Bijlagen bij COM(2020)950 - Verslag over de stand van de energie-unie 2020 overeenkomstig Verordening (EU) 2018/1999 inzake de governance van de energie-unie en van de klimaatactie - Hoofdinhoud

Dit is een beperkte versie

U kijkt naar een beperkte versie van dit dossier in de EU Monitor.

dossier	COM(2020)950 - Verslag over de stand van de energie-unie 2020 overeenkomstig Verordening (EU) 2018/1999 inzake de governance van de ...
document	COM(2020)950
datum	14 oktober 2020

bijlage over energiesubsidies, is er in 2018 voor 50 miljard EUR subsidies voor fossiele brandstoffen toegekend in de EU (dat is een derde van alle energiesubsidies in de EU). Dat bedrag is de voorbije tien jaar relatief stabiel gebleven, met een piek van 53 miljard EUR in 2012. In 2015 begonnen zij opnieuw toe te nemen, met een groei van 6 % tot 2018. Sommige lidstaten, zoals Oostenrijk, Denemarken, Estland en Hongarije gingen evenwel tegen deze algemene tendens in en verminderden hun subsidies voor fossiele brandstoffen aanzienlijk.

2.6.De energie-unie in een ruimer Green Deal-perspectief

Rechtvaardige transitie

De doelstellingen van de energie-unie zijn duidelijk verweven met de ruimere doelstellingen van de Green Deal. Dit is het geval voor de “rechtvaardige transitie” en het beginsel om ervoor te zorgen dat niemand achterblijft.

Hiertoe heeft de Commissie het mechanisme voor een rechtvaardige transitie voorgesteld, waaronder het Fonds voor een rechtvaardige transitie, dat gericht is op economische en sociale kosten van de klimaattransitie in de meest kwetsbare steenkool-, bruinkool- en turfregio’s en koolstofintensieve regio’s. Een specifieke regeling voor een rechtvaardige transitie onder het InvestEU-programma is beschikbaar onder het mechanisme voor een eerlijke transitie en een leningfaciliteit voor de overheidssector zal ook de relevante investeringen van de overheidssector voor een rechtvaardige transitie ondersteunen. Als voorwaarde om deze fondsen vrij te maken, bijvoorbeeld ter ondersteuning van economische modernisering en diversificatie, bijscholing en omscholing ⁵⁹ of kleinschalige investeringen in schone energietransitie, moeten de lidstaten territoriale plannen voor een rechtvaardige transitie voorbereiden, die onder meer zijn afgestemd op hun nationale energie- en klimaatplannen.

Ook territoriale plannen voor een rechtvaardige transitie zijn relevant in de context van de faciliteit voor herstel en veerkracht. Om belanghebbenden bij te staan, heeft de Commissie het platform voor een rechtvaardige transitie opgericht. Via deze weg verstrekt zij informatie over financieringsmogelijkheden en actualiseringen van regelgevingen en vergemakkelijkt zij de uitwisseling van goede praktijken en sectorspecifieke initiatieven. Dit platform is gebaseerd op en vormt een uitbreiding van het werk van het bestaande initiatief voor steenkoolregio’s in transitie ⁶⁰ door op maat gemaakte, op behoeften gerichte bijstand en capaciteitsopbouw te bieden. Met het initiatief voor steenkoolregio’s in transitie blijft men advies verstrekken aan gebieden met fossiele brandstoffen als een van de twee werkstromen van het platform.

Luchtkwaliteit

De luchtkwaliteit blijft verbeteren, maar is in verschillende regio’s en steden nog steeds een bezorgdheid. Gezamenlijke inspanningen van de EU en de lidstaten hebben de voorbije decennia geleid tot een vermindering van de emissie van luchtverontreinigende stoffen in de EU, met de opmerkelijke uitzondering van ammoniak. Dit heeft geleid tot een daling van het aantal luchtkwaliteitzones waar de EU-grenswaarden voor kleine deeltjes worden overschreden, en tot een daling van het geraamde aantal vroegtijdige overlijdens te wijten aan luchtvervuiling van ongeveer een miljoen per jaar in 1990 tot ongeveer 400 000 per jaar in de meest recente ramingen ⁶¹ .

Luchtvervuiling brengt ook sociale kosten met zich mee, want mensen met een lager inkomen worden meer getroffen doordat zij meer blootgesteld zijn en kwetsbaarder zijn. Over het algemeen is de blootstelling aan concentraties fijn stof in EU-regio’s met het laagste bbp per hoofd van de bevolking groter dan in andere regio’s ⁶² . Daarnaast houdt energiearmoede verband met het gebruik van vaste brandstoffen om de woning te verwarmen en te koken, wat leidt tot een slechte kwaliteit van de binnenlucht en van de omgeving ⁶³ .

Kaart 1. Europees Milieuagentschap, 2018. Unequal exposure and unequal impacts: social vulnerability to air pollution, noise and extreme temperatures in Europe. (“Ongelijke blootstelling en ongelijke impact: sociale kwetsbaarheid voor luchtverontreiniging, lawaai en extreme temperaturen in Europa”) Verslag 22/2018.

Structurele veranderingen die zijn ingegeven door de beleidsmaatregelen van de energie-unie hebben bijgedragen tot een daling van de emissie van luchtverontreinigende stoffen: in het bijzonder door toegenomen energie-efficiëntie in gebouwen, inspanningen voor de afbouw van steenkool en de ontwikkeling van niet-brandbare hernieuwbare energie en meer duurzame vervoermiddelen ⁶⁴ . Met de Europese Green Deal wordt er ook naar gestreefd om de vervuiling tot nul terug te brengen om te zorgen voor een gifvrij milieu, met als doelstelling om de verontreiniging beter aan te pakken.

Internationale dimensie

Ondanks wereldwijde inspanningen blijkt uit het meest recente wetenschappelijke bewijsmateriaal dat broeikasgasemissies blijven toenemen. Terwijl de volgende conferentie over klimaatverandering van de Verenigde Naties is uitgesteld tot 2021 ⁶⁵ , blijft 2020 een cruciaal jaar om de klimaatambitie wereldwijd op te schroeven.

Dankzij strategische samenwerkingen om de overeenkomst van Parijs uit te voeren, helpt de EU haar partners om hun visie voor een lage-emissie- en klimaatveerkrachtige economie om te zetten in werkbaar beleid en werkbare maatregelen, ook op het gebied van energie. Op diplomatiek vlak heeft de EU ministeriële ontmoetingen met China en Canada over klimaatactie georganiseerd en heeft zij via de EU-delegaties in niet-EU-landen meerdere doelgerichte acties gelanceerd. Zij werkt ook nauw samen met de voorzitters en partners van de G7 en G20 om de wereldwijde klimaatagenda te promoten en legt steeds meer nadruk op de ondersteuning van inspanningen van de onmiddellijke buren van de EU in de westelijke Balkan, in de context van het Oostelijke Partnerschap, het Zuidelijke Nabuurschapsbeleid en Afrika. Er is de voorbije jaren ook al enige vooruitgang geboekt op internationaal niveau met de aanpak van emissies in de luchtvaart en de scheepvaart. Er moet dringend actie komen met betrekking tot emissies van de scheepvaart en de luchtvaart, gezien hun toenemende bijdragen tot broeikasgasemissies, zowel in de EU als in de rest van de wereld.

De EU stimuleert ook investeringen in schone energie in partnerlanden, wat zakelijke kansen biedt voor baanbrekende Europese koolstofarme industrieën. Deze investeringen versterken ook de wereldwijde leidende rol van de EU in schone energietechnologie, door export te stimuleren en groei en banen in de EU te bevorderen.

⁶⁶ De EU stimuleerde multilaterale internationale samenwerking inzake hernieuwbare energie in het kader van het Internationaal Agentschap voor hernieuwbare energie en inzake de ontwikkeling en uitrol van schone technologie in het kader van de ministeriële conferentie schone energie en “Mission Innovation”. De EU is actief betrokken bij de onderhandelingen over de modernisering van het Verdrag inzake het Energiehandvest en heeft belangrijke, omvangrijke en ambitieuze voorstellen op tafel gelegd die erop gericht zijn de bepalingen van het verdrag op het gebied van investeringsbescherming te actualiseren en het verdrag op één lijn te brengen met de langetermijndoelstellingen van de Overeenkomst van Parijs en het energietransitiebeleid van de EU.

⁶⁷ ⁶⁸ De internationale verbintenis van de EU heeft bijgedragen tot de diversifiëring van de energiebronnen en de energievoorzieningszekerheid in Europa. De EU houdt regelmatig gesprekken over energie met grote energieleveranciers en partners, zowel bilateraal als via multilaterale platforms, onder meer om te zorgen voor een vloeibare en flexibele wereldwijde markt voor vloeibaar aardgas (LNG). Eind 2019 heeft de Europese Commissie de succesvolle afronding van gesprekken tussen Oekraïne en de Russische Federatie gefaciliteerd, zodat de levering van Russisch aardgas via Oekraïne kon blijven doorgaan.

Via de Energiegemeenschap blijft de EU verdragsluitende partijen bijstaan bij het aannemen van sleutelelementen van het EU-acquis inzake energie en klimaat en blijft zij verdere marktintegratie met de EU mogelijk maken. Daarnaast werken verdragsluitende partijen verder aan de ontwikkeling van nationale energie- en klimaatplannen en worden energie- en klimaatstreefcijfers voor 2030 geïdentificeerd.

De nucleaire veiligheid buiten de grenzen van de Europese Unie waarborgen, is voor de Commissie ook een belangrijk aandachtspunt geweest. Technisch deskundigen van de Groep Europese regelgevers op het gebied van nucleaire veiligheid en de Commissie hebben een collegiale toetsing uitgevoerd van de uitvoering van de actieplannen voor stresstests inzake nucleaire veiligheid van Armenië en Wit-Rusland.

De EU heeft haar blijvende verbintenis aangetoond voor de uitvoering van bijlage III bij het gezamenlijk breed actieplan voor vreedzame nucleaire samenwerking met Iran. De EU heeft een aantal activiteiten uitgevoerd die zijn toegespitst op veiligheid en de integratie van Iran in het internationale nucleaire rechtskader en streeft ernaar ook de samenwerking op het gebied van schone energie en klimaat uit te breiden.

3.Streven naar groen herstel en een duurzame economie

De Green Deal, die in december 2019 is aangenomen, ⁶⁹ ondersteunt de transitie van de EU naar een rechtvaardige en welvarende samenleving die inspeelt op de uitdagingen van de klimaatverandering en de aantasting van het milieu, en de levenskwaliteit van de huidige en toekomstige generaties verbetert en streeft naar een rechtvaardige transitie.

Van bij het begin van de COVID-19-pandemie heeft de Commissie de groene transitie een centrale plaats gegeven in het herstelplan van de EU. Een versnelde groene transitie zal het concurrentievermogen, de veerkracht en de positie van Europa als wereldspeler versterken. In de context van de Europese Green Deal krijgen specifieke maatregelen op het vlak van energie, industrie, landbouw, levensmiddelen en biodiversiteit vorm (kader 2). Andere belangrijke initiatieven om het koolstofarm maken van energie en vervoer in Europa te sturen, worden tegen eind 2020 verwacht.

Kader 2. Een greep uit de initiatieven sinds 1 december 2019

·Mededeling over de Europese Green Deal (COM(2019) 640)

·Voorstel voor een Europese klimaatwet (COM(2020) 80)

·Het investeringsplan voor een duurzaam Europa binnen de Europese Green Deal (COM(2020) 21)

·Voorstel voor een verordening tot oprichting van het Fonds voor een rechtvaardige transitie (COM(2020) 22)

·Een Europese datastrategie (COM/2020/66 final)

·Nieuw actieplan voor een circulaire economie (COM(2020) 98)

·“Van boer tot bord”-strategie (COM(2020) 381)

·EU-biodiversiteitsstrategie voor 2030 (COM(2020) 380)

·Voorstel voor een verordening tot vaststelling van het InvestEU-programma (COM(2020) 403)

·Mededeling Ambitieuzere klimaatdoelstelling voor Europa voor 2030 (COM(2020) 562)

·Een EU-brede beoordeling van de nationale energie- en klimaatplannen (COM(2020) 564)

·Gewijzigd voorstel voor een Europese klimaatwet (COM(2020) 563)

·Mededeling over een geïntegreerd energiesysteem (COM(2020) 299)

·Een waterstofstrategie voor een klimaatneutraal Europa (COM(2020) 301).

·Mededeling over een EU-strategie om methaanemissies te verminderen (COM(2020) 663)

·Een renovatiegolf voor Europa (COM(2020) 662, SWD(2020) 550)

·Strategie voor duurzame en slimme mobiliteit (wordt binnenkort gepubliceerd)

Samen met dit verslag over de stand van de energie-unie en de EU-brede beoordeling van de nationale energie- en klimaatplannen ⁷⁰ publiceert de Commissie de landenspecifieke beoordeling van de 27 geïntegreerde definitieve nationale energie- en klimaatplannen. In deze documenten ⁷¹ wordt beoordeeld of en hoe de nationale doelstellingen, streefcijfers en bijdragen zullen helpen om samen de doelstellingen van het strategisch kader van de energie-unie te halen. In de beoordeling wordt ook aandacht besteed aan de mate waarin lidstaten rekening hebben gehouden met de aanbevelingen die de Commissie in juni 2019 heeft uitgegeven ⁷² . De nationale energie- en klimaatplannen vormen de grondslag voor een voortdurend iteratief proces tussen de EU en haar lidstaten. Deze beoordeling moet dan ook worden gezien als een oproep aan de lidstaten om op diverse domeinen meer actie te ondernemen. De tekortkomingen en overblijvende hiaten zullen moeten worden aangepakt door een gezamenlijke inspanning van de lidstaten en de EU. Beleidsmaatregelen op EU-niveau zullen een versterking en aanvulling vormen van de acties op nationaal niveau.

3.1.Het energiesysteem van de EU hervormen

Om alle sectoren van de economie verregaand koolstofarm te maken, moet de EU ervoor zorgen dat haar energiesysteem grondig wordt hervormd. Daarom heeft de Commissie in juli 2020 een EU-strategie over een geïntegreerd energiesysteem aangenomen ⁷³ . Deze strategie geeft de visie van de Commissie weer om de transitie naar een meer geïntegreerd energiesysteem te versnellen en om een gecoördineerde systeemplanning en -exploitatie te verzekeren. In juli 2020 nam de Commissie ook een waterstofstrategie aan, waarin zij haar visie uiteenzet om de rol van schone waterstof als energiedrager aanzienlijk te vergroten ⁷⁴ . Deze strategie omvat stappen om te verzekeren dat hernieuwbare en koolstofarme waterstof en op waterstof gebaseerde synthetische brandstoffen concurrerend worden. Samen met de waterstofstrategie heeft de Commissie ook de Europese alliantie voor schone waterstof gelanceerd.

De nieuwe klimaatambitie en de grondige veranderingen die nodig zijn in de werking van het energiesysteem van de EU vereisen ook een nieuwe visie voor de energie-infrastructuur van de EU. De Commissie werkt daarom aan een herziening van de richtsnoeren voor de trans-Europese energienetwerken ⁷⁵ . Terwijl de nadruk blijft liggen op elektriciteitsinfrastructuur die nodig is om hernieuwbare energie te integreren, wordt er ook een kader opgericht om de uitrol van innovatieve technologieën en infrastructuur, zoals slimme netten, waterstofnetwerken of geïntegreerde offshorenetten, verder te verbeteren. Dit zal ook een belangrijke rol spelen bij de transitie naar duurzame en slimme mobiliteit in de EU.

3.2.Een ambitieuzere klimaatdoelstelling

Actualisering van het beleidskader

In het licht van de ambitie van de EU om tegen 2050 klimaatneutraal te worden, heeft de Commissie in 2020 een mededeling over een ambitieuzere klimaatdoelstelling voor Europa voor 2030 ⁷⁶ en een gewijzigd voorstel voor de Europese klimaatwet ⁷⁷ aangenomen, met als doel de klimaatambitie van de EU voor 2030 te vergroten: van een daling van broeikasgasemissies met ten minste 40 % in vergelijking met 1990 naar een daling van emissies met inbegrip van verwijderingen van ten minste 55 %. De mededeling bevat ook de acties die in alle sectoren van de economie vereist zijn en lanceert het proces om de belangrijkste wetgevingsinstrumenten tegen juni 2021 te herzien om deze verhoogde ambitie te halen. Daarnaast wordt gewerkt aan nieuwe regels voor gefluoreerde broeikasgassen en voor ozonaantastende stoffen die tegen eind 2021 moeten worden voorgesteld.

Met de Green Deal werd ook de vaststelling van een nieuwe, ambitieuzere EU-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering aangekondigd. De effecten van klimaatverandering zijn al te voelen in de energiesector, bv. de minder voorspelbare productie van waterkracht of zelfs de sluiting van bepaalde kerncentrales door de lage beschikbaarheid van koelwater tijdens perioden van ernstige droogte ⁷⁸ . Er staan ons nog enorme uitdagingen te wachten ⁷⁹ .

Daarnaast omvat de Green Deal het Europese klimaatpact, dat tot doel heeft personen en gemeenschappen te betrekken bij klimaatactie. In navolging van bestaande initiatieven wordt met het klimaatpact ruimte geboden om nieuwe klimaatactie te ondernemen, informatie te delen, burgeractiviteiten op te starten en oplossingen voor te stellen die anderen kunnen volgen.

De Commissie heeft ook een mededeling aangenomen over een EU-strategie om methaangerelateerde emissies te verminderen. Met de strategie worden voorstellen uitgewerkt om de methaanemissies in de EU te helpen verminderen en om soortgelijke acties wereldwijd te bevorderen en te ondersteunen. Zij heeft betrekking op alle belangrijke sectoren die methaan uitstoten, zoals landbouw, energie en afvalverwerking. Wat energie betreft, is de strategie toegespitst op verbeterde meting, grondige en transparante verslaglegging en geloofwaardige verificatie van methaanemissies.

De grotere klimaatambitie vereist een nooit eerder geziene groei van de productie van hernieuwbare energie. Zoals in de Green Deal al is aangekondigd, zal offshore-hernieuwbare energie hierin een sleutelrol spelen. Om dit proces te vergemakkelijken, zal de Commissie haar strategische visie voor offshore-energie die is geproduceerd op basis van natuurlijke en schone bronnen zoals wind, zon, golven en getijdewerking in het najaar van 2020 aannemen.

Duurzame alternatieve brandstoffen zullen ook bijdragen tot de transitie naar een duurzamer vervoersysteem. De Commissie zal binnenkort een strategie voor duurzame en slimme mobiliteit voorstellen en werkt aan initiatieven om de levering en het gebruik van duurzame alternatieve brandstoffen te stimuleren, met name in de luchtvaart en de scheepvaart.

Overzicht van de indieningen van de lidstaten voor langetermijnstrategieën om de economie koolstofarm te maken

Alle partijen bij de Overeenkomst van Parijs werden verzocht om uiterlijk in 2020 hun strategieën voor de afname van broeikasgasemissies op lange termijn (tegen het midden van deze eeuw) mee te delen. In de governanceverordening, waarin een proces beschreven staat dat de lidstaten helpt bij de voorbereiding van deze strategieën, wordt gesteld dat de lidstaten tegen 1 januari 2020 hun langetermijnstrategie met een perspectief van ten minste 30 jaar moesten voorbereiden en bij de Commissie indienen.

Slechts zestien lidstaten ⁸⁰ hebben tot nu toe hun langetermijnstrategie ingediend. Dertien lidstaten verwijzen expliciet of impliciet naar klimaatneutraliteit ⁸¹ , terwijl de andere drie ernaar streven hun emissies te reduceren met 80 % tot 95 % in vergelijking met 1990. Vaak ontbreekt een duidelijke definitie van de term die voor de algemene doelstelling is gebruikt, en het is vaak niet duidelijk of de streefcijfers die lidstaten vaststellen wettelijk bindend zijn. Ook de verplichte verslaglegging verschilt van lidstaat tot lidstaat. Als gevolg hiervan kan de Commissie nog niet in detail beoordelen of de nationale langetermijnstrategieën voldoende zullen zijn om gezamenlijk de Europese doelstelling van klimaatneutraliteit te halen, en kan zij ook geen informatie verschaffen over een eventuele gezamenlijke kloof.

3.3.Energie- en klimaatbeleid van cruciaal belang voor herstel

De COVID-19-pandemie heeft de economie van de EU sterk getroffen. Maar de investeringen en hervormingen die nodig zijn om onze grotere klimaatambitie te halen, zijn niet structureel veranderd. De uitdaging om aanzienlijke bijkomende investeringen los te weken en een rechtvaardige transitie te bevorderen, is reëel. In de context van het herstel van de COVID-19-pandemie krijgt Europa een unieke mogelijkheid om investeringen te doen die het herstel van de Europese economie kunnen ondersteunen en tegelijk de groene en digitale transitie kunnen versnellen. Het is gewoon geen optie om onze economieën op om het even welke andere wijze opnieuw te lanceren, want dit zou ertoe leiden dat we vast blijven steken in niet-duurzame praktijken.

Het herstelplan van de EU en de faciliteit voor herstel en veerkracht als belangrijkste instrument ervan zullen een cruciale rol spelen in deze investeringen en hervormingen. Met het plan wordt voorzien in financiële steun via EU-financieringsprogramma’s voor hervormingen en investeringen door lidstaten om de economische en sociale effecten van de pandemie te beperken en om de economieën van de EU duurzamer, veerkrachtiger en beter voorbereid te maken op de uitdagingen van de groene en de digitale transitie. Daarnaast zal cohesiebeleid cruciaal zijn voor een evenwichtig herstel en om ervoor te zorgen dat niemand achterblijft.

De lidstaten zullen hervormingen en prioriteitsinvesteringen identificeren en melden. Met het oog op het streefcijfer van 30 % voor de integratie van klimaatmaatregelen, zoals goedgekeurd op de vergadering van de Europese Raad van juli 2020 ⁸² , heeft de Commissie de lidstaten gevraagd om voor elk herstel- en veerkrachtplan te verzekeren dat ten minste 37 % van de klimaatgerelateerde uitgaven is opgenomen. In de jaarlijkse strategie voor duurzame groei voor 2021 ⁸³ moedigt de Commissie de lidstaten sterk aan om in hun plannen hervormingen en investeringen op een beperkt aantal gebieden van vlaggenschipinitiatieven op te nemen om gezamenlijke uitdagingen aan te pakken met een gecoördineerde benadering en om de tastbare voordelen voor de economie en de burgers te oogsten. Dit omvat het vlaggenschipinitiatief “Versnellen” om toekomstbestendige schone technologieën en in het bijzonder hernieuwbare energie en waterstof zo snel mogelijk in te voeren; het vlaggenschipinitiatief “Renoveren” om de energie- en middelenefficiëntie van gebouwen te verbeteren; en het vlaggenschipinitiatief “Opladen en bijtanken” om het gebruik van duurzaam, toegankelijk en slim vervoer, laad- en tankstations en de uitbreiding van het openbaar vervoer te versnellen.

Zo zouden de lidstaten voortbouwen op hun nationale energie- en klimaatplannen. Zij zouden in hun herstel- en veerkrachtplannen vroege indicaties moeten geven over hoe zij consistentie en complementariteit zullen verzekeren en hoe specifieke investeringen of beleid en maatregelen die in nationale energie- en klimaatplannen beschreven staan, kunnen worden versneld aan de hand van de herstel- en veerkrachtplannen.

Ter ondersteuning hiervan bieden de individuele beoordelingen van de nationale energie- en klimaatplannen de lidstaten belangrijke richtsnoeren over cruciale energie- en klimaatgerelateerde investeringen en hervormingen die zouden kunnen bijdragen tot een duurzaam en groen herstel binnen de hele EU. De Commissie verzoekt de lidstaten rekening te houden met deze richtsnoeren. De Commissie gaat met de lidstaten in gesprek over deze prioriteitsgebieden in de context van besprekingen over herstel en veerkracht.

Gebouwen zijn goed voor ongeveer 40 % van het energieverbruik en 36 % van de broeikasgasemissies in de EU. De meeste gebouwen zullen in 2050 waarschijnlijk nog in gebruik zijn. We hebben daarom geen tijd te verliezen: ze moeten worden gerenoveerd en energie-efficiënter worden gemaakt zodat we tegen 2050 klimaatneutraal kunnen zijn. Daarom heeft de Commissie een mededeling aangenomen over de renovatiegolf voor Europa ⁸⁴ , die erop gericht is het jaarlijkse energierenovatiepercentage van woningen en niet voor bewoning bestemde gebouwen tegen 2030 ten minste te verdubbelen en grondige energierenovaties te bevorderen. Door te investeren in energie-efficiënte gebouwen zullen we de energiearmoede verminderen en het welzijn vergroten. Dit zal ook een broodnodige stimulans zijn voor de bouw- en renovatiesector, die erg zwaar getroffen is door de COVID-19-pandemie.

De renovatie van gebouwen gemakkelijker maken, in het bijzonder voor huishoudens met een laag inkomen, is van cruciaal belang om een rechtvaardige transitie te verzekeren. Het cohesiebeleid blijft een belangrijke financieringsbron van de EU voor rechtstreekse investeringen in de energie-efficiëntie van gebouwen en de renovatie ervan naar betere energieprestatieniveaus. Er is echter meer nodig. Met het hierboven beschreven fonds voor rechtvaardige transitie zullen financieringen beschikbaar worden gesteld in EU-regio’s waar extra inspanningen nodig zijn voor de transitie naar een klimaatneutrale economie tegen 2050.

Daarnaast zal met de nieuwe ETS-financieringsmechanismen (innovatiefonds en moderniseringsfonds) nog eens 24 miljard EUR worden vrijgemaakt voor de demonstratie van innovatieve koolstofarme technologieën binnen de hele EU en de modernisering van energiesystemen in de begunstigde lidstaten. De Commissie heeft al de eerste oproep voor het innovatiefonds gelanceerd, en het moderniseringsfonds zal in 2021 in werking treden.

Nationale herstel- en veerkrachtplannen vormen een unieke gelegenheid voor een “betere heropbouw” en om te investeren in een economisch model dat geschikt is voor de 21e eeuw. Buiten de EU zullen regeringen wereldwijd ook zwaar willen investeren om het economische herstel te ondersteunen ⁸⁵ . De investeringen die nodig zijn om hun economie aan te zwengelen, moeten de last op de schouders van toekomstige generaties verlichten, niet verzwaren. De EU werkt volledig samen met haar internationale partners om groene herstelstrategieën en rechtstreekse investeringen in ecologisch duurzame economische activiteiten in te voeren.

4.Conclusie en vooruitblik

De energie-unie is meer dan ooit een essentiële pijler om de doelstellingen van de Green Deal te halen. Het geïntegreerde planningkader dat in de governanceverordening beschreven staat, is over het algemeen goed ingevoerd. Het kader van de energie-unie is bestand gebleken tegen de aanzienlijke druk die werd veroorzaakt door de COVID-19-pandemie, waarbij de veerkracht van ons energiesysteem op de proef is gesteld door grote afwijkingen van de normale consumptiepatronen. Algemeen kan dit de transitie van de EU naar klimaatneutraliteit tegen 2050 ondersteunen.

En toch is er geen reden tot zelfgenoegzaamheid. De volgende maanden zullen cruciaal zijn, en de Commissie zal de lidstaten volledig bijstaan bij de ontwikkeling van solide en toekomstbestendige nationale herstel- en veerkrachtplannen om Europa vooruit te stuwen op een duurzame en sociaal eerlijke wijze. De steun van de Commissie zal gebaseerd zijn op de richtsnoeren die de lidstaten hebben gekregen als onderdeel van haar beoordeling van de individuele nationale energie- en klimaatplannen en op de Europese vlaggenschipinitiatieven die zijn geïdentificeerd als onderdeel van de jaarlijkse strategie voor duurzame groei voor 2021 in de context van de faciliteit voor herstel en veerkracht.

Tegen die achtergrond moeten er onmiddellijk meer inspanningen komen om de steun voor afvalrijk energieverbruik te verminderen en deze in plaats daarvan te laten gaan naar maatregelen die de schone energietransitie bevorderen. Zoals beschreven in de Europese Green Deal moet er een einde komen aan subsidies voor fossiele brandstoffen. Om actie te stimuleren en efficiënt gebruik van toewijzingen vanuit de faciliteit voor herstel en veerkracht te bevorderen, zal de Commissie samenwerken met de lidstaten om actie te versterken om het verbruik van fossiele brandstoffen te verminderen en subsidies voor fossiele brandstoffen af te bouwen. Dit omvat acties die zijn aangekondigd in de mededeling “Een EU-brede beoordeling van de nationale energie- en klimaatplannen” ⁸⁶ .

Daarnaast zal de Commissie inspanningen doen om de vastgestelde daling in investeringen voor onderzoek en innovatie op nationaal niveau tegen te gaan om het potentieel voor duurzame groei op de lange termijn te versterken. Hiervoor moeten overheids- en particuliere financieringen binnen de hele waardeketen met elkaar worden gecombineerd via industriële allianties, bijvoorbeeld voor batterijen of waterstof. In de komende besprekingen met de lidstaten, de industrie en belanghebbenden zal de Commissie zich toespitsen op industrieën en innovatoren in de EU die de nodige schone technologieën ontwikkelen en ze wereldwijd kunnen promoten.

De Commissie zal nauw blijven samenwerken met de lidstaten en wetenschappelijke oplossingen voorstellen waar nog inspanningen nodig zijn om de goedgekeurde wetgeving uit te voeren. Dit omvat bijvoorbeeld het EU-ontwikkelingsplatform voor hernieuwbare energie en het EU-financieringsmechanisme voor hernieuwbare energie. Naast de al goedgekeurde wetgeving vormen de initiatieven die vandaag worden gelanceerd over gebouwen en methaan een aanvulling op onze inspanningen om de klimaatambitie voor 2030 van Europa te vergroten. Zij zullen later dit jaar worden gevolgd door initiatieven voor offshore-energie en trans-Europese energie-infrastructuur.

Aan de hand van een ruim publiek debat en een raadplegingsproces zal de Commissie de belangrijkste wetgevingsvoorstellen tegen juni 2021 voorbereiden. Hierdoor effent zij de weg voor een snelle goedkeuring om de grotere klimaat- en energie-ambitie voor 2030 te halen en bij te dragen tot de doelstellingen van de Europese Green Deal.

Volgens de governanceverordening vormt het verslag over de staat van de energie-unie de basis voor het Europees Parlement en de Raad om de behaalde vooruitgang te bekijken en om met alle betrokken partijen in gesprek te gaan. Deze dialoog is dit jaar meer dan ooit cruciaal.

(1) COM(2020)80 en COM(2020)563.
(2) COM(2020) 564 final.
(3) COM(2020) 562.
(4) Op de gebieden vermindering van broeikasgasemissies (met inbegrip van hernieuwbare-energiebronnen), energie-efficiëntie, energiezekerheid, energiemarkten, onderzoek en innovatie en concurrentievermogen.
(5) Verordening (EU) 2018/1999 van het Europees Parlement en de Raad van 11 december 2018 inzake de governance van de energie-unie en van de klimaatactie; PB L 328 van 21.12.2018, blz. 1 t.e.m. 77.
(6) C(2020) 9600.
(7) Conclusies van de Europese Raad van 12 december 2019, EUCO 29/19.
(8) In principe gedekt door de EU-ETS, maar momenteel beperkt tot vluchten binnen de Europese Economische Ruimte.
(9) C(2020) 2835.
(10) Bron: InterContinental Exchange.
(11) De nodige gegevens om deze analyses te ondersteunen, zullen eind oktober 2020 beschikbaar zijn.
(12) Voor een gedetailleerde beoordeling, zie COM(2020)952.
(13) Het Verenigd Koninkrijk, dat in de verslagleggingsperiode 2018 lid was van de EU, is in de cijfers opgenomen.
(14) Eurostat.
(15) COM(2020)952; deze mededeling omvat een beoordeling van de duurzaamheid van biobrandstoffen.
(16) Richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014-2020 (PB C 200 van 28.6.2014, blz. 1).
(17) Overeenkomstig artikel 8 van Richtlijn (EU) 2018/2001 van het Europees Parlement en de Raad van 11 december 2018 ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen.
(18) COM(2020) 575 final.
(19) “Versnellen” zal ook de grondslag leggen voor leidende markten voor waterstof in Europa en de bijbehorende infrastructuur, met als doel de opbouw van 6 GW aan elektrolysecapaciteit en de productie en het vervoer van 1 miljoen ton hernieuwbare waterstof in de hele EU tegen 2025 te ondersteunen.
(20) C(2020) 6123 final.
(21) Verordening (EU) 2018/1999 van het Europees Parlement en de Raad van 11 december 2018 inzake de governance van de energie-unie en van de klimaatactie.
(22) Aangezien de rechten en verplichtingen van een lidstaat van toepassing blijven op het Verenigd Koninkrijk tot het einde van de overgangsperiode op 31 december 2020, verwijst dit streefcijfer naar het energieverbruik van de EU plus het Verenigd Koninkrijk.
(23) https://ec.europa.eu/eurostat/documents/38154/4956218/Energy-Balances-April-2020-edition.zip/69da6e9f-bf8f-cd8e-f4ad-50b52f8ce616 . Het Verenigd Koninkrijk, dat in de verslagleggingsperiode 2018 lid was van de EU, is in de cijfers opgenomen. Het Verenigd Koninkrijk is gebonden door het energie-efficiëntiestreefcijfer voor 2020.
(24) COM(2020)953.
(25) COM(2020) 575 final.
(26) Overeenkomstig de methodologie die wordt gebruikt om de energie-efficiëntiestreefcijfers te definiëren en de nomenclatuur die Eurostat gebruikt, staat PEC voor primair energieverbruik (Europa 2020-2030) en FEC voor eindenergieverbruik (Europa 2020-2030).
(27) SWD (2020) 104 final. Het document is een waardevolle leidraad voor een veerkrachtig antwoord op pandemierisico's en is gebaseerd op de inbreng van de coördinatiegroepen voor elektriciteit, gas en olie, de Groep Europese regelgevers op het gebied van nucleaire veiligheid en de “European Offshore Authorities Group” (Europese groep van offshore-autoriteiten).
(28) COM(2020) 605 final.
(29) Overeenkomstig de vereiste van de herschikte verordening over de interne markt voor elektriciteit (Verordening (EU) 2019/943 van het Europees Parlement en de Raad van 5 juni 2019 betreffende de interne markt voor elektriciteit).
(30) Verordening (EU) 2019/941 van het Europees Parlement en de Raad van 5 juni 2019 betreffende risicoparaatheid in de elektriciteitssector.
(31) Uitgewerkt en ingevoerd door het Europees netwerk van transmissiesysteembeheerders voor elektriciteit.
(32) Aanbeveling (EU) 2020/775 van de Commissie heeft ook betrekking op technische, wetgevings- en financiële elementen.
(33) Ierland, Spanje, Frankrijk, Italië, Cyprus, Polen, Portugal en Roemenië.
(34) De overeengekomen grensoverschrijdende capaciteitsverhouding is de importcapaciteit gedeeld door de geïnstalleerde opwekkingscapaciteit voor lidstaten.
(35) ACER market monitoring report 2018 van 11 november 2019.
(36) Van de definitieve elektriciteitstransacties droeg marktkoppeling bij tot een toename van 60 % in 2010 tot 87 % in 2018 van de hoeveelheid transacties die de juiste richting uit gaan, d.w.z. van gebieden met lagere naar gebieden met hogere prijzen. Dit geeft een betaalbaar model voor de energietransitie en zorgt ervoor dat de goedkoopste elektriciteit in heel Europa kan worden geleverd, wat de verbruikers ten goede komt.
(37) https://ec.europa.eu/energy/topics/energy-security/secure-gas-supplies/commissions-opinions-preventive-action-plans-and-emergency-plans-submitted-member-states-2019_nl?redir=1
(38) Deze plannen zijn opgesteld op grond van Verordening (EU) 2017/1938 van het Europees Parlement en de Raad van 25 oktober 2017 betreffende maatregelen tot veiligstelling van de gasleveringszekerheid en houdende intrekking van Verordening (EU) nr. 994/2010.
(39) Artikel 13 van Verordening (EU) 2017/1938.
(40) Richtlijn 2013/59/Euratom van de Raad van 5 december 2013 tot vaststelling van de basisnormen voor de bescherming tegen de gevaren verbonden aan de blootstelling aan ioniserende straling; Richtlijn 2009/71/Euratom van de Raad van 25 juni 2009 tot vaststelling van een communautair kader voor de nucleaire veiligheid van kerninstallaties, zoals gewijzigd bij Richtlijn 2014/87/Euratom van de Raad van 8 juli 2014; Richtlijn 2011/70/Euratom van de Raad van 19 juli 2011 tot vaststelling van een communautair kader voor een verantwoord en veilig beheer van verbruikte splijtstof en radioactief afval.
(41) Verordening (EU) 2019/943 van het Europees Parlement en de Raad van 5 juni 2019 betreffende de interne markt voor elektriciteit (PB L 158 van 14.6.2019). Richtlijn (EU) 2019/944 van het Europees Parlement en de Raad van 5 juni 2019 betreffende gemeenschappelijke regels voor de interne markt voor elektriciteit en tot wijziging van Richtlijn 2012/27/EU ; Verordening (EU) 2019/942 van het Europees Parlement en de Raad van 5 juni 2019 tot oprichting van een Agentschap van de Europese Unie voor de samenwerking tussen energieregulators, PB L 158 van 14.6.2019, blz. 22–53.
(42) Verordening (EU) 2019/943 van het Europees Parlement en de Raad van 5 juni 2019 betreffende de interne markt voor elektriciteit, PB L 158 van 14.6.2019.
(43) Daarnaast is er ook vooruitgang geboekt in de uitvoering van EU-wijde elektriciteitshandel (“marktkoppeling”), in het bijzonder met de beweging naar intradayhandel. Op kleinhandelsniveau zorgt elektriciteitsverordening 2019/944 ervoor dat verbruikers meer zeggenschap krijgen, door hen te helpen van leverancier te veranderen en door de snelle uitrol van slimme meters. In 2018 waren er in de hele EU ongeveer 99 miljoen slimme elektriciteitsmeters, of 34 % van alle elektriciteitsmeetpunten, tegenover ongeveer 12 miljoen slimme meters voor gas.
(44) COM(2020)951 op basis van Eurostat [nrg_pc_204_c].
(45) De regulering van de elektriciteitsprijs voor eindverbruikers wordt nog altijd toegepast voor huishoudens in negen lidstaten, en de regulering van de gasprijs voor eindverbruikers in acht landen. In de niet-huishoudelijke sector bestond er in zes lidstaten een regulering van de elektriciteitsprijs voor eindverbruikers en in vier lidstaten een regulering van de gasprijs.
(46) COM(2020) 299 final.
(47) Richtlĳn 2003/96/EG van de Raad van 27 oktober 2003 tot herstructurering van de communautaire regeling voor de belasting van energieproducten en elektriciteit (PB L 283 van 31.10.2003, blz. 51 t.e.m. 70).
(48) COM(2020)951 op basis van Eurostat [nrg_pc_202_c].
(49) Eurostat, SILC [ilc_mdes01].
(50) De verwante diensten vergroten ook sociale inclusie. In de Europese pijler van sociale rechten staat energie bij de essentiële diensten waartoe iedereen het recht op toegang heeft.
(51) C(2020) 9600.
(52) EU-financieringen zijn hierin niet begrepen. Waarde voor 2018; gedeeltelijk geraamd voor de EU-27.
(53) Particuliere investeringen in onderzoek en innovatie voor China zijn bijzonder moeilijk te ramen door verschillen in de bescherming van intellectuele eigendom en de moeilijkheden om de bedrijfsstructuur (bv. door de staat ondersteunde ondernemingen) en de financiële verslaglegging in kaart te brengen.
(54) JRC SETIS https://setis.ec.europa.eu/publications/setis-research-innovation-data ; JRC(112127) SETIS Research & Innovation country dashboards [Dataset] PID: http://data.europa.eu/89h/jrc-10115-10001 , volgens JRC(105642) “Monitoring R&I in Low-Carbon Energy Technologies”, en JRC(117092) “Monitoring R&I in Low-Carbon Energy Technologies, Revised methodology and additional indicators”.
(55) Bron: Uitvoering van het SET-plan, Publicatiebureau van de Europese Unie, 2019.
(56) COM(2020) 564 final.
(57) COM(2020) 953.
(58) Zie de bijlage bij dit verslag.
(59) In verband hiermee worden in de bijgewerkte Europese vaardighedenagenda (COM(2020) 274 final) de behoeften aan vaardigheden voor de groene transitie beschreven. Dankzij ondersteuning van de werkgelegenheid voor jongeren (COM(2020) 276 final) kunnen jongeren gebruikmaken van de kansen van de groene transitie. Het Europees Sociaal Fonds (ESF+) blijft een belangrijke bron van financiering voor bijscholings- en omscholingsactiviteiten.
(60) https://ec.europa.eu/energy/topics/oil-gas-and-coal/EU-coal-regions/initiative-for-coal-regions-in-transition_nl
(61) Europees Milieuagentschap, 2020. “Air Quality in Europe – 2020 Report” (“Luchtkwaliteit in Europa – verslag 2020”), verslag van het EEA (wordt binnenkort gepubliceerd).
(62) SWD(2019) 427 final.
(63) Europees Milieuagentschap, 2020. “Healthy environment, healthy lives: how the environment influences health and well-being in Europe” (“Gezond milieu, gezonde levens: de invloed van het milieu op gezondheid en welzijn in Europa”), verslag van de EEA 21/2019
(64) COM(2018) 446 final/2 en ‘Renewable energy in Europe 2019 - Recent growth and knock-on effects’ (“Hernieuwbare energie in Europa 2019 – recente groei en secundaire effecten”), Verslag Eionet ETC/CME 2019/8.
(65) https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/nl/STATEMENT_20_583
(66) De EU-lidstaten die zich bij het “Mission Innovation”-initiatief hebben aangesloten (Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Zweden) en de Europese Commissie hebben hun financiering op de focusgebieden onderzoek en ontwikkeling naar schone energie van “mission innovation” met 1 miljard EUR verhoogd tussen 2016 en 2019.
(67) bv. met Noorwegen, de Verenigde Staten, Algerije, Egypte, Azerbeidzjan, de Golfstaten, Japan, Canada, Korea, de oostelijke mediterrane landen.
(68) bv. G7, G20, IEA, OPEC, Unie voor het Middellandse-Zeegebied.
(69) COM(2019) 640 final.
(70) COM(2020) 564 final.
(71) SWD(2020) 900 tot en met 926.
(72) C(2019) 4401 tot en met C(2019) 4428.
(73) COM(2020) 299 final.
(74) COM(2020) 301 final.
(75) Verordening (EU) nr. 347/2013 van het Europees Parlement en de Raad van 17 april 2013 betreffende richtsnoeren voor de trans-Europese energie-infrastructuur. De openbare raadpleging werd afgesloten op 13 juli 2020, en de Commissie werkt momenteel aan het voorstel.
(76) COM(2020) 562. https://ec.europa.eu/clima/sites/clima/files/eu-climate-action/docs/com_2030_ctp_en.pdf
(77) COM(2020) 563.
(78) https://ec.europa.eu/jrc/en/publication/eur-scientific-and-technical-research-reports/water-energy-nexus-europe .
(79) https://ec.europa.eu/jrc/en/peseta-iv/energy-supply .
(80) Oostenrijk, Tsjechië, Denemarken, Estland, Nederland, Zweden, België, Finland, Frankrijk, Duitsland, Griekenland, Hongarije, Letland, Litouwen, Portugal en Slowakije, beschikbaar op: https://ec.europa.eu/info/energy-climate-change-environment/overall-targets/long-term-strategies_en .
(81) Sommige lidstaten verwijzen naar koolstofneutraliteit in plaats van klimaatneutraliteit, maar nemen niet-CO2-broeikasgassen in hun doelstelling op.
(82) Conclusies van de Europese Raad van 21 juli 2020, EUCO 10/20.
(83) COM(2020) 662, SWD(2020) 550.
(84) Het Internationaal Monetair Fonds raamde in april 2020 dat regeringen wereldwijd de volgende twee jaar ongeveer 10 biljoen EUR zouden uitgeven om het herstel te ondersteunen. https://www.imf.org/en/Publications/FM/Issues/2020/04/06/fiscal-monitor-april-2020.
(85) COM(2020) 564 final.