Belastingfraude, bezuinigen, jeugdjobs EU-topics - Hoofdinhoud

Belastingontduiking wordt moeilijker. Het bankgeheim verdwijnt uit de EU. Oostenrijk, Luxemburg en Zwitserland moeten daartoe om. De werkloosheid dwingt de eurozone i haar besparingsijver te temperen. Intussen groeit de kritiek op het voorzitterschap van Jeroen Dijsselbloem i, zo bleek in de marge van de Europese Raad van 22 mei. 

Belastingontduiking wordt moeilijker. Nu de tarieven qua draagkracht van de betalers niet meer omhoog kunnen is daar nog veel te halen. In de EU verdwijnt daartoe het bankgeheim waarachter velen zich verstoppen. De landen met nog een bankgeheim, Oostenrijk, Luxemburg en Zwitserland moeten dit opgeven.

Nederland krijgt een jaar extra tijd om de overheidsbegroting te saneren. De alsmaar groeiende werkloosheid dwingt de eurozone haar besparingsijver wat te temperen. Dat debat wordt inzet van de Europese Raad van einde juni. De jeugdwerkloosheid staat daar bovenaan de agenda.

Intussen groeit kritiek op het functioneren van voorzitter Jeroen Dijsselbloem, zo bleek in de marge van de Europese Raad van 22 mei. Hij zou in de Eurogroep i te veel de Nederlandse invalshoek kiezen en bovendien qua beleid voor zijn beurt spreken.  

Inzet van de korte Europese Raad van 22 mei waren het energiebeleid en de fiscale fraude. De landen van de Europese Unie missen jaarlijks naar schatting duizend miljard euro aan verzwegen en handig ontweken belastingen. Dat is 2000 euro per burger. Wat wordt ontdoken is zeven keer zoveel als het totale budget van de EU. ‘Hoe kunnen wij dit nog uitleggen aan de eerlijk belastingbetalende burger en de ondernemer die de pijn van de bezuinigingen dagelijks voelt?’ zegt Commissievoorzitter José M. Barroso.

Hoe raadselachtig dit ook klinkt (gezien de omvang van het fenomeen) belastingfraude kwam tot voor kort niet voor op de lange lijst van activiteiten van de Europese Raad. Voorzitter Herman Van Rompuy i heeft het probleem enkele weken ontdekt. Dat gebeurde onder druk van de  Verenigde Staten.

Amerika is bezig de landen met een bankgeheim de toegang tot Wallstreet te versperren. Vanaf dat moment kan de EU niet langer zwijgen. Krachtens de besluiten van deze Europese Raad moet het bankgeheim in de Europese Unie sneuvelen. Over de grens in het zwart sparen of rentedragend beleggen wordt dan vrijwel onmogelijk (los van de loopholes, zie hieronder). Oostenrijk en Luxemburg zullen hun klassieke bankgeheim schrappen.

De Europese Raad mikt op termijn zelfs op totale uitwisseling tussen de hoofdsteden van de opbrengst van sparen, beleggen en ondernemen. Bovendien onderneemt de EU nu actie tegen de fraude met de BTW. Er werd op 22 mei echter weinig vooruitgang geboekt in het streven om grote bedrijven het grootscheeps ontwijken van de winstbelasting te belemmeren.

De top van 22 mei, die maar een korte namiddag duurde, rekent volgend jaar op overeenstemming over een uniforme energiemarkt. ‘Het gaat dan om zekerheid dat de energie altijd geleverd wordt. Maar ook om veiligheid, duurzaamheid en een redelijke prijs, dus om ons concurrentievermogen’, aldus minister-president Marc Rutte in Brussel. 

Het bankgeheim is een Zwitserse vinding. Het betekent dat financiële instellingen de informatie over hun relaties strikt geheim houden. Dat kan via rekeningen met alleen een nummer, zodat de bank zelf niet eens weet wie hier achter zit. In Luxemburg draait de economie deels op enige honderden buitenlandse banken en financiële instellingen. Hun cliënteel betaalt nauwelijks belasting. De Verenigde Staten accepteren voor hun burgers dit systeem niet langer.

Eind dit jaar willen Luxemburg en Oostenrijk hun bankgeheim schrappen. Zij weigerden tot nu toe altijd. Dit omdat hun ontelbare buitenlandse spaarders en grote (zwarte) beleggers dan massaal zullen uitwijken naar Zwitserland of Liechtenstein, Andorra, San Marino en Monaco, dan wel een van de Britse Dominions. De blokkade van Luxemburg en Oostenrijk duurde jaren. De EU start nu onderhandelingen met de genoemde landen over afschaffing van het bankgeheim. 

Zoals meestal komt de EU hier tot actie onder druk van buiten. De Verenigde Staten dwingen mondiaal met een recente speciale wet (FATCA, Foreign Account Taks Compliance Act) de landen met een bankgeheim dit op te geven. Die landen wordt anders de toegang tot het financiële centrum Wall Street ontzegd. Zwitserland, Luxemburg en Oostenrijk zijn al voor de druk bezweken. Iedereen begrijpt dat wat Luxemburg en Oostenrijk de VS aan gegevensuitwisseling toestaan, zij de partners in de Europese Unie niet lang kunnen weigeren. Vandaar nu een doorbraak na jarenlange stagnatie.

Het helpt dat de genoemde EU-landen met een bankgeheim en Zwitserland sedert enkele jaren hun buitenlandse relaties een bronbelasting moeten opleggen. Dit gebeurt op basis van de Europese Spaartegoedenrichtlijn van 2005. De opbrengst daarvan storten zij zonder de namen van de rekeninghouders te onthullen door naar de betrokken ‘thuislanden’. Het gaat hier echter alleen om rente op rekeningen van natuurlijke personen.

Behalve de VS zit het zwarte beleggen en sparen andere grote landen zoals Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk flink dwars. Zij hebben er veel nadeel bij. In de Europese Raad verklaarde president François Hollande i, terwijl kanselier Angela Merkel i en prime minister David Cameron i instemmend knikten: ‘Wij geven Luxemburg en Oostenrijk nog zes maanden om tot gegevensuitwisseling te komen’. In de slotverklaring staat dat de Europese Raad de Spaartegoedenrichtlijn ‘nog dit jaar’ zal herzien. Bovendien moet het VK zijn overzeese protectoraten, zoals de Britse Maagdeneilanden, nog er van overtuigen hun bankgeheim te schrappen. Per 2015 moet de zaak geregeld zijn.

Na afloop meldden media dat het bankgeheim in Europa van de baan is. Kanselier Merkel sprak van een enorm succes. Toch is het nog even afwachten of Zwitserland c.s. wel willen bewegen. Hun gigantisch bancaire sector drijft traditioneel op zwart geld in allerlei vorm daar gedeponeerd door vermogende buitenlanders (en soms criminelen).

Harald Hau van het Zwitsers Finance Institute zegt dat zijn land ‘belangrijke tegenprestaties’ zal vragen. Bern wil toegang tot de EU voor zijn financiële dienstverlenende bedrijven. De Zwitsers e.a. kunnen dit beraad bovendien enorm gaan rekken.

Anderzijds kunnen de Zwitsers desnoods Europa weerstaan, maar tegen Amerika waren zij niet opgewassen.  Volgende maand stemt het parlement over een voorstel om tegenover de Verenigde Staten het bankgeheim los te laten. ‘Er is voor ons geen andere uitweg’, verzucht de Zwitserse minister van Financiën, Eveline Widmer-Schlumpf. Het alternatief is dat de Amerikaanse strafwetgever een reeks Zwitserse banken gaat vervolgen.

Het bankwezen frustreert de naleving van de Spaartegoedenrichtlijn via het creëren van loopholes en alternatieve beleggingen. Zo vallen de inkomsten uit levensverzekeringen, innovatieve bankproducten, investeringsfondsen, pensioenen, trusts en stichtingen buiten de regeling. Er ligt al sinds 2008 een Commissievoorstel om de richtlijn aan te scherpen naar ‘alle vormen van inkomen’. Dividenden en kapitaalinkomsten volgen in dat kader later. Handicap is dat in de EU bij fiscale kwesties unanimiteit tussen de 27 EU-landen vereist is wat vrijwel nooit lukt.

De Unie overweegt verder actie tegen ‘agressieve fiscale planning en winstverschuiving’. Grote bedrijven kunnen daarlangs hun miljoenenwinsten vrijwel onbelast intact houden. Volgens een rapport van de Amerikaanse Senaat manipuleren bijvoorbeeld Amazon, Apple, Google, Starbucks zodanig met hun gigantische winsten dat zij via belastingparadijzen slechts een of twee procent belasting betalen. Volgens weekblad Der Spiegel halen de Duitse concerns Bayer en BASF het zelfde kunstje uit.  

Het is de bedoeling dat de EU haar strijd tegen belastingontduiking voorlegt aan de komende conferenties van de G8 en de G20. Bijzondere aandacht gaat daar uit naar een initiatief van de grote EU-landen. Zij willen een proef beginnen om automatisch de gegevens uit te wisselen over de vermogenswinsten, dividenden en royalty’s. Particulieren en bedrijven kunnen dan niet langer hun fiscale plichten ontwijken. Het gaat om het Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje en het Verenigd Koninkrijk. Nederland wil zich hierbij aansluiten. Dit initiatief krijgt een vervolg in de OESO i.

Volgens de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen telt Nederland circa twintigduizend brievenbus-bv’s. De Nederlandse fiscus int jaarlijks meer dan een miljard euro belasting van verre ondernemingen die via een brievenbus-bv hun winsten hier parkeren.

‘Nederland is een belastingparadijs. Het is een publiek geheim dat wie het maar handig aanpakt, weinig winstbelasting betaalt’, schrijft EU-commissaris Neelie Kroes i in het FD van 25 mei. In een voor de regering vernietigende column betoogt Kroes dat ons land een oogje toeknijpt bij het verzamelen van hoofdkantoren van grote bedrijven die de winstbelasting ontwijken. Kroes vindt dat wie een Europese markt wil, moet accepteren dat bedrijven daar waar zij hun winst maken de verschuldigde belasting betalen. Die basisregel geldt tot nu toe in de EU echter niet.

Om zulke belastingontwijking aan te pakken moet de EU het eens worden over een gezamenlijke definitie van een belastingparadijs. Vervolgens komt daaruit dan een zwarte lijst van zondige landen voort.

Premier Rutte weigert (naar eigen zeggen) consequent de term ‘belastingparadijs’ in de mond te nemen. ‘Daar is helemaal geen sprake van. Want Nederland voldoet aan alle internationale regels’. Rutte liet tegelijk uitschijnen weinig voor aanvullende maatregelen te voelen. Volgens de premier is belastingconcurrentie tussen de EU-landen  een van de weinige instrumenten om de torenhoge belastingdruk te temperen.

De Europese Raad van 27 en 28 juni gaat specifiek over versterking van de eurozone en de werkloosheid onder de jongeren. Duitsland beschuldigt de Commissie er van dit probleem te veel op zijn beloop te laten. In sommige zuidelijke EU-landen zit meer dan de helft van de jongeren thuis.

Inzet is om naast het systeem Erasmus de andere jongeren iets vergelijkbaars te bieden. Op Frans initiatief stippelen op 3 juli de Europese ministers van sociale zaken in Berlijn een strategie uit, is de bedoeling. Dat gebeurt onder leiding van Merkel met daarnaast Hollande, Van Rompuy en Barroso.

Sommige media in Europa voorzien dat zo doende Brussel de zondebok wordt van een onoplosbaar probleem. Anderen spreken van een Duitse verkiezingsstunt, dan wel zien een ‘charmeoffensief’ naar de zwaarst getroffen landen: Italië, Griekenland, Spanje, Portugal en Frankrijk.  De Commissie wil vooral werk maken van de oude afspraak om iedereen beneden de 25 binnen vier maanden werkloosheid een training of een job aan te bieden.

De Europese Raad luidt de noodklok over de energieprijzen en de toenemende afhankelijkheid van buitenlandse leveranciers. Barroso schetste hoe over twintig jaar minimaal tachtig procent van de benodigde energie van elders komt. Tegelijk krijgen onze productiebedrijven last van hun concurrenten o.a. in de Verenigde Staten (schaliegas en goedkope steenkool daar) die veel goedkoper af zijn. ´Momenteel kost het aardgas de industrie in de VS maar een kwart van in Europa. Elektriciteit is hier bijna dubbel zo duur dan ginds´, aldus Barroso.

Het energiebeleid stagneert al jaren. De meeste regeringen, inclusief de Nederlandse, opereren hier liever elk voor zich. Gemikt wordt nu op overeenstemming over een gemeenschappelijke energiemarkt in 2014. Zou dit lukken, dan zullen de grote energieprijsverschillen tussen de EU-landen iets afvlakken.

Het jaar daarop willen de landen de transportnetten koppelen. Zodat bij ongelukken e.d. het ene land het andere tijdelijk kan leveren. Door Franse onwil bijvoorbeeld zijn Spanje en Portugal nu geïsoleerd. Een Trans-Europees energienetwerk is de oplossing. Het zegt echter veel dat juist de vorige Europese Raad de kredieten voor de beoogde Trans Europese Netwerken i heeft verlaagd.

‘Bij de afweging van klimaatbeleid en milieubeleid tegenover de energiepolitiek krijgt de laatste iets meer nadruk. Vooral Polen wil van geen klimaatbeleid horen. Het Europese bedrijfsleven dringt trouwens sterk aan op meer focus op energiepolitiek.

Nieuw is dat landen die hun beleid fors wijzigen dit voortaan tevoren melden. Voorspelbaarheid van het energiebeleid wordt voortaan het sleutelwoord. Nog in 2011 kondigde Duitsland onverhoeds aan uit kernenergie te stappen. Samengevat betekent deze aanpak dat de leiders het energiebeleid zien als Chefsache, dus een kwestie waaraan zij prioriteit geven’, zegt Peter Ludlow, insider bij het beraad.

Nederland komt wegens het overheidstekort aan de leiband van Brussel. De regering moet extra bezuinigen. Ons land krijgt tegelijk van de Commissie een jaar extra tijd om het begrotingstekort van de overheid onder de limiet van drie procent te brengen. Dit jaar komen wij op 3,6 procent tekort uit.  Volgens de Commissie moet Nederland zes miljard extra bezuinigen dan wel belastingen verhogen om in 2014 op de vereiste 2,8 procent overheidstekort te komen.

De jaarlijkse ‘landenspecifieke aanbevelingen’ van de Commissie van 29 mei leren dat Nederland in de eurozone voortaan bij de zwakkere broertjes hoort. Op basis van de artikelen 121 en 148 van het VWEU-verdrag lopen Spanje, Frankrijk, Nederland, Polen, Portugal en Slovenië uit de pas maar krijgen extra tijd om te saneren.

Een dergelijk uitstel wordt gegeven wanneer een land tegenvallers moet verwerken. Voor Nederland zijn dat de redding van de SNS Bank en de krimpende economie. België wordt overigens eveneens de duimschroeven aangedraaid. 

Uiterlijk 1 oktober moeten genoemde zeven landen gedetailleerd aangeven hoe zij hun beleid corrigeren. Lukt dat niet, dan volgen uiteindelijk (financiële) sancties. Minister van Financiën Dijsselbloem heeft begrip voor de Brusselse aanpak. De Franse president Hollande reageerde uitgesproken negatief. ‘Brussel gaat Frankrijk niets voorschrijven’, aldus Hollande.

Van de 27 EU-landen hebben er maar zeven hun begroting op orde. Dat zijn Bulgarije, Duitsland, Estland, Luxemburg, Malta, Finland en Zweden (de volgorde is steeds die van de Commissie). Italië, Letland, Hongarije, Litouwen en Roemenië hebben zich dit jaar op het goede spoor gezet, aldus eurocommissaris Olli Rehn i.

Barroso riep op 29 mei de regeringen dringend op werk te maken van de vereiste hervormingen van hun economisch bestel. Voor Nederland is dat bijvoorbeeld de royale fiscale aftrek van woninghypotheken.       

Tenslotte besloten de staatshoofden en regeringsleiders dat alle EU-landen hun zetel in de Europese behouden. Na de komst van Kroatië per 1 juli telt Brussel voortaan 28 commissarissen. Die hebben allemaal hun eigen takenpakket en hofhouding. Alleen die hofhouding kost, inclusief het deels belastingvrije maandsalaris van meer dan twintig mille van de commissaris, jaarlijks 54 miljoen per Commissielid.

Over enkele jaren telt de EU dertig aangesloten landen, allemaal met een commissaris in Brussel. Meermalen is vastgesteld dat er werk is voor slechts twaalf commissarissen. De anderen hebben een ‘pretpakket’ zoals opvoeding, jeugd en veeltaligheid.

Volgens oude afspraken zou de Commissie komend Nieuwjaar nog negentien leden tellen en zo doende soepeler functioneren. Maar alle lidstaten houden vast aan een eigen commissaris. De beoogde inkrimping is dus weer van de baan. Tegelijk is dit het publiek kennelijk moeilijk te verkopen. Verzwegen Rutte en diverse anders nationale leiders dit besluit daarom in hun verslag na afloop in Brussel van de vergadering?   

Volgens perspublicaties uit uiteenlopende landen ligt minister Jeroen Dijsselbloem daar als voorzitter van de Eurogroep onder vuur. Hij zou eigengereid optreden, het Nederlandse belang vooropstellen en het beleid over de euro naar zich toe trekken. De kritiek volgt op eerdere omstreden uitspraken van Dijsselbloem twee maanden geleden na de redding van Cyprus.

Dijsselbloem als voorzitter betekent na de Luxemburger Jean-Claude Juncker i een breuk qua leiderschapsstijl. Het stoort de zwakkere landen bovendien dat de Nederlandse voorzitter de houders van obligaties en de grote rekeninghouders mee wil laten betalen bij een bankfaillissement.

Dat de staat (de belastingbetaler) nu daarvoor opdraait mag geen regel worden, vindt de minister. Maar zijn visie is (nog) geen Europees beleid. In EenVandaag zegt Dijsselbloem dat hij als voorzitter ‘een voortrekkersrol’ heeft. Zijn voorganger Juncker opereerde daarentegen meestal achter de schermen. Dat is in de EU de gebruikelijke weg. Zie het succes van voorzitter Van Rompuy die net als Juncker graag op de achtergrond blijft.      

De werkzaamheden van de Eurogroep worden voorbereid door een ambtelijke groep onder leiding van de ervaren Oostenrijker Thomas Wieser. Onder Juncker liep dat gesmeerd. Dijsselbloem is nu bezig Wieser op een zijspoor te zetten. Hij wil de voorbereiding vanuit Den Haag laten lopen. In dat kader is de  voorlichting aan mediacorrespondenten vóór de vergaderingen (die al zestig jaar in Brussel wordt gegeven) door Dijsselbloem afgeschaft. Dat gebeurde zonder enige uitleg en ondanks het protest van de correspondenten.  

Overigens is voor zover na te gaan nog nergens een zó negatief beeld van de Nederlandse minister neergezet als in NRC Handelsblad van 25 mei. Dit op basis van vooral anonieme bronnen. Dijsselbloem zou binnenkort plaats moeten maken voor een vaste fulltime voorzitter, zoals de Europese Raad en de Europese Commissie die kennen.

Op 30 mei hebben president Hollande en kanselier Merkel in Parijs de komst van een vaste voorzitter van de Eurogroep besproken. De Nederlandse regering is tegen zo'n benoeming.