Rutte legt rekening bij de meest kwetsbaren - Hoofdinhoud

Bron: Groenlinks

De Eerste Kamerfractie van GroenLinks staat kritisch tegenover het nieuwe kabinet van VVD en CDA met gedoogsteun van de PVV. Volgens Fractievoorzitter Tof Thissen legt dit kabinet de rekening bij de meest kwetsbaren die bijvoorbeeld een extra steuntje in de rug nodig hebben bij het zoeken naar werk of hun woonlasten zien stijgen door bezuinigingen op de huurtoeslag.

“Wat is uw verhaal naar deze mensen? Hoe legt u het uit dat zij wel en wij niet hoeven te betalen? Wat is uw analyse? Als ik maar geld weghaal bij mensen die het gezamenlijke vangnet nodig hebben, gaan ze wel weg uit dat vangnet? Ik snap het niet”, vraagt Thissen aan premier Rutte vandaag tijdens de Algemeen Politieke Beschouwingen in de Eerste Kamer.

Ook buiten de zorg en de sociale zekerheid wordt flink betaald volgens de GroenLinks-fractie. “De natuur, het milieu en het landschap zijn in uw plannen een grootbetaler aan de crisis. Subsidies aan natuur- en milieuorganisaties worden geschrapt. Ze zijn blijkbaar te lastig geweest bij de aanleg van asfalt. En investeringen om de klimaatcrisis aan te pakken, zijn ver te zoeken. U vergroent niets. GroenLinks vraagt zich af naar welke duurzame toekomst u met uw botte snoeischaar de op weg bent?”, aldus Thissen.

Spreektekst Tof Thissen tijdens de Politieke Beschouwingen in de Eerste Kamer

“Alleen als je geld hebt is de vrijheid niet duur.” Dat zingt en speelt Klein Orkest in het prachtige lied Over de muur. ‘‘Maar wat is nou die vrijheid, zonder huis zonder baan, zoveel mensen die amper kunnen bestaan.” Onder andere door het motto en de inhoud van het regeerakkoord van het kabinet Rutte, Vrijheid en Verantwoordelijkheid, moest ik aan dit lied denken.

Eénentwintig jaar geleden viel de Muur. De vreugde was groot, het optimisme en de hoop ongeëvenaard. Er zouden definitief andere tijden komen.

Niet alleen door de Wende maar ook door de gunstigere economie dachten we dat alles beter zou worden. We schroomden niet om taken die tot dan toe van ons allemaal waren over te laten aan de markt en te vertrouwen op het zelfregulerend vermogen van die markt. Zolang ieder mens zich maar aanpaste aan de voortdurend veranderende vraag, zou iedereen mee kunnen doen in de race naar boven, naar meer.

Waar zijn we nu, 21 jaar later? In de ergste financiële en economische crisis sinds de jaren dertig. Ook de voedselcrisis heeft de wereld scherper verdeeld in rijk en arm en de milieu- en energieproblemen hangen als een donkere wolk boven ons hoofd; al lijken weinigen te willen of kunnen bevatten wat nu nodig is om op de langere termijn het leven op aarde draaglijk te houden.

In dit tijdsgewricht van crises - ik heb slechts 11 minuten, dus vergeef me dat ik het wat eenvoudig stel - treedt dit nieuwe kabinet aan. Veel westerse overheden zitten in grote financiële moeilijkheden, en heel veel burgers zijn ongerust. Zaken die tot voor kort zekerheden waren - banen, banken, pensioenen - zijn weg. En voor de oplossing daarvan staat dit kabinet Rutte. Het kabinet vraagt grote offers. Ik ga ervan uit dat Nederlanders bereid zijn opofferingen te doen, als ze snappen waarvoor zij die maken, en met welke anderen zij die opofferingen maken. Er is kortom een verhaal nodig om iedereen achter die plannen te krijgen.

Maar waar is het verhaal, naar welk Nederland is dit kabinet onderweg, en op basis van welke probleemanalyse? Waar is bijvoorbeeld de relatie tussen de oorzaak van de crisis, de miljarden staatssteun aan de banken en de oplossing dat de minstvermogenden, het milieu en de Derde Wereld de rekening betalen. U en ik voelen het vrijwel niet in onze portemonnee, bedrijven ook niet. En over welke vrijheid en verantwoordelijkheid hebben we het hier? Over mijn vrijheid om niks bij te dragen aan de rekening die dit kabinet de burgers presenteert, over de verantwoordelijkheid van de minst draagkrachtigen om die rekening wel te betalen?

Heeft u zichzelf die vraag ook gesteld? Wat kost het mij? Of behandelen we hier weer kabinetsplannen zonder dat we ze zelf vanuit ons eigen burgerperspectief en vanuit de samenleving beoordelen? Zonder dat we relatie leggen tussen het systeem van rijksbeleid en de leefwerelden van mensen.

Het kabinet vraagt ons te geloven in zijn plannen; het vraagt ons te zien dat het regeerakkoord wel degelijk uitgaat van hervormingen; het vraagt mij te geloven dat niet alleen rechts Nederland z’n vingers aflikt bij het beleid en voornemens. Maar ik blijf u namens mijn fractie vragen stellen: Bij wie komt de rekening terecht? En op basis van welke analyse rechtvaardigt u dat? En welke samenleving heeft dit kabinet daarbij voor ogen?

Bij wie komt de rekening terecht van de netto bezuiniging van 7,4 miljard euro op de sociale zekerheid en de zorg? Ik noem maar eens wat mensen.

• - 

  De mensen die een steuntje in de rug nodig hebben bij het zoeken naar werk. Heeft u ooit een werkcoach nodig gehad om weer aan de slag te komen?
• - 

  De groeiende groep mensen die via schuldhulpverlening uit hun financiële sores proberen te komen;
• - 

  De jonggehandicapten en mensen in de sociale werkvoorziening die graag willen werken, maar voor wie geen arbeidsplaatsen beschikbaar zijn, of meer zijn;
• - 

  De zwakbegaafden die door verlaging van het IQ-criterium geen passende hulp meer kan krijgen;
• - 

  De mensen in de bijstand die €1000 netto inkomen inleveren. Waarom zij wel en ik niet?
• - 

  De mensen die minder zorgtoeslag gaan krijgen, waardoor ze nog moeilijker de sterk gestegen zorgpremies, gestegen eigen risico en gestegen eigen bijdragen kunnen betalen; wie weet nog dat de zorgtoeslag bedoeld is om mensen in staat te stellen de marktconforme zorgpremie te betalen? Die koppeling wordt nu vier jaar na invoering losgelaten. Dit kabinet spreekt er schande van dat inmiddels 70% van de bevolking is aangewezen op zorgtoeslag. Het mes erin. “Het is uw eigen schuld dat u uw zorgpremie niet kunt betalen.” Waar is ons collectieve geheugen?
• - 

  Mensen, waaronder ook veel ouderen, die hun woonlasten zien stijgen door bezuinigingen op de huurtoeslag. Ook zij betalen mee. Ik voel niks. U ook niet. Ik mag als grootste gotspe in de hoogste belastingschijf de totale rente en kosten van mijn hypotheek blijven aftrekken.
• - 

  Ouderen met een onvolledige AOW, die zijn aangewezen op aanvullende bijstand en de prijsstijgingen niet meer gecompenseerd krijgen. Zijn dit andere ouderen dan mijn en uw ouders? Wat hebben ze misdaan, behalve dertig jaar geleden ons vieze werk opknappen en de economie draaiende houden?
• - 

  Migranten, hard nodig voor de economie roepen we aan de ene kant, mogen het zelf uitzoeken en betalen om in te burgeren, terwijl ze juist veel behoefte hebben aan ondersteuning omdat daaruit het welkom blijkt. Hoe kun je nog integreren als de belangrijkste voorwaarde, je welkom voelen, er niet meer is?

Ik ben nog talrijke mensen vergeten. Ze zijn voorbeelden. Wat is uw verhaal naar deze mensen? Hoe legt u het uit dat zij wel en wij niet hoeven te betalen? Wat is uw analyse? Als ik maar geld weghaal bij mensen die het gezamenlijke vangnet nodig hebben, gaan ze wel weg uit dat vangnet? Ik snap het niet. Uw mensbeeld is in de kern positief. Maar helaas ook eenzijdig. U stelt: iedereen kan op de trampoline stappen en springen naar succes. Maar heeft u ook geregeld dat er altijd werkgevers in de circustent klaar staan - niet alleen in de nok, maar ook naast de trampoline ­- om al deze naar succes springende mensen op te nemen in een betekenisvolle baan? Meedoen, emanciperen en inburgeren kan niet alleen op de soms frêle schouders rusten van het individu maar is ook een appèl op de gehele gemeenschap van mensen om een uitnodigend gebaar te maken; Of werkt dit kabinet vooral aan een stoer imago van hard optreden en mensen het zelf uit laten zoeken?

Hervormingen regel je niet met één pennestreek in de Treveszaal. Je verandert niet in één dag de balans tussen ondersteuning en eigen verantwoordelijkheid, de wederkerigheid tussen overheid en burger; daar moet je aan werken, zodat mensen die verantwoordelijkheid ook echt kunnen gaan dragen. Anders wordt eigen verantwoordelijkheid ineens eigen schuld.

Ook buiten de zorg en de sociale zekerheid wordt flink betaald. De natuur, het milieu en het landschap zijn in uw plannen een grootbetaler aan de crisis! Subsidies aan natuur- en milieuorganisaties worden geschrapt. Ze zijn blijkbaar te lastig geweest bij de aanleg van asfalt. En investeringen om de klimaatcrisis aan te pakken, zijn ver te zoeken. U vergroent niets! We kúnnen ons de komende veertig jaar onafhankelijk maken van fossiele brandstoffen en overstappen op een compleet groene energiehuishouding, maar Wijffels constateert dat het huidige kabinetsbeleid in de verste verte niet voldoet aan wat nodig is: ambitie en consistentie. GL vraagt zich af naar welke duurzame toekomst u met uw botte snoeischaar de op weg bent?

U bouwt botweg de robuuste zones in de Ecologische Hoofdstructuur af. In welk soort Nederland past dit? In ruil daarvoor zinspeelt minister van ELI Verhagen op nieuwe kerncentrales. GroenLinks ging ooit de verkiezingen in onder de leus ‘Knokken voor wat kwetsbaar is’. Het blijkt harder nodig dan ooit.

Ook de armsten in de Derde Wereld betalen mee aan onze crisis. Er wordt snoeihard bezuinigd op Internationale ontwikkelingssamenwerking: het definitieve afscheid van het rentmeesterschap. Allerlei initiatieven in het zuiden van de wereld zullen het zonder onze solidariteit moeten doen en de hulp die we van overheidswege nog geven heeft het nationaal eigenbelang als uitgangspunt. Ons economisch beleid is naar binnen gericht, terwijl onze economie voor 70% afhankelijk is van Europa en de wereld.

Navelstaren als zijnswijze van Nederland in de internationale gemeenschap.

En de verbeelding, die betaalt ook. Zij het heel selectief. Hoe hard de Schreeuw ook klinkt: er wordt een hoge prijs betaald

Ik constateerde al dat wij, zoals we hier zitten, niet betalen. Ook de banken betalen niet. De bonuscultuur mag gewoon doorgaan. Als we Europa niet hadden, had ING gewoon een paar miljard euro uitgekeerd aan aandeelhouders in plaats van aan de schatkist.

Wat er bezuinigd wordt is haast altijd definitief. Wat er aan sociale zekerheid, natuur en milieu of cultuur in de komende jaren afgaat komt er niet meer bij. En welke rijkdom krijgen we hiervoor - naast natuurlijk de neoliberale wensdroom - terug? Een voorbeeld.

500 animalcops. In welk groter verhaal passen deze animal cops als er voor de bestrijding van vrouwenhandel in Nederland ongeveer 250 politiefunctionarissen zijn en 70 voor de aanpak van kinderporno? Het aantal opsporingsambtenaren dat zich bezighoudt met gevaarlijke arbeidomstandigheden of ontduiking van wettelijk geregelde arbeidsvoorwaarden ligt rond de 280.

Wat is het verhaal?

Niet alleen om de ernstige gevolgen van de crisis op te lossen, maar ook om herhaling te voorkomen. Vanuit welke waarden handelen we? Neemt u de verantwoordelijkheid voor eerder gemaakte fouten, bv te weinig toezicht op het bankwezen? Eist u verantwoordelijk handelen van de mensen die de touwtjes in handen hebben op de markt, om te voorkomen dat de rekening nog een keer zo makkelijk kan worden doorgeschoven van de markt naar de overheid? Neemt u verantwoordelijkheid voor de wereld van morgen door maatregelen te nemen die ons leren met milieuvriendelijkere energie om te gaan. Neemt u verantwoordelijkheid voor de wereld van morgen door iedereen, ook diegenen die de haastige wereld niet zo makkelijk bijbenen, in staat te stellen een zelfstandig en waardig bestaan te leiden?

Naar welke samenleving bent u onderweg? Dat vraag ik mij ernstig af. Ik zie geen toekomstbeeld, waarin uw losse maatregelen passen. Ik zie geen uitleg, geen analyse, waarin mensen meegenomen kunnen worden. Naar welke samenleving neemt u mij, mijn zonen van 20 en 23, mijn schoonmoeder van 80, mijn langdurig werkloze buurman van 53, mijn psychisch gehandicapte kennis met nu nog als basis een WAJONG-uitkering mee? En kunt u ons uitleggen, niet in koele cijfers, maar in een verhaal, in een analyse hoe uw maatregelen en de offers die u van sommigen wel en van anderen niet vraagt, hierin passen, en waarom? Wat betekent vrijheid voor mijn werkloze buurman, wat bedoelt u met verantwoordelijkheid voor mijn kennis in de WAJONG? Ik mis het verhaal dat het Klein Orkest en haar zin ‘Alleen als je geld hebt is de vrijheid niet duur’ uit mijn hoofd kan wegnemen.

Iedereen snakt naar dat verhaal. Juist in deze tijden hebben we staatslieden nodig die over generaties durven heen te kijken, beslissingen te nemen die duurzaam zijn en het beste uitwerken op een lange termijn. Staatslieden die kunnen uitleggen waarom ze dat doen, hoon trotseren en dus niet zwichten voor de electorale verleiding van het volgende jaar. Politici die beseffen dat ze onderdeel uitmaken van de beeldvorming waarop de kiezers hun behoeften baseren. En die die vicieuze cirkel bewust doorbreken. Omdat het landsbelang belangrijker is dan individuele populariteit.

Voorzitter we hebben een premier nodig die niet alleen de 1,5 miljoen kiezers van de PVV niet in de kou laat staan. Die niet alleen beleid voert waarbij rechts Nederland zijn vingers kan aflikken. Of is dát de prijs die ik moet betalen? Maar hij is ook mijn premier, die van mijn collega’s in de GL-fractie. Van ons allen hier. Hij moet ook beleid voeren die de 4,5 miljoen kiezers van PvdA, SP, D66, GroenLinks, ChristenUnie en Partij voor de Dieren kunnen binden in een nieuw verhaal voor dit land.

Voorzitter dit kabinet is in de relatie tot de Eerste Kamer een echt minderheidskabinet. Mijn fractie heeft stevige kritiek op het gepresenteerde regeerakkoord. Maar elk voorstel dat wij goed vinden en verdedigbaar in de evenwichtige aanpak van de crisis en voor een perspectiefvolle en duurzame samenleving zullen we op zijn merites bekijken en vanuit een positieve grondhouding. Wij willen oprecht bijdragen aan een onverdeeld land en een samenleving waarin iedereen die hier woont en leeft zich van waarde weet en van betekenis.

Ik keer terug naar de Berlijnse Muur die Oost en West bijeenbracht omdat ie geslecht werd. Welke muren slecht Rutte om verbinding te maken? De zo noodzakelijke verbinding waar het land naar snakt, waar mensen halsreikend naar uitzien, waarnaar ze sterk verlangen. Naar een verhaal en een visie die binden.

Wij wensen premier Rutte en zijn ploeg veel wijsheid en moed om verbindingen te maken daar waar kloven dominant zijn.

Namens de fractie GroenLinks in de Eerste Kamer

Tof Thissen

Fractievoorzitter