Opiniestuk over Hongarije, de complete versie, zonder aanpassingen van NRC - Hoofdinhoud
Op 1 januari as wordt Hongarije EU-voorzitter. Deze simpele vaststelling heeft voor mij nog steeds iets magisch. 25 Jaar geleden was ik door familie omstandigheden vaak in Boedapest en toen leek het goelashcommunisme nog onverwoestbaar. 15 jaar geleden mocht ik meewerken aan het oplossen van spanningen met minderheden in de regio en toen leek te afstand tot de EU nog levensgroot. Het voorzitterschap is dan ook blijk van de triomf van vrijheid, democratie en rechtsstaat op onvrijheid, dictatuur en juridische willekeur. Dat hebben de Hongaren zelf bereikt, hier en daar geholpen door vrienden in het Westen. Helaas staat de rechtsstaat in Hongarije weer onder druk, als gevolg van de extreme politieke polarisatie en de ‘winner takes all’ mentaliteit die daarmee samenhangt.
In de verkiezingen van april dit jaar kreeg de Fidesz partij van Viktor Orbán met 52 % van de stemmen een twee-derde meerderheid in het parlement. Deze partij is lid van de Europese Volkspartij, waar ook het CDA toe behoort. Sinds de verkiezingen heeft Fidesz haar tweederde meerderheid ingezet om haar eigen positie onaantastbaar te maken.
Het gaat niet om incidenten. De regering heeft de afgelopen maanden een stortvloed van besluiten genomen die op gespannen voet staan met fundamentele waarden genoemd in het EU-verdrag. Hongarije verandert snel in een land waar de meerderheid zich niet geremd voelt door de grenzen van de rechtsstaat, maar zich gerechtigd voelt die grenzen te verruimen als haar belang dat vergt.
Het verbond van Europese krantenuitgevers ENPA heeft terecht fel geprotesteerd tegen de mediawet die op 20 december is aangenomen. Onder het mom van ‘eerlijke berichtgeving’, wordt de persvrijheid fors ingeperkt. Maar het is niet alles. Kortgeleden werd een ‘bijzondere belasting’ ingesteld die met 5 jaar terugwerkende kracht gouden handdrukken van boven 7.200 euro met 98% belast . Het is gepresenteerd als een anti-corruptiemaatregel, gericht tegen de bonussen uitgekeerd onder het bewind van de socialistische MSzP aan politieke vriendjes. Maar Ex-post facto wetgeving geldt in het strafrecht wereldwijd als een schending van de rechtstaat, en is ook niet toegestaan volgens artikel 7 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens en volgens artikel 11.2 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Een van de taken van de Hongaarse President is toezien op respect voor de spelregels van de rechtsstaat. Omdat het parlement de president met een 2/3e meerderheid kiest, is het zelfs in het gepolariseerde Hongarije meestal een compromis-kandidaat. Premier Orbán vond echter de vorige President Solyom te onafhankelijk. Daarom gebruikte hij zijn 2/3de meerderheid om Solyom te vervangen door voormalig olympisch schermkampioen Schmitt, die al beloofd heeft Orbán geen strobreed in de weg te leggen.
Het Constitutionele Hof moest zich ook voegen naar de wensen van de meerderheid: toen de wet op de ‘bijzondere belasting’ daar werd afgewezen, sloeg de parlementaire meerderheid meteen terug door het Hof de zeggenschap over begrotingszaken af te pakken. Hiermee werd tevens verzekerd dat het Hof geen bezwaren meer kon maken tegen de voorstellen in de begroting, zoals de nationalisatie van het private pensioenstelsel, nadat eerst al een forse greep was gedaan in de kas van particuliere pensioenfondsen. Deze maatregelen kwamen Hongarije op forse kritiek te staan van de Europese Commissie, hetgeen met schouderophalen in Boedapest werd beantwoord.
Ook elders perkt Fidesz tegenspraak in. Nadat het hoofd van de Begrotingsraad waarschuwde voor de langetermijneffecten van Orbán’s begrotingsplannen, reduceerde het parlement het budget van de Begrotingsraad met 90%. De partij bevolkt verder instellingen zoals de monetaire raad van de Hongaarse Nationale Bank en de mediaraad zoveel mogelijk met haar eigen mensen.
In juli stemde het parlement voor een crisisbelasting die vooral buitenlandse banken, energiemaatschappijen en handelaren raakt. Dat komt neer op protectionisme, en schendt het beginsel van vrij verkeer van kapitaal. In november regelde het parlement privatisering van apotheken terug: alleen apothekers met een vergunning mogen nog apotheker zijn, wie geen vergunning heeft, moet de zaak verkopen. De maatregel was expliciet gericht tegen buitenlandse ketens, maar treft ook Hongaren.
Al deze maatregelen zijn in strijd met de criteria van Kopenhagen op basis waarvan Hongarije het EU lidmaatschap verkreeg. Daarnaast is het politieke klimaat in Hongarije volkomen verziekt, niet alleen door de extreme polarisatie tussen Fidesz en MSzP, maar ook door de nationalistische retoriek van Orbán die hiermee hoopt de racisten en antisemieten van Jobbik, derde partij van het land, de wind uit de zeilen te nemen. Dit leidt niet alleen tot binnenlandse spanningen, maar ook tot wrijving met buurland en EU lidstaat Slowakije, aangezien Orbán de Hongaarse minderheid aldaar tot zijn directe verantwoordelijkheid rekent.
Alle kritiek zal ongetwijfeld gepareerd worden met de opmerking dat het hier gaat om binnenlandse aangelegenheden waar buitenstaanders niks mee te maken hebben. Inmiddels durven EU landen elkaar niet of nauwelijks meer aan te spreken op de binnenlandse situatie. Het schept trouwens ruimte om het zelf ook niet zo nauw te nemen met de regels, mocht dat zo uitkomen. Streng zijn we alleen nog maar voor landen die toe willen treden, daar durven we wel precies te zeggen wat ons niet bevalt en wat anders moet. Maar potentiële nieuwkomers krijgen de impliciete boodschap dat als ze eenmaal lid zijn, de kritiek zal verstommen. De Europese Commissie zal het niet aandurven dit gat in haar eentje te dichten, zeker niet na de oorwassing die Commissaris Reding kreeg na haar kritiek op Frankrijk.
Dit non-interventiebeginsel is bedreigend voor de EU als geheel en voor iedere lidstaat afzonderlijk. Als door slecht economisch beleid landen nog verder in de problemen komen, zullen zij bij de andere lidstaten aankloppen voor steun. Daarmee heeft de Nederlandse belastingbetaler rechtstreeks belang bij een streng toezicht op de naleving van de economische spelregels in Hongarije. Een verziekt politiek klimaat is besmettelijk voor buurlanden, zoals de Slowaken inmiddels weten, ook daarmee is dus de EU als geheel geraakt. En als wij van elkaar accepteren dat wij in verdragen vastgelegde juridische spelregels naar believen aanpassen voor binnenlandse consumptie, ondermijnen wij het normatieve karakter van die spelregels en dat betekent gewoon dat ook Nederlandse burgers moeten vrezen voor aantasting van rechtsbescherming. Met andere woorden: het kan kort duren, het kan lang duren, maar wat in Hongarije gebeurt, gaat uiteindelijk alle Europeanen rechtstreeks aan. Blijven zwijgen is dus geen optie.
Origineel bericht alleen toegankelijk voor leden facebook