Griekenland maakt eurocrisis onoplosbaar - Hoofdinhoud

Het blijft onzeker of de tweede megalening van 109 miljard aan Griekenland wel doorgaat. Pas dit najaar beslissen de zeventien regeringen met de euro. Griekenland verwacht binnenkort wel acht miljard van de vorig jaar beloofde noodhulp van honderdtien miljard. De EU i en het IMF i zijn niettemin teleurgesteld over de Griekse bezuinigingen. De crisis overweldigt compleet de Europese najaarsagenda.

De EU weet momenteel geen raad met het Griekse schuldprobleem. Onafwendbaar nadert het moment van een grotere herstructurering en kwijtschelding dan waartoe eerder werd besloten. Zulk Grieks bankroet is gevaarlijk omdat daardoor onvermijdelijk internationaal het vertrouwen in de euro een klap krijgt.

Als gevolg daarvan zullen de andere zwakke eurolanden i te weten Portugal, Ierland, Spanje en Italië in het oog van de storm komen. Zo'n ontwkkeling bedreigt het voortbestaan van de euro als gezamenlijke munt.

Samengevat lijkt de Griekse crisis momenteel onoplosbaar. Dit blijkt ook uit de onmacht van de Ecofin i-ministerraaad op 16 en 17 september in het Poolse Wroclaw. Daar is geen besluit van betekenis genomen. De onrust op de effectenbeurzen duurt daardoor onverminderd voort.

De president van de ECB i, Jean-Claude Trichet i, heeft al meermalen er op aangedrongen dat de regeringen de besluiten van de Euroraad 21 juli snel uitvoeren. Het gaat om onder meer het opkopen van afgewaardeerde obligaties van zwakke eurolanden en een nieuwe omvangrijke lening voor Griekenland . 

Onverwacht is tussen de EU-landen ruzie uitgebroken over de tweede megalening van 109 miljard euro van EU/IMF tot 2014 voor Griekenland. Finland was in augustus met de Griekse regering een speciaal onderpand overeengekomen opdat hun aandeel zeker wordt terugbetaald.

Nederland, Duitsland, Oostenrijk en andere landen protesteerden daarop heftig. Nederland liet via minister van Financiën Jan Kees de Jager i weten dat het de nieuwe lening aan Griekenland alsnog blokkeert als de Fins-Griekse deal doorgaat. Op 6 september besprak De Jager het probleem in Berlijn.

Na afloop suggereerde De Jager dat een oplossing in zicht is. De Eurogroep moet de kwestie in de loop van september uit de weg ruimen. Lukt dat, dan moet vervolgens in de landen met de euro het parlement nog instemmen. Het is onzeker of dat lukt. In Duitsland bijvoorbeeld hebben 23 leden van de regerende CDU/CSU fractie aangekondigd op 29 september in de Bondsdag tegen te zullen stemmen.  

Besluiten dat het noodfonds EFSF i afgewaardeerde obligaties gaat opkopen is een ander besluit dat dringend uitvoering behoeft. Het EFSF wil bovendien IMF-style kredietlijnen openen. Onder ‘buitengewone omstandigheden’ kunnen eurolanden (mits zij saneren) dan tijdelijk van cash worden voorzien.

Momenteel pleegt de ECB massaal zulke interventies. Die zijn er op gericht de rente die zwakke eurolanden betalen tot circa vijf procent te beperken. Dergelijke aankopen mag de ECB niet blijvend doen. Punt van discussie is hoe het EFSF dergelijke steunaankopen financiert. Verder uiteraard de vraag hoe zo’n ‘Europees IMF’ concreet vorm krijgt.   

Inmiddels kocht de ECB al voor meer dan circa 150 miljard euro overheidsobligaties op van de zwakke broeders. Als zodanig gelden behalve Griekenland, Portugal, Ierland ook Spanje, Italië en België.

De Duitse ECB-bestuurders Jürgen Stark en Alex Weber zijn uit protest hiertegen opgestapt. Dergelijke acties van de ECB stuwen de geldhoeveelheid in de eurozone fors op. Zij kunnen zo doende een algemene prijsstijging uitlokken.

De Italiaan Mario Draghi i, die per 1 november het roer overneemt van Trichet, zegt met deze steunaankopen niet door te gaan. Italië reageerde met een extra driejarig bezuinigingspakket van ruwweg 54 miljard. De BTW op een reeks goederen  gaat van 20 naar 21 procent, er komt een drie procent heffing op de topinkomens en maatregelen tegen belastingontduiking.

Een derde onafgewerkt karwei betreft het besluit om de uitleencapaciteit van het noodfonds EFSF te verhogen van ruwweg 250 naar 440 miljard. Dit project ligt er al maanden nadat de Euroraad in maart hiertoe in principe besloot. Aarzeling bij de landen met traditioneel sterke munten is hier eveneens de remmende factor.

Athene verwacht uiterlijk begin oktober de volgende acht miljard van de 110 miljard aan noodhulpleningen die vorig jaar zijn beloofd. De EU en het IMF bekijken per tranche of Griekenland zijn saneringsprogramma werkelijk uitvoert. Daarover bestaat vandaag grote twijfel.

Griekse overheidsexperts hebben vastgesteld dat de staatsschuld nog steeds ‘oncontroleerbaar oploopt’. De Griekse schuldenberg van 350 miljard is de eerste helft van 2011 alweer met vijftien miljard verhoogd. Voor heel 2011 was een stijging van maximaal 16,7 miljard voorzien. Intussen verdiept in Griekenland de recessie zich.

De samenleving daar ligt dwars voor de noodzakelijke belastingverhogingen en saneringen. Het eerste weekeinde van september vertrokken de inspecteurs van EU en IMF onverwacht uit Athene. Zij kregen onvoldoende inzicht in de uitvoering van beoogde bezuinigingen. De Griekse minister van Financiën Evangelos Venizelos werkt intussen aan extra begrotingssanering.

De ervaren Griekenlandkenner prof. Renée Hirschon (Oxford) verbaast er zich over dat de politici in Brussel in Griekse beloften geloven. ‘Grieken willen best iets beloven, mits zij daar geen verplichtingen aan overhouden’. 

Volgens haar zien de Griekse politici Europa als een melkkoe, waar makkelijk veel geld te halen is.  In Brussel zeggen experts off-the-record dat de Grieken weten dat zij hoe dan ook de steun blijven krijgen. ‘Europa heeft Griekenland niet aan de lijn, maar Griekenland Europa.

Er vallen Duitse en Franse banken om zodra de kapitaalstroom zou stoppen’, zegt een diplomaat.

De experts van EU/ECB/IMF hebben in september vastgesteld dat Ierland (totaal 85 miljard steun) en Portugal (78 miljard) wél voldoen aan hun verplichting tot snelle sanering van de overheidshuishouding.

September heeft een oplossing gebracht voor het zogenaamde ‘Sixpack’. Het gaat om zes beoogde Europese wetten ter versterking van het Stabiliteits- en Groeipact i (SGP). Regeringen met een tekort van meer dan drie procent of meer dan zestig procent van hun BNP staatsschuld, krijgen miljardenboetes.

Koehandel tussen Duitsland en Frankrijk was in 2003 de ‘oplossing’ toen voor hen die sancties dreigden. Zo doende is nog nooit opgetreden tegen reuzentekorten van een reeks landen. Hier ligt de echte oorzaak van de huidige schuldencrisis. Niet bij een gebrek aan regels zoals veel politici suggereren.

Het ‘Sixpack’ maakt dat de sancties voortaan min of meer automatisch gelden. Frankrijk zag zulke sanctionering als een ontoelaatbare inbreuk op zijn soevereiniteit. Sarkozy is echter onverwacht enigszins aan de wensen van o.a. het Europees Parlement i, Duitsland, Nederland tegemoet gekomen. Dat is mede te danken aan vasthoudend onderhandelen door de Nederlandse chef-onderhandelaar namens het EP, Corien Wortmann-Kool i (CDA).  

Het Duitse Constitutionele Hof heeft op 7 september de klacht verworpen dat het noodfonds EFSF in strijd is met de grondwet. Een dreigende belemmering van Duitse deelname aan de redding van de euro is zo weggenomen.

Tegelijk heeft het Hof vastgesteld dat het Duitse parlement nauw betrokken moet blijven bij alle steunoperaties. Onlangs had minister van Financiën Wolfgang Schäuble verkondigd van inspraak van de Bondsdag af te willen.

Die vlieger gaat dus niet op. Experts vrezen vertraging als parlementen driemaandelijks het aftappen van kapitaal uit het EFSF gaan beoordelen. Dit doet afbreuk aan de slagkracht van de zulke monetaire reddingsoperaties. 

Inmiddels zijn de euro-obligaties waarover veel te doen was als wondermiddel om de schuldencrisis te lijf te gaan alweer uit beeld. Euro-obligaties zijn leningen uitgeschreven door de eurozone als collectief. Zij vervangen de leningen van afzonderlijke landen.

Euro-obligaties maken het onmogelijk om nog te speculeren tegen de afzonderlijke zwakke landen. Euro-obligaties dienen om de landen met een slecht economische beleid in de eurozone te houden. Kanselier Angela Merkel i wil er niet van horen. ‘Wij krijgen dan een Europese schuldenunie’, spotte zij. De uitspraak van het Duitse Hof heeft inzake euro-obligaties ook een afwijzende strekking.

Algemeen werd verwacht dat de financiële agentschappen euro-obligaties de status AAA zouden geven. De gehele eurozone staat namelijk garant voor de aflossing. Maar inmiddels heeft Moritz Krämer namens Standard & Poors laten weten dat die obligaties qua rating de CC (rommel) status van Griekenland zouden krijgen. Merkel had dus gelijk. Dat maakt euro-obligaties qua rentetarief voor de eurozone onbetaalbaar en dus waardeloos.     

Teruggekeerd van de vakantie vrezen veel economen, politici en bankiers een recessie. De economische data in Europa, de VS en Azië wijzen op terugvallende economische groei. In de EU heeft de extra Frans-Duitse top van Merkel en Sarkozy van 16 augustus ondanks diverse beloften geen rust gebracht. 

In 2008 kwam de wereldwijde recessie uit de VS. Grote banken vielen om omdat ze vol zaten met rommelkredieten. Nu hebben beleggers andere zorgen. Zij betwijfelen of de Verenigde Staten en Europa wel in staat zijn hun megagrote staatsschulden terug te dringen.

Het heeft ook niet geholpen dat Christine Lagarde i, de nieuwe topvrouw van het IMF, de Europese banken de oren heeft gewassen. Die banken zouden over te weinig eigen vermogen beschikken. Lagarde zei op 27 augustus tegen Amerikaanse bankiers dat de banken in Europa onvoldoende bestand zijn tegen risico’s.

Het risicodragend tekort daar zou zelfs 200 miljard belopen. Leningen van beleggers of desnoods het EFSF aan die banken zijn absoluut nodig, aldus Lagarde. Zo’n herkapitalisatie moet voorkomen dat banken bezwijken zodra na Griekenland bijvoorbeeld Ierland, Portugal, Spanje, of Italië onder hun staatsschulden bezwijken. 

Premier Mark Rutte wil de Europees commissaris voor Monetaire Zaken opwaarderen tot die van de commissaris voor Concurrentie. Daarvoor gaat hij met minister De Jager in Europa de boer op. Aldus een lange brief aan de Tweede Kamer “Visie toekomst Economische en Monetaire Unie” van 7 september.

De beoogde aanpak betekent dat niet langer de Raad van Ministers i maar de Commissie bepaalt wanneer een spilzieke regering bestraft wordt. Het voordeel daarvan is dat de Commissie onafhankelijker handelt dan de Ministerraad die bestaat vaak uit politici die onder druk staan van kiezers thuis.

Er bestaat vanaf de start van de EMU een gedetailleerd sanctiestelsel (onderdeel van het SGP). Toch zijn er eurolanden die al tien jaar achtereen ongestraft ‘in zonde’ leven. Ze zijn nooit gesanctioneerd omdat de ministers elkaar de hand boven het hoofd houden.

Kroes deelde in haar rol als concurrentiecommissaris zware boetes uit wegens kartelvorming. Denkt een bedrijf aldus onheus te zijn bestraft dan kan het klagen bij het onafhankelijke Hof van Justitie i te Luxemburg. Vergelijkbaar zou het toezicht op de landen met de euro moeten verlopen. Een heel mooi Nederlands plan dus. 

Of het plan Rutte - De Jager werkelijkheid wordt is echter zeer de vraag. Het wemelt in de hoofdsteden na de vakantie ieder najaar van zulke onhaalbare ideeën. Dezelfde dag dat Rutte zijn plan lanceerde kondigde kanselier Merkel alweer een verdragswijziging aan. Maar ze zei niet wat ze wil veranderen.

De sfeer in Europa is er echter vandaag niet naar om nog autonomie vanuit de hoofdsteden over te hevelen naar Brussel. De regeringsleiders weten dat hun kiezers daar niet meer van willen horen. Zou je de concurrentiecommissaris (komend uit de jaren vijftig vorige eeuw) nu willen introduceren dan zou dat wellicht niet meer lukken.

Is er trouwens echt wel noodzaak voor zo’n supercommissaris? Wat de regeringen van de landen moeten doen is de gedetailleerde regels van bovengenoemd ‘Sixpack’ (het versterkte SGP) eindelijk naleven en elkaar daaraan houden.

Was dat in de jaren nul gebeurd, dan was er nu geen crisis. Een vlucht in nieuwe instellingen en verdragen heeft geen zin zolang de bestaande regels (met name door Duitsland en Frankrijk!) aan de laars worden gelapt zodra hen dat beter uitkomt.

Tenslotte is de regering de discussie begonnen over een mogelijk uittreden van Griekenland uit de eurozone. Het is een gedachte afkomstig van Geert Wilders i die Rutte c.s. nu overnemen. Voorzitter Herman Van Rompuy i is op 21 juli door de Euroraad gevraagd ideeën uit te werken voor een beter bestuurde eurozone.

Interessant te zien of Van Rompuy als hij midden oktober rapporteert nog bij genoemde Nederlandse ideeën aanknoopt. De Commissie heeft het Nederlandse idee van uittreding al meteen totaal afgewezen.