Shell kan belangrijkste actor van kentering in Nigeria zijn - Hoofdinhoud

De huidige manier van zakendoen door Koninklijke Shell en andere oliebedrijven houdt in Nigeria een corrupt regime in het zadel. Zakendoen in landen met corrupt bestuur vergt een nieuwe manier van verantwoording afleggen. Nigeria, het olierijke land in West-Afrika, is waarschijnlijk het beste voorbeeld ter wereld dat rijkdom aan grondstoffen zelden leidt tot ontwikkeling en welvaart. Vooral het ontbreken van goed bestuur is hier debet aan.

Oliegeld

Jaarlijks ontvangt de Nigeriaanse overheid vele miljarden aan oliegeld. Dat geld komt vooral terecht bij een kleine minderheid van kleptocraten die het geld liever gebruiken om hun eigen machtspositie veilig te stellen dan voor onderwijs, gezondheidszorg en betrouwbare infrastructuur. Maar liefst 65% van het overheidsbudget van Nigeria is in 2009 op deze manier verdwenen, of liever gezegd: gejat. Dit alles is mede mogelijk gemaakt door Shell en andere oliebedrijven, onder het toeziend oog van westerse overheden.

De overvloedige hoeveelheid oliedollars heeft de Nigeriaanse samenleving misschien nog wel meer vergiftigd dan de olielekkages in de Nigerdelta. Corruptie, fraude en geweld, gedreven door de hang naar oliedollars, verzieken de Nigeriaanse samenleving. Bij dat spel zijn de daders maar moeilijk van de slachtoffers te onderscheiden. Ook de lokale bevolking in de zwaar bevuilde gebieden heeft meer belangstelling voor de oliedollars dan voor het milieu. Leven van oliegeld is makkelijker dan het harde leven dat de boeren en de vissers leiden. De Nigerianen doen dat vooral zichzelf aan, 'powered by Shell'.

Corrupt

We kunnen niet concluderen dat de Nigerianen hun ellende uitsluitend aan zichzelf te danken hebben. Deze conclusie ontkent namelijk de rol van de Koninklijke Nederlandse Shell en andere oliebedrijven. Shell is de voornaamste exploitant van de olie in Nigeria. De dollars waarmee het systeem van corruptie overeind wordt gehouden zijn voor het grootste deel afkomstig van Shell.

De vraag is dus of Shell iets kan doen aan de gevolgen die de exploitatie van de olie heeft. Het antwoord is een duidelijk ja! Shell legt nu alleen rekenschap af aan zijn aandeelhouders in het Westen en aan de Nigeriaanse overheid. Dat is onvoldoende. De Nigeriaanse overheid is op elk niveau corrupt en in niets anders geïnteresseerd dan oliedollars.

Opgepoetste waarheid

Ook de interesse van de meeste aandeelhouders van Shell is matig. Zij laten zich maar wat graag in slaap sussen door een mooi 'sustainability report'. Die rapporten vertellen hoogstens een opgepoetste versie van de waarheid. Ik heb diep in de ruwe olie gestaan op plaatsen waarvan Shell beweert dat ze zijn schoongemaakt. Hierbij spelen de lokale overheden en ook de lokale bevolking een dubieuze rol. De bedrijven die Shell inhuurt om de vervuiling op te ruimen doen hun werk niet. Shell weet dat. Vaak dezelfde lokale bedrijven saboteren pijpleidingen om zo weer contracten voor de volgende schoonmaak in de wacht te slepen.

Zakendoen met corrupte overheden vergt extra zorgvuldigheid. Nu wordt gehandeld in de wetenschap dat de overheid, waarvan het bedrijf afhankelijk is, niet de belangen van de bevolking dient en dat de democratie daar vooral een toneelstukje is voor de westerse bühne. Door toch zaken te doen met de Nigeriaanse overheid legitimeert Shell het regime. Die wetenschap brengt een zware verantwoordelijkheid met zich mee.

Bij die zware verantwoordelijkheid hoort verantwoording afleggen aan andere belanghebbenden dan uitsluitend de overheid. Daar hoort transparante en openbare beschikbaarheid van verifieerbare informatie bij.

Inzicht geven

Ik zou zo graag trots willen zijn op de Koninklijke Nederlandse Shell omdat deze multinational hierin koploper zou zijn. Dat is mogelijk wanneer het bedrijf inzicht geeft in de bedragen die worden betaald. Door inzicht te geven in de olielekkages en de opruimwerkzaamheden van nieuwe, maar zeker ook van oude olievervuiling. Door milieu- en mensenrechten-'impact assessments' openbaar te maken en te laten zien wat wordt gedaan om de negatieve effecten van het werken zo klein mogelijk te houden.

Deze informatie moet openbaar en verifieerbaar zijn. Het is dan aan de bevolking, 'non-governmental organizations' en media van Nigeria om zich een geïnformeerd oordeel te vormen over de activiteiten van Shell. Ook de aandeelhouders weten dan echt waarin ze investeren.

Shell kan de belangrijkste actor van verandering zijn in Nigeria, maar dan moet hij wel leiderschap durven tonen. Als dat leiderschap wat gestimuleerd moet worden middels regelgeving over aansprakelijkheid van het moederbedrijf Shell in Nederland werk ik daar graag aan mee.

Dit artikel stond woensdag 26 januari 2011 als ingezonden bijdrage in het FD.