VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD DE TUSSENTIJDSE EVALUATIE VAN DE BIODIVERSITEITSSTRATEGIE VAN DE EU VOOR 2020 - Hoofdinhoud

EUROPESE COMMISSIE

Brussel, 2.10.2015

COM(2015) 478 final

VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD

DE TUSSENTIJDSE EVALUATIE VAN DE BIODIVERSITEITSSTRATEGIE VAN DE EU VOOR 2020

{SWD(2015) 187 final}

VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD

DE TUSSENTIJDSE EVALUATIE VAN DE BIODIVERSITEITSSTRATEGIE VAN DE EU VOOR 2020

• 1. 

  Inleiding

Biodiversiteit - de unieke verscheidenheid van het leven op onze planeet - vormt de basis van onze economie en ons welzijn. Ze zorgt voor schone lucht en water, voedsel, grondstoffen en geneesmiddelen, gezondheid en recreatie; ze ondersteunt de bestuiving en de vruchtbaarheid van de bodem, regelt het klimaat en beschermt ons tegen extreme weersomstandigheden.

De afgelopen vijftig jaar verliepen de door de mens veroorzaakte veranderingen in de ecosystemen en het uitsterven van soorten echter sneller dan ooit in de geschiedenis van de mensheid ¹ . Het verlies van biodiversiteit is een van de fundamentele grenzen van onze planeet ² die de mens al heeft overschreden. Zij vormt naast klimaatverandering een van de factoren die het risico op onomkeerbare veranderingen vergroten en de economische ontwikkeling en de veerkracht van samenlevingen ten aanzien van nieuwe uitdagingen ondermijnen. Het Wereld Economisch Forum noemde biodiversiteitsverlies en de ineenstorting van ecosystemen als een van de tien grootste risico's voor de wereld in 2015 ³ .

De EU-biodiversiteitsreferentiesituatie van 2010 ⁴ gaf aan dat wel 25% van de Europese diersoorten met uitsterven wordt bedreigd en dat 65% van de habitats van Europees belang in een ongunstige staat van instandhouding verkeert, hoofdzakelijk vanwege menselijke activiteiten. Essentiële ecosysteemdiensten blijven erop achteruitgaan.

Als reactie hierop heeft de Europese Commissie in 2011 een EU-biodiversiteitsstrategie voor 2020 ⁵ aangenomen met een door de Europese staatshoofden en regeringsleiders vastgestelde hoofdstreefdoel, te weten: "het biodiversiteitsverlies en de achteruitgang van ecosysteemdiensten uiterlijk in 2020 tot staan brengen en zo veel mogelijk ongedaan maken, en tevens de bijdrage van de Europese Unie tot het verhoeden van het wereldwijde biodiversiteitsverlies opvoeren". De strategie maakt een wezenlijk onderdeel uit van de Europa 2020-strategie ⁶ en het 7e milieuactieprogramma ⁷ . Met deze strategie worden de verbintenissen van de EU in het kader van het Verdrag inzake biologische diversiteit ten uitvoer gelegd. De strategie is opgebouwd rond zes streefdoelen, die elk worden ondersteund door een reeks maatregelen.

Deze tussentijdse evaluatie maakt de balans op wat betreft de tenuitvoerlegging van de EU-biodiversiteitsstrategie, vergeleken met de referentiesituatie van 2010. Deze evaluatie moet beleidsmakers inzicht verschaffen in de terreinen waarop meer inspanningen nodig zijn om de EU-biodiversiteitsdoelstellingen voor 2020 te halen.

Tekstvak 1. De sociaaleconomische kosten van het niet halen van de biodiversiteitsstreefdoelen van de EU

De gederfde inkomsten als gevolg van het niet halen van het hoofdstreefdoel voor biodiversiteit van de EU voor 2020 kunnen naar schatting oplopen tot 50 miljard euro per jaar ⁸ . Een op zes banen in de EU is in zekere mate afhankelijk van de natuur ⁹ . Alleen al de waarde voor de EU van bestuiving door insecten wordt al op 15 miljard euro per jaar geraamd. De circa 5,8 miljard euro die de instandhouding van het Natura 2000-netwerk van de EU elk jaar kost is een fractie van de economische voordelen van het netwerk: diensten als koolstofopslag, beheersing van overstromingen, waterzuivering, bestuiving en bescherming van vissen zijn samen 200-300 miljard euro per jaar waard. Het herstel van de ecosystemen en groene infrastructuur kunnen de lucht- en waterkwaliteit verbeteren, de bescherming tegen overstromingen versterken, geluidsoverlast beperken, recreatie stimuleren en kansen creëren voor groene ondernemingen. Een voorbeeld van agromilieupraktijken die de biodiversiteit ondersteunen, is biologische landbouw. De werkgelegenheid in deze sector zit in de lift en trekt jonge werknemers aan. De sector biedt 10-20 % meer banen per areaal dan traditionele boerderijen en creëert een meerwaarde voor landbouwproducten. Gezonde mariene habitats en duurzame visbestanden onderhouden is van essentieel belang voor de levensvatbaarheid van de visserijsector op de lange termijn. De bestrijding van invasieve uitheemse soorten heeft ook een belangrijke economische dimensie omdat zij elk jaar voor meer dan 12 miljard euro aan schade veroorzaken in de EU. Beleidsmatige passiviteit en het niet stoppen van het wereldwijde verlies van biodiversiteit zouden kunnen leiden tot een jaarlijks verlies van ecosysteemdiensten ter waarde van ongeveer 7 % van het mondiale bbp ¹⁰ , waarvan de armste landen en de armen op het platteland de grootste gevolgen zullen ondervinden ¹¹ .

Tekstvak 2. Opmerking bij de methodologie

Bij de beoordeling van de vorderingen in de tussentijdse evaluatie wordt rekening gehouden met de manier waarop de verschillende streefdoelen zijn geformuleerd. Het hoofdstreefdoel is geformuleerd vanuit het oogpunt van de gewenste toestand van de biodiversiteit en ecosysteemdiensten in de EU tegen 2020. Bij de tussentijdse evaluatie van de voortgang die is gemaakt bij het bereiken van dit streefdoel is zowel gekeken naar de staat van instandhouding als naar trends. De zes operationele streefdoelen bevatten zowel elementen die verband houden met beleid als elementen die verband houden met de staat van instandhouding. Voor elk van deze streefdoelen is beoordeeld (i) de stand van zaken halverwege het traject; (ii) welke maatregelen zijn getroffen, en (iii) welke lacunes zijn vastgesteld en welke verdere inspanningen nodig zijn om de streefdoel tegen 2020 te halen.

Bij de tussentijdse evaluatie werd gebruikgemaakt van de beste beschikbare informatie uit uiteenlopende bronnen, die werd samengevat in het bijgevoegde werkdocument ¹² . De trends in de staat van instandhouding van de habitats en soorten van Europees belang zijn gebaseerd op gegevens die werden verstrekt in het kader van de vogel- en habitatrichtlijnen (periode 2007-2012 vs. 2001-2006 ¹³ ).

• 2. 

  Samenvatting van vooruitgang sinds 2011

Hoofdstreefdoel: Het biodiversiteitsverlies en de achteruitgang van ecosysteemdiensten in de EU uiterlijk in 2020 tot staan brengen en zo veel mogelijk ongedaan maken, en tevens de bijdrage van de Europese Unie tot het verhoeden van het wereldwijde biodiversiteitsverlies opvoeren.

Sinds de laatste verslagleggingsperiode is het aantal soorten en habitats van Europees belang waarvan de staat van instandhouding is veiliggesteld/gunstig of verbeterd, enigszins toegenomen. De populaties van sommige algemeen voorkomende, "gewone" vogels lijken zich te stabiliseren, maar de toestand van andere soorten in kwetsbare zoetwater-, kust- en landelijke ecosystemen blijft verslechteren; 70 % van de soorten in de EU wordt bedreigd door het verlies van habitats. Hoewel sommige ecosysteemdiensten (in het bijzonder bevooradingsecosysteemdiensten) toenemen, nemen andere, zoals bestuiving, af.

De grootste bedreigingen voor de biodiversiteit — verlies van habitats (in het bijzonder veroorzaakt door ongebreidelde stadsuitbreiding, intensievere landbouw, beëindiging van gebruik als landbouwgrond en intensief beheerde bossen), vervuiling, overexploitatie (in het bijzonder in de visserij), invasieve uitheemse soorten en klimaatverandering — blijven druk uitoefenen, waardoor soorten en habitats verloren gaan en ecosystemen achteruitgaan en minder weerbaar worden ¹⁵ . De voetafdruk van de EU-28 is nog steeds dubbel zo groot als haar biocapaciteit ¹⁶ , hetgeen ook de biodiversiteit buiten Europa verder onder druk zet.

Sinds de strategie werd gelanceerd, zijn er vorderingen gemaakt bij het vaststellen van beleidskaders, het verbeteren van de kennis en het opzetten van partnerschappen. Om de biodiversiteit ter plekke duurzaam te verbeteren, moeten deze initiatieven op nationaal, regionaal en plaatselijk niveau in concrete maatregelen worden omgezet. De vooruitgang op weg naar het kernstreefdoel zal eveneens afhankelijk zijn van de vaststelling en verwezenlijking van doelstellingen op beleidsterreinen waar de strategie niet rechtstreeks op is toegespitst, te weten klimaat, lucht, chemische stoffen, water en bodembescherming.

Er bestaan tal van voorbeelden van grote inspanningen van belanghebbenden die tot positieve plaatselijke trends op het gebied van biodiversiteit hebben geleid. Van deze voorbeelden gaat een krachtige boodschap uit, namelijk dat gerichte maatregelen ter plekke bijzonder positieve resultaten kunnen opleveren. Ze vormen een model voor de tenuitvoerlegging van de strategie in de tweede helft van de looptijd ervan.

2.1.Streefdoel 1: De achteruitgang in de status van alle onder natuurwetgeving van de EU vallende soorten en habitats tot staan brengen en een aanzienlijke en meetbare verbetering van hun status bereiken zodat tegen 2020, vergeleken met huidige beoordelingen: (i) 100 % meer habitatbeoordelingen en 50 % meer soortenbeoordelingen in het kader van de habitatrichtlijn een verbeterde staat van instandhouding te zien geven; en (ii) uit 50 % meer soortenbeoordelingen in het kader van de vogelrichtlijn een veilige of verbeterde staat van instandhouding blijkt.

Afbeelding 1 - Vorderingen met het oog op streefdoel 1: percentage veilige/gunstige of verbeterde beoordelingen voor vogels (vogelrichtlijn) en voor habitats en soorten van communautair belang (habitatrichtlijn)

Bron: EMA 2015

Zoals te zien is op afbeelding 1 hierboven, vertonen meer soorten en habitats die onder de natuurwetgeving van de EU vallen een veilige/gunstige of verbeterde staat van instandhouding in vergelijking met de referentiesituatie van 2010. Bepaalde symbolisch belangrijke soorten, zoals de keizerarend, zijn hersteld dankzij gerichte, met specifieke financiële middelen ondersteunde instandhoudingsmaatregelen. De status van veel andere soorten en habitats blijft echter ongunstig, en hier en daar zien we zelfs een neerwaartse trend.

Het Natura 2000-netwerk is grotendeels voltooid voor habitats op het land en in de binnenwateren, die ongeveer 18 % van het landoppervlak bestrijken. De dekking van het mariene netwerk is toegenomen tot 6 %, nog steeds ruim onder het algehele streefpercentage (10 %).

De lidstaten hebben niet allemaal evenveel vorderingen geboekt bij de ontwikkeling en tenuitvoerlegging van actieplannen voor soorten en beheersplannen voor Natura 2000-gebieden. In 2012 beschikte slechts 58 % van de Natura 2000-gebieden over een beheersplan of werd er aan de ontwikkeling van zo'n plan gewerkt ¹⁸ . Het biogeografische proces van Natura 2000 heeft samenwerking tussen de lidstaten bij het beheer en herstel van habitats gestimuleerd en de financieringsmogelijkheden voor Natura 2000-gebieden zijn vergroot ¹⁹ . De integratie van Natura 2000 in het nieuwe meerjarig financieel kader zal pas volledig kunnen worden beoordeeld zodra alle programma's zijn goedgekeurd.

Er zijn richtsnoeren ontwikkeld inzake het gebruik van windenergie, de ontwikkeling en het uitbaggeren van havens, de winningsindustrie, de landbouw, aquacultuur, bossen en energie-infrastructuur in de context van Natura 2000-gebieden ²⁰ .

Er is een opleiding voor rechters en openbare aanklagers georganiseerd rond de handhaving van essentiële bepalingen van de natuurwetgeving. Er zijn grote verbeteringen doorgevoerd in het toezicht op en de verstrekking van gegevens over biodiversiteit en het stroomlijnen van de verslagleggingsvereisten uit hoofde van de twee natuurrichtlijnen.

Er zijn meer inspanningen geleverd op het gebied van communicatie en bewustmaking, met de lancering van het Natura 2000-communicatieplatform, een jaarlijkse Natura 2000-prijzenregeling en nationale campagnes.

De Commissie verricht in het kader van haar programma voor gezonde en resultaatgerichte regelgeving (REFIT) een geschiktheidscontrole van de vogel- en habitatrichtlijnen ²¹ . Hierbij zal grondig en op basis van de beschikbare bewijzen worden geanalyseerd of de regelgeving en de tenuitvoerlegging ervan in verhouding staan tot de vastgestelde doelstellingen en of zij de beoogde resultaten opleveren. De resultaten van de controle zullen in de eerste helft van 2016 worden gepresenteerd.  

Hoewel het enige tijd zal duren voor de positieve effecten van veel van deze maatregelen zichtbaar worden, is het duidelijk dat er aanzienlijk meer inspanningen en investeringen nodig zullen zijn voor de resterende periode tot 2020, om Natura 2000 te voltooien in mariene gebieden en zo het globale streefdoel van 10% te bereiken, te waarborgen dat alle Natura 2000-gebieden effectief worden beheerd, en passende financiële en administratieve voorwaarden te scheppen opdat het potentieel van ecosysteemdiensten binnen en buiten het grondgebied van Natura 2000 kan worden verwezenlijkt.

2.2.Streefdoel 2: Tegen 2020 worden ecosystemen en ecosysteemdiensten gehandhaafd en verbeterd door groene infrastructuur op te zetten en ten minste 15 % van de aangetaste ecosystemen te herstellen.

Afbeelding 2 – Trends in de druk op ecosystemen

*NB: de resultaten voor mariene ecosystemen zijn voorlopige resultaten.

Bron: EEA 2015 ²²

Uit recente analyses ²³ zijn stijgende trends naar voren gekomen voor sommige bevooradingsdiensten (bv. houtproductie), en dalende trends voor diensten die rechtstreeks samenhangen met biodiversiteit (bv. bestuiving) voor de periode 2000-2010. Zoals te zien in afbeelding 2 nemen sommige soorten druk op ecosystemen (bv. atmosferische neerslag van zwavel) af; andere bedreigingen voor ecosystemen en hun diensten houden evenwel aan en veel nemen zelfs toe, waardoor de algehele vorderingen in de richting van het streefdoel worden afgeremd.

De Commissie en de lidstaten hebben belangrijke stappen gezet om de kennis uit te breiden. Als het lukt om ecosystemen en hun diensten binnen het streeftermijn (voor 2020) in kaart te brengen, zal dat beleidsmakers en belanghebbenden in de private sector in staat stellen om de waarde van de rijke ecosystemen van de EU en de bijbehorende socio-economische voordelen mee te nemen in hun planningsbesluiten. Het recente verslag van het GCO biedt een degelijk referentiescenario waaraan de vorderingen kunnen worden getoetst, en de eerste update wordt verwacht in 2016.

Met de EU-strategie voor groene infrastructuur ²⁴ wordt de integratie van groene infrastructuuroplossingen in ander beleid en andere financieringsinstrumenten van de EU bevorderd. De Commissie heeft eveneens een studie ²⁵ gepubliceerd om de lidstaten te helpen prioriteiten aan te brengen in het herstel van beschadigde ecosystemen. Hoewel er weinig omvattende herstelstrategieën bestaan op nationaal en subnationaal niveau, vindt er toch al enig herstel plaats, vaak als reactie op EU-regelgeving zoals de kaderrichtlijn water, de kaderrichtlijn mariene strategie, de vogelrichtlijn en de habitatrichtlijn.

De komende jaren zullen er meer inspanningen moeten worden geleverd om de nationale kaders voor het vaststellen van prioriteiten voor het herstel aan te vullen en ten uitvoer te leggen. Bijkomende investeringen zullen, samen met capaciteitsopbouw en de integratie van groene infrastructuur in nationale en subnationale planningskaders, belangrijke factoren zijn om het behoud en het herstel van ecosystemen en hun diensten aan te sturen. Er is nog heel wat werk aan de winkel om het verlies aan gewone biodiversiteit in de 80% van het Europese grondgebied dat buiten Natura 2000 valt te stoppen; daarvoor zal de beste manier moeten worden gevonden om nettoverliezen op het gebied van biodiversiteit en ecosysteemdiensten te voorkomen.

2.3.Streefdoel 3: De bijdrage van de land- en bosbouw tot de instandhouding en verbetering van de biodiversiteit verhogen

2.3.1.Streefdoel 3A — Landbouw: Zorgen dat er tegen 2020 een zo groot mogelijke oppervlakte cultuurgrond met grasland, akkerbouw en meerjarige teelten onder biodiversiteitsgerelateerde maatregelen in het kader van het GLB valt, teneinde te zorgen voor biodiversiteitsbehoud en voor een meetbare verbetering* ten opzichte van de EU-referentiesituatie van 2010 in de staat van instandhouding van soorten en habitats die afhangen of invloed ondervinden van de landbouw en in de levering van ecosysteemdiensten en aldus bij te dragen aan duurzamer beheer.

(*) Voor beide streefdoelen moet de verbetering worden afgemeten aan de gekwantificeerde verbeteringsdoelstellingen inzake de staat van instandhouding van soorten en habitats van EU-belang van streefdoel 1 en het herstel van aangetaste ecosystemen in het kader van streefdoel 2.

Afbeelding 3 –Veranderingen (2007-2012 vs. 2001-2006) in de staat van instandhouding van habitats van communautair belang die geassocieerd zijn met landbouwecosystemen (grasland en akkerland)

Bron: EMA 2015

In het SOER-verslag van de EU voor 2015 worden intensievere landbouwpraktijken en de buitengebruikstelling van grond samen met ongebreidelde stadsuitbreiding en grijze infrastructuur aangemerkt als belangrijke factoren die de biodiversiteit onder druk zetten. In het "State of Nature"-verslag van de EU voor 2015 worden landbouw en door de mens aangebrachte wijzigingen in de natuurlijke omstandigheden eveneens vermeld als belangrijke factoren die druk uitoefenen op ecosystemen op het land voor de periode 2007-2012, waarbij 20 % van die druk werd uitgeoefend door de landbouw. Zoals afbeelding 3 aangeeft, is de staat van instandhouding van de meerderheid van de soorten en habitats die afhankelijk zijn van de landbouw en onder de EU-regelgeving vallen niet meetbaar verbeterd sinds de laatste verslagleggingsperiode Graslanden en wetlands hebben het hoogste aandeel habitats met de status "ongunstig – slecht" of "verslechterend". Hoewel de populaties van gewone vogelsoorten zich sinds 2010 zijn beginnen te stabiliseren, blijft de situatie van de akkervogels erop achteruitgaan. De bestuiving is fors teruggevallen ²⁷ en wilde bijen staan uit verschillende hoeken onder druk ²⁸ . De aantallen graslandvlinders nemen ernstig af, zonder tekenen van stabilisatie.

Hoewel de globale trends reden tot bezorgdheid blijven geven, zijn er op plaatselijk niveau heel wat verbeteringen vastgesteld ten gevolge van goede landbouwpraktijken en biodiversiteitsmaatregelen in het kader van het GLB, in het bijzonder in het kader van de agromilieumaatregelen en in Natura 2000-gebieden. Van dergelijke successen gaat een belangrijke boodschap uit over de haalbaarheid van het biodiversiteitstreefdoel voor 2020, maar zij moeten worden verruimd om ook op EU-niveau meetbare resultaten te kunnen boeken.

De hervorming van het GLB voor 2014-2020 omvat verscheidene instrumenten die kunnen bijdragen tot het ondersteunen van de biodiversiteit. Randvoorwaarden vormen de basis voor milieuvereisten en -verplichtingen waaraan landbouwers moeten voldoen. Rechtstreekse betalingen belonen de levering van collectieve milieugoederen. Een van de vergroeningspraktijken uit de eerste pijler, het ecologische aandachtsgebied, is specifiek gericht op biodiversiteit. Tot slot laat de verordening inzake plattelandsontwikkeling ²⁹ nationale en regionale overheden de keuze uit een hele reeks opties die de biodiversiteit ten goede komen. Deze opties omvatten een subprioriteit voor het herstel, de instandhouding en de verbetering van ecosystemen, een streefdoel voor biodiversiteitsresultaten van programma's voor plattelandsontwikkeling, mechanismen voor samenwerking tussen land- en bosbouwers en meer aandacht voor het verstrekken van advies aan landbouwers over waterverbruik en het gebruik van bestrijdingsmiddelen, maar ook over biodiversiteit, met inbegrip van de verplichtingen uit hoofde van de vogelrichtlijn en de habitatrichtlijn.

Het hervormde GLB biedt nationale en regionale overheden in de lidstaten de flexibiliteit om zelf te beslissen hoe en in welke mate zij deze kansen benutten. De plattelandsontwikkelingsprogramma's van de lidstaten en hun keuzes met betrekking tot ecologische aandachtsgebieden worden nauwgezet gemonitord en beoordeeld met het oog op de bescherming van de biodiversiteit. Volgens de ten tijde van de opstelling van dit verslag goedgekeurde plattelandsontwikkelingsprogramma's valt ongeveer 19.1 % ³⁰ van alle landbouwgrond onder beheercontracten ter ondersteuning van biodiversiteit en/of landschappen, met grote verschillen tussen lidstaten of gebieden van lidstaten. Inzicht krijgen in de redenen voor die verschillen tussen de lidstaten in de benutting zal van essentieel belang zijn om dichter bij het streefdoel van 2020 te kunnen komen.

2.3.2.Streefdoel 3B — Bossen: Tegen 2020 zijn er bosbeheerplannen of gelijkwaardige instrumenten, in overeenstemming met duurzaam bosbeheer (SFM), voor alle bossen in overheidsbezit en voor bosgebieden vanaf een bepaalde omvang** (door de lidstaten of de regio's vast te stellen en mee te delen in hun plattelandsontwikkelingsprogramma's) waarvoor financiering wordt verstrekt in het kader van het plattelandsbeleid van de EU, teneinde te zorgen voor een meetbare verbetering* ten opzichte van de EU-referentiesituatie in 2010 in de staat van instandhouding van soorten en habitats die afhangen of invloed ondervinden van bosbouw en in de levering van ecosysteemdiensten.

(*) Voor beide streefdoelen moet de verbetering worden afgemeten aan de gekwantificeerde verbeteringsdoelstellingen inzake de staat van instandhouding van soorten en habitats van EU-belang van streefdoel 1 en het herstel van aangetaste ecosystemen in het kader van streefdoel 2.

(**) Voor kleinere bosgebieden mogen de lidstaten in extra stimulansen voorzien om de vaststelling aan te moedigen van beheersplannen of gelijkwaardige instrumenten die in overeenstemming zijn met duurzaam bosbeheer.

In de laatste beoordeling is het percentage gunstige beoordelingen van de staat van instandhouding van boshabitats van Europees belang gedaald van bijna 17 % naar ongeveer 15 %. De overgrote meerderheid van de beoordelingen blijft ongunstig (80 %), al variëren de resultaten aanzienlijk tussen de verschillende biogeografische regio's in Europa, waarbij het hoogste aandeel gunstige beoordelingen te vinden is in het Middellandse Zeegebied.

Afbeelding 4 –Veranderingen (2007-2012 vs. 2001-2006) in de staat van instandhouding van habitats van communautair belang die geassocieerd zijn met bossen en bosecosystemen op het niveau van de EU-27 ³¹

Bron: EMA 2015

In de EU-bosbouwstrategie ³² wordt het economische, sociale en ecologische belang van de bosecosystemen van Europa benadrukt en worden richtsnoeren vastgesteld voor duurzaam bosbeheer, een efficiënt gebruik van hulpbronnen en de mondiale verantwoordelijkheid ten aanzien van bossen. De Commissie werkt ook aan criteria en indicatoren voor duurzaam bosbeheer. Het blijft een uitdaging om voldoende financiering te vinden voor maatregelen die de biodiversiteit in beboste gebieden ten goede komen. Tijdens de periode 2007-2013 werd in totaal 5,4 miljard EUR toegewezen aan bossen in het kader van plattelandsontwikkelingsprogramma's, terwijl de jaarlijkse kosten voor het beheer van het Natura 2000-netwerk (dat voor meer dan de helft uit bossen bestaat) ongeveer 5,8 miljard EUR bedragen.

Bosbeheerplannen of gelijkwaardige instrumenten zouden een essentiële rol kunnen spelen in de verwezenlijking van streefdoel 3B, ook in particuliere bossen. Over het algemeen kunnen we stellen dat een groot deel van de bossen in de EU onder een of ander beheersplan valt, al blijven er aanzienlijke verschillen bestaan tussen de lidstaten. De benutting van sommige maatregelen die werden vastgesteld in de EU-biodiversiteitsstrategie is beperkt gebleven. Er moet op EU-niveau meer informatie worden vergaard over de staat van de bossen, om zo de situatie nauwkeuriger te kunnen beoordelen en passende beleidsmaatregelen te ontwerpen om het streefdoel te bereiken.

2.4.Streefdoel 4: Tegen 2015 maximale duurzame opbrengsten (MDO's) realiseren*. Ervoor zorgen dat de populaties een leeftijdsopbouw en grootteverdeling bereiken die duidt op een gezond bestand, door een visserijbeheer zonder significante nadelige effecten op andere bestanden, soorten en ecosystemen, met het oog op een goede milieutoestand tegen 2020, zoals de kaderrichtlijn mariene strategie voorschrijft.

• * 

  Het hervormde gemeenschappelijke visserijbeleid (GVB) dat in 2014 in werking is getreden, is erop gericht voor alle bestanden de MDO-bevissingsniveaus te bereiken tegen 2015, voor zover dat mogelijk is, en uiterlijk tegen 2020.

Het hervormde gemeenschappelijk visserijbeleid biedt een degelijk beleidskader voor duurzame visserij, en de tenuitvoerlegging vordert goed. Voor steeds meer commerciële bestanden heeft de mate van exploitatie de maximale duurzame opbrengst bereikt of benaderd. Er werd met name grote vooruitgang geboekt in de noordelijke wateren, waar de meeste bestanden waarvoor vangstbeperkingen gelden, zijn geëvalueerd (tot 90 % in de Oostzee) en de meerderheid beheerd wordt onder de maximale duurzame opbrengst. In de Middellandse en Zwarte Zee komt evenwel minder dan 10 % van de aangelande vis uit geëvalueerde bestanden en wordt 90 % van de geëvalueerde bestanden nog steeds overbevist ³³ .

De visserijsterfte is aanzienlijk afgenomen voor een aantal bestanden in de Oostzee en de Noordzee in ruime zin ³⁴ , wat een teken is dat deze bestanden positief reageren op de tenuitvoerlegging van langetermijnbeheersplannen en visserijpraktijken die aan de MDO-doelstelling voldoen.

De mariene biodiversiteit in alle regionale zeeën van Europa blijft achteruitgaan. Het is al een hele uitdaging om kwaliteitsvolle, betrouwbare en uitgebreide gegevens over het mariene milieu te vergaren, aangezien 80 % van de soorten en habitats die onder de kaderrichtlijn mariene strategie vallen zijn ingedeeld als "onbekend" (commerciële visbestanden vormen hierop een positieve uitzondering). Voor slechts 4 % van de habitats is de milieutoestand aangemerkt als "goed". De negatieve gevolgen van overbevissing, vervuiling en zwerfvuil op zee, de vernietiging van habitats en invasieve uitheemse soorten worden verder vergroot door klimaatverandering en verzuring ³⁵ .

Om de nadelige effecten op de visserij van niet-doelsoorten en ecosystemen te helpen beperken, is het nieuwe gemeenschappelijk visserijbeleid erop gericht teruggooi uit te bannen via de geleidelijke invoering van een aanlandingsverplichting tegen 2019. Daartoe zal het toezicht op het niveau van de lidstaten moeten worden verscherpt, met het oog op het bereiken van schonere, selectievere praktijken waarbij bijvangst wordt vermeden, en op betere gegevens over bijvangst.

Aanhoudende inspanningen op nationaal niveau om de beheersplannen uit te voeren en toe te zien op de handhaving van de regels zullen van het allergrootste belang zijn om de druk op de mariene biodiversiteit tegen 2020 aan te pakken, naast een verbeterd toezicht, een verruiming van de kennis en onderlinge afstemming van de informatie over de mariene biodiversiteit. Het zal hierbij erg belangrijk zijn om voort te bouwen op de bestaande ervaring en de onderzoeksnetwerken uit te breiden.

2.5.Streefdoel 5: Tegen 2020 zijn invasieve uitheemse soorten en hun introductiemechanismen in kaart gebracht en is de prioriteit ervan bepaald, worden prioritaire soorten in de hand gehouden of uitgeroeid en worden hun routes beheerd om de introductie en vestiging van nieuwe invasieve uitheemse soorten te voorkomen.

Momenteel zijn er meer dan 11 000 uitheemse soorten aanwezig in het Europese milieu, waarvan 10-15 % problemen veroorzaakt. Meer dan 80 % van de niet-inheemse soorten in de zeeën rond Europa is na 1950 geïntroduceerd (zie Figure 5 ).

Afbeelding 5 - Introductie van niet-inheemse mariene soorten ³⁷

Bron: EMA 2015

De nieuwe verordening inzake invasieve uitheemse soorten biedt een kader om de introductie en verspreiding van invasieve uitheemse soorten in de EU te voorkomen en aan te pakken. Er wordt een Europees netwerk voor informatie over uitheemse soorten ³⁸ opgericht om de lidstaten te helpen bij de tenuitvoerlegging van de verordening. Samen met de lidstaten wordt tevens de laatste hand gelegd aan de eerste lijst van invasieve uitheemse soorten die tot bezorgdheid strekken in de EU, op basis van risicobeoordelingen van soorten, waarin ook potentiële economische dreigingen worden meegenomen. De situatie kan in kaart worden gebracht om prioriteiten voor toekomstige risicobeoordelingen vast te leggen ter ondersteuning van een preventieve aanpak. De voorstellen die de Commissie in 2013 heeft gedaan inzake plantgezondheid ³⁹ en diergezondheid ⁴⁰ hebben de bescherming van de biodiversiteit ook als doelstelling.

De snelle goedkeuring van de eerste lijst van invasieve uitheemse soorten die tot bezorgdheid strekken in de EU en de effectieve tenuitvoerlegging ervan door de lidstaten zullen bepalend zijn voor de verdere vorderingen in de richting van dit streefdoel. Het zal cruciaal zijn om ook vorderingen te maken met verwant beleid, en meer in het bijzonder met de ratificering en handhaving van het ballastwaterverdrag en de toepassing van de veterinaire regeling voor ziekten van wilde dieren.

2.6.Streefdoel 6: Tegen 2020 heeft de EU haar bijdrage aan het afwenden van het wereldwijde biodiversiteitsverlies opgevoerd.

De EU levert de grootste bijdrage aan officiële ontwikkelingshulp met betrekking tot biodiversiteit en heeft haar financiering tussen 2006 en 2013 meer dan verdubbeld.

In 2014 heeft de EU het protocol van Nagoya geratificeerd om de toegang tot genetische hulpbronnen te regelen, en ervoor te zorgen dat de voordelen die uit het gebruik ervan voortvloeien eerlijk en billijk worden verdeeld. Er is nieuwe regelgeving aangenomen om de nalevingsmaatregelen te regelen, en er wordt een aanvullende uitvoeringshandeling voorbereid.

De houtverordening van de EU van 2013 moet de omloop van illegaal gekapt hout op de Europese markt tegenhouden. Het EU-actieplan voor wetshandhaving, governance en handel in de bosbouw moedigt de handel in legaal hout aan. De consument geeft steeds meer de voorkeur aan producten afkomstig uit duurzaam beheerde bossen. Er zijn ook enige vorderingen gemaakt op het gebied van palmolie, al is er te weinig gedaan met betrekking tot andere grondstoffen en is de voetafdruk van de EU-28 meer dan twee keer zo groot als haar biocapaciteit.

Afbeelding 6 — Ecologische voetafdruk per wereldregio

Bron: EEA (SEBI) ⁴²

Alle recente vrijhandelsovereenkomsten van de EU bevatten bepalingen inzake de tenuitvoerlegging van multilaterale milieuovereenkomsten. De EU heeft ook de wereldwijde inspanningen in de strijd tegen de handel in wilde dieren ⁴³ gesteund, onder meer door te pleiten voor de aanneming van een omvattende resolutie van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties inzake de strijd tegen de illegale handel in wilde dieren. De EU is op 8 juli 2015 officieel partij geworden bij de Overeenkomst inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dier- en plantensoorten.

Maatregelen om bij ontwikkelingssamenwerking van de EU rekening te houden met biodiversiteit zijn aangepakt door het milieu en klimaatverandering in de verschillende beleidsterreinen te integreren. Zo is er een verplichte milieuscreening ingevoerd voor alle nieuwe maatregelen op het gebied van ontwikkelingssamenwerking, waarin wordt gekeken naar de potentiële effecten op beschermde of kwetsbare gebieden, ecosysteemdiensten, de introductie van uitheemse soorten en het gebruik van kunstmest, bestrijdingsmiddelen of andere chemische stoffen. Bij de programmering werd bijzondere aandacht geschonken aan het potentieel voor biodiversiteitsbescherming en -verbetering.

De EU en de lidstaten hebben een actieve rol gespeeld in de uitwerking van de wereldwijde agenda voor duurzame ontwikkeling voor 2030. Als we deze verbintenissen toepassen in de EU en de verwezenlijking ervan op wereldwijde schaal ondersteunen, zal dat ons dichter bij dit streefdoel brengen. Met het oog op het internationale streefdoel om de financieringsstromen voor biodiversiteit naar ontwikkelingslanden tegen 2015 te verdubbelen en ze te handhaven tot 2020 en om de doeltreffendheid van de financiering te verbeteren, zullen aanhoudende inspanningen nodig zijn, evenals duidelijkere prioriteiten en een betere coördinatie met andere donoren. Om de EU-doelstellingen te bereiken, zijn bijkomende maatregelen nodig om de ecologische voetafdruk van de EU aan te pakken en moeten het onlangs vastgestelde beleid en de onlangs vastgestelde regelgeving effectief ten uitvoer worden gelegd, met bijzondere aandacht voor de naleving van het protocol van Nagoya. Er zijn eveneens meer inspanningen nodig om de biodiversiteitsbepalingen van recente handelsovereenkomsten uit te voeren, de biodiversiteitsdoelstellingen verder te integreren in het EU-handelsbeleid en initiatieven aan te moedigen die duurzame handel bevorderen.

• 3. 

  Horizontale maatregelen

3.1.Financiering

Dat het biodiversiteitsstreefdoel voor 2010 niet werd bereikt, was voor een belangrijk deel te wijten aan ontoereikende financiering. Biodiversiteitsaspecten zijn (in mindere of meerdere mate) verwerkt in de Europese structuur- en investeringsfondsen, en in het bijzonder de fondsen voor het gemeenschappelijke landbouwbeleid en het cohesiebeleid en het Europees Fonds voor maritieme zaken en visserij. Een gedegen analyse van de toewijzingen aan biodiversiteit kan pas worden opgesteld nadat alle plattelandsontwikkelings- en operationele programma's zijn aangenomen. Het LIFE-programma blijft een beperkte, maar bijzonder doeltreffende bron van financiering voor natuur en biodiversiteit. LIFE zal ook innovatieve financiering gaan ondersteunen via de net gelanceerde Financieringsfaciliteit voor natuurlijk kapitaal.

De Commissie heeft een proces ontwikkeld om uitgaven in de EU-begroting die verband houden met biodiversiteit te traceren om de integratie van biodiversiteit in de programmering nauwkeuriger te ramen ⁴⁴ . Er is eveneens een methodiek ontwikkeld om de EU-begroting "biodiversiteitsveilig" te maken, dwz. ervoor te zorgen dat de uitgaven geen nadelige gevolgen hebben voor de biodiversiteit, maar de biodiversiteitsdoelstellingen juist ondersteunen.

De financieringsinstrumenten van de EU zijn van essentieel belang om de internationale verplichtingen ten aanzien van biodiversiteit na te komen, in het bijzonder via het instrument voor ontwikkeling en samenwerking en het Europees Ontwikkelingsfonds, en via het partnerschapsinstrument. De inspanningen van de EU om meer middelen vrij te maken uit deze externe instrumenten zijn vervat in het vlaggenschipinitiatief "Biodiversiteit voor het leven" (B4Life), dat in 2014 werd gelanceerd.

3.2.Partnerschappen

Er is aanzienlijke vooruitgang geboekt met het oprichten van partnerschappen en het betrekken van belanghebbenden en het maatschappelijk middenveld. Het opnieuw gelanceerde EU-platform Bedrijfsleven en biodiversiteit ondersteunt de actieve betrokkenheid van ondernemingen bij de tenuitvoerlegging van de strategie. De voorbereidende actie ten behoeve van biodiversiteit en ecosysteemdiensten in de Europese gebieden overzee (Biodiversity and Ecosystem Services in Territories of European Overseas of BEST) draagt bij tot de overgang naar een vlotte, eenvoudige toegang tot financiering voor de bescherming van biodiversiteit en het duurzame gebruik van ecosysteemdiensten. De EU heeft eveneens het initiatief ondersteund rond de economische aspecten van ecosystemen en biodiversiteit, zowel binnen de EU als in ontwikkelingslanden, en heeft synergieën tussen het Verdrag inzake biologische diversiteit en andere verdragen bevorderd.

3.3.Versterken van de kennisbasis

De kennis en het bewijsmateriaal die aan de basis liggen van het Europese biodiversiteitsbeleid zijn verbeterd dankzij een gestroomlijnde verslaglegging uit hoofde van de natuurrichtlijnen en het in kaart brengen en beoordelen van ecosystemen en hun diensten (Mapping and Assessment of Ecosystems and their Services of MAES), een instrument dat internationaal erkend wordt als de meest geavanceerde regeling voor regionale beoordelingen binnen het intergouvernementele platform voor biodiversiteit en ecosysteemdiensten. Kaderprogramma's voor onderzoek en innovatie hebben eveneens een belangrijke rol gespeeld in de beoordeling van ecosysteemdiensten, samen met andere EU-fondsen. Horizon 2020 ondersteunt geïntegreerde beoordelingen en wisselwerkingen tussen wetenschap en beleid, waarbij de nadruk ligt op "natuurlijke" oplossingen. Onderzoek en ontwikkeling wordt bovendien financieel ondersteund uit hoofde van het cohesiebeleid. Er bestaan echter nog steeds grote lacunes in de beschikbare gegevens en kennis, in het bijzonder betreffende het mariene milieu, de beoordeling van de gezondheid van ecosystemen en het verband met ecosysteemdiensten en weerbaarheid. De versterkte integratie van en vrije toegang tot gegevens uit biodiversiteitsmonitoring en -verslaglegging uit hoofde van de toepasselijke EU-regelgeving (zoals landbouw, visserij en regionaal beleid) geldt als prioriteit voor de resterende tenuitvoerleggingsperiode. De externe instrumenten van de EU hebben geleid tot de oprichting, in landen in Afrika, het Caraïbisch gebied en de Stille Oceaan, van regionale waarnemingscentra die de beleidsmakers beter moeten informeren ten behoeve van het beheer van de natuurlijke hulpbronnen.

• 4. 

  Conclusie

Uit de tussentijdse evaluatie ter beoordeling van de vorderingen in het kader van de EU-biodiversiteitsstrategie blijkt dat de biodiversiteitsstreefdoelen voor 2020 enkel kunnen worden bereikt als er daadkrachtiger en ambitieuzer werk wordt gemaakt van de tenuitvoerlegging en handhaving ervan. Als de tenuitvoerlegging in het huidige tempo voortgaat, zullen het biodiversiteitsverlies en de achteruitgang van ecosysteemdiensten in de EU en wereldwijd aanhouden, hetgeen significante gevolgen zou hebben voor het vermogen van de biodiversiteit om in de toekomst in de behoeften van de mens te voorzien.

Er zijn vorderingen gemaakt met de opzet van belangrijke beleidskaders: het nieuwe gemeenschappelijke visserijbeleid, de verordeningen inzake invasieve uitheemse soorten en hout en de invoering van biodiversiteitsbepalingen in bilaterale handelsovereenkomsten zijn hier slechts enkele voorbeelden van. In het hervormde gemeenschappelijke landbouwbeleid kan meer aandacht worden geschonken aan biodiversiteitsvraagstukken, maar de mate waarin de lidstaten deze mogelijkheid effectief benutten zal bepalend zijn voor het welslagen ervan. De Commissie heeft de inspanningen van de lidstaten, regionale en plaatselijke overheden en belanghebbenden om de milieuwetgeving te handhaven ondersteund en aangevuld door lacunes in het beleid aan te pakken, richtsnoeren uit te werken, financiering te verstrekken, partnerschappen te bevorderen en onderzoek en de uitwisseling van beste praktijken te stimuleren. Er is een schat aan positieve ervaringen voorhanden die als model kunnen dienen voor de verdere stappen in de richting van de EU-streefdoelen voor biodiversiteit voor de resterende periode tot 2020.

Het is nu dringend nodig de uitvoering van de maatregelen voor alle streefdoelen te intensiveren, en ervoor te zorgen dat de beginselen die zijn neergelegd in de beleidskaders volledig in praktijk worden gebracht. Voor het bereiken van de biodiversiteitsdoelstellingen voor 2020 zijn sterke partnerschappen nodig, en de volledige inzet en engagement van alle belangrijke actoren op alle niveaus, met name waar het gaat om het vervolledigen van het Natura 2000-netwerk voor het mariene milieu, het zorgen voor effectief beheer van de Natura 2000-locaties en de uitvoering van de verordening inzake invasieve uitheemse soorten, en het vinden van de meest geschikte manier om ons natuurlijk kapitaal overal in de EU te herkennen.

Het bereiken van dit streefdoel vereist effectievere integratie, door samenhangende prioriteiten vast te stellen die worden ondersteund door adequate financiering – in het bijzonder in de land- en bosbouw, die samen goed zijn voor 80% van het bodemgebruik in de EU, en in de mariene sector, de visserij en de regionale ontwikkeling. Dit proces kan worden ondersteund door financieringsinstrumenten van de EU. De verwezenlijking van biodiversiteitsdoelstellingen zal ook bijdragen aan de agenda voor groei en werkgelegenheid, de voedsel- en waterzekerheid en de kwaliteit van het leven, en aan de uitvoering van duurzameontwikkelingsdoelstellingen, zowel wereldwijd als binnen de EU.

• (1) 

  http://advances.sciencemag.org/content/1/5/e1400253.full  .
• (2) 

  http://www.sciencemag.org/content/347/6223/1259855.full  .
• (3) 

  http://www.weforum.org/reports/global-risks-report-2015  .
• (4) 

  http://www.eea.europa.eu/publications/eu-2010-biodiversity-baseline  .
• (5) 

  COM(2011) 244 definitief.
• (6) 

  COM(2010) 2020 definitief.
• (7) 

  Besluit nr. 1386/2013/EU.
• (8) 

  http://ec.europa.eu/environment/enveco/economics_policy/pdf/report_sept2011.pdf  .
• (9) 

  http://www.teebweb.org/  .
• (10) 

  http://ec.europa.eu/environment/enveco/biodiversity/pdf/ieep_alterra_report.pdf  .
• (11) 

  http://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/economics/pdf/teeb_report.pdf  .
• (12) 

  SWD(2015) 187.
• (13) 

  COM(2015) 219 definitief.
• (14) 

  http://www.eea.europa.eu/soer  .
• (15) 

  http://www.eea.europa.eu/soer-2015/europe/biodiversity  .
• (16) 

  SEBI 023, EEA, 2015.
• (17) 

  COM(2015) 219 definitief.
• (18) 

  http://www.eea.europa.eu/publications/state-of-nature-in-the-eu  .
• (19) 

  SEC(2011) 1573 definitief.
• (20) 

  http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/guidance_en.htm  .
• (21) 

  http://ec.europa.eu/environment/nature/legislation/fitness_check/index_en.htm  .
• (22) 

  EMA technisch verslag 6/2015.
• (23) 

  Verslag van het GCO 2015, Mapping and Assessment of Ecosystems and their Services (ecosystemen en hun diensten in kaart brengen en beoordelen).
• (24) 

  COM(2013) 249 definitief.
• (25) 

  http://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/comm2006/pdf/2020/RPF.pdf  .
• (26) 

  Veel EU-beleid en -wetteksten hebben (directe en indirecte) gevolgen voor de staat van de biodiversiteit in landelijke gebieden. Streefdoel 3A is gericht op de bijdrage van het gemeenschappelijke landbouwbeleid.
• (27) 

  Verslag van het GCO 2015, Mapping and Assessment of Ecosystems and their Services (ecosystemen en hun diensten in kaart brengen en beoordelen).
• (28) 

  Europese rode lijst van wilde bijen (2015).
• (29) 

  Verordening (EG) nr. 1305/2013 van het Europees Parlement en de Raad.
• (30) 

  De 73 plattelandsontwikkelingsprogramma's (van een totaal van 118) die tegen 23.08.2015 waren goedgekeurd, dekken driekwart van de begroting en driekwart van het benutte landbouwareaal.
• (31) 

  De grafiek verwijst naar EU-27 zoals het was voor de toetreding van Kroatië.
• (32) 

  COM(2013) 659 definitief.
• (33) 

  COM(2015) 239 definitief.
• (34) 

  GCO (2015) Monitoring van de uitvoering van het gemeenschappelijk visserijbeleid – WTECV-15-04.
• (35) 

  EMA-rapport nr. 2/2015.
• (36) 

  Verordening (EU) nr. 1143/2014.
• (37) 

  http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/indicators/trends-in-marine-alien-species-mas-2/assessment  .
• (38) 

  http://easin.jrc.ec.europa.eu/  .
• (39) 

  COM(2013) 267.
• (40) 

  COM(2013) 260.
• (41) 

  CBD Global Biodiversity Outlook 4.
• (42) 

  http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/indicators/ecological-footprint-of-european-countries/ecological-footprint-of-european-countries-2  .
• (43) 

  COM(2014) 64 definitief.
• (44) 

  SEC(2015) 240.

Van deze pagina bestaat een uitgebreide versie met de juridische context.