Media (Trouw): Vrijhandel staat op achterstand - Hoofdinhoud
Dit artikel verscheen op 24 maart 2015 in Trouw. Door Christoph Schmidt.
Het moet er dit jaar echt van komen, stelden de EU-regeringsleiders afgelopen vrijdag: een ambitieus vrijhandelsverdrag tussen Europa en de Verenigde Staten. Terwijl de onderhandelingen over dit megaverdrag in hun beslissende jaar zitten, is een heuse propagandaoorlog uitgebroken. En de tegenstanders staan voor.
Het is u vermoedelijk ontgaan, onwetend slachtoffer als u bent van de mondiale, neoliberale samenzwering, maar honderden door het grootkapitaal ingepalmde ambtenaren in Brussel en Washington zijn achter uw rug om een Amerikaans-Europees handelsakkoord in elkaar aan het timmeren. Dat ondemocratische akkoord zal u (A) uw baan kosten en (B) veroordelen tot een dieet van chloorkip met genetisch gepimpte maïskolven. Intussen boort een Amerikaans bedrijf in uw achtertuin naar schaliegas. Gewoon, omdat het daar zin in heeft.
Het is u vermoedelijk ontgaan, onwetend slachtoffer als u bent van de mondiale, neoliberale samenzwering, maar honderden door het grootkapitaal ingepalmde ambtenaren in Brussel en Washington zijn achter uw rug om een Amerikaans-Europees handelsakkoord in elkaar aan het timmeren. Dat ondemocratische akkoord zal u (A) uw baan kosten en (B) veroordelen tot een dieet van chloorkip met genetisch gepimpte maïskolven. Intussen boort een Amerikaans bedrijf in uw achtertuin naar schaliegas. Gewoon, omdat het daar zin in heeft.
Pardon. Opnieuw beginnen.
Het is u vermoedelijk ontgaan, ondeskundig als u bent in handelskwesties, maar honderden knappe koppen in de EU en de VS zijn in alle openheid een handelsakkoord aan het bespreken. Hun inspanningen zullen u ruim 500 euro per jaar opleveren. Handelsbarrières - daar had u toch zo’n hekel aan? - zullen verdwijnen. Alles wordt goedkoper, ook dankzij betere, trans-Atlantische concurrentie. De bureaucratische molens die aan weerszijden van de oceaan twee keer hetzelfde werk doen, worden gekortwiekt: regelgeving wordt uniform. En u kunt als Europeaan eindelijk uw spullen of diensten verkopen in de VS, waar die achterlijke ‘buy American’-regel tot het verleden zal behoren.
Er zijn tientallen scenario’s te schetsen van een toekomstig Amerikaans-Europees vrijhandelsverdrag, maar dit zijn de twee extremen. Hel en verdoemenis staan tegenover een pot met goud aan het eind van de regenboog. Voor grijstinten is geen plaats.
Verhit
De onderhandelingen over het Trans-Atlantische Handels- en Investeringspartnerschap (de aanvankelijk onuitspreekbare afkorting TTIP is als ‘Tie-Tip’ een gevleugeld begrip geworden) tussen de twee grootste handelsblokken van de wereld begonnen in 2013 en zijn nog lang niet in de buurt van een akkoord. Maar de laatste weken raken de gemoederen verhit. Ook Den Haag is er bovenop gedoken. Vandaag komt TTIP opnieuw aan de orde in het wekelijkse vragenuurtje in de Tweede Kamer.
Het zijn vooral de ontwerpers van het doemscenario aan het begin van dit artikel die publiek weten te trekken in wat op een heuse propagandaoorlog begint te lijken.
De politieke druk is enorm. Regeringsleiders van de EU-lidstaten hebben op hun top afgelopen vrijdag opnieuw gehamerd op een ‘ambitieus’ TTIP-akkoord, nog voor het eind van dit jaar. Dat deden ze in december ook al. Maar nu voegden ze er een veelzeggende zin aan toe: “De lidstaten en de Europese Commissie moeten zich meer inspannen om de voordelen van een overeenkomst te communiceren en de dialoog met de samenleving op te voeren.”
Zitten slapen
Vrij vertaald: alle hens aan dek, als we niets doen gaan gaan we de publiciteitsoorlog verliezen. Het besef dringt door dat de pleitbezorgers van TTIP hebben zitten te slapen: een publicitair fiasco dreigt. Zowel de Europese Commissie, die door de lidstaten is gemachtigd om de onderhandelingen met de Amerikanen te voeren, als de lidstaten lijken weinig energie te hebben gestoken in dialoog met de burgers. In de tussentijd hebben de tegenstanders het voortouw genomen met afschrikwekkende verhalen over met chloor schoongemaakt kippenvlees dat onze kant op komt en uitgeholde democratieën. Dat ‘frame’ staat inmiddels als een huis. Daardoor stelt niemand meer de vraag hoe onze EU-kippen eigenlijk worden schoongemaakt.
In diverse landen zijn er al felle demonstraties geweest tegen het vrijhandelsakkoord. Op 18 april zijn opnieuw manifestaties gepland in meerdere landen. Rond die datum is in Washington de negende TTIP-onderhandelingsweek. In Nederland maakten de taaie onderhandelingen tot voor kort weinig emoties los. “Helaas”, zegt Anne-Marie Mineur, Europarlementariër voor de SP en sterk gekant tegen het handelsverdrag. Ze ziet wel dat er in Nederland iets aan het schuiven is. “Als ik langs de SP-afdelingen ga om erover te vertellen, schrikken mensen. Waarom wist ik dat niet?, zeggen ze.”
Ruim een week geleden veroorzaakte schrijver, cabaretier en tv-presentator Arjen Lubach een plotselinge piek in de Nederlandse interesse door in zijn satirische programma ‘Zondag met Lubach’ tien minuten aandacht te besteden aan de gevaren van de eventuele handelsdeal. De hashtag #TTIPalarm was de dagen erna trending op Twitter.
De voorvechters van TTIP zien zich voor het probleem gesteld dat hun verhaal zich veel moeilijker in oneliners laat vatten. Ze hebben het over een half procentpuntje groei van ons nationaal inkomen, banengroei, wegvallende handelsbarrières en (in een concreet Nederlands voorbeeld) een gouden toekomst voor baggeraars als de afgeschermde Amerikaanse markt eindelijk wordt opengebroken. Een nogal kil, abstract verhaal.
‘Elke boodschap die wil beklijven moet simpel zijn, verrassend, concreet, geloofwaardig, emotioneel, en… hij moet een verhaal zijn’, schreef Andras Baneth, van de onafhankelijke Public Affairs Council, vorige week in een column voor website EUobserver. ‘De chloorkip-benadering voldoet aan veel van deze voorwaarden.’
Een bezwaar dat breed leeft onder de tegenstanders is een vermeend gebrek aan transparantie. De onderhandelingen zouden leiden tot een achterkamertjesdeal waarover burgers niets te zeggen hebben. Europarlementariër Marietje Schaake (D66), lid van de commissie internationale handel, laat geen gelegenheid onbenut om die grief te ontkrachten. “Handelsbeleid is technisch, ingewikkeld. Bij TTIP is er meer vraag naar informatie dan ooit tevoren; dit zijn de meest transparante vrijhandelsonderhandelingen ooit. Feit is alleen dat de betrokkenen in de Europese Commissie pure handelsexperts zijn. Die zijn al die aandacht niet gewend. Ze werken met een klein team aan een enorme opdracht.”
Een bezwaar dat breed leeft onder de tegenstanders is een vermeend gebrek aan transparantie. De onderhandelingen zouden leiden tot een achterkamertjesdeal waarover burgers niets te zeggen hebben. Europarlementariër Marietje Schaake (D66), lid van de commissie internationale handel, laat geen gelegenheid onbenut om die grief te ontkrachten. “Handelsbeleid is technisch, ingewikkeld. Bij TTIP is er meer vraag naar informatie dan ooit tevoren; dit zijn de meest transparante vrijhandelsonderhandelingen ooit. Feit is alleen dat de betrokkenen in de Europese Commissie pure handelsexperts zijn. Die zijn al die aandacht niet gewend. Ze werken met een klein team aan een enorme opdracht.”
De vorige Eurocommissaris voor handel, onder wiens verantwoordelijkheid de onderhandelingen met de Amerikanen begonnen, Karel De Gucht, had zijn imago tegen. De Belg liet zich kennen als stug en geïrriteerd als hij werd tegengesproken. Vorig jaar juli hield hij het Europarlement voor dat ‘paniekzaaiers’ een verwrongen beeld van het overleg schiepen.
Zo slaagde De Gucht er niet in om de vrees weg te nemen voor een afkalving van de voedselveiligheid of een verslechtering van de milieunormen. Hij, en ook zijn mediageniekere opvolger Cecilia Malmström, kunnen daarover garanties afgeven tot ze een ons wegen, ze worden simpelweg gewantrouwd. “De ‘spin’ over verlaging van standaarden wordt gewoon doorgezet”, zei Europarlementariër Schaake vorig jaar al tegen deze krant.
600.000 banen
Uiteraard draait ook de ‘spin’ van de voorstanders op volle toeren, met name vanuit de bedrijfssectoren die veel te winnen hebben bij een vrijhandelsakkoord. SP’er Mineur laakt die lobby. “Iedereen wordt getroffen”, zegt ze, verwijzend naar een studie waaruit zou blijken dat TTIP 600.000 Europese banen gaat kosten.
D66′er Schaake bekijkt de zaak met andere ogen. “De één zet TTIP af tegen een ideaalbeeld, hoe de perfecte wereld eruit zou zien. Ik kijk naar wat we kunnen bereiken, gegeven de realiteit. En die is niet perfect. Als je kijkt naar de enorme hoeveelheid halffabrikaten die dagelijks wordt verhandeld tussen de VS en de EU en die aan beide kanten getest moet worden, denk ik dat het efficiënter kan.”
In het Europarlement, dat veel macht heeft omdat er zonder zijn goedkeuring geen TTIP komt, hebben de meeste fracties hun standpunt bepaald. Alles wijst erop dat de sociaal-democraten als grootste twijfelende middenpartij het akkoord kunnen maken of breken. Zij hebben ongeveer een kwart van de 751 zetels.
Al dan niet toevallig is de voorzitter van de parlementaire handelscommissie een prominente sociaal-democraat: de Duitse SPD’er Bernd Lange. Lange onderkent dat het niet meevalt Duitse burgers warm te maken met de argumenten voor TTIP. “De echte verandering die het moet brengen, is niet tastbaar. De positieve gevolgen liggen vooral in de regulering van een geglobaliseerde economie. We moeten regels hebben voor eerlijke concurrentie, gebaseerd op kwaliteit en efficiëntie.”
Er gaan ook wilde verhalen dat veel niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) die campagne voeren tegen TTIP worden gesteund door Rusland. In het huidige geopolitieke klimaat heeft Moskou er alle belang bij als het handelsoverleg mislukt. “Ik heb er geen concrete aanwijzingen voor”, zegt Lange.
“Het zou me niks verbazen”, zegt Schaake echter. “Rusland financiert honderden ngo’s, alleen al in Hongarije.” Sommige organisaties reageren fel op de beschuldigingen dat ze door het Kremlin worden beïnvloed. “Wie zoiets beweert, moet bewijzen aandragen”, zei Paul de Clerck, campagneleider van de Europese afdeling van milieuorganisatie Friends of the Earth, onlangs in de Vlaamse krant De Standaard.
Het grote geheel
Schaake ergert zich eraan dat de discussie draait om zaken als chloorkippen (die komen er ook helemaal niet, zegt ze) terwijl het grote geheel onderbelicht blijft. Waarom richten de Europese critici hun pijlen niet op de Amerikanen?, verzucht ze. Zij zijn degenen die weinig haast maken met het overleg en die veel markten potdicht houden. “Ondanks alle kritiek op de VS, die ook ik heb: in de wereld waarin wij leven, is dat niet onze grootste vijand. De wereld staat niet stil terwijl wij hier aan het kissebissen zijn. De VS zijn ook met de Aziatische landen aan het onderhandelen over vrijhandel. Het grootste risico is dat Europa straks helemaal nergens aan meedoet.”
De grote vraag is of we de komende weken en maanden iets gaan merken van publiekscampagnes waarin de voorstanders hun pleidooi weten te vatten in simpele en tastbare verhalen. ‘Waar zijn de voorbeelden die uit het leven zijn gegrepen, de inspirerende voorbeelden van enorme frustraties?’, vraag public affairs-expert Baneth zich af in zijn column. ‘Waar is dat familiebedrijf in Italië dat al eeuwen mozzarella maakt maar gebukt gaat onder een exportverbod naar de Verenigde Staten vanwege ‘regulatorische lasten?”
Mochten overheden en bedrijven miljoenen euro’s willen vrijmaken voor positieve campagnes, dan heeft Baneth wel een tip: ‘Onthoud dat je praat met echte mensen, met vrees, hoop en aspiraties. Zij zijn degene die uiteindelijk moeten profiteren van een akkoord.’
Omstreden clausule
De Duitse SPD-leider en minister van economische zaken Sigmar Gabriel heeft zich afgelopen weekeinde uitgesproken tegen een omstreden onderdeel van het beoogde vrijhandelsoverleg met de Amerikanen: het Investor-State Dispute Settlement (ISDS), een clausule die Europese lidstaten al in honderden bilaterale verdragen met andere landen hebben opgenomen.
Het principe is dat een investeerder die zich door een land benadeeld voelt, verhaal kan halen bij een derde partij, een speciaal tribunaal. Extreem voorbeeld: een regering gaat over tot nationalisatie. Een investeerder die daarmee onteigend wordt, zou recht hebben op schadevergoeding.
Critici vrezen uitholling van nationale besluitvorming en rechtspraak, omdat regeringen niet meer vrij zouden zijn om bijvoorbeeld strenge milieuwetgeving in te voeren. Amerikaanse investeerders zouden zo altijd hun zin kunnen doordrijven. Van zulke ‘privatisering van arbitrage’ zoals Gabriel het noemt, zal wat hem betreft geen sprake zijn in TTIP. En hij is niet de enige die er zo over denkt.
Critici vrezen uitholling van nationale besluitvorming en rechtspraak, omdat regeringen niet meer vrij zouden zijn om bijvoorbeeld strenge milieuwetgeving in te voeren. Amerikaanse investeerders zouden zo altijd hun zin kunnen doordrijven. Van zulke ‘privatisering van arbitrage’ zoals Gabriel het noemt, zal wat hem betreft geen sprake zijn in TTIP. En hij is niet de enige die er zo over denkt.