De ECB moet ingrijpen en dat zal niet leiden tot inflatie - Hoofdinhoud
Foto Flickr / eisenrah
Nu er serieus over een rol van de Europese Centrale Bank in het stoppen van de eurocrisis wordt gedacht, hoor je geregeld dat de hyperinflatie Duitsland in de jaren dertig in diepe ellende, massawerkeloosheid en nazisme stortte. Dat is historisch niet juist, betoog ik vrijdag op de opiniepagina van NRC Handelsblad.
De hyperinflatie van 1923 was inderdaad rampzalig en kostte veel mensen hun vermogen. Zonder die hyperinflatie was ik persoonlijk rijk geweest. Mijn overgrootvader Koch was eigenaar van een grote fabriek. Hij had vier dochters. De oudste twee kregen een grote bruidschat mee, maar toen mijn oma, de jongste zuster Koch, in Berlijn met mijn opa Plasterk trouwde, was het vermogen op. Hun huwelijk startte niettemin in de bloeiperiode die Duitsland doormaakte na 1923.
Wie het niet gelooft, omdat je op de televisie altijd het omgekeerd hoort, googelt op ‘de Gouden Jaren Berlijn’. Van 1923 tot begin jaren dertig ging het fantastisch! Von Hindenburg was president. Het waren de roaring twenties. Bertolt Brecht, Bauhaus, Metropolis - Duitsland was de plaats om te zijn. Veel later, na de Wall Street-crash, was het Verenigd Koninkrijk zo verstandig om het monetaire instrument te gebruiken. Duitsland deed dit niet, met zijn herinnering aan 1923. Hierdoor kwam het Verenigd Koninkrijk de nasleep van de crash redelijk door, terwijl in Duitsland in die periode, dus bijna tien jaar na de hyperinflatie van 1923, massawerkloosheid ontstond. Als je een simpel verband wilt leggen tussen economie en fascisme - altijd riskant - was het dus de afkeer van monetair financieren die het grote kwaad deed.
Mijn grootvader was chirurg. We hebben nog een mooi portret van Dr. Hans Plasterk, fier in zijn Pruisische uniform, met het IJzeren Kruis opgespeld. Die kreeg hij voor zijn betoonde moed als frontarts in het Duitse leger in de Eerste Wereldoorlog.
Het eerste motto voor de frontarts is: stop het bloeden! Dit motto zou ook moeten gelden voor de eurozone. Het onzegbare wordt besproken: een uiteenvallen van de eurozone. Dit zou gepaard gaan met een grote recessie, die ons continent ver kan terugwerpen. Niemand kan dergelijke chaotische gebeurtenissen exact doorrekenen, maar je moet rekening houden met een bruto binnenlands product dat 10 tot 20 procent lager komt te liggen. Om dit ‘eurogeddon’ te voorkomen, moet eerst het bloeden worden gestopt. We zijn langzamerhand door de opties heen.
Het had kunnen worden gestopt als eerder een oplossing voor Griekenland was gevonden. Dat is nu te laat. De crisis heeft Italië, Spanje en zelfs België en Frankrijk bereikt. Inmiddels is de rente op Duitsland hoger dan die op het Verenigd Koninkrijk, hoewel Duitsland minder staatsschuld en tekorten kent. Dit is een klassiek geval van besmettelijkheid. Het zal ooit verschijnen in alle schoolboekjes.
De optie van een zeer krachtig noodfonds, dat parmantig wordt vergeleken met een groot schietwapen vergeleken, bleek politiek onhaalbaar. Dan resteert de optie van de centrale bank. Ondanks verzet heeft de ECB tot dusverre gelukkig het ergste bloeden gestopt, door staatspapier uit de risicolanden te kopen.
Dit tijdelijke stoppen van het bloeden geeft pas vertrouwen als er zekerheid is dat het permanent is. Dit is weer zo’n zelfversterkend effect - als de markten geloven dat de ECB bereid is onbeperkt op te kopen, kan de rente onmiddellijk dalen tot normale proporties, zijn Italië en Spanje weer net zo solvabel als twee jaar geleden en hoeft de ECB helemaal niet massaal op te kopen. Als de ECB, omgekeerd, duidelijk maakt niet pal voor de eurozone te zullen staan, is de rest van de wereld gek als ze hier obligaties koopt en wordt de druk op de ECB steeds groter.
Als de ECB bereid zou zijn te kopen, betekent dit dan dat ‘de geldpersen aangaan’ en dat er inflatie komt? Nee, dat niet.
Ten eerste neemt gelijktijdig de geldhoeveelheid af als private partijen door de recessie minder uitlenen en banken minder kredieten geven aan bedrijven en particulieren. En ook al groeit de geldhoeveelheid - zolang er productiemiddelen onbenut zijn, zal deze toename van de geldhoeveelheid niet leiden tot prijsstijgingen. De jeugdwerkloosheid in Spanje is 48 procent. Voldoende productiemiddelen zijn onbenut.
Er zijn twee grote beperkingen. Allereest moet na afloop van de crisis de verleiding worden weerstaan om door te gaan met monetair financieren, als alternatief voor het heffen van belasting, het matigen van lonen en overheidsuitgaven. Dat veroorzaakt dan natuurlijk wel inflatie.
Bovendien dreigt een moral hazard. Zullen de Italianen bereid zijn hun belastingen te betalen als ze weten dat ze goedkoop kunnen lenen bij de ECB? Hoe voorkom je dat slecht gedrag wordt beloond?
Dit zijn serieuze beperkingen, maar hoe dan ook geldt het motto van de frontarts: eerst het bloeden stoppen! En tegelijkertijd besluiten alles te doen om nieuwe verwondingen te voorkomen. In dit geval betekent dit dat de ECB moet dienen als volledig vangnet voor het steunfonds. De ECB kan zelf geen voorwaarden stellen aan leningen. Het steunfonds kan dit wel. De trojka van Internationaal Monetair Fonds, ECB en Europese Commissie moet op korte termijn een dirigistische rol krijgen.
Voor de middellange termijn moet Europa de bevoegdheden krijgen voor toezicht op begroting en staatsschuld. Dit mag je een begrotingsunie noemen, mits duidelijk is dat Europa zich niet bemoeit met de invulling van de economie - dus met pensioenen, ontslagrecht, loonvorming et cetera - in landen die de zaken op orde hebben, zoals Nederland.
Tegelijk moeten uitwassen van de financiële markten Europees worden aangepakt. Stop met bonussen voor bankiers, demp flitskapitaal met een transactietaks, scheid investeringsbankieren en klantenbankieren van elkaar en streef naar een socialer en duurzaam Europa.
Tegen de tijd dat alle eurolanden hun staatsschuld tot onder de 60 procent hebben teruggebracht, is het een goed idee om een gemeenschappelijke kapitaalmarkt te scheppen (eurobonds). Dan kan het totale renteniveau verder dalen, door de massale liquiditeit.
We hebben geen maanden meer. Als dan de rentes niet omlaag zijn, valt Italië, gevolgd door Spanje en Frankrijk. Dan valt Europa uiteen.
In de architectuur van de eurozone zijn destijds grote fouten gemaakt, maar het domste zou zijn om Frits Bolkestein (VVD), die in alle hoedanigheden - als eurocommissaris, bewindspersoon en Kamerlid - medeverantwoordelijk was voor de vorige fouten, te volgen in wat opnieuw een kolossale blunder zou zijn: het uiteen laten vallen van de eurozone.