelen na toetreding:

- ontoereikendheid van de interministeriële coördinatie, die noodzakelijk is voor de voorbereiding van de geïntegreerde programma's inzake regionale ontwikkeling in het kader van doelstelling 1; achterstand in de taakomschrijving van en de taakverdeling tussen de instanties die verantwoordelijk zijn voor het toekomstige beheer van de programma's op de verschillende bestuursniveaus;

- zwakte van de bestuurs- en begrotingsprocedures die nodig zijn voor de beschikbaarstelling van de cofinanciering en het beheer van de programma's;

- een niet steeds toereikende capaciteit van de controlediensten.

Omdat de kandidaat-lidstaten weinig ervaring hebben met het gebruik van Gemeenschapsgelden (wat blijkt uit de trage besteding van de kredieten in het kader van PHARE en in mindere mate van SAPARD en ISPA, de twee andere pre-toetredingsinstrumenten, die sinds 2000 bestaan), hebben de Commissie en de lidstaten het nodig geacht om harde toezeggingen van de kandidaat-lidstaten te eisen met betrekking tot de invoering en versterking van de administratieve structuren en de toezichts- en controleprocedures die noodzakelijk zijn voor een gezond en doeltreffend beheer van de Fondsen. Alle kandidaat-lidstaten hebben deze garanties verstrekt en zich ertoe verplicht om vóór eind 2003 de nodige aanpassingen te verrichten. In het geval van SAPARD, waarbij met een gedecentraliseerd beheer wordt gewerkt, wijst de ervaring uit dat, wanneer het proces van de erkenning van de uitvoerende organen eenmaal is voltooid, er mettertijd sprake is van een steeds snellere besteding van de middelen.

In haar strategisch document dat op 9 oktober 2002 is goedgekeurd, heeft de Commissie zich gebaseerd op een analyse van de vorderingen van elke kandidaat-lidstaat op weg naar de toetreding. Bovendien heeft de Commissie meegedeeld dat zij voornemens is om zes maanden voor de toetredingsdatum met een nieuwe algemene evaluatie te komen van de staat van voorbereiding van elke kandidaat-lidstaat. In juli 2003 wordt bovendien een specifiek verslag voorgelegd over de concretisering van de toezeggingen van de kandidaat-lidstaten in het kader van de onderhandelingen over het hoofdstuk regionaal beleid en coördinatie van de Structuurfondsen. De verwezenlijking van deze toezeggingen is cruciaal opdat de Commissie de communautaire financiering kan toekennen onder de voorwaarden die in de verordeningen zijn bepaald.

De Raad heeft na een onderhandelingsperiode ingestemd met de door de Commissie voorgestelde kredietverdelingsmethode, die gebaseerd is op een strikte toepassing van de Europese regelgeving. De Raad van Kopenhagen heeft ten slotte gekozen voor een krediet van bijna EUR 21,7 miljard voor de Structuurfondsen en het Cohesiefonds in de periode 2004-2006.

Met dit krediet zal de totale steun per inwoner in 2006 uitkomen op EUR 117, vergeleken met EUR 143 per inwoner aan doelstelling 1-steun in de eerste programmeringsperiode 1989-1993, oplopend tot gemiddeld EUR 217 per inwoner van de doelstelling 1-regio's van de vijftien lidstaten in de periode 2000-2006.

Een derde van de kredieten is bestemd voor het Cohesiefonds. Deze concentratie van middelen is gegrond vanwege de ervaring die de kandidaat-lidstaten hebben opgedaan met het opstellen en uitvoeren van de door het ISPA gefinancierde milieu- en infrastructuurprojecten, en de noodzaak om tegemoet te komen aan de grote investeringsbehoeften in deze twee sectoren.

De steun in het kader van de Structuurfondsen is voornamelijk geconcentreerd op doelstelling 1 (kaart 10: subsidiabele gebieden in de toetredende landen, Structuurfondsen 2004-2006). De regio's die in aanmerking komen voor de doelstellingen 2 en 3 (Praag, Bratislava en Cyprus zolang er geen politieke regeling is), profiteren van eenzelfde mate van steun per inwoner als de huidige vijftien lidstaten. Het aantal communautaire initiatieven wordt beperkt tot twee (Interreg en Equal) en de maatregelen in het kader van de overige initiatieven, Leader en URBAN, kunnen worden geïntegreerd in de programma's van doelstelling 1 of 2 (tabel 11: Kopenhagen: verdeling van de vastleggingskredieten van het Cohesiefonds en de Structuurfondsen over de tien nieuwe lidstaten).

De introductie van de Structuurfondsen in de nieuwe lidstaten is zowel voor de Europese Unie als voor de begunstigden een grote uitdaging:

- de Europese Unie moet de nodige middelen vinden om in de regio's van de nieuwe lidstaten een doeltreffend cohesiebeleid te kunnen voeren;

- de kandidaat-lidstaten moeten in zeer korte tijd (drie jaar in plaats van zeven) gebruik maken van de mogelijkheden van een systeem dat niet voor hen is ontworpen, maar dat hun goede vooruitzichten biedt om hun ontwikkeling te versnellen.

(p.m. Tabel 12 - Belangrijkste regionale indicatoren)

INHOUD

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE - Tweede voortgangsverslag over de economische en sociale cohesie

Samenvatting en conclusies

I. Inleiding

II. Analyse van de situatie en de tendensen: de uitdaging van de uitbreiding

III. De belangrijkste onderwerpen van het debat over het toekomstige cohesiebeleid

(i) Prioriteiten voor het toekomstige beleid

(ii) Tenuitvoerlegging: vereenvoudiging van het beheer

(iii) Andere aspecten

IV. Toekomstige besluitvorming

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE - Tweede voortgangsverslag over de economische en sociale cohesie

1. Huidige situatie en tendensen

1.1. Vertraging van de economische groei

1.2. Grotere regionale verschillen na de uitbreiding

1.3. Werkgelegenheid en sociale cohesie

1.3.1. Vertraging van de banengroei in de Europese Unie

1.3.2. Regionale convergentie in arbeidsparticipatie

1.3.3. Trage voortgang in sociale cohesie

1.3.4. Verslechterende werkgelegenheidssituatie in de kandidaat-lidstaten

1.3.5. Grotere verschillen in werkgelegenheid en sociale cohesie verwacht in een uitgebreide Europese Unie

1.4. Nieuwe informatie over factoren die de reële convergentie bepalen

1.5. Onderzoek naar de territoriale dimensie van de cohesie

2. Discussies over de toekomst van het cohesiebeleid

2.1. De discussies binnen de instellingen en tijdens de door de Commissie georganiseerde studiedagen

2.1.1. Raad

2.1.2. Europees Parlement

2.1.3. Europees Economisch en Sociaal Comité en Comité van de Regio's

2.1.4. Studiedagen over de prioriteiten van de Unie voor de regio's (27-28 mei 2002)

2.1.5. Studiedag over de prioriteiten in verband met werkgelegenheid en sociale cohesie (30 september 2002)

2.1.5.1. Meer en betere banen

2.1.5.2. Sociale insluiting

2.1.5.3. Gelijke kansen

2.1.6. Studiedagen over de stadsgebieden (8-9 juli 2002)

2.1.7. Studiedagen over de berggebieden (17-18 oktober 2002)

2.2. Meer besproken thema's

2.2.1. Voorrang voor de minst ontwikkelde regio's

KADERTEKST: Bijdrage van de ultraperifere regio's

2.2.2. Acties buiten de achterstandsregio's

2.2.3. Samenwerking

2.2.4. Samenhang met het overige Gemeenschapsbeleid

3. Voorbereiding van de uitbreiding - periode tot eind 2006

KAARTEN

GRAFIEKEN

TABELLEN

KAARTEN

Kaart 1 BBP per inwoner per regio (in KKS), 2000

Kaart 2 Ontwikkeling van het BBP per inwoner (in KKS), 1995-2000

Kaart 3 Arbeidsparticipatie, 2001

Kaart 4a Totale werkloosheid in procenten, 2001

Kaart 4b Procentuele werkloosheid onder vrouwen, 2001

Kaart 4c Procentuele werkloosheid onder jongeren, 2001

Kaart 5a Laag onderwijsniveau, 2001

Kaart 5b Middengroep qua onderwijsniveau, 2001

Kaart 5c Hoog onderwijsniveau, 2001

Kaart 6a Werkgelegenheid in de landbouw, 2001

Kaart 6b Werkgelegenheid in de industrie, 2001

Kaart 6c Werkgelegenheid in de dienstverlening, 2001

Kaart 7 BBP per werkende (EUR), 1999

Kaart 8a Werkgelegenheid in de hightechsectoren, 2001

Kaart 8b Octrooiaanvragen bij het Europees Octrooibureau, 1998-2000

Kaart 8c Octrooien in de hightechsectoren, 1998-2000

Kaart 9 Uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling, 1999

Kaart 10 Subsidiabele gebieden in de toetredende landen, Structuurfondsen 2004-2006

GRAFIEKEN

Grafiek 1 BBP per inwoner (in KKS), 2001

Grafiek 2 BBP/inwoner (in KKS) per land en uiterste waarden per regio, 2000

Grafiek 3 Werkloosheid per land en uiterste waarden per regio, 2001

Grafiek 4 Bevolking die met armoede/hardnekkige armoede dreigt te worden geconfronteerd, 1999

TABELLEN

Tabel 1 Stijging van het BBP en bevolkingsgroei in de cohesielanden, 1988-2003

Tabel 2 Regionale verschillen in de lidstaten wat betreft BBP per inwoner in KKS, 1990-2000

Tabel 3 BBP per inwoner (in KKS) in de doelstelling 1-regio's (1994-1999), 1995-2000

Tabel 4 Meest en minst welvarende regio's in de Unie, 1990-2000

Tabel 5a BBP per inwoner (in KKS) in de meest welvarende regio's, EU-25, 2000

Tabel 5b BBP per inwoner (in KKS) in de minst welvarende regio's, EU-25, 2000

Tabel 6 Samenvatting van de statistieken over de regio's onder de 75%-grens (op basis van het BBP/inwoner in KKS, 2000)

Tabel 7a Regio's met de laagste arbeidsparticipatie (15-64 jaar), EU-15, 2001

Tabel 7b Regio's met de hoogste arbeidsparticipatie (15-64 jaar), EU-15, 2001

Tabel 8a Regio's met de hoogste werkloosheid, EU-27, 2001

Tabel 8b Regio's met de laagste werkloosheid, EU-27, 2001

Tabel 9 Octrooiaanvragen per miljoen inwoners, 1998-2000

Tabel 10 Uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling als % van het BBP en samenstelling ervan, 1999

Tabel 11 Kopenhagen: verdeling van de vastleggingskredieten van het Cohesiefonds en de Structuurfondsen over de tien nieuwe lidstaten

Tabel 12 Belangrijkste regionale indicatoren

Grafiek 1: BBP per inwoner (in KKS), 2001

>REFERENTIE NAAR EEN GRAFIEK>

Bron: Eurostat, berekeningen DG REGIO

Grafiek 2: BBP/inwoner (in KKS) per land en uiterste waarden per regio, 2000

>REFERENTIE NAAR EEN GRAFIEK>

Bron: Eurostat

* In deze regio's is de schatting van het BBP/inwoner wellicht iets te hoog als gevolg van het forenzenverkeer.

Grafiek 3: Werkloosheid per land en uiterste waarden per regio, 2001

>REFERENTIE NAAR EEN GRAFIEK>

Bron: Eurostat

Grafiek 4. Bevolking die met armoede/hardnekkige armoede dreigt te worden

geconfronteerd*, 1999

>REFERENTIE NAAR EEN GRAFIEK>

>REFERENTIE NAAR EEN GRAFIEK>

>REFERENTIE NAAR EEN GRAFIEK>

>REFERENTIE NAAR EEN GRAFIEK>

Kaart 4: Werkloosheid, 2001

>REFERENTIE NAAR EEN GRAFIEK>

Kaart 5: Onderwijsniveau, 2001

>REFERENTIE NAAR EEN GRAFIEK>

Kaart 6: Werkgelegenheid per sector, 2001

>REFERENTIE NAAR EEN GRAFIEK>

>REFERENTIE NAAR EEN GRAFIEK>

Kaart 8. Hightechsectoren - werkgelegenheid en octrooien

>REFERENTIE NAAR EEN GRAFIEK>

>REFERENTIE NAAR EEN GRAFIEK>

>REFERENTIE NAAR EEN GRAFIEK>

Tabel 1 : Stijging van het BBP en bevolkingsgroei in de Cohesielanden, 1988-2003

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

Tabel 2: Regionale verschillen in de lidstaten wat betreft BBP per inwoner in KKS, 1990-2000 (*)

(standaarddeviatie van index EU-15=100)

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

Bron: Eurostat + berekeningen DG REGIO

(*) tot 1994: BBP (cijfers ESA79) voor regio's NUTS2 (v.95); vanaf 1995: BBP (cijfers ESA95) voor regio's NUTS2 (v.98)

Tabel 3: BBP per inwoner (in KKS) in de doelstelling 1-regio's (1994-1999), 1995-2000

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

Tabel 4: Meest en minst welvarende regio's in de Unie, 1990-2000 *

BBP/inwoner (in KKS) als indexcijfer van het EU-gemiddelde

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

Bron: Eurostat, berekeningen DG REGIO

* 10% - en 25% - : regio's met het laagste BBP/inw. (in KKS), die 10%, resp. 25% van de totale bevolking van de

Unie vertegenwoordigen

* 10% + et 25% + : regio's met het hoogste BBP/inw. (in KKS), die 10%, resp. 25% van de totale bevolking van de

Unie vertegenwoordigen

Tabel 5(a): BBP per inwoner (in KKS) in de meest welvarende regio's, EU-25, 2000

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

Bron: Eurostat, berekeningen DG REGIO

Tabel 5(b): BBP per inwoner (in KKS) in de minst welvarende regio's, EU-25, 2000

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

Bron: Eurostat, berekeningen DG REGIO

Tabel 6: Samenvatting van de statistieken over de regio's onder de 75 %-grens , 2000)

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

Bron: Eurostat, berekeningen DG REGIO

Tabel 7(a): Regio's met de laagste arbeidsparticipatie (15-64 jaar), EU-15, 2001

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

Werkgelegenheidscijfers gebaseerd op verblijfplaats

Bron: Eurostat (EFT)

Tabel 7(b): Regio's met de hoogste arbeidsparticipatie (15-64 jaar), EU-15, 2001

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

Werkgelegenheidscijfers gebaseerd op verblijfplaats

Bron: Eurostat (EFT)

Tabel 8(a): Regio's met de hoogste werkloosheid, EU-27, 2001

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

Bron: Eurostat en NBS, berekeningen DG REGIO

Tabel 8(b): Regio's met de laagste werkloosheid, EU-27, 2001

Bron: Eurostat en NBS, berekeningen DG REGIO

Tabel 9. Octrooiaanvragen per miljoen inwoners, 1998 tot 2000

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

Bron: Eurostat

Tabel 10. Uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling als % van het

BBP en samenstelling ervan, 1999

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

Bron: Eurostat

Tabel 11: Kopenhagen: verdeling van de vastleggingskredieten van het Cohesiefonds en de Structuurfondsen over de tien nieuwe lidstaten

Periode 2004-2006

Miljoen EUR, 1999 prijzen

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

Bij het totaal van 14117,5 miljoen EUR komt 38,4 miljoen EUR ten behoeve van technische bijstand.

Tabel 12: Belangrijkste regionale indicatoren

>RUIMTE VOOR DE TABEL>