Hunkering naar de EU - Hoofdinhoud

Parlementsgebouw in Belgrado

Bij mijn bezoek aan Servië, Kosovo en Albanië ben ik getroffen door de hunkering die er in deze landen bestaat om bij de Europese Unie te mogen horen. Iedereen wil er visumvrije toegang, zoals Albanië dat inmiddels heeft. Vervolgens wil men zo snel mogelijk kandidaat-lid worden, zodat er ook financiële steun binnenkomt. Tijdens de vele gesprekken die ik heb gevoerd ben ik tot de conclusie gekomen dat het voor kandidaat-lidmaatschap nu nog te vroeg is. De problemen van deze landen zijn eenvoudigweg nog té groot om zo’n vergaande stap te zetten. Voor Servië geldt verder dat het land volledig moet meewerken met het Joegoslavië-tribunaal bij het opsporen van generaal Ratko Mladic die verantwoordelijk was voor de massamoord in Srebrenica en Goran Hadzic. Die medewerking is nu onvoldoende. De openbaar aanklager voor oorlogsmisdadigers Vladimir Vukcevic die we spraken, was er zelf van overtuigd dat hij tot de kern van de krijgsmacht en de inlichtingendienst kon komen maar daar heb ik openlijk aan getwijfeld. Ook defensieminister Hillen weet niet wat er allemaal bij de krijgsmacht gebeurt, hield ik hem voor. Zeer waarschijnlijk zijn het mensen uit die kringen die Mladic en Hadzic beschermen.

Dit werkbezoek bestond vooral uit gesprekken met politici. Natuurlijk zijn onze collega-parlementariërs dan als eersten aan de beurt. Opvallend is de eensgezindheid die ik aantrof onder regerings- en oppositiepartijen. Iedereen wil bij de EU horen en het liefst zo snel mogelijk. Allemaal verwachten ze dat dan de problemen snel opgelost zullen zijn. Ik wil juist dat deze landen zich éérst hervormen en dan pas toetreden tot de EU. Dat was immers de les van de ruime toetreding in 2004 met tien landen. Sommigen waren er niet klaar voor en hadden beter kunnen wachten. Om die reden heeft de SP ook tegen de toetreding van Roemenië en Bulgarije gestemd: ze waren niet klaar. De landen die ik nu bezoek hebben allemaal problemen met corruptie, slecht bestuur, onopgeloste conflicten en vaak een zwakke economie.

Elke dag een zware lunch

Voor Servië (7,5 milj inwoners) geldt dat het land een probleem heeft met de onafhankelijkheid van Kosovo. Ik vond die eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring ook onverstandig maar ze is nu wel een politiek feit. Tientallen landen hebben Kosovo ook erkend, Nederland was er als de kippen bij. Dat heeft verzoening in deze regio niet bevorderd. Omdat er in de Servische grondwet staat dat Kosovo onderdeel is van Servië, zal die verzoening er ook niet snel komen. Het hoofd van de EU-delegatie, Vincent Degert, verwacht de komende jaren dan ook geen doorbraak in de Kosovokwestie.

President Boris Tadic

President Boris Tadic (Democratische Partij DS) probeert ons ervan te overtuigen dat zijn land er alles aan doet om Mladic en Hadzic te pakken te krijgen. Het is echter alweer enkele jaren geleden dat er met zekerheid werd vastgesteld dat Mladic nog in Servië was. Hij gaat er nu vanuit dat hij in ieder geval nog in de regio is. Tadic legt ons uit dat er in de dialoog met Kosovo enige vooruitgang zit alhoewel er eigenlijk alleen nog maar over enkele technische zaken wordt gesproken. Hij laat doorscheren dat zijn regering mogelijk met een landruil die de Serviërs in Kosovo zou beschermen, zou kunnen leven. Hij zegt daarmee iets wat in strijd is met zijn eigen grondwet. Het toont wel aan dat hij veel overheeft om de EU te kunnen naderen. Zonder een definitieve oplossing van het Kosovovraagstuk is toetreding tot de EU ondenkbaar. Het is zelfs zeer twijfelachtig of Servië aan het einde van het jaar de kandidaatlid-status zal krijgen. Het enthousiasme voor de EU is onder de bevolking overigens ook afgenomen. Dat was een jaar terug nog 65%, nu is dat 54%. De werkloosheid nam toe van 13 naar 20% en de corruptie noemt Vincent Degert ‘endemisch’.

Bakkerij in Nis

De bakkerij die we in Nis, op weg naar Kosovo, bezoeken, heeft een steuntje in de rug gekregen van de Nederlandse belastingbetaler. Er is met een kleine subsidie steun gegeven aan de ontwikkeling van ICT. Het is me niet duidelijk waarom die steun nodig zou zijn. Het is een goedlopend bedrijf met vele zaken die goed verkopen. Ik neem me voor daar een keer navraag naar te doen.

Grens met Kosovo

Als we aankomen bij de grens met Kosovo (2 mln inwoners) dan valt meteen op dat deze provisorisch is aan de Servische kant. De Kosovaren hebben er een echte grenspost van gemaakt zodat inreizende automobilisten ook echt het gevoel hebben dat ze een ander land bezoeken. Op 17 februari 2008 heeft Kosovo de onafhankelijkheid uitgeroepen. Nederland erkende drie weken later die onafhankelijkheid. Vijf lidstaten van de EU erkennen de onafhankelijkheid niet en dat is voor Kosovo een groot probleem. Er kan nu niet namens de hele EU een relatie worden aangegaan. Toch zit er wel een EU-missie voor de opbouw van de rechtsstaat EULEX. Het succes van die missie is beperkt. Het accent ligt op het steunen van de Kosovaarse politie. Uitvoerende politietaken hebben de EULEX-politiemensen nauwelijk, met uitzondering van douanetaken en het bestrijden van de georganiseerde misdaad. Veel mensen zijn dan ook ontevreden over EULEX omdat deze politiemensen te weinig zouden doen.

Project ‘Bridging the Divide’ in Mitrovica

In Mitrovica bezoeken we het project ‘Bridging the Divide’ een jongerencentrum dat poogt een brug te slaan tussen Servische en Albanese Kosovaarse jongeren. We praten met de jongeren over de activiteiten die zij gezamenlijk ondernemen op het gebied van muziek, radio, media en andere zaken. Het idee achter het project is jongeren van verschillende afkomst samen te laten werken zodat ze later ook vreedzaam samen kunnen leven. Niet iedereen is blij met het project. De leiding wordt regelmatig bedreigd. Nederland steunt het project ‘Bridging the Divide’ financieel.

Mitrovica Rock School

Voor de oorlog was Mitrovica een centrum voor rockmuziek. In 2008 werd de Mitrovica Rock School geopend vanuit de filosofie dat de taal van muziek universeel is. In deze rockschool kunnen leerlingen van verschillende etnische achtergrond samen les nemen en bandjes kunnen er oefenen. De Fontys Rock Academy in Tilburg was betrokken bij het opzetten van deze rockschool.

Verdeeld Mitrovica

Kantoorpanden van EULEX

EULEX is de flink opgetuigde EU-missie die rechtsstaat in Kosovo moet helpen opbouwen. De missie heeft 1700 internationale en 1200 lokale krachten in dienst. Het budget van EULEX is voor oktober 2010 tot oktober 2011 niet minder dan 165 miljoen euro. Het mandaat loopt tot juni 2012 en behalve EU-lidstaten doen ook Noorwegen, Zwitserland, Turkije, Kroatië, Canada en de VS mee. Het centrale doel van EULEX is om politie en justitie te ondersteunen en assisteren bij de ontwikkeling naar onafhankelijke en betrouwbare organisaties die op eigen benen kunnen staan. Politie en justitie moeten ook multi-etnisch worden. De Nederlandse crimefighter Johan van Vreeswijk is hoofdaanklager bij EULEX en werd populair toen hij een onderzoek instelde naar de van corruptie verdachte minister van Transport. Die minister had de bijnaam ‘minister zeven procent’ overgehouden aan het feit dat bij elk project zeven procent van de contractwaarde werd ‘gemanipuleerd’. Als je weet dat de aanleg van de snelweg van Kosovo naar Albanië 700 miljoen kost, begrijp je dat het om een substantieel bedrag gaat dat uit de staatskas verdwijnt. Naast de civiele missie EULEX is er ook nog een militaire missie KFOR van de Navo. Die missie wordt nu langzaam afgebouwd van 8000 in 2010 naar 5000 in 2011 en later nog minder. KFOR zit er om te zorgen dat de afspraken die bij het einde van het conflict zijn afgedwongen worden nageleefd. Nederland heeft een minimale bijdrage van 4 militairen.

Rivier de Ibar

De rivier de Ibar scheidt het noorden van Mitrovica van de rest van de stad en verdeelt Servische en Albanese Kosovaren. Die scheiding heeft ook het rijke culturele leven van Mitrovica vernietigd.

Italiaanse Carabinieri

In de Kosovaarse hoofdstad Pristina voeren we gesprekken met zo’n beetje iedereen die ertoe doet. Na die gesprekken is er dan vaak een persconferentie die veel media trekt. De delegatievoorzitter Gerda Verburg doet die persconferenties. Voor de Kosovaren is de komst van een Nederlandse delegatie groot nieuws. Het draagt bij aan de verdere legitimatie van dit kleine kunstmatige staatje. De Kosovaren zijn zelfs zo blij met onze komst dat hotel en transport van de delegatie voor rekening is van de Kosovaarse regering.

Persconferentie

In het parlementsgebouw ontmoeten we eerst de voorzitter van het parlement. Wanneer haar gevraagd wordt naar de corruptie in het parlement ontploft ze bijna. Even denk ik dat het gesprek is afgelopen maar na herformulering van de vraag draait ze bij. Het is een scherpe dame die volgens sommigen analisten die we spreken feitelijk veel meer macht heeft dan ze als voorzitter van het parlement zou moeten hebben. Ze zou zelfs ministersbenoemingen beslissend kunnen beïnvloeden.

Beeld voor het parlementsgebouw

We spreken op haar ministerie met Vlora Citaku, de minister voor Europese Integratie, die enigszins aan de Amerikaanse Sarah Palin doet denken. Deze jonge minister spreidt als geen andere gesprekspartner een enorme hunkering ten toon naar toenadering tot de Europese Unie. Later zal ze bekennen dat ze in de toekomst ook Eurocommissaris wil worden; waarvan maakt niet zoveel uit. Ze benadrukt dat Kosovo net als Albanië visumvrije toegang tot de EU moet krijgen. Voorlopig zie ik daar echter geen reden toe. Met de hoge werkloosheid en het gebrek aan perspectief in dit landje zou dat nog wel eens kunnen leiden tot een uittocht van velen. De minister doet een onthulling: alle ministers uit het kabinet moesten vooraf door EULEX worden goedgekeurd. Dat toont wel aan hoe de macht feitelijk is verdeeld in Kosovo.

Minister Vlora Citaku van Europese Integratie

We gaan ook in Kosovo op bezoek bij de president: mevrouw Atifete Jahjaga, nog maar 38 jaar oud. Geloof het of niet maar in haar CV zie ik staan dat ze nog studeert: een masterstudie Internationale Betrekkingen aan de Universiteit van Pristina. Voor haar presidentschap was Jahjaga plaatsvervangend commissaris van de Kosovaarse politie. Ze is nog maar net president en het gesprek heeft niet veel inhoud. Op veel dossiers moet ze zich nog inlezen. Meer dan een beleefdheidsbezoek is het niet.

President Atifete Jahjaga

Na de hoofdstad gaan we met het busje richting Albanië. We bezoeken vlak bij de grens in het plaatsje Prizren de Nederlandse onderneming Zink Unie. Dat is een indrukwekkend bedrijf dat ooit in een Nederlands schuurtje is begonnen. Alle grondstoffen en onderdelen worden in Nederland gekocht en per vrachtwagen naar Kosovo gebracht. Alleen het zink komt uit een ander EU-land. En dan te bedenken dat er in Kosovo ook zink wordt gewonnen.

Collega Pierre Heijnen met werknemer bij zinkbad

Ambassadeur Bosch naast een voorraad zink

Vlak voor de grensovergang bezoeken we dan ook het stadje Prizren. We treffen daar een politieproject ter preventie van drugsgebruik. Er staan ook EULEX-politiemensen bij. Als ik informeer of er een groot drugsprobleem is in deze regio dan blijkt dat niet het geval. Het project is bedoeld om dat te voorkomen, zo vertelt men mij.

Drugspreventieproject in Prizren

Tot zover de reis in Servië en Kosovo. Morgen zal ik de reis in Albanië beschrijven. Dat land vormde de grootste verrassing voor me.