Mark Harbers over de nationalisatie van SNS Reaal - Hoofdinhoud

Afgelopen week debatteerde de Tweede Kamer over de nationalisatie van SNS Reaal. De spreektekst van de VVD vindt u hier:

DEBAT SNS-REAAL / INBRENG VVD / tekst onder voorbehoud, alleen gesproken woord geldt

Ik wil beginnen met enkele citaten: “Banken hoeven geen sorry meer te zeggen. Nederlandse banken hebben hun zaakjes voor 98 procent op orde. Ik denk dat we (de banken) voorbij het punt zijn dat excuses nog zin hebben”

Voorzitter, het zijn de woorden van dhr Boele Staal, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken, in het AD van 24 januari.

De woorden van de voorman van een bedrijfstak, waarvan sinds afgelopen vrijdag van de vier grootste banken er twee volledig in overheidshanden zijn, de derde draait op financiering van de overheid en bij elkaar zijn de vier grote systeembanken niet in staat om de last van het depositogarantiestelsel te dragen als dat nodig is. Het Nederlandse bankwezen ontwaakt de afgelopen vier jaar schoksgewijs uit een enorme bubbel van grootheidswaanzin en vastgoedspeculatie.

Niks "we hoeven geen sorry meer te zeggen", integendeel, de financiële sector in Nederland staat pas aan het begin van excuses maken, en van een bedrijfstak opbouwen die gezond, dienstverlenend en maatschappelijk dienstbaar is. Ik kom daar straks nog op terug. Maar eerst de nationalisatie van SNS Reaal.

De nationalisatie van de SNS Bank is uitermate zuur. Er was echter helaas geen andere oplossing meer mogelijk om het geld van kleine spaarders en rekeninghouders veilig te stellen. De VVD-fractie betreurt het dat het opnieuw noodzakelijk bleek om een bank met geld van de belastingbetaler te redden.

De minister zei al, net als wij allemaal, stevig buikpijn te hebben gehad dat het minst favoriete scenario - opnieuw een bank in overheidshanden - uiteindelijk de enige optie bleek. Want wij beseffen dat nadat DNB had geconstateerd dat SNS de deadline voor de kapitaalbuffers had gemist, DNB niet anders had gekund dan de noodregeling toepassen, leidend tot een onafwendbaar faillissement van SNS Reaal. De minister had vrijdag geen andere keuze meer dan SNS te nationaliseren.

Wel heb ik het verzoek aan de minister of hij ons ook een financiële inschatting kan geven van wat het laatste private alternatief de staat zou hebben gekost. Ook wil ik van de minister weten of en hoe hij de risico’s inschat rond de aangekondigde rechtszaken en de waardering van de SNS-aandelen op nul. Ik wil van de minister weten hoe hij deze risico’s inschat.

Alle Nederlandse banken dragen incidenteel voor 1 miljard euro bij aan de redding. Dit raakt de kredietverlening minder, omdat tegelijkertijd de eerder afgesproken instelling van een ex-ante DGS fonds met twee jaar wordt uitgesteld. Dit scheelt de banken 750 miljoen euro die ze deze jaren in het fonds hadden moeten storten. Graag wil ik een nadere onderbouwing van de keuze om de banken 1 miljard te laten bijdragen. Hoe is dit bedrag tot stand gekomen?

De nationalisatie nog heel veel vragen op, en dit debat zal niet het eindpunt zijn, maar het startpunt van het ontrafelen van het debacle van SNS Reaal.

Ik loop nu een aantal thema's langs, te weten

- Het toezicht

- De interventiewet

- De beloningen

- En de vraag hoe verder

1.

Ik begin met het Toezicht: DNB geeft aan dat sinds eind 2011 het toezicht in het teken stond van het vinden van een duurzame oplossing, in de wetenschap dat SNS niet meer op eigen kracht uit de problemen kon komen. Maar het toezicht roept nog heel veel vragen op. Daarom hebben we het initiatief genomen om daarover een hoorzitting te organiseren. We willen een toelichting op het op SNS gehouden toezicht, en we willen weten welke lessen DNB daaruit trekt. Wat zijn de besluiten die men in het verleden wel heeft goedgekeurd bij SNS, maar die men met de kennis van vandaag nooit meer zou toelaten? En hoe komt het dat SNS de afgelopen jaren wel slaagde voor de stresstesten van de Europese toezichthouder EBA, maar toch niet tegen spanning bleek bestand? Welke rol speelt DNB daarin? En wat is het nut van stresstesten als banken die niet veel later toch niet solvabel blijken te zijn toch door deze testen komen? De Commissie De Wit heeft eerder al gesignaleerd dat er problemen waren met SNS. Welke lessen heeft DNB daaruit getrokken? Het zijn vraagstukken voor de hoorzitting, maar wellicht wil ook de minister hier al op reageren.

2

Ik ga nu verder in op de Interventiewet: De nationalisatie van SNS betekende dat kort na het aannemen de interventiewet al gebruikt moest worden. Welke lessen trekken de minister en DNB uit het gebruik van deze wet? Een specifiek probleem bij SNS was, dat de Holding, het bankbedrijf en de verzekeraar dusdanig verweven waren, dat ingrijpen bij de dochters niet mogelijk was zonder de holding te raken; en dit laatste is niet mogelijk onder de interventiewet. De wet moet op dit punt snel worden aangepast. Ook een Gordiaanse knoop moet kunnen worden ontward. Of doorgehakt.

Maar een belangrijk vraagstuk hierbij is, dat dit niet nieuw is, blijkbaar heeft DNB hier al in 2011 voor gewaarschuwd. Weet de minister op welk moment DNB heeft onderkend dat de verwevenheid van de holding en de dochters tot de onmogelijkheid zou leiden om een in wezen gezond bankbedrijf uit het concern te lichten? Wat is er vanaf dat moment ondernomen? Heeft de minister iets gedaan met deze waarschuwingen?

Specifiek geeft de minister terecht aan dat haast is geboden met het vaststellen van living wills. Dat roept dan dezelfde vraag op: had zo’n living will iets uitgemaakt bij SNS nu de verwevenheid van ICT-systemen tussen holding en bank zo innig was.

De minister heeft overigens gesuggereerd om de Rekenkamer meer bevoegdheden te geven in het toezicht op DNB. Tot voor kort stelde de regering zich op het standpunt, dat Europese regelgeving verbood om de Algemene Rekenkamer een positie te geven bij het toezicht op DNB. De Raad van State gaf ook aan dat het niet mogelijk was. Hoe ziet de minister dan nu toch een mogelijkheid en wat zijn de voor- en nadelen hiervan?

3

Voorzitter, de beloningen. Begrijpelijkerwijs is er veel ophef over de beloning van de nieuwe Raad van Bestuur. Kan de minister ons uitleggen hoe de beloning tot stand gekomen is en hoe deze past in zijn visie op het beloningsbeleid bij staatsdeelnemingen die hij de Kamer heeft toegezegd. Maar het echte punt wat ik aan de orde wil stellen, zijn de beloningen in de gehele bankensector. Nu het bankwezen in hoge mate op overheidssteun is aangewezen, is er alle reden om de beloningen over de gehele linie fors te verlagen. De cao voor bankpersoneel is nog steeds goudgerand en behoort tot de meest luxueuze in de marktsector, ook ná 2008. De minister kondigt al aan dat hij van SNS loonmatiging verwacht. Mijn vraag is hoe de minister dat gaat doen - en mijn aanvullende vraag: wil hij dan het gehele bankwezen meenemen.

Want de bankensector lijkt me op dit moment een tamelijk risicoloze semi-publieke sector. Net als bij woningcorporaties: daar loopt men geen risico, je moet zorgen dat de huur geïnd wordt, dat de winterschilder langs komt en dat je huurders vindt. Oh nee, bij een wachtlijst van zeven jaar heb je aan klanten geen gebrek. In zo’n wereld behoort men zich ook qua salaris te meten met de (semi-)overheid waarin een jarenlange nullijn geldt…

Als de beloningen naar normale proporties worden teruggebracht, verbetert de kapitaalpositie van de banken sneller. Dan is er ook meer geld beschikbaar voor kredietverstrekking voor burgers en bedrijven. Goed nieuws voor het MKB dus en wie een hypotheek wil afsluiten. En loonmatiging zou een begrijpelijke bijdrage zijn aan het behoud van werkgelegenheid. Dat is pas een bonus.

Voorzitter, gisteren zei de minister dat hij de bonussen die zijn uitgekeerd aan de voormalige top niet kan terugvorderen, maar dat het wel netjes zou zijn als ze terug zouden betalen. Uit eerdere beantwoording door de minister bleek, dat zelfs het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens het reeds toegekende privaat vermogen aan bestuurders beschermt. Een mooie gelegenheid voor mij om nog eens aan te geven dat dit verdrag wel een heel grote reikwijdte heeft gekregen. Hoewel de kans van slagen gering is, steunen we de brede politieke oproep aan de minister om na te gaan of oud-bestuurders aangepakt kunnen worden en hun bonus terug te vorderen is. Want het gevoel is, terecht: wel de lusten van de bonus, maar als het mis gaat komen de lasten op het bordje van de samenleving en de overheid.

Een mogelijkheid zou kunnen zijn wat ik gisteren las in een artikel van Jan Smit, hoogleraar Europees privaatrecht, dat de bonussen wel degelijk terug te vorderen zijn. Het betreffende wetsvoorstel herhaalt namelijk wat lang geldend recht is, namelijk dat de Raad van Commissarissen van een vennootschap kan weigeren een overeengekomen bonus uit te keren indien dit naar maatschaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn. Een bonus die al uitgekeerd is kan in dat geval worden teruggevorderd op grond van de zg. onverschuldige betaling. Het juridisch instrumentarium is dus reeds aanwezig. Ik hoor graag van de minister of dit inderdaad het geval is en of hij dan ook gelijk tot actie kan overgaan om de bonussen van de voormalig SNS top terug te vorderen.

Voorzitter, in de afgelopen weken is er veel gespeculeerd over het laten bijdragen van de obligatiehouders van de bank. De minister heeft goede redenen gegeven om dit nu niet aan te durven, maar kondigt wel aan zich in Europees verband hiervoor sterk te maken. Invoering is niet eerder dan in 2018 voorzien. Gegeven de vrees om zo'n instrument nu toe te passen, lijkt mij echter dat het ook in Europees verband er nooit van zal komen: je krijgt dan vrees voor de financiële stabiliteit in het Europees kwadraat. Kortom, is hier geen sprake van een dode letter?

4

En dan rest de vraag: hoe nu verder? Wat de VVD betreft is het zaak dat de banken in Nederland zo snel mogelijk gezond zijn en weer op eigen benen staan. Gezond afleveren op de markt en de opbrengst terug in de staatskas, in mindering op de staatsschuld. Het is ongewenst dat de overheid langdurig eigenaar blijft van banken en verzekeraars, maar ik denk onvermijdelijk dat dit nog wel enkele jaren het geval zal zijn. Op korte termijn moet het eigenaarschap op afstand worden gezet in de daartoe opgerichte beheersinstelling NLFI; waarom duurt dat nog enkele maanden en wat gebeurt er in de tussentijd. Tegelijk wil ik ook weten of er mededingingstechnisch grenzen zijn. Was eerder het vraagstuk: hoe voorkomen we oneigenlijke concurrentie door staatsgesteunde instellingen; straks lopen we tegen de vraag aan: hoe zorgen we ervoor dat de klant nog iets te kiezen heeft?

Afrondend. De grootheidswaanzin is ook zichtbaar geworden. Forenzen die op Den Haag Centraal aankomen kijken aan tegen het luxueuze appartementen-nieuwbouw-complex New Babylon, gefinancierd door SNS Property Finance. Hoe ironisch: het oude Babylon was symbool voor pracht, praal, luxe en decadentie, maar ging met al zijn hangende tuinen ten onder. De Toren van Babel , symbool van overmoed, stortte in en er resteert nu slechts stof. Zal ik de vergelijking nog verder maken….?!

Want SNS was natuurlijk bij uitstek een representant van de banken-oude-stijl waar de sky de limit leek. Onze poldertoren van Babylon is ingestort. Het is nu aan de banken om uit die brokstukken een gezonde sector op te bouwen.

Het debat van vandaag is daarin geen eindpunt, maar slechts een begin. Haast is geboden.