Mr. Th. (Theo) Heemskerk - Hoofdinhoud

Antirevolutionair die bijna vijfenveertig jaar actief was als politicus. Zoon van de conservatieve staatsman J. Heemskerk Azn. i en afkomstig uit een Amsterdams remonstrants koopmansgezin. Werd later gereformeerd. Kwam in 1888 in de Tweede Kamer en was tevens zeven jaar wethouder van Amsterdam. Weigerde in 1901 minister te worden onder Kuyper i en werd in 1908 tegen diens zin kabinetsleider, hetgeen leidde tot een conflict. Na zijn premierschap staatsraad en in de periode 1918-1925 minister van Justitie die belangrijke wetgeving tot stand bracht. In 1929 verving Colijn i hem nogal onverhoeds als fractievoorzitter. Hij bleef toen wel Kamerlid. Had de naam zaken soms wat te gemakkelijk op te nemen, maar wist zich door zijn intellect en spreekvaardigheid steeds staande te houden in debatten. Zijn luchtige wijze van optreden bezorgde zijn regeerperiode het predikaat 'jolig Christendom'.

Antirevolutionairen, ARP
functie(s) in de periode 1888-1932: lid Tweede Kamer, fractievoorzitter TK, minister, lid Raad van State

• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 1 mei 1888 tot 15 september 1891 (voor het kiesdistrict Ridderkerk)
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 25 april 1893 tot 20 maart 1894 (voor het kiesdistrict Harlingen)
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 19 juni 1894 tot 21 september 1897 (voor het kiesdistrict Sneek)
• - 

  wethouder (van financiën en publieke werken) van Amsterdam, van 15 mei 1901 tot 12 februari 1908
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 17 september 1901 tot 12 februari 1908 (1901-1905 voor het kiesdistrict Amsterdam VII, 1905-1908 voor het kiesdistrict Sliedrecht)
• - 

  voorzitter A.R.-Kamerclub, Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 22 september 1903 tot 12 februari 1908
• - 

  minister van Binnenlandse Zaken, van 12 februari 1908 tot 29 augustus 1913 (benoemd per 11 februari 1908)
• - 

  minister van Koloniën ad interim, van 12 februari 1908 tot 18 mei 1908 (in afwachting van het aantreden van A.W.F. Idenburg)
• - 

  voorzitter van de ministerraad, van 13 februari 1908 tot 29 augustus 1913 (formeel tijdelijk)
• - 

  waarnemend minister van Justitie, van 12 februari 1910 tot 11 mei 1910 (vanwege ziekte van minister Nelissen)
• - 

  minister van Justitie ad interim, van 11 mei 1910 tot 7 juni 1910 (na het aftreden van minister Nelissen)
• - 

  waarnemend minister van Justitie, van 7 januari 1913 tot 18 januari 1913 (vanwege ziekte van minister E. Regout)
• - 

  minister van Justitie ad interim, van 18 januari 1913 tot 29 augustus 1913 (na het overlijden van minister E. Regout)
• - 

  lid Raad van State, van 1 oktober 1913 tot 9 september 1918 (benoemd bij K.B. van 11 september 1913)
• - 

  minister van Justitie, van 9 september 1918 tot 4 augustus 1925
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 25 juli 1922 tot 18 september 1922
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 15 september 1925 tot 12 juni 1932
• - 

  fractievoorzitter ARP Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 16 september 1925 tot 17 september 1929

• - 

  minister van staat, van 27 augustus 1926 tot 12 juni 1932

• - 

  kabinetsformateur, van 16 januari 1908 tot 11 februari 1908

U ziet een selectie van de loopbaan. In de uitgebreide versie is de gehele loopbaan in te zien.

In de uitgebreide versie is een overzicht van partijpolitieke functies opgenomen.

• - 

  lid Nederlandse delegatie IPU (Interparlementaire Unie)
• - 

  lid internationale commissie voor juridische vraagstukken, IPU, omstreeks 1932

• - 

  voorzitter begrotingscommissie voor de hoofdstukken I, II etc. en de Wet op de Middelen 1931 (Tweede Kamer der Staten-Generaal)
• - 

  voorzitter begrotingscommissie voor hoofdstuk III (Buitenlandse Zaken) 1932 (Tweede Kamer der Staten-Generaal)

U ziet een selectie van de nevenfuncties. In de uitgebreide versie is een overzicht van nevenfuncties in te zien.

In de uitgebreide versie is een overzicht van de opleiding(en) opgenomen.

• - 

  Sprak in de Tweede Kamer over uiteenlopende onderwerpen op het gebied van financiën, justitie, het krankzinnigenwezen, arbeid, Suriname, het kiesrecht en het binnenlands bestuur
• - 

  Stemde in 1896 tegen het kiesrechtvoorstel van Van Houten

In de uitgebreide versie is een overzicht van opvallend stemgedrag opgenomen.

• - 

  Diende in 1920 een wetsvoorstel in over de rechtstoestand van de ambtenaren. Dit voorstel werd later ingetrokken en vervangen door de Ambtenarenwet.
• - 

  In 1923 verwierp de Eerste Kamer een door hem verdedigd wetsvoorstel over het dragen van kosten van openbare verpachtingen en het uitloven van premiën bij openbare verkopingen en verpachtingen
• - 

  In 1924 verwierp de Tweede Kamer artikel 1 van een door hem verdedigd wetje over het schrappen van artikel 40 uit de wet betreffende rechten en verplichtingen van ambtenaren. Artikel 40 bevatte een salarisgarantie. Ondanks de verwerping werd een korting doorgevoerd.

• - 

  Bracht in 1925 een nieuw Wetboek van Strafvordering tot stand. Een strafprocedure krijgt een gematigd accusatief (beschuldigend) karakter in plaats van een inquisitoir (onderzoekend) karakter. De rechten van de verdediging van een verdachte bij het voorbereidend onderzoek worden beter geregeld. Het Wetboek wordt 1 januari 1926 ingevoerd. Het wetsvoorstel was in 1914 door minister Ort ingediend.
• - 

  Bracht in 1925 de zgn. Psychopatenwetten (Stb. 221, 1926) tot stand. Deze regelden de bestraffing van personen bij wie tijdens het begaan van een strafbaar feit gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke storing in de geestesontwikkeling bestond. Er werd voortaan onderscheid gemaakt tussen ontoerekeningsvatbaren en verminderd toerekeningsvatbaren. Bij ontoerekeningsvatbaarheid was naast gedwongen opneming in een Krankzinnigengesticht ter beschikkingstelling van de regering (t.b.r.) mogelijk, waarbij gedwongen verpleging in een rijksasiel volgde. De wetten werd in 1928, na een technische herziening, ingevoerd. De wetsvoorstellen waren in 1911 ingediend door minister E. Regout.
• - 

  Bracht in 1925 de zgn. Geldboetewet tot stand, waardoor de rechter de mogelijkheid kreeg om bij eenvoudige misdrijven de gevangenisstraf om te zetten in een geldboete

U ziet een selectie van activiteiten. In de uitgebreide versie is het gehele overzicht van activiteiten in te zien.

• - 

  Liet de formatiebesprekingen in 1929 vanwege zijn vakantie in Zwitserland vanaf juli over aan Beumer
• - 

  Was in 1929 lange tijd niet "on speaking terms" met Colijn, nadat deze hem was opgevolgd als voorzitter van de ARP-Tweede Kamerfractie
• - 

  Werd in 1929 bij het opmaken van de voordracht voor het voorzitterschap van de Tweede Kamer verslagen door resp. Van Schaik, Schaper en Beumer. Kreeg bij de stemming over de eerste en tweede kandidaat 24 stemmen. Bij de stemming over nummer drie viel hij na de derde stemronde als derde af (na Beumer en Marchant).

• - 

  In eigen antirevolutionaire (gereformeerde) kring stelden velen zich soms enigszins gereserveerd op tegenover hem, omdat hij - anders dan gebruikelijk was in zijn kring - regelmatig toneelvoorstellingen en bioscopen bezocht. Nog bedenkelijker werd het geacht, dat zijn echtgenote als toneelspeelster optrad. Ook het gebruik van grapjes in debatten door hem werd niet altijd gewaardeerd.
• - 

  Zijn eerste echtgenote was een kleindochter van Jacob van Lennep, schrijver, dichter en Tweede Kamerlid
• - 

  Zijn relatie met zijn tweede echtgenote stond lange tijd onder spanning, waarbij er na enige tijd sprake was van een scheiding van tafel en bed; zij weigerde in 1908, toen Heemskerk minister werd, naar Den Haag te verhuizen.

• - 

  Van hem was de uitdrukking: "een stelsel van stelselmatige stelselloosheid"
• - 

  Tijdens een lange redevoering van een Kamerlid riep hij uit: "Dat spreekt ... boekdelen", waarbij op een stapel Handelingen wees
• - 

  Toen hij minister van Justitie ad interim was, meldde hij een Kamerlid dat klaagde dat een antwoord op het gebied van Justitie en Binnenlandse Zaken zo lang uitbleef: "Ik heb juist vanmorgen als minister van Binnenlandse Zaken een brief op poten gestuurd naar de minister van Justitie, want ik vind dat die de zaak wat lang onder zich houdt."

• - 

  Werd in 1901 in de districten Gouda en Amsterdam VII gekozen en nam zitting voor Amsterdam VII. Versloeg in Amsterdam VII B.H. Heldt (vdb) en in Gouda C.J.E. graaf van Bylandt (o.l.) na herstemming.
• - 

  Werd in 1905 in het district Amsterdam VII na herstemming verslagen door C.J.F. Blooker (lib.)
• - 

  Versloeg in 1905 in het district Sliedrecht jhr. H. Smissaert (o.l.) na herstemming

• - 

  wethouder van Amsterdam, september 1893 (geweigerd, omdat er volgens hem een onvoldoende politieke basis was voor zijn wethouderschap)
• - 

  minister van Binnenlandse Zaken, juli 1901 (geweigerd)
• - 

  lid Tweede Kamer, juli 1918 (geweigerd vanwege geschil met Kuyper)

U ziet een selectie van wetenswaardigheden. In de uitgebreide versie is een overzicht van wetenswaardigheden opgenomen.

• - 

  W. Slagter, "Heemskerk, Theodorus (1852-1932)", in: Biografisch Woordenboek van Nederland, deel III, 239
• - 

  A. Bornebroek, "Een heer in een volkspartij: Theodoor Heemskerk (1852-1932), minister-president en minister van Justitie" (2006)
• - 

  A. Bornebroek, "Verzoening als christelijke plicht. Minister-president Heemskerk", in: D.Th. Kuiper en G.J. Schutte (red.), "Het kabinet-Heemskerk 1908-1913" (2010), 73
• - 

  F. Heemskerk, "Van vader op zoon. Opkomst en teloorgang van het premiersgeslacht Heemskerk" (2020)
• - 

  P. Hofland, "Leden van de raad. De Amsterdamse gemeenteraad 1814-1941" (1998)
• - 

  Ned. Patriciaat, 1961

In de uitgebreide versie is een overzicht van publicaties opgenomen.

In de uitgebreide versie zijn, indien bekend, de familierelaties opgenomen.

Speciaal voor de verkiezingen voor de Tweede Kamer zijn de biografieën van alle kansrijke (volgens de peilingen) kandidaten in uitgebreide vorm raadpleegbaar op parlement.com.

Voor de overige ruim 5000 biografieën geldt het volgende:

In het digitale biografisch archief van de Stichting PDC, partner van het Montesquieu Instituut, is een uitgebreide versie aanwezig met bijvoorbeeld partijpolitieke functies, maatschappelijke nevenfuncties, parlementaire activiteiten, opleiding en wetenswaardigheden. Voorlopig is het beschikbaar stellen van uitgebreide biografieën, en/of daarop gebaseerde statistische gegevens, opgeschort. Wilt u een uitgebreide biografie inzien? Laat het ons weten als u daar belangstelling voor heeft.