Garanderen van een rechtvaardige transitie naar klimaatneutraliteit 2022/C 243/04 - Hoofdinhoud

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 243/35

De uitstoot van broeikasgassen moet dringend worden verminderd, met name om de stijging van de zeespiegel en de kans op extreme weersomstandigheden, die nu al elke regio in de wereld treffen, te doen afnemen (1) en om de economische en sociale kosten in verband met de gevolgen van de opwarming van de aarde te beperken (2). De Unie en haar lidstaten zijn partij bij de Overeenkomst van Parijs die op 15 december 2015 is vastgesteld in het kader van het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering (United Nations Framework Convention on Climate Change - UNFCCC) (3) (“de Overeenkomst van Parijs”), en die de partijen ertoe verbindt de stijging van de gemiddelde temperatuur wereldwijd te beperken tot ruim onder de 2 °C boven het pre-industriële niveau en zich te blijven inspannen om de temperatuurstijging te beperken tot 1,5 °C boven het pre-industriële niveau.

Klimaatverandering en aantasting van het milieu vormen ernstige bedreigingen die dringend om maatregelen vragen, zoals onlangs opnieuw is bevestigd in het zesde evaluatieverslag van de Intergouvernementele Werkgroep inzake klimaatverandering (IPCC) over de natuurkundige basis. Menselijk leed en economische verliezen ten gevolge van frequentere klimaatgerelateerde extreme gebeurtenissen, zoals overstromingen, hittegolven, droogte en bosbranden, komen steeds vaker voor. In de Unie bedragen die verliezen gemiddeld al 12 miljard EUR per jaar (4).

Die verliezen kunnen oplopen tot nog eens 175 miljard EUR per jaar, oftewel 1,38 % van het bbp van de Unie, als de opwarming van de aarde 3 °C boven het pre-industriële niveau uitstijgt, tegenover 65 miljard EUR per jaar bij 2 °C opwarming, en 36 miljard EUR per jaar bij 1,5 °C. Dat zou bepaalde groepen onevenredig hard treffen, met name mensen die zich al in een kwetsbare situatie bevinden en regio’s die al met problemen te kampen hebben.

In de mededeling van de Commissie van 11 december 2019 getiteld “De Europese Green Deal” (de “Europese Green Deal”) wordt de strategie uiteengezet die de Unie moet volgen om het eerste klimaatneutrale continent te worden en de Unie om te vormen tot een duurzame, rechtvaardigere en welvarendere samenleving die de planetaire grenzen respecteert. De noodzaak van een rechtvaardige transitie is een integrerend onderdeel van de Europese Green Deal, waarin wordt onderstreept dat geen mens aan zijn lot mag worden overgelaten en geen plaats mag worden vergeten. De Europese klimaatwet (5) bevat een bindende doelstelling voor de gehele Unie, namelijk klimaatneutraliteit tegen 2050, en een bindende tussentijdse doelstelling, namelijk een nettovermindering van de broeikasgasemissies in de Unie met ten minste 55 % tegen 2030 ten opzichte van de niveaus van 1990. Het 8e milieuactieprogramma voor de periode tot en met 2030 (6) is erop gericht de groene transitie naar een klimaatneutrale, duurzame, gifvrije, hulpbronnenefficiënte, op hernieuwbare energie gebaseerde, veerkrachtige en concurrerende circulaire economie op een rechtvaardige, billijke en inclusieve manier te versnellen en de staat van het milieu te beschermen, te herstellen en te verbeteren.

In het licht van de aanvalsoorlog van Rusland tegen Oekraïne worden in de mededeling van de Commissie van 18 mei 2022 getiteld “REPowerEU-plan” (het “REPowerEU-plan”), in overeenstemming met de verklaring van Versailles van 10 en 11 maart 2022, maatregelen voorgesteld om de afhankelijkheid van de Unie van fossiele brandstoffen uit Rusland af te bouwen door de gasvoorziening te diversifiëren en de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen sneller te verminderen, onder meer door zonne- en windenergie en warmtepompen uit te rollen, de industrie koolstofvrij te maken en een snellere vergunningverlening voor projecten voor hernieuwbare energie mogelijk te maken.

De transitie naar een klimaatneutrale economie en samenleving vergt alomvattende beleidsmaatregelen en aanzienlijke investeringen op tal van gebieden, zoals klimaatactie, energie, vervoer, milieu, industrie, onderzoek en innovatie (7). Om de bindende doelstelling van de Unie voor 2030 te halen, heeft de Commissie op 14 juli 2021 een mededeling gepubliceerd getiteld ““Fit for 55”: het EU-klimaatstreefdoel voor 2030 bereiken op weg naar klimaatneutraliteit” alsook een aantal daarmee samenhangende wetgevingsvoorstellen (het ““Fit for 55”-pakket”) voorgesteld. Het “Fit for 55”-pakket omvat voorstellen om de relevante wetgeving te actualiseren, waaronder het EU-emissiehandelssysteem (EU Emissions Trading System – EU ETS) (8), de richtlijnen inzake energiebelasting, energie-efficiëntie en hernieuwbare energie, de verordening inzake CO2-emissienormen voor auto’s en bestelwagens, de verordening inzake de opname van broeikasgasemissies en -verwijderingen door landgebruik, verandering in landgebruik en bosbouw, de richtlijn inzake infrastructuur voor alternatieve brandstoffen, en de verordening inzake de verdeling van de inspanningen (Effort Sharing Regulation – ESR) ten aanzien van sectoren buiten het huidige EU ETS, namelijk de vervoers- en de bouwsector.

Het bevat ook voorstellen voor nieuwe wetgeving, met name ter ondersteuning van het gebruik van schonere brandstoffen in de luchtvaart en het zeevervoer, alsmede ter vaststelling van een mechanisme voor koolstofgrenscorrectie en ter oprichting van een sociaal klimaatfonds, wat rechtstreeks verband houdt met de voorgestelde invoering van een emissiehandelssysteem voor brandstoffen die in gebouwen en in het wegvervoer worden gebruikt. Het “Fit for 55”-pakket is erop gericht, in combinatie met maatregelen op Unieniveau om de nodige openbare en particuliere investeringen te ondersteunen en te stimuleren, de groei van nieuwe markten te helpen ondersteunen en versnellen, bijvoorbeeld voor schone brandstoffen en emissiearme voertuigen, waardoor de kosten van de duurzame transitie voor zowel bedrijven als burgers zullen dalen.

Tijdens zijn bijeenkomst van 20 juni 2019 heeft de Europese Raad er zich in zijn “Een nieuwe strategische agenda 2019-2024” toe verbonden om te zorgen voor een rechtvaardige transitie naar klimaatneutraliteit, die inclusief is en niemand aan zijn lot overlaat. Op internationaal niveau hebben de lidstaten de doelstellingen van de Verenigde Naties inzake duurzame ontwikkeling onderschreven en de Overeenkomst van Parijs geratificeerd, waarin wordt gewezen op de vereisten van een rechtvaardige transitie voor de beroepsbevolking en het scheppen van fatsoenlijk werk en hoogwaardige banen, alsmede op de noodzakelijke aanpassing en capaciteitsopbouw om genderresponsief te worden. De richtsnoeren van de Internationale Arbeidsorganisatie bieden een internationaal vastgesteld beleidskader voor een rechtvaardige transitie naar ecologisch duurzame economieën en samenlevingen voor iedereen (9). Voorts hebben 54 ondertekenaars (landen en sociale partners) de tijdens de 24e Conferentie van de partijen (Conference of the Parties - COP) bij het UNFCCC in Katowice aangenomen verklaring van Silezië over solidariteit en rechtvaardige transitie (10) onderschreven, waaronder de Commissie, namens de Unie, en 21 afzonderlijke lidstaten. De Unie en tien lidstaten hebben de tijdens de 26e COP bij het UNFCCC in Glasgow aangenomen Verklaring over de ondersteuning van de voorwaarden voor een rechtvaardige transitie op internationaal niveau ondertekend, waarin zij zich ertoe verbinden informatie over een rechtvaardige transitie op te nemen in de tweejaarlijkse transparantieverslagen in het kader van de verslaglegging over hun beleid en maatregelen om hun nationaal bepaalde bijdragen te verwezenlijken.

Billijkheid en solidariteit zijn bepalende beginselen van het Uniebeleid voor de groene transitie en een vereiste voor een breed en duurzaam publiek draagvlak. De Europese Green Deal benadrukt dat de transitie rechtvaardig en inclusief moet zijn, dat mensen op de eerste plaats moeten komen en dat bijzondere aandacht moet worden besteed aan het ondersteunen van de regio’s, industrieën, werknemers, huishoudens en consumenten die met de grootste uitdagingen te maken zullen krijgen. Bovendien wordt in de mededeling van de Commissie van 14 januari 2020 getiteld “Een sterk sociaal Europa voor rechtvaardige transities” benadrukt dat de Europese Green Deal Europa de instrumenten zal bieden om te streven naar meer opwaartse convergentie, sociale rechtvaardigheid en gedeelde welvaart. In de mededeling van de Commissie van 23 februari 2022 over waardig werk wereldwijd voor een mondiale rechtvaardige transitie en een duurzaam herstel wordt de bevordering van waardig werk wereldwijd centraal gesteld in een rechtvaardige transitie en een inclusief, duurzaam en veerkrachtig herstel van de pandemie.

De mededeling van de Commissie van 4 maart 2021 getiteld “Het actieplan voor de Europese pijler van sociale rechten” (11) benadrukt dat eenheid, coördinatie en solidariteit nodig zijn om vooruit te komen in de richting van een groener en digitaler decennium waarin de Europeanen het goed hebben. In het actieplan worden drie kerndoelen van de Unie voor 2030 voorgesteld, namelijk: dat in 2030 ten minste 78 % van de bevolking tussen 20 en 64 jaar een baan moet hebben (12); dat ten minste 60 % van alle volwassenen jaarlijks aan een opleiding moet deelnemen (13); en dat het aantal mensen dat met armoede of sociale uitsluiting wordt bedreigd, tegen 2030 met ten minste 15 miljoen moet worden verminderd (14). Die kerndoelen voor 2030 zijn door de leiders van de Unie verwelkomd in de Verklaring van Porto van 8 mei 2021 tijdens de informele bijeenkomst van de staatshoofden en regeringsleiders in Porto op 7 en 8 mei 2021, en door de Europese Raad in zijn conclusies van 24 en 25 juni 2021.

Met het juiste flankerende beleid (15) kan de groene transitie in totaal ongeveer 1 miljoen extra kwaliteitsvolle banen (16) in de Unie opleveren tegen 2030 en 2 miljoen tegen 2050 (17), in sectoren zoals de bouw, informatie- en communicatietechnologie (ICT) of hernieuwbare energie, terwijl tegelijkertijd de aanhoudende afname van het aantal banen met een middelhoog opleidingsniveau als gevolg van automatisering en digitalisering kan worden afgezwakt. In een pessimistisch scenario kunnen de effecten van de groene transitie naar klimaatneutraliteit, indien die niet wordt ondersteund door een adequate beleidsmix, echter leiden tot een daling van het bbp van wel tot 0,39 % in de Unie en een banenverlies van wel tot 0,26 % (18).

De effecten van de groene transitie op het bedrijfsleven en de werkgelegenheid zullen per sector, beroep, regio en land verschillen, wat veranderingen in de werkgelegenheid binnen sectoren en industriële ecosystemen met zich meebrengt, alsook grote arbeidsverschuivingen in die sectoren en industriële ecosystemen (19). Herstructurering en aanpassing in de betrokken ondernemingen, sectoren en ecosystemen vragen om de ontwikkeling van nieuwe bedrijfsmodellen en grote arbeidsverschuivingen in sectoren en regio’s. Zo wordt banenverlies verwacht bij sommige mijnbouwactiviteiten of bij de energieproductie op basis van fossiele brandstoffen, alsook in delen van de automobielsector. Omgekeerd worden nieuwe banen verwacht bij activiteiten voor circulair waardebehoud, duurzaam vervoer en energieproductie. Daarom moeten de lidstaten in samenwerking met de sociale partners en/of lokale en regionale overheden en belanghebbenden een gedetailleerde aanpak volgen, met bijzondere aandacht voor de betrokken regio’s en ecosystemen.

Door hoogwaardige arbeidskansen voor iedereen te creëren en tegelijkertijd maatregelen te nemen om energie- en vervoersarmoede te verminderen en te voorkomen, kan de groene transitie bijdragen tot het verhogen van het inkomen en het verminderen van ongelijkheden en armoede in het algemeen (20). Zo kan zij helpen bestaande sociaal-economische ongelijkheden en sociale uitsluiting aan te pakken, gezondheid en welzijn te verbeteren en gelijkheid, waaronder gendergelijkheid, te bevorderen. Bijzondere aandacht moet uitgaan naar bepaalde bevolkingsgroepen, met name die in reeds kwetsbare situaties, zoals huishoudens met een laag of laag middeninkomen, die een groot deel van hun inkomen besteden aan essentiële diensten zoals energie, vervoer en huisvesting, alsook naar micro-, kleine en middelgrote ondernemingen. Uit modelleringsresultaten blijkt dat de vraag of milieubelastingen progressief of regressief zijn, grotendeels zal afhangen van het ontwerp van de instrumenten, zoals de mate waarin inkomstenbelastingverlagingen of andere opties voor het recyclen van inkomsten gericht zijn op lagere inkomens (21).

Activiteiten voor circulair waardebehoud, waaronder bedrijfsmodellen voor reparatie, hergebruik, herproductie en servitisation, kunnen betaalbare en duurzame toegang tot goederen en diensten bevorderen. Zij creëren ook banen en kansen op verschillende vaardigheidsniveaus, onder meer voor vrouwen, personen met een handicap en groepen in een kwetsbare situatie, via ondernemingen in de sociale economie die actief zijn op die gebieden. Door de circulariteit van producten te bevorderen, verminderen zij de koolstofemissies aanzienlijk, terwijl de gecreëerde banen zich dicht bij de producten bevinden die behouden, opgeknapt of gedeeld moeten worden.

Volgens de meest recente beschikbare gegevens in de EU-statistieken inzake inkomens en levensomstandigheden voor 2019/2020 werd ongeveer 8 % van de bevolking van de Unie door energiearmoede getroffen - dat zijn meer dan 35 miljoen mensen die hun woning niet voldoende konden verwarmen, met aanzienlijke verschillen tussen de lidstaten en tussen inkomensgroepen (22). Volgens schattingen van de waarnemingspost voor energiearmoede op basis van een combinatie van indicatoren verkeren in totaal meer dan 50 miljoen huishoudens in de Unie in energiearmoede (23). Energiearmoede, die het gevolg is van een combinatie van een laag inkomen, een hoog aandeel van het beschikbare inkomen dat aan energie wordt besteed en gebrekkige energie-efficiëntie, is al enige tijd een grote uitdaging voor de Unie. Voorts neemt het risico op energiearmoede toe door de hoge en volatiele energieprijzen, die het gevolg zijn van een aantal factoren, waaronder die welke verband houden met de aanvalsoorlog van Rusland tegen Oekraïne en de beleidsreactie van de Unie daarop. Die vorm van armoede treft niet alleen huishoudens met een laag inkomen, maar ook huishoudens met een lager middeninkomen in tal van lidstaten.

Huishoudens met bovengemiddelde energiebehoeften, waaronder gezinnen en eenoudergezinnen met kinderen, personen met een handicap en ouderen, zijn ook kwetsbaarder voor energiearmoede (24) en de gevolgen daarvan. Vrouwen, en met name alleenstaande moeders en oudere vrouwen (25), worden ook bijzonder getroffen door energiearmoede. Naast energiearmoede wordt het begrip vervoersarmoede steeds meer erkend wanneer bepaalde bevolkingsgroepen niet in staat zijn een sociaal en materieel noodzakelijk niveau van vervoersdiensten te bereiken. Zonder de juiste flankerende maatregelen om energie- en vervoersarmoede te verminderen en te voorkomen, dreigt die vormen van armoede te worden verergerd, met name als gevolg van de internalisering van de emissiekosten bij prijsvorming of de kosten van aanpassing aan alternatieven met hogere efficiëntie en lagere emissies.

De beginselen van sociale rechtvaardigheid, cohesie en solidariteit zijn stevig verankerd in het ontwerp van relevante klimaat-, energie- en milieukaders op Unieniveau, onder meer via het beginsel “de vervuiler betaalt” en de verdeling van de inspanningen tussen de lidstaten, en in een zekere herverdeling van EU ETS-rechten met het oog op solidariteit, groei en interconnecties binnen de Unie en het gebruik ervan voor het moderniseringsfonds, dat bijdraagt tot de aanzienlijke investeringsbehoeften van lidstaten met een lager inkomen om hun energiesystemen te moderniseren. Bovendien biedt het kader van de energiewetgeving van de Unie de lidstaten instrumenten om energiearme en kwetsbare huishoudelijke afnemers te beschermen en tegelijkertijd marktverstoringen te voorkomen. Hoewel die instrumenten de groene transitie helpen vergemakkelijken, zijn zij bedoeld om de nodige bescherming meer in het algemeen te waarborgen, zoals blijkt uit de mededeling van de Commissie van 13 oktober 2021 getiteld “De stijgende energieprijzen aanpakken: een toolbox met initiatieven en steunmaatregelen” en het REPowerEU-plan.

De lidstaten beschikken over een reeks instrumenten om hun acties voor een rechtvaardige transitie uiteen te zetten en te coördineren. In de nationale energie- en klimaatplannen, opgesteld overeenkomstig Verordening (EU) 2018/1999 van het Europees Parlement en de Raad (26), moet het aantal huishoudens in energiearmoede worden beoordeeld en moeten de maatregelen worden uiteengezet die nodig zijn om de sociale en territoriale gevolgen van de energietransitie aan te pakken. In de territoriale plannen voor een rechtvaardige transitie, opgesteld overeenkomstig Verordening (EU) 2021/1056 van het Europees Parlement en de Raad (27), moet worden aangegeven welke gebieden tot 2027 in aanmerking komen voor steun uit het Fonds voor een rechtvaardige transitie. De door NextGenerationEU gefinancierde nationale herstel- en veerkrachtplannen, opgesteld overeenkomstig Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (28), bevatten hervormingen en investeringen ter bevordering van de groene transitie, inclusieve groei, sociale en territoriale cohesie, veerkracht en vooruitzichten voor de volgende generatie, met een tijdshorizon tot 2026. Sommige acties voor een rechtvaardige transitie worden ook uitgevoerd in het kader van andere programma’s en initiatieven, met name de fondsen in het kader van het cohesiebeleid.

Voortbouwend op de beginselen en het beleid van met name de Europese Green Deal en de Europese pijler van sociale rechten is er ruimte om het ontwerp van beleid op een alomvattende en transversale manier te verbeteren en de samenhang van de uitgaven op Unie- en nationaal niveau te waarborgen. In de mededeling van de Commissie van 17 september 2020 getiteld “Een EU-brede beoordeling van de nationale energie- en klimaatplannen – De groene transitie een impuls geven en het economisch herstel bevorderen via geïntegreerde energie- en klimaatplanning” erkende de Commissie weliswaar dat de definitieve nationale energie- en klimaatplannen een aantal indicatoren en beleidsmaatregelen inzake energiearmoede bevatten, maar concludeerde zij dat die niet altijd voorzien in een duidelijke prioritering van de financieringsbehoeften voor een rechtvaardige transitie, voor om- en bijscholing of voor het ondersteunen van aanpassingen van de arbeidsmarkt. De territoriale plannen voor een rechtvaardige transitie moeten gericht zijn op geselecteerde gebieden en zullen daarom naar verwachting niet leiden tot het uitstippelen van een algemene strategie en een algemeen beleid voor een rechtvaardige transitie op nationaal niveau. Hoewel de door de plannen ondersteunde en medegefinancierde hervormingen en investeringen bedoeld zijn om een blijvend effect te sorteren, zijn zowel de territoriale plannen voor een rechtvaardige transitie als de herstel- en veerkrachtplannen beperkt in de tijd.

Een rechtvaardige transitie naar klimaatneutraliteit in de Unie tegen 2050 zal ervoor zorgen dat niemand aan zijn lot wordt overgelaten, met name de werknemers en huishoudens die het zwaarst door de groene transitie worden getroffen, en met name die welke zich reeds in een kwetsbare situatie bevinden. Daartoe moeten de lidstaten, zoals uiteengezet in deze aanbeveling, alomvattende beleidspakketten (29) invoeren, horizontale elementen versterken die een rechtvaardige groene transitie bevorderen en optimaal gebruikmaken van overheids- en particuliere financiering. In de beleidspakketten moet rekening worden gehouden met de mensen en huishoudens die het zwaarst worden getroffen door de groene transitie, met name door banenverlies, maar ook door veranderende arbeidsomstandigheden en/of nieuwe taakvereisten voor de baan, alsook met degenen die negatieve gevolgen ondervinden voor het beschikbare inkomen, de uitgaven en de toegang tot essentiële diensten. Als zwaarst getroffen groepen moet in de beleidspakketten met name – maar niet uitsluitend – rekening worden gehouden met mensen en huishoudens in een kwetsbare situatie, met name mensen die het verst van de arbeidsmarkt af staan, bijvoorbeeld vanwege hun vaardigheden, territoriale arbeidsmarktomstandigheden of andere kenmerken, zoals geslacht, ras of etnische afstamming, godsdienst of overtuiging, handicap, leeftijd of seksuele gerichtheid. Andere mensen en huishoudens in een kwetsbare situatie zijn zij die in armoede en/of energiearmoede leven of dreigen te vervallen, of te kampen hebben met belemmeringen voor mobiliteit of te hoge huisvestingskosten, of alleen aan het hoofd van een gezin staan, een situatie waarin vaker vrouwen dan mannen verkeren. De beleidspakketten moeten worden aangepast aan de lokale omstandigheden, rekening houdend met de behoeften van de meest kwetsbare en afgelegen delen van de Unie, met inbegrip van de ultraperifere gebieden en eilanden.

Actieve ondersteuning van hoogwaardige werkgelegenheid moet gericht zijn op het helpen van werknemers, werkzoekenden, mensen die geen werk hebben en geen onderwijs of opleiding volgen (NEET’s) en zelfstandigen die het zwaarst worden getroffen door de groene transitie. Met name ondervertegenwoordigde personen zoals vrouwen, laaggeschoolde werknemers, personen met een handicap, ouderen en mensen met een relatief laag vermogen om zich aan veranderingen op de arbeidsmarkt aan te passen, hebben steun nodig om hun inzetbaarheid te verbeteren en werk te vinden, in overeenstemming met Aanbeveling (EU) 2021/402 van de Commissie (30). Voortbouwend op eerdere beleidsrichtsnoeren, met name die aanbeveling en Besluiten (EU) 2020/1512 (31) en (EU) 2021/1868 (32) van de Raad, moeten de beleidspakketten derhalve op maat gesneden maatregelen omvatten ter ondersteuning van aanwervings- en transitiestimulansen, steun voor ondernemerschap, met name voor vrouwen en personen met een handicap, en maatregelen voor het scheppen van hoogwaardige banen, met name voor micro-, kleine en middelgrote ondernemingen en in de meest getroffen gebieden. Dergelijke maatregelen, in combinatie met adequate Uniesteun, kunnen ook een belangrijke rol spelen bij het aanpakken van uitdagingen voor de arbeidsmarkt, zoals die welke voortvloeien uit de instroom van Oekraïense vluchtelingen, met name in de zwaarst getroffen lidstaten. Zij moeten ook de effectieve uitvoering en handhaving van de bestaande regels inzake arbeidsomstandigheden bevorderen en steun verlenen aan maatschappelijk verantwoorde herstructureringen in overeenstemming met de bestaande regels en normen. De sociale partners spelen een cruciale rol bij het door middel van dialoog helpen aanpakken van de werkgelegenheids- en sociale gevolgen van de uitdagingen van de groene transitie.

Toegang tot hoogwaardig en inclusief onderwijs, dito opleiding en een leven lang leren voor iedereen is essentieel om ervoor te zorgen dat de beroepsbevolking over de vaardigheden beschikt die nodig zijn om de groene transitie tot een goed einde te brengen. Aspecten van een rechtvaardige transitie moeten derhalve worden geïntegreerd in de ontwikkeling en uitvoering van nationale strategieën voor vaardigheden, rekening houdend met de voorstellen van de Commissie in de “Europese vaardighedenagenda” (33) en de “geactualiseerde nieuwe industriestrategie” (34). Ook in het kader van het pact voor vaardigheden zullen partnerschappen op het gebied van vaardigheden als een belangrijke hefboom fungeren. Dankzij actuele informatie en prognoses over de arbeidsmarkt en vaardigheden, ook op regionaal, sectoraal en beroepsniveau, kunnen relevante beroepsspecifieke en transversale vaardigheidsbehoeften worden vastgesteld en voorspeld, onder meer als basis voor de aanpassing van curricula aan de vaardigheidsbehoeften voor de groene transitie. Beroepsonderwijs en -opleiding moeten jongeren en volwassenen, met bijzondere aandacht voor vrouwen en laaggeschoolde werknemers, uitrusten met de vaardigheden die nodig zijn om de groene transitie te beheersen, overeenkomstig Aanbeveling 2020/C 417/01 van de Raad (35).

Leerlingplaatsen en betaalde stages, met inbegrip van sterke opleidingscomponenten, met name voor jongeren, ondersteunen overgangen op de arbeidsmarkt, met name naar activiteiten die bijdragen tot klimaat- en milieudoelstellingen en sectoren met specifieke tekorten aan vaardigheden. Het vergroten van de deelname van volwassenen aan een leven lang leren moet worden bevorderd om tegemoet te komen aan de bij- en omscholingsbehoeften, onder meer door individuen in staat te stellen een op hun behoeften afgestemde opleiding te volgen en, waar passend, door middel van korte, kwalitatief hoogwaardige cursussen over vaardigheden voor de groene transitie, rekening houdend met Aanbeveling van de Raad (36) van 16 juni 2022, die erop gericht is de resultaten van dergelijke cursussen gemakkelijker te waarderen en te erkennen.

De samenstelling van de belasting- en uitkeringsstelsels en de socialebeschermingsstelsels moet worden onderzocht in het licht van de specifieke behoeften die voortvloeien uit de groene transitie, waarbij ook het beginsel “de vervuiler betaalt” in acht wordt genomen, evenals de noodzaak dat flankerend beleid niet mag leiden tot subsidies voor het verbruik van fossiele brandstoffen, het consumenten niet afhankelijk mag maken van een specifieke technologie, het de stimulansen voor de renovatie van gebouwen en de vervanging van warmte-energiesystemen niet mag verminderen en het de stimulansen in het kader van algemene energie-efficiëntiemaatregelen niet mag verminderen. Een combinatie van verschillende beleidsmaatregelen kan de meest kwetsbare huishoudens en de werknemers die het zwaarst worden getroffen door de groene transitie, ondersteunen. Afhankelijk van de nationale en de individuele situatie kan dat bijvoorbeeld leiden tot een verschuiving van de belastingdruk van arbeid naar klimaat- en milieudoelstellingen, zoals beoogd in het voorstel voor herziening van de energiebelastingrichtlijn (37), tot een herziening van werkloosheidsregelingen en/of tot tijdelijke en gerichte directe inkomenssteun, indien nodig. Stelsels voor sociale bescherming, met inbegrip van beleid inzake sociale inclusie, kunnen worden herzien en, waar van toepassing, aangepast in het licht van de groene transitie, in het bijzonder om inkomenszekerheid te bieden, met name tijdens de overgang tussen verschillende banen, en om behoorlijke sociale, gezondheids- en zorgdiensten te bieden via adequate sociale infrastructuur, met name in de meest getroffen gebieden, zoals plattelands- en afgelegen gebieden, waaronder de ultraperifere gebieden, om sociale uitsluiting te voorkomen en gezondheidsrisico’s aan te pakken. Om sociale uitsluiting van kinderen te voorkomen en te bestrijden, zijn investeringen in sociale infrastructuur voor kinderen gericht op de gewaarborgde toegang van kinderen in nood tot essentiële diensten, zoals bepaald in Aanbeveling (EU) 2021/1004 van de Raad (38).

Om op inclusieve wijze fysieke en financiële veerkracht op te bouwen tegen de onomkeerbare gevolgen van klimaatverandering, moeten risicobewustzijn, risicovermindering en risico-overdracht worden bevorderd, met name door de beschikbaarheid van verzekeringsoplossingen te vergroten en te investeren in het beheer van, en de aanpassing aan, het rampenrisico om de fysieke gevolgen van klimaatverandering te verminderen en zo verliezen alsook de klimaatbeschermingskloof te verkleinen, daarbij rekening houdend met micro-, kleine en middelgrote ondernemingen, alsook met plattelands- en afgelegen gebieden, zoals de ultraperifere gebieden en eilanden. Het rampenrisicobeheer, met inbegrip van systemen voor civiele bescherming op nationaal en Unieniveau, moet worden versterkt met het oog op een betere preventie van, paraatheid voor en respons op klimaatgerelateerde schokken.

Iedereen heeft recht op toegang tot essentiële diensten van goede kwaliteit, waaronder energie, vervoer, water, sanitaire voorzieningen, financiële diensten en digitale communicatie, en steun voor gelijke toegang tot dergelijke diensten moet beschikbaar worden gesteld aan personen die daar behoefte aan hebben (39). Bovendien moeten mensen die dat nodig hebben, toegang krijgen tot sociale huisvesting of tot hoogwaardige hulp bij huisvesting (40). Daarnaast kunnen huishoudens met een laag of gemiddeld inkomen, kwetsbare afnemers, met inbegrip van eindgebruikers, mensen die te maken hebben met energiearmoede of het risico daarop lopen, en mensen die in sociale woningen wonen, profiteren van de toepassing van het beginsel “energie-efficiëntie eerst”. Naast de bescherming en versterking van de positie van energieconsumenten zijn specifieke maatregelen nodig om de onderliggende oorzaken van energiearmoede te voorkomen en aan te pakken, met name door investeringen te bevorderen die gericht zijn op verbeteringen van de energie-efficiëntie, meer bepaald in de socialehuisvestingssector. De voorgestelde actualiseringen van de energie-efficiëntierichtlijn (41) en van de richtlijn betreffende de energieprestatie van gebouwen (42), zijn ook bedoeld om de belangrijkste niet-economische belemmeringen voor renovatie aan te pakken, zoals gescheiden prikkels, waaronder kaders voor eigenaars en huurders, en mede-eigendomsstructuren. In dat verband moet bijzondere aandacht worden besteed aan vrouwen en specifieke groepen die meer risico lopen te worden geconfronteerd met energiearmoede, zoals personen met een handicap, alleenstaande ouders, ouderen, kinderen en personen die tot een raciale of etnische minderheid behoren.

Reeds bestaande en nieuwe mobiliteitsproblemen kunnen worden aangepakt door middel van ondersteunende maatregelen en de ontwikkeling van de nodige infrastructuur, zoals openbaar vervoer. De betaalbaarheid, toegankelijkheid en veiligheid van duurzame mobiliteit en verschillende vervoerswijzen, waaronder particulier en openbaar vervoer, zijn van essentieel belang om iedereen te laten profiteren en deel uit te laten maken van de groene transitie. Stedelijke mobiliteit speelt in dat verband een belangrijke rol, zoals ook blijkt uit de mededeling van de Commissie van 14 december 2021 getiteld “Het nieuwe EU-kader voor stedelijke mobiliteit”.

Een maatschappijbrede benadering van de rechtvaardige transitie moet beleidsactie ondersteunen, gebaseerd op de coördinatie van de beleidsvorming en versterkte operationele capaciteiten op alle niveaus en op alle relevante beleidsterreinen, waarbij ook een actieve rol wordt toegekend aan regionale en lokale autoriteiten. Het moet ook gebaseerd zijn op de betrokkenheid van de sociale partners op alle niveaus en in alle stadia, en op een doeltreffende participatie van het maatschappelijk middenveld en belanghebbenden die effect heeft. Een dergelijke coördinatie en een dergelijke betrokkenheid kunnen ervoor zorgen dat de beginselen van billijkheid en solidariteit van de Europese Green Deal van bij het begin worden geïntegreerd in het ontwerp en de uitvoering van en het toezicht op het beleid, zodat de basis wordt gelegd voor brede en langetermijnsteun voor inclusief beleid ter bevordering van de groene transitie.

Een stevige onderbouwing is van cruciaal belang voor een degelijk sociaal en arbeidsmarktbeleid dat zorgt voor een rechtvaardige en inclusieve transitie. Daartoe vergemakkelijken de geleidelijke harmonisatie en consistentie van definities, concepten, classificaties en methoden — met name op basis van Aanbeveling (EU) 2020/1563 van de Commissie (43) — de uitvoering van beoordelingen en de vergelijkbaarheid ervan. Verdere acties op het gebied van onderzoek en innovatie kunnen bijdragen tot de kennisbasis die kan worden meegenomen in het beleid en het publieke debat. Uitwisselingen met het publiek in al zijn diversiteit en met belangrijke belanghebbenden, bijvoorbeeld over de resultaten van evaluaties, prognoses en monitoringactiviteiten, kunnen op hun beurt bijdragen tot beleidsvorming en eigen inbreng.

Er zijn passende gedetailleerde, kwalitatief hoogwaardige en naar gender uitgesplitste gegevens en indicatoren nodig, met name om de werkgelegenheids-, sociale en verdelingseffecten van het klimaatbeleid te beoordelen. Dergelijke gegevens en indicatoren zijn momenteel niet volledig beschikbaar. Hoewel er bijvoorbeeld enige vooruitgang is geboekt bij het meten van energiearmoede, kunnen er landenspecifieke indicatoren voor de beoordeling van vervoersarmoede ontwikkeld worden. Monitoring en evaluatie kunnen worden versterkt door middel van een aantal acties, waarbij de nadruk ligt op indicatoren, scoreborden alsook kleinschalige proefprojecten en beleidsexperimenten. De acties dienen voort te bouwen op of te putten uit bestaande scoreborden, zoals het sociaal scorebord en het dashboard van de Europese Green Deal, die relevante informatie bevatten over specifieke aspecten van een beleid inzake een rechtvaardige transitie.

Het optimaal en efficiënt gebruik van overheids- en particuliere financiering en de mobilisering van alle beschikbare middelen en de effectieve inzet ervan zijn van bijzonder belang in het licht van de aanzienlijke investeringsbehoeften die voortvloeien uit de groene transitie. Op het niveau van de Unie worden relevante acties ondersteund uit de Uniebegroting en NextGenerationEU. Zij zullen worden uitgevoerd in het kader van de herstel- en veerkrachtfaciliteit, het mechanisme voor een rechtvaardige transitie (Just Transition Mechanism - JTM), waaronder het Fonds voor een rechtvaardige transitie (Just Transition Fund - JTF), het Europees Sociaal Fonds Plus (ESF+), het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling (EFRO), het Cohesiefonds, de herstelbijstand voor cohesie en de regio’s van Europa (React-EU), Erasmus+ en het Europees Fonds voor aanpassing aan de globalisering (EFG), het LIFE-programma, het programma Horizon Europa, de moderniserings- en innovatiefondsen (44) en de fondsen in het kader van het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB). Daarnaast ondersteunt de Commissie de lidstaten via het instrument voor technische ondersteuning door op maat gemaakte technische expertise te verstrekken voor het ontwerpen en uitvoeren van hervormingen, onder meer die welke een rechtvaardige transitie naar koolstofneutraliteit bevorderen.

Het Europees Semester is het kader voor de coördinatie van het economisch en werkgelegenheidsbeleid van de Unie. Het zal die rol blijven spelen in de herstelfase en bij het bevorderen van de groene en de digitale transitie, opgebouwd rond de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid, en zal helpen bij het verwezenlijken van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen. In het kader van het Europees Semester zal de Commissie de sociaal-economische resultaten en effecten nauwlettend volgen en waar nodig gerichte landspecifieke aanbevelingen voorstellen om ervoor te zorgen dat niemand aan zijn lot wordt overgelaten. Complementariteit met de maatregelen die in het kader van de herstel- en veerkrachtfaciliteit worden gesteund, zal een prioriteit zijn. De monitoring van deze aanbeveling zal daarom zo nodig plaatsvinden in het kader van het Europees Semester, onder andere in de betrokken comités in het kader van hun respectieve bevoegdheden, op basis van adequate beoordelingen, beleidseffectbeoordelingen en de stand van uitvoering van de richtsnoeren in deze aanbeveling. De monitoring zal geen onnodige administratieve lasten voor de lidstaten met zich meebrengen.

Bovendien moeten de lidstaten, als onderdeel van het ontwerp en de definitieve actualisering van hun nationale energie- en klimaatplannen in respectievelijk 2023 en 2024, overeenkomstig artikel 14 van Verordening (EU) 2018/1999, gebruikmaken van deze aanbeveling om te overwegen beoordelingen van de werkgelegenheids-, sociale en verdelingseffecten en aspecten van een rechtvaardige transitie te integreren in de vijf dimensies van de energie-unie, en de beleidsmaatregelen voor het aanpakken van die effecten verder uit te breiden, met bijzondere aandacht voor energiearmoede.

Voorts kan de monitoring van de uitvoering van deze aanbeveling voortbouwen op bestaand bewijsmateriaal in het kader van bestaande multilaterale toezichtsprocessen, zoals het Europees Semester. De Raad of de Commissie kan het Comité voor de werkgelegenheid en het Comité voor sociale bescherming verzoeken om, overeenkomstig respectievelijk artikel 150 en artikel 160 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, en in samenwerking met andere betrokken comités, met name het Comité voor de economische politiek, binnen hun respectieve bevoegdheidsgebieden de uitvoering van deze aanbeveling te onderzoeken op basis van adequate rapportage door de Commissie en andere instrumenten voor multilateraal toezicht. Tegen die achtergrond werkt de Commissie ook aan het verbeteren van de beschikbaarheid van gegevens, uitgesplitst naar gender, het actualiseren en gebruiken van kaders en methodologische richtsnoeren, onder meer voor het meten van energie- en vervoersarmoede en ongelijkheden op milieugebied, en voor het evalueren van de doeltreffendheid en het feitelijke effect van beleidsmaatregelen,

1)

In overeenstemming met de beginselen van de Europese Green Deal en de Europese pijler van sociale rechten heeft deze aanbeveling tot doel ervoor te zorgen dat de transitie van de Unie naar een klimaatneutrale en ecologisch duurzame economie tegen 2050 rechtvaardig verloopt en niemand aan zijn lot overlaat.

2)

De lidstaten worden uitgenodigd daartoe alomvattende en samenhangende beleidspakketten vast te stellen en uit te voeren, waar relevant in nauwe samenwerking met de sociale partners, waarin de sociale en werkgelegenheidsaspecten aan bod komen om een rechtvaardige transitie in alle beleidsmaatregelen, met name het klimaat-, energie- en milieubeleid, te bevorderen en optimaal gebruik te maken van overheids- en particuliere financiering.

3)

In deze aanbeveling wordt verstaan onder:

4)

Om hoogwaardige werkgelegenheid actief te ondersteunen voor een rechtvaardige transitie en voort te bouwen op Aanbeveling (EU) 2021/402, worden de lidstaten aangemoedigd om, in nauwe samenwerking met de sociale partners, de volgende maatregelen in overweging te nemen ter ondersteuning van de mensen die het zwaarst worden getroffen door de groene transitie, met name degenen in een kwetsbare situatie, en hen, waar passend, te helpen als werknemer of zelfstandige over te stappen op economische activiteiten die bijdragen aan de verwezenlijking van de klimaat- en milieudoelstellingen:

5)

Om gelijke toegang tot hoogwaardig, betaalbaar en inclusief onderwijs, dito opleiding, een leven lang leren en gelijke kansen te waarborgen, ook om gendergelijkheid te bevorderen, worden de lidstaten aangemoedigd de volgende maatregelen te overwegen, die in nauwe samenwerking met de sociale partners en met inachtneming van hun autonomie moeten worden uitgevoerd, met name ter ondersteuning van de mensen en huishoudens die het zwaarst door de groene transitie worden getroffen, met name die in een kwetsbare situatie:

6)

Om in de context van de groene transitie te zorgen voor blijvende billijkheid van belasting- en uitkeringsstelsels en socialebeschermingsstelsels, waaronder het beleid inzake sociale inclusie, en indien toepasselijk rekening houdend met Aanbeveling 2019/C 387/01 van de Raad (56), worden de lidstaten aangemoedigd de volgende maatregelen te overwegen ter ondersteuning van de mensen en huishoudens die het zwaarst door de groene transitie worden getroffen, met name die in een kwetsbare situatie, teneinde overgangen op de arbeidsmarkt te ondersteunen (met inbegrip van overgangen naar economische activiteiten die bijdragen aan de verwezenlijking van de klimaat- en milieudoelstellingen), energie- en vervoersarmoede in overeenstemming met de nationale omstandigheden te voorkomen en te verlichten en regressieve effecten van beleidsmaatregelen te verzachten:

7)

Om te zorgen voor toegang tot betaalbare essentiële diensten en huisvesting voor de mensen en huishoudens die het zwaarst door de groene transitie worden getroffen, met name die in een kwetsbare situatie en in regio’s die met transitieproblemen kampen, worden de lidstaten aangemoedigd de volgende maatregelen te overwegen:

8)

Om de groene transitie op inclusieve en democratische wijze vooruit te helpen, de doelstellingen van rechtvaardige transitie vanaf het begin in beleidsvorming op alle niveaus te integreren en voor een doeltreffende benadering van een beleid inzake een rechtvaardige transitie te zorgen waarbij de hele samenleving betrokken is, worden de lidstaten uitgenodigd:

9)

Om de beschikbaarheid en kwaliteit te waarborgen van de gegevens en bewijzen die nodig zijn om een degelijk sociaal en arbeidsmarktbeleid voor een rechtvaardige transitie naar klimaatneutraliteit te voeren, worden de lidstaten uitgenodigd:

10)

Om kosteneffectieve investeringen en financiële steun te verstrekken, ook aan kleine en middelgrote ondernemingen, in overeenstemming met het kader voor staatssteun om de sociale en arbeidsmarktaspecten van een rechtvaardige groene transitie aan te pakken, waarbij gebruik wordt gemaakt van synergieën tussen beschikbare programma’s en instrumenten, en met bijzondere aandacht voor de zwaarst getroffen regio’s en industriële ecosystemen, worden de lidstaten uitgenodigd:

11)

Met het oog op een nuttige follow-up van deze aanbeveling is de Raad ingenomen met het voornemen van de Commissie om: