Verdeling Europese topfuncties in 2019 - Hoofdinhoud
In 2019 kwamen er veel topfuncties vrij in de Europese Unie i. Na de verkiezingen voor het Europees Parlement i is er een nieuwe Europese Commissie i. Ook zijn nieuwe voorzitters van de Europese Raad i, de Europese Centrale Bank i en de eurogroep i benoemd.
Op 2 juli kwam de Europese Raad tot een besluit en presenteerde het volgende lijstje van namen: de Duitse Ursula von der Leyen i als Commissievoorzitter, de Belg Charles Michel i als voorzitter van de Europese Raad en Christine Lagarde i als president van de ECB.
De nieuwe Commissie-Von der Leyen is op 1 december 2019 aangetreden.
Inhoudsopgave
In het najaar van 2018 ontbrandde de strijd om de topfuncties. De strijd werd deels openlijk, maar vooral achter de coulissen gestreden. Op 30 juni 2019 vond een buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad plaats, nadat op de eerdere top van 20 en 21 juni geen resultaten werden geboekt. Ook bij deze bijeenkomst werden de Europese leiders het niet eens over de verdeling van de topfuncties. Dat het moeilijk is te voorspellen hoe het gaat lopen, bleek uit de onverwachte benoemingen op 2 juli, die voortkwamen uit last minute deals. Na lang onderhandelen tussen regeringsleiders werd de relatief onbekende Duitse minister van Defensie Ursula von der Leyen uiteindelijk naar voren geschoven als Europese Commissievoorzitter.
Er waren twee Nederlandse kanshebbers: namens de sociaaldemocraten was dat Frans Timmermans i. De Groenen/EVA schoven Bas Eickhout i naar voren, die deze positie deelde met Ska Keller i.
De politieke strijd rondom de benoemingen kent weinig regels. De formele procedures voor de benoemingen van de Commissie, de Commissievoorzitter i, de Hoge Vertegenwoordiger i, de vaste voorzitter van de Europese Raad i en de president van de ECB zijn vastgelegd in de Europese verdragen.
Er is de lidstaten van de EU veel aan gelegen om een mooie post binnen te slepen. Daarvoor wordt lang en hard gelobbyd. Om de juiste post te krijgen moet een kandidaat uit een land te komen dat de juiste mate van invloed heeft, uit de juiste regio komen en de juiste politieke kleur hebben. Bovendien kan het helpen om uit een land te komen dat nog nooit een belangrijke post heeft bezet én speelt ook de 'gunfactor' een rol. Dat geldt voor alle topfuncties binnen de Europese Unie.
Dat komt bovenop de persoonlijke kwaliteiten die de kandidaat in kwestie moet bezitten; een mix van bestuurlijke en politieke ervaring maar bijvoorbeeld ook het kunnen spreken van de juiste talen.
Tot slot speelt er nog een criterium dat in het verleden vaak met de mond is beleden, maar uiteindelijk nooit volledig is gehonoreerd: er moet een balans komen tussen mannen en vrouwen. De roep om eindelijk ook bij de Europese instellingen (meer) vrouwen te benoemen is sterker dan ooit.
De Europese Commissie is het dagelijkse bestuur van de EU en stelt al het nieuwe beleid op. De positie van de Commissie staat onder druk door de groeiende rol van de Europese Raad waar de regeringsleiders de kaders uiteenzetten, maar het voorzitterschap van de Commissie blijft de hoofdprijs. Een andere mooie post binnen de Commissie is ook zeer gewild.
De Duitse Ursula von der Leyen i is voorzitter van de Europese Commissie geworden.
Spitzenkandidaten
De voorzitter wordt benoemd door de lidstaten, maar die benoeming wordt goedgekeurd door het Europees Parlement. Het EP slaagde er in 2014 in om de benoeming van de Commissievoorzitter te verbinden aan de verkiezingen voor het EP, middels het idee van 'Spitzenkandidaten'. Dat komt erop neer dat de politieke groepen iemand aanwijzen als een soort van lijsttrekker, en dat de lijsttrekker van de grootste partij bijna zeker Commissievoorzitter wordt. Een deel van het EP zei dat het, net als in 2014, geen andere kandidaat dan de winnende Spitzenkandidat zou accepteren. Deze kandidaat moet echter genoeg steun vinden in het Europees Parlement om Commissievoorzitter te worden. Deze keer lukte geen enkele Spitzenkandidat dit.
Uiteindelijk droeg de Europese Raad geen Spitzenkandidat voor, maar Ursula von der Leyen, zonder dat die op een lijst voor het Europees Parlement had gestaan.
Op 16 juli stemde een kleine meerderheid i van het het Europees Parlement (383 leden) in met de benoeming van Von der Leyen als voorzitter van de Europese Commissie.
De Europese regeringsleiders drukken meer en meer hun stempel op de EU. Zij bepalen in toenemende mate de kaders van het EU-beleid. En dus is de vaste voorzitter van de Europese Raad - op papier slechts een soort secretaris en voorzitter van vergaderingen - een steeds belangrijker positie.
Ervaring als premier lijkt een vereiste, en premier Mark Rutte i is één van de langstzittende regeringsleiders in Europa. Zijn naam zoemde een lange tijd rond in de Brusselse wandelgangen. Rutte heeft steeds gezegd 'zich volledig op Nederland te richten'. Toch zagen insiders in zijn steeds actievere rol op het Europese toneel de mogelijke opmaat naar het voorzitterschap van de Europese Raad, of misschien zelfs als voorzitter van de Europese Commissie. Uiteindelijk bleek te kloppen wat Rutte heeft gezegd, en zal hij geen Europese topfunctie vervullen.
De Europese Raad kiest om de 2,5 jaar met gekwalificeerde meerderheid een voorzitter, die dan ook nog voor een tweede termijn herkozen kan worden. Deze voorzitter mag niet tegelijkertijd een nationale functie bekleden. De Europese Raad heeft voor de periode 2019-2024 de Belg Charles Michel i (tot dan toe premier van zijn land) benoemd als voorzitter.
Na het uitbreken van de financiële crisis in 2008 bleek des te meer dat de Europese Centrale Bank een belangrijke plaats inneemt in het Europese bestel. Op sommige momenten wogen woorden en acties van ECB-president Draghi i zwaarder dan de maatregelen van de Commissie of de lidstaten. De positie van president van de ECB was al gewild, maar het is nu des te meer duidelijk waarom. De grote strijd ging bij deze benoeming vooral tussen de begrotingshaviken die een streng en restrictief beleid voorstaan en gruwen van begrotingstekorten of centralisering van overheidsschulden, en kandidaten en landen die daar voor open staan. De Europese regeringsleiders hebben na lang beraad de Franse Christine Lagarde i voorgedragen als president van de ECB. Op 17 september ging het EP met haar kandidatuur akkoord. De Europese regeringsleiders stemden op 18 oktober 2019 ook in met haar benoeming.
De koehandel tussen functies gaat om veel meer dan alleen de bovenstaande functies. Zo kan een groep landen of politieke familie 'gecompenseerd' worden door het verkrijgen van een belangrijke post binnen de Commissie. Bovenaan de lijst 'posten van tweede rang' staat die van Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands- en Veiligheidsbeleid, die gezien de toenemende samenwerking op defensiegebied mogelijk zelfs weer echt als een toppositie meetelt. Ook de posten mededinging, regionaal beleid, landbouw en coördinator van de nationale economieën hebben veel aanzien.
Het voorzitterschap van andere instellingen zoals het Comité van de Regio's i en het Europees Economisch en Sociaal Comité i zijn aardig, maar lang niet zo prestigieus. Een nieuwe functie in dit spel is die van hoofdaanklager van het Europees Openbaar Ministerie i. Op 19 september 2019 werd bekend dat de Roemeense corruptiebestrijder Laura Kövesi deze functie gaat bekleden. Het is nog lang niet duidelijk wat het belang van deze functie zal zijn.