Frankrijk - Hoofdinhoud

De Franse Republiek is een land in het westen van Europa. Het land grenst aan België, Luxemburg, Duitsland, Zwitserland, Italië, Spanje, Andorra en Monaco. Qua oppervlakte is Frankrijk het op twee na grootste land van Europa. De progressief-liberale Emmanuel Macron i is sinds 2017 president van Frankrijk.

De Franse revolutie in 1789 stond aan de wieg van de staatsvorm die nu in Europa domineert: de parlementaire democratie. Tijdens de periode van Napoleon (1799-1814) overheerste Frankrijk grote delen van het Europese vaste land. Frankrijks rivaliteit met Duitsland speelde een belangrijke rol bij het uitbreken van drie oorlogen: de Frans-Duitse oorlog in 1870-1871 en de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Na 1945 bouwde het land een welvarende economie op, en stond het aan de wieg van de Europese samenwerking (het was in 1951 medeoprichter van de EGKS, de voorloper van de Europese Unie). De Fransman Jacques Delors was een dynamische en baanbrekende voorzitter van de Europese Commissie. Van het eind van de negentiende eeuw tot 1960 was Frankrijk met koloniale bezittingen in Afrika en Zuidoost-Azië de tweede koloniale grootmacht ter wereld. Sinds 1959 is er sprake van de Vijfde Republiek, waarin de president veel macht heeft.

Tot op de dag van vandaag heeft de Franse cultuur een internationale uitstraling. Culturele erflaters zijn onder meer de componisten Bizet, Ravel, Debussy en Satie, de schilders Gaugain, Monet, Manet en Toulouse-Lautrec en de schrijver Voltaire. Toonaangevende 20e-eeuwse auteurs zijn onder anderen Marcel Proust, Louis-Ferdinand Céline, Albert Camus en Jean-Paul Sartre. De Franse filmindustrie is de grootste van Europa, het Parijse Louvre is één van de best bezochte musea ter wereld. Prominente Fransen in de sporthistorie zijn onder meer Alain Prost (Formule 1), Michel Platini en Zinedine Zidane (voetbal), Marie-José Perec en Guy Drut (atletiek), en Serge Blanco en Philippe Sella (rugby). Bij de Olympische Spelen van Tokio werden tien gouden medailles gewonnen.

Sinds de presidentsverkiezingen van 2017 is de progressief-liberale Emmanuel Macron president van Frankrijk. Tijdens de verkiezingen van april 2022 werd Macron voor een tweede termijn herkozen. Zowel in 2017 als in 2022 trof hij in de tweede verkiezingsronde Marine Le Pen van het rechts-nationalische Front National. Beide keren versloog hij haar, alhoewel in 2022 zijn voorsprong slonk. Sinds 20 mei 2022 is Elisabeth Borne de premier van Frankrijk.

Sinds 1958, toen de Vijfde Republiek begon, regeerden vooral rechtse of centrumrechtse presidenten. In de periode 1959-1969 was dat generaal Charles de Gaulle, de voormalige leider van de Vrije Fransen tijdens de Duitse bezetting. Hij werd opgevolgd door diens voormalige minister-president Georges Pompidou. In 1974 kwam de rechts-liberaal Giscard d'Estaing in het presidentiële paleis. De socialist François Mitterrand werd president na de verkiezingen van 1981. Tweemaal moest hij regeren met een in meerderheid oppositionele Nationale Vergadering. Dat gold in de periode 1997-2002 ook voor zijn opvolger Jacques Chirac (rechts-liberaal). Macron volgde François Hollande op.

Frankrijk is één van de zes oprichters van de Europese Economische Gemeenschap, de voorloper van de huidige Europese Unie. Het land was dertien keer voorzitter van de Raad van de Europese Unie, voor het laatst van 1 januari tot 30 juni van 2022. De Franse politicus Thierry Breton is Eurocommissaris voor de interne markt.

Frankrijk kent een semipresidentieel constitutioneel systeem. De uitvoerende macht is grotendeels in handen van de president, die rechtstreeks voor vijf jaar gekozen wordt. Een president in Frankrijk kan maximaal tien jaar regeren. De president benoemt de minister-president en het kabinet. Via een motie van wantrouwen kan een kabinet door het parlement tot aftreden worden gedwongen. Het is voorgekomen dat de oppositiepartijen een meerderheid hadden in het parlement, waardoor de president met hen moest samenwerken, de zogenoemde cohabitation. Dit gebeurde onder meer in de perioden 1993-1995 en 1997-2002. De president kan het parlement ontbinden.

Het parlement bestaat uit de rechtstreeks gekozen Nationale Vergadering (Assemblée Nationale) en de getrapt gekozen Senaat. De Grondwet kent een beperkt aantal beleidsgebieden voor wetgeving toe aan het parlement. Op andere gebieden kan de president bij decreet regeren. Er zijn geen controlerende taken ten opzichte van de president of diens kabinet. Beide Kamers hebben het recht van initiatief en het recht van amendement. Bij conflicten tussen Assemblée en Senaat moet een gemengde commissie een compromis opstellen. De Senaat heeft echter geen vetorecht, waardoor de Assemblée het laatste woord heeft. Frankrijk kent toetsing aan de Grondwet van wetten door een Constitutioneel Hof.

Kiesstelsel Frankrijk

De president wordt rechtstreeks gekozen. Als bij de verkiezingen geen kandidaat een absolute meerderheid behaalt, is een tweede ronde nodig tussen de twee kandidaten met de meeste stemmen.

De Nationale Vergadering wordt, net als de president, iedere vijf jaar rechtstreeks gekozen. Er is een districtenstelsel, waarbij de kandidaat die de absolute meerderheid behaalt de zetel wint. Ook hierbij is in veel districten een tweede ronde nodig. In de tweede ronde mogen kandidaten meedoen die in de eerste ronde 12,5 procent van de uitgebrachte stemmen behaalden (maar als maar één kandidaat daaraan voldoet, mag de als tweede geëindigde kandidaat altijd meedoen). De leden van de Senaat worden gekozen door regionale en gemeentelijke bestuurders voor een periode van zes jaar (met vernieuwing van de helft om de drie jaar). Door een overwicht van het platteland is de Senaat conservatiever dan de Nationale Vergadering.

Partijen in Frankrijk

In de Franse politiek treden geregeld nieuwe partijformaties op. De sociaaldemocratische Parti Socialiste (PS) en de communistische Parti Communiste Français (PCF) bestaan al wel langere tijd. Ter linkerzijde is er ook een milieupartij, Les Verts (De Groenen). In 2008 werd de links-socialistische partij Parti de Gauche opgericht. Ter rechterzijde vindt partijvorming vaak plaats rond de persoon van de presidentskandidaat. Momenteel is er een partij Les Républicains (LR), waarin conservatief-liberalen, christendemocraten, Gaullisten, sociaal-liberalen en conservatieven samenwerken. De in 2017 gekozen president Macron is leider van de sociaal-liberale beweging Renaissance (tot 2022 La République En Marche). Het rechts-populistische Rassemblement National wordt geleid door Marine Le Pen. Tot 2018 heette haar partij Front National.

*In 2018 wijzigde Front National haar naam naar Rassemblement National