Zet basisbeurs om in leenstelsel (artikel in de Volkskrant, 30 maart 2010) - Hoofdinhoud

Hoe kunnen we de kwaliteit van het Hoger Onderwijs vergroten? Hoe moet het verder met de Basisbeurs? In een opinie-artikel in de Volkskrant beschrijft Mark Harbers het standpunt van de VVD.

Er gaat geen onderwijsdebat voorbij of de ‘motie Hamer’ komt aan de orde. Deze Kamerbreed gesteunde motie stelt dat Nederland tot de top 5 van kenniseconomieën moet gaan behoren. Op de vraag ‘wat wilt u met het onderwijs?’ is de ‘motie Hamer’ het steevaste recept. Het onderwijs moet beter, want we moeten naar de top. Op de vraag ‘hoe dan?’ volgt al te vaak een cirkelredenering: ‘Door de ambitie uit te spreken dat wij streven naar een toppositie’. Voor de PvdA is de ‘motie Hamer’ dé toverformule voor onderwijs. Toen de sociaaldemocraten echter werden uitgedaagd tegen bezuinigingen op onderwijs te stemmen, kwam de aap uit de mouw. Dat deed de PvdA niet: het ging immers niet om geld of maatregelen, de ambitie om naar de top te willen is blijkbaar genoeg.

Toegegeven, ambitie is mooi. Maar voor ambitie alleen koop je geen kenniseconomie. Het is heel Nederlands om wel aandacht te besteden aan de marketing van onze ambities, maar niet aan de verwezenlijking ervan. Om de toenemende achterstand van Nederland in te lopen wil de VVD snel investeren in hoger onderwijs. Onlangs werd bekend dat Nederland van de achtste naar de tiende plaats is gezakt op de ranglijst van concurrerende economieën in de wereld. Eén op de tien hoger opgeleiden verlaat Nederland omdat elders meer kansen liggen. De OESO stelt dat ons hoger onderwijs er op een aantal punten slecht voor staat. Opleidingen lijken teveel op elkaar en er is relatief weinig geld per student beschikbaar. Dit is te merken aan overvolle collegezalen, een beperkt aantal contacturen en studenten die naar huis worden gestuurd omdat er geen docenten beschikbaar zijn. Het is hard nodig dat de kwaliteit van het hoger onderwijs in Nederland verbeterd wordt.

Daarom steunde de VVD niet alleen de ‘motie Hamer’, wij deden ook concrete voorstellen om die ambitie waar te maken. Daarvoor moet tenminste een miljard euro meer worden geïnvesteerd in het hoger onderwijs. Omdat het in tijden van bezuinigingen lastig is zomaar extra geld te vinden heeft de VVD het voorstel voor het sociaal leenstelsel gedaan. De VVD wil het geld binnen de onderwijsbegroting anders verdelen. Meer naar kwaliteit, minder naar inkomenspolitiek. In een tijd van schaarste is meer geld voor de onderwijsbegroting niet reëel, meer geld voor kwaliteit wel.

Met een sociaal leenstelsel wordt de studiefinanciering omgezet in een lening. Deze lening kunnen studenten na hun afstuderen tegen een lage rente en inkomensafhankelijk terugbetalen. Een leenstelsel verdeelt de kosten van hoger onderwijs eerlijker tussen overheid en student. Wanneer we tegelijk het wettelijk collegegeld handhaven betaalt de overheid nog steeds driekwart van de kosten van een student. De student maakt daarnaast een bewuste keuze voor een eigen investering in zijn of haar toekomst.

Het leenstelsel heeft inmiddels de nodige politieke aandacht. Ook andere partijen, zoals de PvdA en D66, overwegen de invoering van een dergelijk systeem. Saillant detail is echter dat de PvdA de optie open laat om het leenstelsel in te voeren als bezuiniging óf het geld wel terug te sluizen naar het onderwijs, maar niet (geheel) naar het hóger onderwijs. Op die manier dreigt de student een melkkoe te worden om de staatsschuld terug te dringen. Hoe dit in de ambitie van de ‘motie Hamer’ past is volstrekt onduidelijk. Groen Links bepleit een academicusbelasting. Hierdoor betaalt de student na afstuderen een hogere belasting. Dat het belastingtarief minstens 6% hoger zou moeten zijn om het kostendekkend te maken, wordt voor het gemak even achterwege gelaten.

Wat de VVD betreft is het idee helder: iedere student betaal zijn eigen schuld af, in plaats van een ‘levenslang’ hoger belastingtarief. Ook is invoering van een leenstelsel alleen acceptabel als ruil, dus alle opbrengsten terug in het hoger onderwijs, en niet als bezuiniging.

Van studenten vragen we een eigen investering. Dat is gerechtvaardigd, want het volgen van hoger onderwijs levert in het latere werkzame leven een hoger inkomen op en zij krijgen er beter onderwijs voor terug. De toegankelijkheid van het onderwijs moet daarbij gegarandeerd zijn. Niet alleen door het wettelijk collegegeld intact te laten, maar ook door terug te betalen afhankelijk van de draagkracht. Als het echt niet lukt om terug te betalen wordt de resterende schuld na een redelijke termijn kwijtgescholden. In Australië is een dergelijk leenstelsel ingevoerd, en uit onderzoek blijkt dat geen student er minder om is gaan studeren.

Eerlijk is eerlijk, het sociaal leenstelsel dat de VVD voorstelt is ingrijpend. Nieuwe generaties studenten zullen dus goed voorgelicht moeten worden over de financiering van hun studie. Het is geen symbool, geen toverformule, maar een concrete, doordachte maatregel om de Nederlandse kenniseconomie naar de top vijf in de wereld te krijgen. Ambitie alleen leidt niet tot meer en betere docenten en meer kwaliteit in het onderwijs. Echte keuzes wel….

Mark Harbers

Lid van de Tweede Kamer voor de VVD