Europese Raad 20-21 oktober 2022 - Hoofdinhoud
Op donderdag 20 en vrijdag 21 oktober 2022 kwamen de 27 regeringsleiders en staatshoofden van de Europese Unie bijeen in Brussel voor een bijeenkomst van de Europese Raad i. De voorzitter van de Europese Commissie i en de Hoge Vertegenwoordiger voor buitenlands beleid en veiligheid i woonden de bijeenkomst ook bij. Mark Rutte vertegenwoordigde Nederland op de Europese Raad.
De Europese Raad stond in het teken staan van de oorlog in Oekraïne en de gevolgen van die oorlog voor de Europese energiemarkt en het economisch en monetair beleid. In dat licht kwamen ook de externe betrekkingen van de EU aan bod, waarbij in het bijzonder werd gesproken over de relatie met China.
Inhoudsopgave
Eind september verklaarde de Russische president Vladimir Poetin i vier bezette Oekraïense provincies tot Russisch gebied na het houden van schijnreferenda. De leiders van de 27 EU-landen gaven al voor de Raad aan dat ze een Russische annexatie van Oekraïens bezet gebied nooit zullen erkennen en zij bevestigden dit in Brussel. De EU-leiders noemden de annexatie illegaal en een doelbewuste schending van het VN-handvest, waarbij de internationale rechtsorde genegeerd werd. De EU had al sancties opgelegd aan de organisatoren van de schijnreferenda en de Raad riep derde landen op zich hierbij aan te sluiten.
De Europese Raad veroordeelde de Russische aanvallen op burgerdoelen en civiele infrastructuur in Oekraïne. Daarnaast verzochten de EU-leiders de Europese Commissie i om na te gaan welke mogelijkheden er zijn om Rusland via het Internationaal Strafhof i verantwoordelijk te houden voor oorlogsmisdrijven in Oekraïne. Aansluitend veroordeelden de regeringsleiders Belarus i voor het steunen van de Russische aanvalsoorlog op zijn grondgebied en Iran voor het leveren van militaire steun aan Rusland.
De regeringsleiders bespraken verder hoe ze Oekraïne kunnen steunen, zowel economisch als met nieuwe wapenleveringen. Met het oog op de aankomende winter sprak de Raad zich uit voor blijvende ondersteuning op politiek, humanitair, militair en financieel gebied. De Raad verzocht de Commissie om met structurele oplossingen te komen voor het verstrekken van bijstand aan Oekraïne. Zo moet Oekraïne een betere toegang tot de interne markt krijgen.
Tenslotte spraken de regeringsleiders over de wederopbouw van Oekraïne na de oorlog. De EU is vastbesloten de wederopbouw te ondersteunen en deze te koppelen aan hervormingen in Oekraïne, die het toetredingsproces tot de Europese Unie makkelijker moeten maken. Daarbij verzocht de Raad de Commissie om bevroren Russische financiële tegoeden aan te wenden voor de ondersteuning van de wederopbouw van Oekraïne.
Door de Russische invasie in Oekraïne wil de EU versneld af van Russisch gas. De lekken die werden aangetroffen in twee gaspijpleidingen, vermoedelijk door sabotageacties, leidden tot nog grotere spanningen tussen de EU en Rusland. De ministers van Energie van de 27 lidstaten werden het eind september eens over een pakket aan maatregelen om de stijgende energieprijzen onder controle te houden, zoals een winstbelasting voor energiebedrijven en verplichte energiebesparingen. Het plan om een prijsplafond voor gas in te stellen stuit op verdeeldheid bij de lidstaten en was dus een kwestie waarover de regeringsleiders zich bogen.
De lidstaten werden het wel eens over een plan om gezamenlijk gas in te kopen. Dit zal gebeuren op vrijwillige basis. Von der Leyen was blij met de steun van de regeringsleiders, die strategische richtlijnen meegaven aan de Europese Commissie betreffende het energiepakket, investeringen en de gezamenlijke inkoop van gas.
Commissievoorzitter Von der Leyen i had al bevestigd op zoek te gaan naar aanvullende fondsen om lidstaten te helpen bij het energievraagstuk. Naar verluidt zou dit Commissieplan gaan over het aangaan van nieuwe Europese gezamenlijke leningen. Onder een aantal lidstaten, waaronder Nederland en Duitsland, was er weinig draagvlak voor het verstrekken van 'gratis subsidies'. Wel zou er steun zijn voor gunstige leningen van Brussel aan de nationale regeringen.
De EU-leiders wisten op de top in Brussel geen concrete afspraken te maken over een maximumprijs voor gas. Enkele lidstaten, waaronder Nederland en Duitsland, zijn terughoudend met de invoer van een prijsplafond, omdat dit de leveringszekerheid van gas in gevaar zou kunnen brengen. De regeringsleiders besloten om op een later moment verder te discussiëren over de hierboven genoemde voorstellen van de Europese Commissie.
Ten slotte riep de Europese Raad, na aanleiding van de sabotage van de Nord Stream-pijpleidingen, de lidstaten op om dringend maatregelen te nemen om kritieke infrastructuur beter te beschermen.
De EU-leiders spraken ook over de verslechterende economische situatie in de EU. De oorlog in Oekraïne en de stijgende energieprijzen brengen inflatierecords en een verzwakking van de economie met zich mee.
Na de vorige Europese top in Praag kreeg Duitsland kritiek van onder meer Polen, Italië en Frankrijk voor zijn grootschalige eigen steunprogramma. Hiermee zou het land de interne markt verstoren. Eurocommissarissen Gentiloni i (economie) en Breton i (interne markt) pleitten voor een gezamenlijk programma.
De Europese Raad kwam overeen dat inspanningen moeten worden versneld en opgevoerd om de interne markt te handhaven, de voorzieningszekerheid te waarborgen en de energieprijzen voor huishoudens en bedrijven te verlagen. Daarom riep de Raad de Europese Commissie op om dringend met concrete plannen voor aanvullende maatregelen te komen.
De Europese Raad hield een strategische bespreking over de betrekkingen van de Europese Unie met China en de politieke situatie in Iran. Daarnaast spraken de regeringsleiders over de klimaattop in Egypte (COP27) en biodiversiteitstop in Montreal (COP15).
De regeringsleiders waren het met elkaar eens dat de relatie van China met Rusland zorgwekkend is en dat de EU niet te afhankelijk van China mag zijn op het gebied van grondstoffen, economie en technologie. Desalniettemin namen enkele lidstaten verschillende posities in ten opzichte van China. Zo waren er zorgen over de economische betrekkingen tussen Duitsland en China, die deden denken aan de Duitse afhankelijkheid van Russisch gas. De EU-leiders gaven de Europese Commissie opdracht om de nieuwe verstandhouding met China uit te werken.
De Raad besprak ook de voorbereidingen voor de EU-ASEAN-top van december. Vanwege de hierboven genoemde nieuwe Europese houding ten opzichte van China is het voor de Europese Unie belangrijk om haar strategische belangen in Zuidoost-Azië, de geopolitieke achtertuin van China, gezamenlijk te behartigen. De Raad besprak de voorbereidingen voor de EU-ASEAN-top van december. De ASEAN is een politiek-economische organisatie van landen in Zuidoost-Azië. Op de top zullen de banden tussen de EU en ASEAN verder verdiept worden, waarbij ook aandacht wordt gegeven aan het belang van het handhaven van internationaal recht.
De regeringsleiders bespraken ook de demonstraties in Iran en veroordeelden het gebruik van geweld van de Iraanse autoriteiten tegen vreedzame demonstranten. De Raad dringt er bij Iran aan om grondrechten van burgers in acht te nemen. De Europese Commissie nam al eerder maatregelen tegen de plegers van de mensenrechtenschendingen door middel van sancties.
In het kader van de internationale klimaatconferenties i COP27 en COP15 benadrukten de EU-leiders dat de mondiale respons op de klimaatnoodtoestand en de biodiversiteitscrisis moet worden opgeschroefd. Door middel van een mondiaal biodiversiteitskader moet biodiversiteitsverlies worden gestopt en teruggedraaid.