2011, het jaar van het Politieke Zelf - Hoofdinhoud
Het jaar 2011 had vele gezichten. Zo gaat dat nu eenmaal. Het ene moment lacht het leven ons gul toe, even later moeten we diep buigen, met een pijnlijke grimas.
De wereld was in 2011 het podium voor schokkende voorvallen en pijnlijke crises. Maar ook voor hoopvolle veranderingen, belichaamd door de persoon van het jaar: de demonstrant. Terwijl de wereld in 2011 soms sneller leek te draaien aan een nieuwe horizon, draaide het in de Nederlandse politiek vooral om het eigenbelang op de korte termijn. Zo werd 2011 het jaar van het Politieke Zelf.
De wereld verandert...
Utoya en Fukushima zullen nooit meer hetzelfde zijn. In Noorwegen zaaide terrorist Anders Breivik uit het niets dood en verderf onder een groep onschuldige jongeren op zomerkamp. In Japan zorgde een onvoorziene zeebeving en een tsunami voor een kernramp met grote gevolgen.
Behalve door plotselinge schokken werd de wereld opgeschud door crises die geleidelijk steeds grotere vormen aannamen. Zo raken Europa en de Euro steeds verder in de greep van de schuldencrisis, terwijl de klimaatcrisis wereldwijd steeds diepere sporen nalaat. Op de vele Eurotoppen en die ene Klimaattop van dit jaar werden hooguit kleine stapjes gezet. Beter dan niets maar de klemmende vraag blijft of het voldoende blijkt.
Hoopgevender was de Arabische Lente, die 2011 het gezicht gaf van verandering omdat mensen het willen. Het koste vele burgerslachtoffers en de vooruitzichten in landen als Tunesie, Egypte, Jemen, Bahrein, Libie en Syrie zijn allesbehalve geruststellend. Maar toch. Onder druk van demonstrerende mensen vielen dictators als Ben Ali (Tunesie), Mubarak (Egypte) en Khadaffi (Libie). En Obama pakte tussendoor Osama op. Wat je ook denkt van de wijze waarop, perspectief biedt dit alles wel.
Nederland komt tot stilstand...
In 2011 stond Nederland stil bij diverse drama's. Zoals grootschalig kindermisbruik. In 2011 zelf bij dagverblijf 't Hofnarretje in Amsterdam. In een verder verleden bij de Rooms-Katholieke Kerk, zo onthulde het rapport-Deetman.
Ook was er een dodelijke schietpartij in Alphen aan de Rijn en een verwoestende brand bij Chemie-Pack in Moerdijk. Ook deze plekken zullen nooit meer het hetzelfde zijn.
Helaas kwam Nederland ook in andere opzichten tot stilstand. We sluiten het jaar af met een recessie (twee kwartalen economische krimp op rij) en het consumentenvertrouwen komt tot een dieptepunt. De werkeloosheid loopt fors op en de woningmarkt zit in het slot. Tijd voor maatregelen zou je zeggen. Maar helaas. In 2011 bleek ook dat het nemen van maatregelen nu niet bepaald de kwaliteit is van dit kabinet Rutte-Verhagen.
Scherpe kantjes en fact-free politics
De politiek kende in 2011 scherpe kantjes. Met als symbolen niet alleen "Doe eens normaal man!" (Rutte/Wilders) of de "interruptie" van staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten. Denk ook aan het Mauro-debat dat louter verliezers kende. Hopelijk herinnert iedereen zich in 2012 wel dat praten over individuele gevallen een doodlopende weg is.
Ook werd 2011 het jaar van de fact-free politics: meningen en -erger nog- besluiten werden steeds minder onderbouwd. Iets via de bovenkamer naar buiten brengen, is niet meer van deze tijd. Tegenwoordig komt het gewoon direct vanuit de onderbuik!
Het is even wennen. Net als het kabinetsbeleid dat erop gefocust is om profiteurs zoveel mogelijk uit te sluiten. "De overheid is immers geen geluksmachine!" Het gevolg is een groeiende groep slachtoffers van het harde beleid: de lage middeninkomens die in steeds meer opzichten tussen en wal schip geraken.
Wel zorgde de gedoogcoalitie voor dynamische politiek van wisselende meerderheden. Op de momenten dat de PVV niet thuisgaf (Europa, Kunduz, pensioenakkoord), kregen partijen als D66, PvdA, GroenLinks en ChristenUnie de kans om het VVD/CDA-kabinet te benutten als uitvoerder van hun eigen plannen. De onnavolgbare wijze waarop de PvdA dit deed (Europa Nee!, Europa Ja?, Europa Mwah...) belooft nog wat (verkiezingen??) voor 2012...
Ook verdeeldheid was een gezicht van 2011. Los van gedoogpartner PVV vochten de twee coalitiepartijen elkaar zelf de tent uit, met als patroon dat het CDA vond dat de VVD te ver ging. Bijvoorbeeld bij de 130 kilometer per uur of het schrappen van de product- en bedrijfsschappen. Dat laatste als gevolg van een motie van VVD, D66, PVV en SP, die na het uiteenvallen van de FNV opnieuw de teloorgang van de polder tekende.
De oppositie keek handenwrijvend toe maar vormde op zijn beurt enkel een blok bij het tegenhouden of terugdraaien van botte-bijl-bezuinigingen. Op sociale werkplaatsen, het pgb, griffierechten of kunst en cultuur. Als het ging om een alternatief voor de toekomst, sloeg de tweespalt toe. De SP zei vrolijk 'Nee' tegen alle kabinetsplannen. D66 zei duidelijk 'Ja' tegen Europa en het hervormen van de arbeidsmarkt en de woningmarkt. De PvdA en GroenLinks hingen er een beetje tussenin. De peilingen vertalen dit in cijfers.
2011? De Politiek van het Zelf!
Maar 2011 werd het meest getypeerd door de keuze voor eigen politiek gewin op korte termijn. Zo waren er rare rekensommen (de 50 miljard van Rutte) en mistige procedures (Raad van State) die de werkelijkheid mooier moesten voorspiegelen of zelfs verhullen. Of neem Geert Wilders, die met zijn blik op de peilingen tweets stuurde met als boodschap: geen cent naar de Grieken! of: bezuinig vier miljard op ontwikkelingshulp! De VVD voerde permanent campagne door 130 per uur als ultieme vrijheid te verkopen (intussen zwijgend over verkeersdoden en luchtvervuiling). Het CDA probeerde voortdurend geld te verschuiven naar 'de regio' (want hun kiezers zitten vooral buiten de Randstad).
En natuurlijk waren er de heilige huisjes en verkiezingsbeloften waar stevig aan vastgehouden moest worden. Dus ondanks de lange lijst van deskundigen (van DNB en AFM tot OESO en IMF) en onafhankelijke politici (van CDA-jongeren tot VVD-mastodonten) geen hervorming van de hypotheekrenteaftrek. En ondanks de fors toegenomen levensverwachting pas in 2020 een begin met het verhogen van de pensioenleeftijd.
Conclusie: door gebrek aan politiek leiderschap ontbrak het in 2011 aan speelruimte om ons uit de recessie te bewegen. Maar goed, in 2012 nieuwe ronde nieuwe kansen. Want nu de magische 18 miljard geen soelaas meer biedt, komen de heilige huisjes weer in zicht.
Zo geeft 2011 genoeg reden om verwachtingsvol vooruit te kijken naar 2012.