De enige geloofwaardige optie: nieuwe verkiezingen - Hoofdinhoud
Dit artikel verscheen 13 april 2003 op de SP-website
Na het vastlopen van de onderhandelingen komen allerlei coalitievarianten voor de dag, de ene nog ongeloofwaardiger dan de andere. Drie keer naar de stembus in iets meer dan een jaar is raar, maar wel de directe uitkomst van de politieke situatie waarin ons land verkeert sinds Paars II. Nieuwe verkiezingen is de enige geloofwaardige optie die nog open staat.
Op de avond van 22 januari was iedereen het erover eens dat een regering van CDA en PvdA de veruit meest voor de handliggende coalitie was omdat het ging om twee grote middenpartijen die allebei hadden gewonnen, één zelfs fors. Samen goed voor 86 zetels kon men rekenen op een flinke meerderheid in de Tweede Kamer. De formatie tot nu toe heeft bijna net zo lang geduurd als de periode tussen het aantreden en demissionair worden van het kabinet Balkenende I. In een slakkengang, ook om te voorkomen dat er voor de provinciale verkiezingen al iets op tafel zou liggen dat kiezers zouden kunnen veroordelen, werd de route naar een definitieve scheiding der geesten afgelegd. Het heeft er alle schijn van dat beide partijen net zo lang gewacht hebben tot er zich een moment aandiende waarop men ‘geloofwaardig’ kon breken. Dat moment was afgelopen donderdag. Gedurende het proces is veel binnenskamers gebleven, maar gaandeweg werd toch wel duidelijk dat men het eens was geworden over draconische maatregelen die in totaal moesten leiden tot een bezuiniging van 20 miljard euro, een ongekend hoog bedrag.
Het toch weer aanvangen van coalitiebesprekingen is voor CDA en PvdA geen optie meer na de lange tijd dat men al aan tafel heeft gezeten en vooral na de grote woorden die er inmiddels door de onderhandelaars zijn gebruikt: geen chemie, geen vertrouwen, onbetrouwbaar. Voortzetting van Balkenende I (CDA, VVD en LPF) is om meerdere redenen ongeloofwaardig, omdat juist vanwege het uiteenvallen van déze coalitie de verkiezingen zijn uitgeschreven, maar ook omdat zowel Balkenende als Zalm eerder zelf letterlijk hebben verklaard voortzetting van deze coalitie ‘ongeloofwaardig’ te vinden. Het zou raar zijn de LPF voor haar grote verlies van 18 zetels te belonen met een plaats in de regering. D66 heeft aangegeven onder geen beding in een kabinet met CDA en VVD te willen.
Een kabinet van VVD en CDA met steun van de kleine christelijke partijen? Dat kunnen ChristenUnie en SGP nooit waarmaken tegenover hun principieel standvastige achterban en de VVD niet tegenover haar liberale kiezers. Dan maar terug naar het Paarse tijdperk? Dat werd voor de verkiezingen door alle drie de betrokken partijen uitgesloten. Bovendien, heeft de kiezer niet reeds in mei vorig jaar duidelijk gemaakt Paars beu te zijn? Een minderheidsregering van VVD en CDA dan maar? Dat komt niet tegemoet aan de door beide partijen beleden opvatting, voor de verkiezingen, dat er nu - gezien de staat van het land - vooral een stabiele regering zou moeten komen, na alle brokkenmakerij van Balkenende 1. Een andere minderheidsregering van PvdA met SP, GroenLinks en D66 dan misschien? Zo’n regering zal geconfronteerd worden met ‘n rechtse meerderheid in de Kamer. Bovendien, de PvdA wilde tijdens de campagne zelfs niet denken, laat staan praten, over een progressief kabinet.
Veel van de formatie-ellende nu is terug te leiden op de misrekening van Wouter Bos dat er een ‘progressief kabinet met het CDA’ momenteel mogelijk is. Tegen beter weten in heeft hij dat steeds als zijn inzet verklaard. Hoewel hij wist dat het CDA begrotingsevenwicht in 2007 tot uitgangspunt had verheven, hoewel hij wist dat het CDA met de VVD verder wilde, hoewel hij wist dat CDA sowieso gekarakteriseerd moet worden als een rechtse partij, toch heeft hij voorgespiegeld dat een kabinet CDA-PvdA een reële optie zou zijn. Zeker, mijn fractie heeft ook bepleit dat eerst deze mogelijkheid onderzocht zou worden. We deden dat op grond van de verkiezingsuitslag. Maar die uitslag is beslissend beïnvloed door de suggestie dat een coalitie CDA-PvdA mogelijk zou zijn. Die suggestie is nu onjuist gebleken.
We kunnen er niet aan voorbij gaan dat vóór 22 januari partijen nogal nadrukkelijk naar de kiezers toe vastgelegd hebben wat ze wel en niet wilden ná de 22ste. Die beloften moeten serieus genomen worden, op straffe van nog verder verlies van geloofwaardigheid. In zo’n situatie moeten we ons realiseren dat we een democratisch land zijn en dat de kiezer het laatste woord dient te hebben. Democratie is een groot goed en geen luxe speeltje voor slechts ‘mooi-weerkiezers’. De politiek kan niet op een geloofwaardige wijze uit de impasse komen en daarom moet de kiezer zeggen hoe het verder moet. Dat vereist wel dat de politiek de kiezer een duidelijke keuze moet voorleggen, in ieder geval veel duidelijker dan op 22 januari. Mijn voorstel is: laat Bos erkennen dat er met het huidige CDA geen sociaal beleid te voeren is omdat die partij, om voor haar geldende redenen, kiest voor neoliberaal, rechts beleid. Laat het CDA erkennen dat samenwerking met partijen links van haar niet gewenst wordt. Na de verkiezingen hebben Balkenende en het CDA hun ware gezicht getoond. Hield men tijdens de campagne nog zo veel mogelijk de fictie van ‘n sociaal CDA in stand, nu weten we (en dus ook de kiezer!) hoever men wil gaan in het leggen van de zwaarste lasten op de zwakste schouders, de verdere sloop van de sociale zekerheid en de uitverkoop van de publieke sector. Laat de PvdA erkennen dat het fout was om al voor de verkiezingen samenwerking van de linkse, progressieve partijen af te wijzen, waarmee de kiezer een écht alternatief voor de politiek van de laatste decennia werd onthouden.
We kunnen en moeten (er is immers geen geloofwaardig alternatief) de kiezer nu een fatsoenlijke en reëel te beantwoorden vraag voorleggen: maken we ons land socialer of liberaler, of te wel: wilt u een progressief-sociaal of een conservatief-liberaal kabinet?