Hervormingsprogramma 2017 en stabiliteitsprogramma 2017 van Litouwen - Hoofdinhoud

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 261/62

Op 16 november 2016 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse groeianalyse en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2017 voor coördinatie van het economisch beleid. De prioriteiten van de jaarlijkse groeianalyse zijn op 9-10 maart 2017 door de Europese Raad bekrachtigd. Op 16 november 2016 heeft de Commissie op grond van Verordening (EU) nr. 1176/2011 van het Europees Parlement en de Raad (2) ook het waarschuwingsmechanismeverslag aangenomen, waarin zij Litouwen niet heeft genoemd als een van de lidstaten die aan een diepgaande evaluatie zouden worden onderworpen. Tevens heeft de Commissie op die datum een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone aangenomen, die op 9-10 maart 2017 door de Europese Raad is bekrachtigd. Op 21 maart 2017 heeft de Raad de aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone („aanbeveling voor de eurozone”) vastgesteld (3).

Als lidstaat die de euro als munt heeft en in het licht van de grote onderlinge verwevenheid tussen de economieën van de Economische en Monetaire Unie, moet Litouwen ervoor zorgen dat volledig en tijdig uitvoering wordt gegeven aan de aanbeveling voor de eurozone, zoals in de onderstaande aanbeveling 2 is weergegeven.

Op 22 februari 2017 is het landverslag 2017 voor Litouwen gepubliceerd. Daarin werd de vooruitgang beoordeeld die Litouwen bij de tenuitvoerlegging van de op 12 juli 2016 door de Raad vastgestelde landspecifieke aanbevelingen heeft gemaakt, alsmede het gevolg dat is gegeven aan de landspecifieke aanbevelingen die in eerdere jaren werden goedgekeurd, en de vooruitgang die Litouwen in de richting van zijn nationale Europa 2020-doelstellingen heeft geboekt.

Litouwen heeft op 27 april 2017 zijn nationaal hervormingsprogramma 2017 en op 28 april 2017 zijn stabiliteitsprogramma 2017 ingediend. Teneinde met de onderlinge verbanden tussen beide programma’s rekening te houden, zijn deze tegelijkertijd geëvalueerd.

De betrokken landspecifieke aanbevelingen zijn meegenomen in de programmering van de lidstaten voor de Europese structuur- en investeringsfondsen (ESI-fondsen) voor de periode 2014-2020. Op grond van artikel 23 van Verordening (EU) nr. 1303/2013 van het Europees Parlement en de Raad (4) kan de Commissie een lidstaat verzoeken zijn partnerschapsovereenkomst en de betrokken programma’s te evalueren en wijzigingen voor te stellen, wanneer dit nodig is om de uitvoering van betrokken aanbevelingen van de Raad te ondersteunen. De Commissie heeft nadere gegevens verstrekt over de wijze waarop zij gebruik zal maken van die bepaling in richtsnoeren over de toepassing van de maatregelen die de doeltreffendheid van de ESI-fondsen koppelen aan gezond economisch bestuur.

Litouwen valt momenteel onder het preventieve deel van het stabiliteits- en groeipact. In zijn stabiliteitsprogramma 2017 rekent de regering met een verbetering van het nominale saldo van een tekort van 0,4 % van het bbp in 2017 naar een overschot van 1,3 % van het bbp in 2020. Litouwen zal naar verwachting gedurende de gehele programmaperiode met een marge aan de begrotingsdoelstelling op middellange termijn — een structureel tekort van 1 % van het bbp — blijven voldoen. In het toegestane aanpassingstraject is de in 2016 van start gegane systemische pensioenhervorming verwerkt. Voor 2017 wordt rekening gehouden met de aanvullende grote structurele hervormingen van de arbeidsmarkt en het pensioenstelsel. Volgens het stabiliteitsprogramma 2017 zou de overheidsschuldquote dalen van 40,2 % van het bbp in 2016 naar 33,8 % in 2020. Het macro-economische scenario dat aan die begrotingsprognoses ten grondslag ligt, is plausibel. Tegelijkertijd zijn de maatregelen die nodig zijn om vanaf 2018 de geplande streefcijfers voor het overschot te ondersteunen, niet voldoende gespecificeerd.

In zijn stabiliteitsprogramma 2017 heeft Litouwen verzocht om gebruik te kunnen maken van de tijdelijke afwijking van 0,5 % van het bbp in het kader van het preventieve deel overeenkomstig het „gemeenschappelijk overeengekomen standpunt over flexibiliteit binnen het stabiliteits- en groeipact” dat de Raad Ecofin in februari 2016 heeft goedgekeurd, met het oog op de geplande uitvoering van grote structurele hervormingen met een positief effect op de langetermijnhoudbaarheid van de overheidsfinanciën. Dit heeft met name betrekking op het verbeteren van de houdbaarheid van het pensioenstelsel door een versterkte indexering en een geleidelijke verhoging van de pensioengeldige dienstjaren. In het kader van de hervormingen is er evenwel geen automatische koppeling tussen de pensioengerechtigde leeftijd en de levensverwachting tot stand gekomen. Daarnaast worden de arbeidsverhoudingen met deze hervormingen gemoderniseerd door de invoering van nieuwe vormen van arbeidsovereenkomsten, verkorte opzeggingstermijnen, lagere ontslagvergoedingen en meer flexibele arbeidstijden. De hervormingen versterken ook de dekking en de toereikendheid van de werkloosheids- en sociale uitkeringen, breiden de reikwijdte uit van het actief arbeidsmarktbeleid en verlagen het niveau van het illegale en onverzekerd werk. De autoriteiten zijn van mening dat de hervormingen een positief effect hebben op de houdbaarheid van de overheidsfinanciën door op lange termijn tot 3,8 % van het bbp te besparen op de gemiddelde jaarlijkse pensioenuitgaven, waarbij het onderdeel van de hervorming dat betrekking heeft op de arbeidsmarkt kan resulteren in een stijging van het gemiddelde jaarlijkse aantal werknemers tot 10 %, hetgeen een algemeen aannemelijke veronderstelling lijkt te zijn. Indien deze hervorming volledig en op tijd wordt geïmplementeerd, zal zij dus een positief effect hebben op de houdbaarheid van de overheidsfinanciën. Op die basis kan worden geoordeeld dat Litouwen in aanmerking komt voor de gevraagde tijdelijke afwijking in 2017, mits het de overeengekomen hervormingen adequaat implementeert, hetgeen zal worden gemonitord in het kader van het Europees Semester. Gelet op de noodzaak te zorgen voor een voortdurende naleving van de minimumbenchmark (namelijk een structureel tekort van 1,5 % van het bbp) en rekening houdend met de eerder toegekende marge krachtens de clausule voor systemische pensioenhervormingen (0,1 % van het bbp), kan momenteel worden geoordeeld dat Litouwen in aanmerking komt voor een tijdelijke afwijking van 0,4 % van het bbp in 2017, hetgeen iets lager is dan de gevraagde 0,5 % van het bbp.

Op 12 juli 2016 heeft de Raad voor 2017 aanbevolen dat Litouwen ervoor zorgt dat de afwijking van de begrotingsdoelstelling op middellange termijn beperkt blijft tot de marge die verband houdt met de systemische pensioenhervorming (5). Rekening houdend met de voor 2016 verleende marges die verband houden met de pensioenhervorming en de voor 2017 verleende tijdelijke afwijking die samengaat met de uitvoering van de structurele hervormingen, zou het structurele saldo in 2017 met 1,3 % van het bbp mogen verslechteren. Op basis van de voorjaarsprognoses 2017 van de Commissie zal Litouwen in 2017 aan deze vereiste voldoen. In 2018 zou Litouwen zijn begrotingsdoelstelling op middellange termijn moeten halen, rekening houdend met de voor 2016 toegestane marge die verband houdt met de uitvoering van de systemische pensioenhervorming en de voor 2017 verleende marge voor structurele hervormingen, aangezien tijdelijke afwijkingen worden overgedragen voor een periode van drie jaar. Volgens de voorjaarsprognoses 2017 van de Commissie spoort dit met een maximale nominale groeivoet van de netto primaire overheidsuitgaven (6) van 6,4 % in 2018, hetgeen overeenstemt met een verslechtering van het structurele saldo ter grootte van -0,6 % van het bbp. Bij ongewijzigd beleid wordt verwacht dat Litouwen in 2018 aan deze vereiste zal voldoen. In het algemeen is de Raad van oordeel dat Litouwen in 2017 en 2018 naar verwachting aan de bepalingen van het stabiliteits- en groeipact zal voldoen.

Als gevolg van de laatste verhoging van het niet-belastbare minimumloon is de belastingdruk op werknemers met een laag inkomen de voorbije jaren aanzienlijk afgenomen en benadert hij nu het gemiddelde van de Unie. Tegelijkertijd bleven de compenserende belastingverhogingen beperkt. Bijgevolg behoren de belastingontvangsten als percentage van het bbp nog steeds tot de laagste binnen de Unie, hetgeen het vermogen van Litouwen beperkt om zijn sociale problemen aan te pakken. De lage belastinginkomsten zijn het gevolg van het relatief grote aandeel van de schaduweconomie en de relatief lage ontvangsten uit milieu- en kapitaalbelastingen.

Hoewel Litouwen de voorbije jaren enige vooruitgang heeft geboekt met het oog op een betere inning van de btw, behoort de btw-kloof tot de grootste in de Unie. Te lage loonaangiftes verergeren het probleem van de geringe ontvangsten bij de belastinginning. Een betere naleving van de belastingwetgeving zou resulteren in een verhoging van de begrotingsinkomsten en zou de billijkheid van het belastingstelsel en de efficiëntie van de economie verhogen.

Er wordt een scherpere stijging verwacht van de afhankelijkheidsratio van ouderen en in het kader van de huidige pensioenregelingen wordt geraamd dat de pensioenuitgaven als percentage van het bbp met ongeveer 50 % zullen stijgen tegen het einde van de jaren 2030. De koppeling van de pensioenuitkeringen aan de levensverwachting is essentieel om de druk van de pensioenuitgaven op de overheidsfinanciën te verminderen.

Litouwen heeft de inwerkingtreding van de nieuwe arbeidswetgeving en andere wetgeving over het nieuwe sociale model uitgesteld. Dit uitstel biedt Litouwen de gelegenheid om te zorgen voor een goed evenwicht tussen flexibiliteit en zekerheid in arbeidsrelaties. Het hoge percentage personen die risico op armoede of sociale uitsluiting lopen, in combinatie met de toenemende inkomensongelijkheid, blijft een groot probleem voor Litouwen. De verhouding tussen de inkomens van de 20 % rijkste huishoudens en die van de 20 % armste huishoudens steeg van 5,3 in 2012 tot 7,5 in 2015 en is de op een na hoogste in de Unie. Dit is nadelig voor de economische groei, de macro-economische stabiliteit en de ontwikkeling van een inclusieve samenleving. Momenteel wordt dit vraagstuk niet doeltreffend aangepakt met het sociaal vangnet, als gevolg van de geringe uitgaven voor sociale bescherming. Bovendien behoort het verschil in inkomensongelijkheid vóór en na belastingen en sociale overdrachten tot de kleinste van de Unie. De strijd tegen armoede en sociale uitsluiting staat evenwel hoog op de regeringsagenda. De wetgeving betreffende het nieuwe sociale model voorziet in een verhoging van de toereikendheid en de dekking van de werkloosheidsuitkeringen. Voorts vinden besprekingen plaats over een betere toereikendheid van de sociale bijstand. Deze belangrijke besluiten moeten nog worden aangenomen en uitgevoerd. Met het oog op de bestrijding van de armoede onder ouderen heeft Litouwen in 2016 een indexeringsmechanisme opgenomen in zijn pensioenwetgeving, dat kan worden ingezet om de toereikendheid van de pensioenen te verbeteren.

Het is belangrijk dat Litouwen een oplossing vindt voor zijn problemen op het vlak van vaardigheden en de negatieve effecten van zijn krimpende bevolking in de werkende leeftijd aanpakt. Het percentage leerlingen met onvoldoende basisvaardigheden blijft hoog. Ondanks het hoge percentage afgestudeerden van het hoger onderwijs vertoont het hoger onderwijs tekortkomingen door de gebrekkige kwaliteitsnormen en financiële stimulansen die bovenmaatse omvang en inefficiëntie in plaats van resultaatgerichtheid in de hand werken. De inspanningen moeten worden voortgezet om kwaliteitsvol onderricht op alle onderwijsniveaus te garanderen (onder meer door de loopbanen en arbeidsomstandigheden te hervormen). Dit is essentieel om zwakke prestaties en tekortkomingen in het onderwijs aan te pakken en te zorgen voor kwaliteit in het hoger onderwijs (onder meer door de invoering van financiering op prestatiebasis en de consolidatie van instellingen voor hoger onderwijs). De aanhoudende lage participatiegraad in het volwassenenonderwijs in Litouwen vormt een belemmering voor de doeltreffendheid van de arbeidsmarkthervormingen en de totstandkoming van een hogere kwalificatiegraad bij werknemers. Litouwen heeft zijn inspanningen toegespitst op een groter aanbod en een hogere relevantie van de door de overheid gefinancierde leermogelijkheden, maar tot nu toe heeft dit niet geleid tot concrete resultaten. Om een grotere en duurzame participatie aan de volwasseneneducatie tot stand te brengen, moet Litouwen tevens mensen aanmoedigen om zich bij te scholen en meer werkgevers aansporen om te voorzien in leermogelijkheden voor hun personeel.

De werkloosheid onder laaggeschoolde en middelhoog opgeleide werknemers ligt nog steeds boven het gemiddelde van de Unie. Het armoedepercentage bij personen met een beperking is hoog, deels wegens hun geringe integratie op de arbeidsmarkt. Maatregelen voor een actief arbeidsmarktbeleid spelen momenteel een beperkte rol bij het helpen van mensen terug te keren naar de arbeidsmarkt in Litouwen. Litouwen heeft aanzienlijke ruimte om de arbeidsmarkt inclusiever te maken, onder andere door meer steun te verlenen aan personen met een beperking. Dit houdt onder meer in dat ondersteunde werkgelegenheid en het programma voor beroepsrevalidatie moeten worden opgeschaald en dat meer middelen beschikbaar moeten worden voor beroepsrevalidatie. De recentelijk aangenomen arbeidswetgeving zou kunnen bijdragen tot de totstandkoming van maatregelen voor een actief arbeidsmarktbeleid.

Litouwen heeft enige vooruitgang geboekt met het verbeteren van de sociale dialoog. De sociale partners zijn actief betrokken bij het overleg over de nieuwe arbeidswet en het nieuwe sociale model, en de regering heeft een actieplan opgesteld om de sociale dialoog te versterken. Met dit actieplan wordt gestreefd naar capaciteitsopbouw bij de sociale partners, de bevordering van collectieve arbeidsonderhandelingen en de verbetering van de sociale dialoog op alle niveaus.

In Litouwen hebben gezondheidsresultaten nog steeds een aanzienlijke negatieve impact op de potentieel beschikbare arbeidskrachten en de arbeidsproductiviteit. Hoewel inspanningen worden geleverd om een verschuiving tot stand te brengen waarbij patiënten een beroep kunnen doen op een meer kostenefficiënte gezondheidszorg, worden de prestaties van het gezondheidszorgstelsel nog steeds gehinderd door een hoge afhankelijkheid van intramurale zorg en lage uitgaven voor preventie en volksgezondheid. De eigen bijdragen zijn zeer hoog, in het bijzonder voor geneesmiddelen.

Ongunstige demografische ontwikkelingen hebben tot gevolg dat groei steeds meer afhankelijk zal zijn van arbeidsproductiviteit. In de periode 2000-2015 was de stijging van de arbeidsproductiviteit in Litouwen een van de hoogste in de lidstaten, maar recentelijk is de groei vertraagd. De overheidsinvesteringen in Litouwen hebben te lijden onder een gebrekkige planning en koppeling aan de strategische nationale doelstellingen. De O&O-intensiteit van de overheid is verhoogd tot een waarde die in 2015 iets boven het gemiddelde van de Unie lag, maar de O&O-intensiteit van het bedrijfsleven loopt nog steeds achter. De in 2016 vastgestelde „richtsnoeren voor de hervorming van het Litouwse wetenschaps- en innovatiebeleid” hebben tot doel de hardnekkige problemen op het vlak van onderzoek en innovatie aan te pakken. In de richtsnoeren wordt gepleit voor een hervorming van de institutionele O&O financiering, de consolidatie van onderzoekscentra en instellingen voor hoger onderwijs, kennis- en technologieparken, alsmede voor verbeterde beleidscoördinatie, -monitoring en -evaluatie. Litouwen heeft enige vooruitgang geboekt met de ondersteuning van alternatieve financieringsbronnen en heeft meegewerkt aan de oprichting van risicokapitaal- en startkapitaalfondsen. Voorts heeft het parlement onlangs een wet op crowdfunding aangenomen.

Het aantal omkoopzaken die bij een rechtbank aanhangig zijn gemaakt, is de voorbije jaren gestaag toegenomen, hetgeen erop wijst dat Litouwen zijn inspanningen op het vlak van corruptiebestrijding heeft opgevoerd. Op sommige essentiële beleidsterreinen, zoals gezondheidszorg en overheidsopdrachten, worden de voorschriften tegen klein- en grootschalige corruptie in de praktijk niet altijd toegepast. De gezondheidszorg heeft te kampen met de courante praktijk van informele betalingen aan artsen. De transparantie bij overheidsopdrachten is ontoereikend, in het bijzonder op het gemeentelijk niveau. Voorts werkt de zwakke regeling voor de bescherming van klokkenluiders ontmoedigend voor tipgevers met inlichtingen over mogelijke onregelmatigheden in de openbare en de particuliere sector. De regering heeft de aanpak van corruptie in de gezondheidszorg opgenomen als prioriteit in haar programma voor corruptiebestrijding. Om de risico’s op corruptie en de belangenconflicten bij opdrachten van geringe waarde te verminderen, heeft de regering de aanbestedende overheidsdiensten ook verplicht tot online bekendmaking van de uitgeschreven aanbestedingen, de succesvolle inschrijvers en de toegekende contracten. Permanente monitoring is evenwel noodzakelijk om de uitvoering van deze beleidsmaatregelen te garanderen.

In de context van het Europees Semester 2017 heeft de Commissie een brede analyse van het economische beleid van Litouwen verricht. Die analyse is gepubliceerd in het landverslag 2017. Voorts heeft zij zowel het stabiliteitsprogramma 2017 als het nationale hervormingsprogramma 2017 doorgelicht en onderzocht welk gevolg is gegeven aan de aanbevelingen die in eerdere jaren tot Litouwen waren gericht. Daarbij heeft zij niet alleen gekeken naar de relevantie ervan voor een houdbaar begrotings- en sociaaleconomisch beleid in Litouwen, maar is zij ook nagegaan of de Unieregels en -richtsnoeren in acht zijn genomen, gezien de noodzaak de algehele economische governance van de Unie te versterken door middel van een inbreng op Unieniveau in toekomstige nationale besluiten.

In het licht van deze beoordeling heeft de Raad het stabiliteitsprogramma 2017 onderzocht en zijn advies (7) daarover is met name in de onderstaande aanbeveling 1 weergegeven,

Zijn begrotingsbeleid blijven voeren conform de vereisten van het preventieve deel van het stabiliteits- en groeipact, hetgeen inhoudt dat het land in 2018 zijn begrotingsdoelstelling op middellange termijn aanhoudt, rekening houdend met de marges die verband houden met het doorvoeren van de systemische pensioenhervorming en van de structurele hervormingen waarvoor een tijdelijke afwijking is toegestaan. De naleving van de belastingwetgeving verbeteren en de belastinggrondslag verbreden naar bronnen die minder nadelig zijn voor de groei. Maatregelen nemen om het aan de pensioenen gerelateerde vraagstuk van de budgettaire houdbaarheid op middellange termijn aan te pakken.

Een oplossing bieden voor de tekorten aan vaardigheden door het nemen van doeltreffende maatregelen voor een actief arbeidsmarktbeleid, het stimuleren van volwasseneducatie en het verbeteren van onderwijsprestaties door de kwaliteit van het onderricht en van het hoger onderwijs te belonen. De prestaties van de gezondheidszorg verbeteren door de ambulante zorg, de ziektepreventie en de betaalbaarheid te versterken. Ervoor zorgen dat het sociale veiligheidsnet toereikender is.

Maatregelen nemen om de productiviteit te versterken door overheidsinvesteringen efficiënter te maken en het verband tussen deze investeringen en de nationale strategische doelstellingen te versterken.