Memorie van toelichting - Wijziging van de begrotingsstaat van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (XVII) voor het jaar 2023 (wijziging samenhangende met de Najaarsnota) - Hoofdinhoud

Deze memorie van toelichting i is onder nr. 2 toegevoegd aan wetsvoorstel 36470 XVII - Wijziging begroting Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking 2023 (Najaarsnota).

Officiële titel	Wijziging van de begrotingsstaat van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (XVII) voor het jaar 2023 (wijziging samenhangende met de Najaarsnota); Memorie van toelichting; Memorie van toelichting
Document­datum	24-11-2023
Publicatie­datum	24-11-2023
Nummer	KST36470XVII2
Kenmerk	36470 XVII, nr. 2
Externe link	origineel bericht
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2023-2024

INHOUDSOPGAVE

• A. 

  ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET WETSVOORSTEL    3

• B. 

  BEGROTINGSTOELICHTING    4

1    Leeswijzer    4

2    Beleid    5

2.1    Overzicht belangrijke uitgaven- en ontvangstenmutaties    5

3    Beleidsartikelen    7

Artikel 1: Duurzame economische ontwikkeling, handel en investeringen    7

Artikel 2: Duurzame ontwikkeling, voedselzekerheid, water en klimaat    11

Artikel 3: Sociale vooruitgang    14

Artikel 4: Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling    16

Artikel 5: Multilaterale samenwerking en overige inzet    18

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET WETSVOORSTEL

Wetsartikelen 1 tot en met 3

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij wet vastgesteld en derhalve ook gewijzigd. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om voor het jaar 2023 wijzigingen aan te brengen in de departementale begrotingsstaat van het Ministerie voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.

De in de begrotingsstaten opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking,

Liesje Schreinemacher

B. BEGROTINGSTOELICHTING

1 Leeswijzer

De voorliggende Tweede suppletoire begroting bevat de voorgestelde wijzigingen ten opzichte van de Suppletoire begroting Prinsjesdag 2023 van hoofdstuk XVII van de begroting van het Rijk. Het is nodig een voorbehoud te maken met betrekking tot de beginstanden. Deze zijn afhankelijk van goedkeuring van de Eerste Suppletoire Begroting en de Suppletoire Begroting Prinsjesdag door de Eerste Kamer, die beide nog in beraad heeft.

In hoofdstuk 2 is een overzicht opgenomen met de belangrijkste mutaties op de begroting voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking met een toelichting op de substantiële verschillen.

Hoofdstuk 3 bevat per beleidsartikel een tabel budgettaire gevolgen van beleid. Na de tabel 'budgettaire gevolgen van beleid' wordt een toelichting op de mutaties gegeven. Hierbij worden per artikel de mutaties die groter of gel ijk zijn aan de ondergrenzen in onderstaande staffel (tabel 1) conform de Rijksbegrotingsvoorschriften toegelicht. De wijzigingen van de verplichtingen worden alleen toegelicht wanneer ze groter zijn dan 10% ten opzichte van de vorige stand op artikelniveau.

In deze wijziging van de begrotingsstaat wordt ook de verdeling van de middelen uit het amendement Grinwis c.s. (Kamerstuk 36435-XVII-15) opgenomen zoals ook toegelicht in de Kamerbrief van 31 oktober jl.¹

In 2023 worden geen extra maatregelen genomen als gevolg van de impact van het coronavirus (COVID 19). Voor het uitgebreide overzicht wordt verwezen naar de pagina Overheidsfinanciën in coronatijd op Rijksfi-nancien.nl.

2 Beleid

2.1 Overzicht belangrijke uitgaven- en ontvangstenmutaties

In dit wetsvoorstel is een aantal begrotingswijzigingen opgenomen die per saldo leiden tot een verhoging van de geraamde uitgaven op de begroting voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (XVII) met EUR 45,4 miljoen en een verhoging van de geraamde ontvangsten met EUR 26,5 miljoen.

De belangrijkste uitgavenmutaties bij de Tweede suppletoire begroting worden in onderstaande tabel weergegeven en toegelicht. De uitgebreide toelichtingen zijn per beleidsartikel opgenomen in hoofdstuk 3

Toelichting

• 1. 

  Het budget binnen artikel 1.2 stijgt o.a. door hogere uitgaven aan het Programma Internationaal Ondernemen, aan het Dutch Trade and Investment Fund (DTIF) garanties en aan de DTIF-subsidies.

• 2. 

  Aan het subartikelonderdeel 2.3 voor Klimaat wordt EUR 5 miljoen toegevoegd ten behoeve van een structurele oplossing voor de Al Safer-tanker voor de kust van Jemen (via het United Nations Development Programme). Daarnaast wordt als gevolg van het amendement Grinwis c.s. (Kamerstuk 36435-XVII-15) EUR 20 miljoen naar dit artikelonderdeel overgeheveld waarvan EUR 10 miljoen als bijdrage aan het Access to Energy Fund en EUR 10 miljoen als bijdrage aan het Africa Adaptation Acceleration Program.

• 3. 

  Het artikelonderdeel Mondiale gezondheid en seksuele en reproductieve gezondheid en rechten is verhoogd met EUR 7,2 miljoen. Dit betreft een overheveling van EUR 5 miljoen van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ten behoeve van een bijdrage van aan het Financial Intermediary Fund voor Pandamic Prevention, Preparedness and Response. De overige EUR 2,2 miljoen is een technische overheveling van artikel 2.2.

• 4. 

  Het artikelonderdeel Humanitaire Hulp (artikel 4.1) is verhoogd met EUR 42 miljoen, waarvan EUR 30 miljoen vanwege amendement Grinwis c.s. (Kamerstuk 36435-XVII-15). De besteding betreft

EUR 25 miljoen ten behoeve van humanitaire hulpverlening voor de crisis in Gaza, EUR 2 miljoen voor noodhulp na de aardbeving in Marokko en EUR 15 miljoen ten behoeve van humanitaire noden elders in de wereld.

• 5. 

  Het budget voor Opvang in de Regio (artikel 4.2) is verhoogd met EUR 20 miljoen. Dit betreft de verwerking van het amendement Grinwis c.s. (Kamerstuk 36435-XVII-15) ten behoeve van UNICEF en UNHCR.

• 6. 

  De uitgaven aan Multilaterale Samenwerking (artikel 5.1) stijgen voornamelijk door de steun aan Oekraïne in het kader van het derde steunpakket. Dit bestaat uit EUR 7 miljoen voor technische assistentie van het IMF en EUR 20 miljoen voor een funded guarantee aan de European Bank for Reconstruction and Development (EBRD).

7 De uitgaven op artikel 5.2 nemen per saldo af. Dit komt voornamel ijk doordat de reservering voor de verdragsmiddelen Suriname voor 2023 naar beneden is bijgesteld en is overgeheveld naar een aparte budgetregel.

• 8. 

  Het budget op verdeelartikel 5.4 neemt af in verband met de overheveling van de middelen voortkomend uit het amendement Grinwis c.s. (Kamerstuk 36435-XVII-15) naar de artikelen voor Klimaat, Humanitaire Hulp en Opvang in de Regio.

Toelichting

• 1. 

  Ter dekking van het DTIF-instrument wordt een onttrekking gedaan uit de FOM begrotingsreserve. Deze onttrekking wordt gedaan om aan de toegenomen vraag naar werkkapitaal en financieringen via DTIF te kunnen voldoen.

• 2. 

  De ontvangsten op het subartikel 5.22 nemen toe. Dit komt voornamelijk vanwege verwachte koersverschillen. Buitenlandse Zaken werkt met een vooraf vastgestelde wisselkoers ten opzichte van buitenlandse valuta (de corporate rate). Omdat bij betalingen in buitenlandse valuta gedurende het jaar een verschil ontstaat als gevolg van de werkel ijk geldende koers, ontstaat er een saldo.

3 Beleidsartikelen

Artikel 1: Duurzame economische ontwikkeling, handel en investeringen Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 4 Budgettaire gevolgen van beleidsartikel 1 Duurzame economische ontwikkeling, handel en investeringen (Tweede suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000)

Verplichtingen

532 105    270 137    802 242

Uitgaven:

96 181    21 105    117 286

1.2 Versterkte Nederlandse Handels- en Investeringspositie

473 737    - 288    473 449

1.3 Versterkte private sector en arbeidsmarkt in ontwikkelingslanden

Nog te verdelen

Toelichting

Verplichtingen

Het verplichtingenbudget op artikel 1 wordt in 2023 verhoogd. Dit wordt onder andere veroorzaakt door het vastleggen van meerjarige programma's voor VN-instellingen, zoals International Labour Organization (ILO).

Daarnaast worden er verhoogde verplichtingen aangegaan voor het Dutch Good Growth Fund (DGGF), FMO MASSIF, en voor het Market Creation Platform.

Tevens worden in 2023 door de posten meerjarige verplichtingen aangegaan voor de uitvoering van decentrale programma's.

Uitgaven

Artikelonderdeel 1.1

Het budget voor artikel 1.1 wordt met EUR 4,1 miljoen verlaagd. Tegenvallende uitgaven op het gebied van de MVO-programma's maken een overheveling mogelijk naar artikel 1.2.

Artikelonderdeel 1.2

Het budget binnen artikel 1.2 stijgt met EUR 21,1 miljoen. Deze stijging is o.a. toe te schrijven aan hogere uitgaven voor het Programma Internationaal Ondernemen, voor het Dutch Trade and Investment Fund (DTIF) garanties en voor de DTIF subsidies. De dekking wordt onder andere gevonden overhevelingen vanuit artikel 1.1 en vanuit hogere ontvangsten.

Artikelonderdeel 1.3

In de Tweede suppletoire begroting 2023 zijn de budgetten door positieve cMEV-bijstelling herverdeeld binnen dit artikelonderdeel. Voor de bijdrage aan ILO, het non-ODA gedeelte hiervan, wordt EUR 288.000 overgeboekt naar Directie Multilaterale Instellingen en Mensenrechten voor het ITLOS tribunaal.

Ontvangsten

Ter dekking van het DTIF-instrument zal een onttrekking worden gedaan uit de FOM begrotingsreserve van EUR 16,2 miljoen. Deze onttrekking wordt gedaan om aan de toegenomen vraag naar werkkapitaal en financieringen via DTIF te kunnen voldoen en is daarvoor ook bedoeld. De ontvangsten op artikel 1.10 Ontvangsten Handel en Investeringen (DIO) worden daarom EUR 16,2 miljoen hoger geraamd.

Artikel 2: Duurzame ontwikkeling, voedselzekerheid, water en klimaat

Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 5 Budgettaire gevolgen van beleidsartikel 2 Duurzame ontwikkeling, voedselzekerheid, water en klimaat (Tweede suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000)

Verplichtingen

1 244 608    5 635    1 250 243

Uitgaven:

2.2 Water

199 235    - 1 228    198 007

Opdrachten

279 219    25 188    304 407

Subsidies (regelingen)

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties

2.3 Klimaat

Toelichting

Verplichtingen

Er is minder verplichtingenbudget nodig op artikel 2 dan eerder verwacht, met name op de decentrale budgetten voor het thema Water. Dit komt bijvoorbeeld doordat in Mali de committering voor het Programme de Dévéloppement Integré et Durable du Sourou (PDIDS) pas in 2024 wordt aangegaan.

Uitgaven

Artikelonderdeel 2.2

Er wordt EUR 2,2 miljoen overgeheveld naar 3.1 Mondiale gezondheid en SRGR voor een bijdrage aan het Global Analysis and Assessment of Sanitation and Drinking-Water programma van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO/GLAAS). Daarnaast wordt vanuit artikel 4.1 Humanitaire Hulp EUR 1,0 miljoen bijgedragen in verband met de noodhulpcomponent van het Dutch Disaster Risk Reduction/Dutch Surge Support programma.

Artikelonderdeel 2.3

Er wordt EUR 5,0 miljoen toegevoegd aan het subartikelonderdeel voor Klimaat voor een structurele oplossing voor de Al Safer-tanker voor de kust van Jemen (via het United Nations Development Programme). De tanker is leeggepompt en nu moet de vervangende opslag operationeel gemaakt worden.

Daarnaast wordt als gevolg van het amendement Grinwis c.s. (Kamerstuk 36435-XVII-15) EUR 20 miljoen naar dit artikelonderdeel overgeheveld. Hiervan wordt EUR 10 miljoen ingezet als bijdrage aan het Access to Energy Fund van het FMO en EUR 10 miljoen als vervroegde bijdrage aan het Africa Adaptation Acceleration Program. Hiermee laat Nederland haar commitment zien op zowel het terrein van het tegengaan van klimaatverandering als het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering.

Artikel 3: Sociale vooruitgang

Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 6 Budgettaire gevolgen van beleidsartikel 3 Sociale vooruitgang (Tweede suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000)

Verplichtingen

563 268    36 333    599 601

Uitgaven:

507 965    7 246    515 211

3.1 Mondiale gezondheid en seksuele en reproductieve gezondheid en rechten

Subsidies (regelingen)

Vrouwenrechten    33 067    3 097    36 164

Opdrachten

Vrouwenrechten    0    267    267

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties

Subsidies (regelingen)

Onderzoeksprogramma's    1 500    0    1 500

Toelichting

Verplichtingen

Er is meer verplichtingenbudget nodig op artikel 3 dan eerder verwacht. Dit komt met name door het vastleggen van de algemene vrijwillige bijdrage van EUR 105 miljoen voor het UNFPA. Daarnaast zijn er neerwaartse bijstellingen vanwege de ombuigingen waardoor committeringen voor één jaar worden aangegaan in plaats van voor meerdere jaren. Per saldo neem het verplichtingenbudget op artikel 3 toe.

Uitgaven

Artikelonderdeel 3.1

Er vindt een overheveling plaats van EUR 5 miljoen van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ten behoeve van een totale bijdrage van EUR 10 miljoen aan het Financial Intermediary Fund voor Pandamic Prevention, Preparedness and Response. De resterende EUR 5 miljoen komt uit kasruimte binnen artikel 3.1.

Er wordt EUR 2,2 miljoen overgeheveld van Artikel 2.2 Water voor een bijdrage aan het Global Analysis and Assessment of Sanitation and Drinking-Water programma van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO/GLAAS).

In de Tweede suppletoire begroting 2023 zijn de budgetten door positieve cMEV-bijstelling herverdeeld binnen dit artikelonderdeel.

Artikel 4: Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling

Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 7 Budgettaire gevolgen van beleidsartikel 4 Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling (Tweede suppletoire begroting) (bedragen x € 1.000)

Verplichtingen

1 753 849    237 601    1 991 450

Uitgaven:

Toelichting

Verplichtingen

Er is meer verplichtingenbudget nodig op artikel 4 dan eerder verwacht. Dit komt met name door het aangaan van verplichtingen voor Country Based Pooled Funds voor Democratische Republiek Congo, Zuid Soedan, Soedan, Somalië en Jemen. Daarnaast zijn er meerjarige verhogingen van bijdragen aan de Dutch Relief Alliance (DRA) en het Nederlandse Rode Kruis. Verder is EUR 62,0 miljoen van de ophoging gerelateerd aan het totaal van mutaties zoals onder de uitgaven toegelicht.

Uitgaven

Artikelonderdeel 4.1

Het artikelonderdeel is verhoogd met EUR 42,0 miljoen. De besteding betreft EUR 25,0 miljoen ten behoeve van humanitaire hulpverlening voor de crisis in Gaza, EUR 2,0 miljoen voor noodhulp na de aardbeving en Marokko en EUR 15,0 miljoen ten behoeve van humanitaire noden elders in de wereld.

De ophoging bestaat uit overhevelingen vanuit artikel 5.4 waarbij er EUR 10,0 miljoen is toegevoegd ten behoeve van de inzet van UNRWA en ICRC in Gaza zoals aangegeven in de Kamerbrief Update humanitaire hulp Palestijnse Gebieden van 17 oktober jl. Verder wordt EUR 30,0 miljoen, afkomstig uit het amendement Grinwis c.s. (Kamerstuk 36435-XVII-15), ingezet via een verhoging van de bijdrage aan het Wereldvoedselprogramma en verhoging van de subsidies voor Noodhulpprogramma's ten behoeve van het Nederlandse Rode Kruis en de Dutch Relief Alliance (DRA). Van deze bijdragen wordt EUR 15,0 miljoen besteed ten behoeve van de crisis in Gaza en de overige EUR 15,0 miljoen kunnen deze organisaties wereldwijd inzetten, daar waar de noden het hoogst zijn. Tot slot is EUR 2,0 miljoen afkomstig uit artikel 5.4 ten behoeve van noodhulp na de aardbeving in Marokko. Voor noodhulp na deze aardbeving is de subsidie aan het Nederlandse Rode Kruis verhoogd met EUR 5,0 miljoen, door naast de overheveling vanuit art 5.4 vanuit het instrument Noodhulp EUR 3,0 miljoen over te hevelen.

Verder wordt EUR 1,0 miljoen overgeheveld naar artikel 2.2 Water in verband met de noodhulpcomponent van het Dutch Disaster Risk Reduction/Dutch Surge Support programma. Ter compensatie wordt EUR 1,0 miljoen overgeheveld vanuit het budget van nog te verdelen middelen op artikel 4.3 Veiligheid en Rechtstaatontwikkeling, zodat het totaalbudget voor humanitaire hulp hierdoor niet wijzigt.

Artikelonderdeel 4.2

Het artikelonderdeel is verhoogd met EUR 20,0 miljoen. Dit betreft de verwerking van het amendement Grinwis c.s. (Kamerstuk 36435-XVII-15), waarbij EUR 20,0 miljoen wordt overgeheveld vanuit artikel 5.4 naar bijdragen opvang in de regio ten behoeve van UNICEF (EUR 8 miljoen) en UNHCR (EUR 12 miljoen) voor ondersteuning van vluchtelingen en gastgemeenschappen in o.a. Pakistan, de Hoorn van Afrika en de MENA regio, met name door middel van onderwijs voor kinderen.

Artikelonderdeel 4.3

In de Tweede suppletoire begroting 2023 zijn de budgetten door positieve cMEV-bijstelling herverdeeld binnen dit artikelonderdeel.

Artikel 5: Multilaterale samenwerking en overige inzet

Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 8 Budgettaire gevolgen van beleidsartikel 5 Multilaterale samenwerking en overige inzet (Tweede

Verplichtingen

842 132    - 128 191    713 941

Uitgaven:

Ontvangsten

103 216    - 15 963    87 253

5.2 Overig armoedebeleid

5.4 Nog te verdelen i.v.m. wijzigingen BNI en/of toerekeningen

11 070    - 72 696    - 61 626

45 088

10 350

55 438

Toelichting

Verplichtingen

De verplichtingen op artikel 5 nemen af. Dit komt doordat een aantal verplichtingen pas in 2024 wordt aangegaan, waardoor deze in 2023 vrijvallen. Het gaat dan om bijvoorbeeld de kapitaalaanvulling van de IBD. Daarnaast is op het gebied van schuldverlichting rekening gehouden met een hogere verplichtingenstand dan nodig bleek, daarom wordt dit ook naar beneden bijgesteld.

Uitgaven

Artikelonderdeel 5.1

De uitgaven voor dit subartikel nemen toe. Dit komt voornamelijk door de steun aan Oekraïne ter hoogte van EUR 27 miljoen in het kader van het derde steunpakket. Dit bestaat uit EUR 7 miljoen voor technische assistentie van het IMF en EUR 20 miljoen voor een funded guarantee aan de European Bank for Reconstruction and Development (EBRD) voor gasaankopen.

Daarnaast vindt een aantal overboekingen plaats tussen budgetten binnen het subartikel.

Artikelonderdeel 5.2

De uitgaven op dit subartikel nemen per saldo af. Dit komt voornamel ijk doordat de reservering voor de verdragsmiddelen Suriname voor 2023 naar beneden is bijgesteld en is overgeheveld naar een aparte budgetregel. De rest van de middelen wordt in de Eerste suppletoire begroting van 2024 in het juiste kasritme geplaatst, omdat niet alle middelen in 2023 uitgegeven konden worden. Het budget dat in 2023 vrijvalt, vloeit naar het verdeelartikel 5.4.

Artikelonderdeel 5.4

Om de inzichtelijkheid van de BHOS-begroting verder te verbeteren is er met ingang van begrotingsjaar 2017 artikelonderdeel 5.4 gecreëerd.

Op dit artikelonderdeel wordt ook overprogrammering geregistreerd. Overprogrammering houdt in dat er meer programma's of bijdragen worden gepland dan waarvoor budget beschikbaar is, in de verwachting dat over het algemeen de uitvoering van programma's en/of betalingen vertraging oploopt. De uitvoering van het beleid leert dat bijvoorbeeld (geo)politieke ontwikkelingen en uitvoeringsmogelijkheden in landen waarin programma's worden uitgevoerd gedurende het jaar kunnen leiden tot vertragingen in de uitputting van de ODA-middelen. Indien er sprake is van overprogrammering is dat zichtbaar als een negatieve stand op het verdeelartikel. Over de verdere werking van dit artikel verwijs ik u naar de Kamerbrief als reactie op Motie van der Graaf c.s. (Kamerstuk II, 36200 XVII nr. 32) over fluctuaties van het ODA-budget.

De beginstand van het verdeelartikel is inclusief het aangenomen amendement Grinwis c.s. (Kamerstuk 36435-XVII-15), welke is aangenomen op de suppletoire begroting Prinsjesdag.

Om de informatievoorziening aangaande de mutaties op het verdeelartikel te verbeteren wordt onderstaande tabel opgenomen in de suppletoire begrotingen van BHOS.

Tabel 9 Mutaties verdeelartikel 5.4 (bedragen x EUR 1.000)

Beginstand (A)

Verdeling amendement Grinwis c.s. Humanitaire hulp Palestijnse gebieden Eerstejaarsopvang asielzoekers Desaldering ontvangsten ODA-meevallers Overig

Totaal mutaties (B)

Eindstand (A+B)

• - 

  70.000

• - 

  10.000

• - 

  10.700

10.000

8.758

• - 

  754

11.070

• - 

  72.696

• - 

  61.626

Ontvangsten

De ontvangsten op het subartikel nemen toe. Dit komt voornamel ijk vanwege geraamde koersverschillen. Buitenlandse Zaken werkt met een vooraf vastgestelde wisselkoers ten opzichte van buitenlandse valuta (de corporate rate). Deze koers wordt samen met de presentatie van de begroting vastgesteld. Omdat bij betalingen in buitenlandse valuta gedurende het jaar echter een verschil ontstaat als gevolg van de werkel ijk geldende koers, ontstaat er een saldo. Dit saldo wordt verantwoord op het artikel 5 maar geldt voor de gehele BHOS-begroting.

Tweede Kamer, vergaderjaar 2023-2024, 36 470 XVII, nr. 2 21

¹

Kamerbrief Invulling nader gewijzigd amendement van het lid Grinwis c.s. t.v.v. nr. 13 over het toevoegen van € 70 miljoen via verdeelartikel 5.4 aan het OS-budget voor 2023 (Kamerstuk 36435-XVN-15)