De vraag is: wat nu, Mark Rutte? - Hoofdinhoud
„Ik zou zeggen: Mark, neem het voortouw en zorg dat Nederland de Europese regels zéér consequent toepast. Kies voluit vóór Europa. Niet: een beetje wel, een beetje niet.” (Guy Verhofstadt, liberale vriend van Mark Rutte, ex-premier van België.)
„Onze kiezers - Eduard en Antoinette - begrijpen het niet meer: is de VVD voor of tegen Europa? We zijn zeer onhelder. Wilders kan telkens vrij op ons schieten.” (Berend Stolk, lid partijraad VVD.)
Wie de laatste weken de Haagse politiek niet op de voet volgde, zal het soms vreemd te moede zijn. Begint de tussenformatie vandaag omdat de regels van de Europese Commissie in 2013 extra bezuinigingen van 9 tot 15 miljard vereisen? Of omdat dit primair „een Nederlands belang” is, zoals premier Rutte zegt?
Voor de opstelling van Rutte is een simpele verklaring. Die laat meteen zien hoe kwetsbaar het fundament onder de coalitie is. Wilders is alleen gebonden aan het regeer- en gedoogakkoord, dat eveneens extra bezuinigingen in 2013 voorschrijft. Niet aan de afspraken die Rutte vorig jaar in Brussel maakte, waarmee de Europese Commissie op Nederlands aandringen zijn greep op het macro-economisch beleid van lidstaten vergrootte.
„Het komt de premier goed uit te doen alsof dit een Nederlandse zaak is”, zegt Carlo Trojan, de VVD’er die van 1997 tot 2000 de hoogste ambtenaar van de Europese Commissie was. Hij begrijpt waarom Rutte voorzichtig is: zijn partij „vist electoraal in dezelfde vijver als Wilders”. Maar zeker na de afspraken die Rutte vorig najaar in Brussel maakte „is het niet erg nuttig het Binnenhof voor te stellen als middelpunt van het heelal”.
Euroscepsis was de afgelopen jaren geen vies woord binnen de VVD. „Bolkestein zorgde voor een waterscheiding door uitbreiding van Europese samenwerking te beperken tot wat nuttig en efficiënt is”, roept Hans van Baalen in herinnering, leider van de VVD in het Europarlement. „Die lijn wordt in de partij niet bestreden.”
Zodoende was Ruttes Brusselse scepsis tot en met vorig voorjaar volmaakt logisch. Maar toen het in de zomer op besluiten aankwam werd de premier uitgesproken pro-Europees. „Ik heb dat met instemming gadegeslagen”, zegt Verhofstadt.
In de VVD lag dit genuanceerder. Er kwam een aparte partijraad over Europa, eind vorig jaar, om interne plooien glad te strijken. Berend Stolk uit Leiderdorp, medisch specialist en decennia actief in de VVD, zei dat de VVD slachtoffer van haar halfslachtigheid dreigde te worden. Kiezen is de enige oplossing, zei hij. Niet wieberen. Voor of tegen. Dat is volgens hem ook de komende weken de beste manier om Wilders onder druk te houden. „Dan heb je kans dat de boel ploft. Nou, dan ploft het maar. Het zou gunstig voor de VVD uitpakken.”
Niet dat hij deze uitkomst verwacht. Gedwongen door Wilders zal de VVD onder Rutte doen alsof Brussel amper een rol speelt in de tussenformatie, denkt hij. „We gaan weer een beetje een eurosceptische periode in.”
Het tekent de VVD, zegt ex-europarlementariër Florus Wijsenbeek, zelf zeer pro-Europa. „Een man als Stef Blok verkeert in de onjuiste veronderstelling dat de interne markt het einde van de Europese integratie is. Je kunt hem niet aan het verstand brengen dat je verder moet integreren omdat de interne markt anders niet werkt. Dus de dubbelzinnigheid zal voortduren.”
Voor Rutte is het ingewikkeldste aspect van de tussenformatie nog ver weg: in Brussel uitleggen dat het in 2013 politiek onhaalbaar is het begrotingstekort naar 3 procent terug te brengen. „Mark staat er gekleurd op omdat hij vorig jaar zo’n grote bek had”, zegt Wijsenbeek. „Een beetje een afgang” zou het wel zijn als Nederland de 3 procent niet haalt, zegt Trojan. Al beamen beiden, met Van Baalen, dat verdragsteksten ruimte laten om in 2013 van de 3 procent af te wijken.
Van Baalen begrijpt daarom de opwinding niet. Rutte onderhandelde vorig jaar hard. Hij wilde minder ruimte voor afwijking van de 3 procent dan is afgesproken. „Die afspraken gelden ook voor ons.” Het is net als met Europese subsidies, zegt hij. „Daar is de VVD tegen. Maar ze bestaan, dus we zouden wel gek zijn als we ze niet zouden claimen.”
Wilders wil ook praten over migratie en asiel
PVV-leider Geert Wilders wil niet alleen over bezuinigingen praten, maar ook over onderwerpen als immigratie en asielbeleid. „Als we alleen maar financieel kijken wordt het moeilijk om eruit te komen.” De gedoogpartner zei dit vanochtend aan het begin van de onderhandelingen over nieuwe bezuinigingen. Wilders liet weten „niet tot elke prijs” tot een akkoord te willen komen.
Premier Rutte benadrukte de noodzaak van extra bezuinigingen, „niet voor Europa, maar voor onszelf”. Het kabinet moet in 2013 minimaal 9 miljard bezuinigen om op een begrotingstekort van 3 procent uit te komen, een eis van de Europese Commissie. „Het zal pittig worden”, zei Rutte over de besprekingen die mogelijk weken gaan duren. Tot de uitkomst is „totale mediastilte” afgesproken.
Foto: Het Catshuis vanochtend, voor het begin van de onderhandelingen over extra bezuinigingen tussen VVD, CDA en PVV. In het midden de onderhandelaars Maxime Verhagen, Mark Rutte en Geert Wilders. Links hun secondanten Sybrand van Haersma Buma (CDA), Fleur Agema (PVV) en Stef Blok (VVD). Rechts Henk Brons, hoofd van de Rijksvoorlichtingsdienst. (Foto Maarten Hartman)