Hans van Baalen over het voeren van een campagne - Hoofdinhoud
Campagneleider. Hans van Baalen was het in de jaren ’90 en in de eerste jaren van de 21e eeuw. Vier keer trok hij de kar. In 1998 bij de Gemeenteraads- en Tweede Kamerverkiezingen. In 2002 bij de Tweede Kamer- en Provinciale Statenverkiezingen. Vaak succes, maar ook zijn campagnepad liep niet altijd over rozen.
We lopen samen in de eerste week van het zomerreces langs zijn “zetels” waaraan hij als campagneleider herinneringen heeft. Wandelen dus van de oude werkkamer van Frits Bolkestein naar de voormalige fractiekamer op de begane grond van Binnenhof 1A en via een wandelgangenbankje naar de kamer van de huidige fractievoorzitter Stef Blok. Vier zitplaatsen, allemaal staan ze in het oude gedeelte van de Tweede Kamer. Hans van Baalen werd pas echt “Kamerbewoner” in 1999 toen hij lid van de Tweede Kamer werd. Hij zou uiteindelijk tien jaar aan het Binnenhof blijven. In 2009 verruilde hij als lijsttrekker van de VVD bij de Europese verkiezingen naar Brussel het Nederlandse parlement voor het Europese.
1998: 7 zetels winst
Dat de VVD in 1998 als tweede coalitiepartner (Paars I, PvdA-VVD-D66) de winst van 1994 niet alleen wist te consolideren maar zelfs wist uit te bouwen naar 38 zetels, de grootste uitslag die ooit werd behaald, is in de Nederlandse geschiedenis ongeëvenaard. “Dat lag natuurlijk in de eerste plaats aan de lijsttrekker, Frits Bolkestein”, zegt zijn toenmalige campagneleider. “Als er iets is wat ik heb geleerd tijdens die campagne is dat een goede lijsttrekker bepaalt of de basis voor succes aanwezig is. Wat niet wegneemt dat een campagneteam oneindig veel kan verprutsen of juist de suiker op de taart kan strooien.”
We komen bij Bolkestein’s oude werkkamer, op de begane grond van Binnenhof 1A. Hans wijst meteen op zijn ‘zetel’ die er toen ook al stond. “Op deze stoelen vergaderden we iedere week tijdens “Happy Hour”, in de breedste zin over Frits’ agenda. “Happy Hour, was ooit begonnen om vijf uur in de middag, maar werd uit praktische overwegingen later toch maar tijdens koffietijd gehouden. De naam hielden we in stand.
Ik zat er in 1997 in de aanloop naar de verkiezingen al bij als campagneleider. Frits liet toe dat het toenmalige campagneteam met veel lef paden met hem insloeg waarvan de buitenwacht wel eens zei: ‘Zou je dat nou wel doen’. Dat was precies wat hij zocht. Zo positioneerden wij hem in zijn volkstuin, werd een Olie B. Bommel-achtig stripverhaal Welkom op Slot Bolkestein compleet met tekeningen gemaakt en poseerde Frits in een coltrui voor het magazine Marie-Claire. Frits bleef echter altijd zichzelf. Hij was ook de eerste lijsttrekker die met auto cue werkte, iets wat nog niemand in de Nederlandse politiek hem heeft nagedaan. Het werkte geweldig goed.”
Hans op de voormalige kamer van Frits Bolkestein, nu het domicilie van het huidige Kamerlid Ton Elias.
2002: vier zetels winst
Gerrit Zalm werd in 2002 lijsttrekker toen na een zeer korte zittingsperiode het eerste kabinet Balkenende viel over de interne strubbelingen van de Lijst Pim Fortuyn. Hans werd wederom gevraagd als campagneleider. “Als je eenmaal de verkiezingen als campagneleider hebt gewonnen, wil dat wel eens aan je blijven kleven. Dan vragen ze je weer. Gerlof Boosman, voerde in 1994 met Frits campagne nadat hij dat in de jaren ’70 met veel succes had gedaan. Het klinkt vreemd, maar daardoor ontstond toen hij terugkwam toch zoiets als een gevoel van ‘Met Gerlof aan boord kan het niet mis gaan’. En dat is natuurlijk niet zo. Een totaal andere lijsttrekker is een factor die vrijwel alles bepaalt. Frits en Gerrit hadden een andere aanpak. Frits gaf van tevoren aan wat hij wilde en Gerrit bood op voorhand meer ruimte voor eigen inbreng en creativiteit. Waarbij Gerrit als er dan van jouw kant voorstellen kwamen, heel duidelijk was over de dingen hij vooral wel en dingen die hij vooral niet wilde. Zijn vaarwater was ook een heel ander dan dat van Frits. Met Pim Fortuyn had het populisme zijn intrede gedaan. De VVD kreeg van van alles de schuld. Toch slaagde Gerrit er in vier zetels te winnen.”
Hans in de Van Mierlo Zaal, decennialang VVD-fractiekamer
Sleutelwoord: ervaring
“Toen ik in 2009 lijsttrekker werd bij de Europese verkiezingen heb ik natuurlijk geweldig veel plezier gehad van mijn ervaring als campagneleider. Niet alleen had ik zelf hierover mijn ideeën maar ik kon ook goed beoordelen wat er wel en niet goed liep. Ik wist ook precies wat me te wachten stond als lijsttrekker. Als campagneleider heb je daar een goed beeld van.”
Gevraagd naar nog een wijze les zegt Hans ter afsluiting: “Het is uiteindelijk bij vrijwel alle campagnes zo dat als het er echt op aan komt, je maar op een paar mensen echt kan bouwen tijdens de hectische periode die vooraf gaat aan de verkiezingen. Ik heb als campagneleider vaak meegemaakt dat ik tot diep in de nacht stond te kopiëren, e-mails zat te beantwoorden en kleine organisatorische dingen regelen. De lijsttrekker moet onder alle omstandigheden zichzelf blijven, maar je kunt wel accenten aanbrengen. De lijsttrekker moet uitgerust aan de campagnestart verschijnen, geen overladen programma hebben, niet worden lastiggevallen met details en moet zich op de hoofdlijnen kunnen concentreren.
De taakverdeling tussen lijsttrekker en campagneleider is: de lijsttrekker krijgt de glorie. De campagneleider de shit. De lijsttrekker staat in de zon. De campagneleider staat in de schaduw. Een campagneleider moet je desnoods kunnen dumpen. De lijsttrekker blijf altijd op de brug. Een campagne is een trein die je niet meer kunt stoppen. Een eenmaal ingezette koers kan niet meer worden verlegd. Tijdens die periode moet je een paar mensen hebben die ook zo gek zijn, dat gevoel dat je tot op de bodem wil gaan om te winnen. Anders houd je het niet vol. Als het goed afloopt, drink je met die mensen op de uitslagenavond één of twee biertjes. Of net zoveel biertjes als je zetels wint”.
Foto gemaakt op de kamer van Stef Blok: Hans adviseerde daar destijds vanaf de bank Gerrit Zalm, gezeten in zijn gele kuipstoeltje