“Doorbreek de impasse en steun de Syrische oppositie in haar onderhandelingen met huidige regering.” - Hoofdinhoud
De toenadering van de Syrische Nationale Coalitie voor gesprekken met het regime en Rusland verdient volledige EU steun. Een politieke oplossing is de snelste weg naar het stoppen van het geweld in Syrië gegeven de situatie na twee jaar ongehoord cynisch geweld. Het voorkomen van nog meer burgerslachtoffers moet daarbij de Europese prioriteit zijn. Onbeperkte toegang van humanitaire hulp is daarvoor essentieel. De EU moet internationaal het initiatief nemen voor een VN mandaat dat directe hulptoevoer vanuit buurlanden, in het bijzonder vanuit Turkije, mogelijk maakt. Dat zijn de meest realistische stappen richting een doorbraak in de Syrische impasse.
In Brussel bespraken de EU ministers van Buitenlandse Zaken vandaag de situatie in Syrië, een dag nadat internationaal Syrië-gezant Lakhdar Brahimi in Cairo opriep tot een politieke dialoog op neutraal VN-terrein. Morgen ontvangt President Poetin de Jordaanse Koning om de situatie in Syrië en de aanhoudende vluchtelingenstroom te bespreken. Zondag hadden de Amerikaanse Minister van Buitenlandse Zaken, John Kerry, en zijn Russische collega Lavrov al contact over een dialoog. Deze week spreekt EU-buitenland chef Catherine Ashton Lavrov tijdens een EU-Rusland top. Rusland lijkt met een iets verschoven benadering ruimte te hebben gemaakt voor een nieuw momentum voor een politieke oplossing.
Ook de Europese buitenlandministers concludeerden vandaag dat het faciliteren van een politiek proces, door Syriërs zelf geleid, de sleutel blijft voor een oplossing en zegden daarbij iedere mogelijke steun voor dat proces toe. Deze steun zal vooral onder de oppervlakte en via diplomatieke kanalen vorm krijgen. Diezelfde paden waren lange tijd geblokkeerd door een automatisch Russisch veto omdat bij iedere poging het vertrek van Assad een voorwaarde was. Het optreden van Sjeik Achmed Moaz al-Khatib, de President van de Syrische Nationale Coalitie, op de jaarlijkse Veiligheidsconferentie begin deze maand in München heeft in dat opzicht voor een doorbraak gezorgd.
In München stak Al-Khatib zijn nek uit door directe onderhandelingen met het regime, mits ”zonder handen gedrenkt in bloed”, niet langer uit te sluiten. Hij sprak er ook voor het eerst met Lavrov. Moskou verzet zich al 23 maanden met hand en tand tegen van buiten opgelegde regime change. Dat houdt Assad uit de wind. Rusland wil dat de Syriërs zelf hun conflict oplossen en is daarom niet a priori tegen een politieke oplossing zolang Assad niet eerst het veld ruimt. Als voorwaarden voor de dialoog stelt Al-Khatib de vrijlating van 150.000 gevangen en het verstrekken van paspoorten aan gevluchte Syriërs in regionale opvangkampen. Op die manier probeert hij interne steun voor zijn handreiking te behouden.
Vanuit eigen gelederen kreeg Al-Khatib direct veel kritiek op zijn draai richting de onderhandelingstafel en werd zijn leiderschap betwijfeld. Inmiddels lijkt het interne protest bezworen. Toch moet de EU meer inspanningen richten op het verbinden van de verschillende oppositiegroeperingen, die nog te veel alleen in woord in de Syrische Nationale Coalitie verenigd zijn. Als daadwerkelijke eenheid, met een duidelijke gezagsstructuur en opgebouwd uit verschillende (etnische) groeperingen is de coalitie geloofwaardiger als gesprekspartner en later als onderdeel van een overgangsregering. Voor Rusland is een geloofwaardig alternatief voor het Assad bewind essentieel.
Naast organisatorische steun en technisch advies aan de coalitie moet de EU snel zo veel mogelijk hulp bij Syrische burgers krijgen. De aanhoudende bombardementen, groeiende hongersnood en uitzichtloosheid van de huidige militaire patstelling zorgt ervoor dat gewone Syriërs alle hoop verliezen. Helemaal als ze van Westerse groots toegezegde steun niets ontvangen. Frustratie en woede kalven ook de broze steun voor Al-Khatib en zijn bereidheid tot dialoog af, en creëert ruimte voor extremisten die vanuit het buitenland een steeds grotere rol opeisen in het land. Niet met wapenleveranties, maar met hulp kan de EU de bevolking echt ter zijde staan gegeven de huidige omstandigheden.
De Syrische Halve Maan, praktisch de enige organisatie thans officieel door Assad toegelaten, moet toegang van hulpgoederen dagelijks onderhandelen met het regime, evenals met verschillende rebellengroeperingen. Hulp komt daardoor slechts in beperkte mate het land binnen en kan niet systematisch verdeeld worden. Levering vanuit buurlanden zoals Turkije is moeilijk, omdat Syrië eist dat haar grenzen worden gerespecteerd, terwijl dat het grootste verschil zou maken. Met die toegang kunnen ook de hulpnetwerken van vrijwilligers, mensen die hun leven dag in dag uit riskeren, verstevigd worden en professioneler worden ingezet. De EU moet dus alles in haar macht doen voor een mandaat van de VN Veiligheidsraad voor onbelemmerde toegang van hulp, ook vanuit buurlanden. Nu de oppositie bereid is met delen van het regime en met Moskou te praten, ontstaat hopelijk ruimte voor een puur humanitair mandaat. Daarnaast zou de EU intern ook meer Syriërs moeten opvangen. Net als tijdens de Joegoslavië-oorlog in de jaren negentig kregen grote aantallen vluchtelingen tijdelijk politiek nood asiel. Een andere les die we uit voormalig Joegoslavië kennen is dat dictators in nood soms alleen nog de taal van geweld spreken. De internationale gemeenschap moet ultimatums instellen voor medewerking, en bereid zijn die met dreiging van militaire interventie kracht bij te zetten.
De EU heeft meer dan 350 miljoen Euro aan noodhulp toegezegd. We moeten dat echt bij de mensen krijgen. In de ‘bevrijde gebieden’ kunnen de coalitie van al-Khatib en delen van het vrije Syrische leger daarbij een operationele rol spelen, en daardoor hun interne en externe legitimiteit vergroten. Met een VN mandaat kan de internationale gemeenschap een ultimatum stellen aan Assad, en toegang voor hulp afdwingen. Spierballentaal of valse hoop op bewapening van rebellen om onze onmacht te verbloemen zou op dit moment meer kwaad dan goed doen. Bouwen aan draagvlak voor een politiek oplossing, zowel internationaal als in Syrië heeft de grootste prioriteit.