In Europa - Hoofdinhoud
Volgt u de serie van Geert Mak op de zondagavond? Of geeft u de voorkeur aan ‘Boer zoekt vrouw’? Ik vind de vpro-documentaire in ieder geval erg de moeite waard. Zo’n zondagavond begint met voetbal, dan Adriaan van Dis over Zuidelijk Afrika - helaas is de serie ten einde, en dan In Europa.
Aan de hand van een jaartal en een plek wandelt Mak - net als in zijn boek met dezelfde titel - door de geschiedenis van Europa, rondkijkend met de ogen van de verteller. Hij pakt uit een bepaalde episode één aspect, vergroot het uit en belicht dat van alle kanten. Natuurlijk is hij niet volledig, dat streeft hij ook niet na. Hij stelt de vragen die ons allemaal bezig houden.
In het boekje ‘Waar historie huis houdt’ (Thomas Rap, 2005) stel ik me de vraag ‘Schuilt er in ons een beul?’. Wie verantwoordelijk in het leven wil staan, moet zich die vraag minimaal ééns stellen. Naar mijn idee levert bestudering van de geschiedenis ons niet de oplossingen voor de problemen van vandaag. De geschiedenis herhaalt zich immers niet. Maar het kan wél inzicht geven in de mechanismen die mensen vormen. Het kan wijsheid opleveren die wèl bruikbaar is bij het oplossen van de hedendaagse problemen.
Maar terug naar de vraag over die beul. Mijn antwoord is ‘ja’. Om verwording te voorkomen, moeten we slag leveren op twee fronten. Achterstelling moet voorkomen worden, zeker langjarige, vergaande achterstelling. Frustratie, één generatie lang, leidt tot een hart van steen. Frustratie, twee generaties lang, leidt tot een hart van semtex. Onrechtvaardigheden moeten we uitbannen. Hoop en een goede toekomstverwachting is voor elk mens, elk volk van wezensbelang.
En, we moeten alert zijn op ideeën die strijdig zijn met de menselijke waardigheid en de fundamentele gelijkwaardigheid van mensen: Ze tijdig onderkennen en ze vervolgens door middel van overreding bestrijden, voor het te laat is. Een heersende cultuur van wegkijken kan catastrofale gevolgen hebben. ‘Opvoeden tot democraat’ is geen tegenstelling in zichzelf, zoals lang in linkse kring gedacht is.
Wat kunnen we van de geschiedenis leren? Volgens mij, dat we ons de belangrijke vragen steeds zullen moeten blijven stellen, en dat argeloosheid en ongevoeligheid daar niet mee te verenigen zijn. In Europa liet en laat de verschrikkingen zien waartoe de mens in staat is gebleken. Aan ons de dure plicht om te proberen inhoud te geven aan het na-oorlogse gezegde ‘Nooit meer oorlog, nooit meer Auschwitz’.
(Deze column verschijnt in het maart-nummer van de Tribune.)