Troonrede 1949 (volledige tekst) - Hoofdinhoud

In de troonrede 1949 werd onder meer verwezen naar de totstandkoming van de NAVO en de stappen naar Europese samenwerking.

In de integrale tekst van de troonrede 1949 is door de redactie structuur aangebracht, zodat u snel tussen de onderdelen kunt navigeren.

Leden der Staten-Generaal,

Toen ik het vorige jaar voor de eerste maal na mijn inhuldiging in Uw midden verscheen, sprak ik van de moeilijkheden, waarvoor het Koninkrijk gesteld is in een wereld, die, in tegenstelling met de bij het einde van de oorlog gekoesterde verwachtingen, nog geen wezenlijke vrede kent. 

De tegenstellingen, die zich nog steeds openbaren en tengevolge waarvan het politieke en economische herstel is vertraagd, hebben geleid tot fundamentele veranderingen in de internationale verhoudingen, waarbij Nederland ten nauwste betrokken is. Deze veranderingen hebben de stoot gegeven tot nieuwe vormen van staatkundige, economische en militaire samenwerking.

Ook Nederland heeft in verband daarmede verdere schreden gezet op de weg van bijzondere statengroeperingen en zal naar vermogen bijdragen tot de versterking van deze bindingen van constructief karakter.

Naast de samenwerking met onze Zuidelijke buren in het verband van de Benelux is die tussen de vijf mogendheden van het Verdrag van Brussel verder gegroeid. In het afgelopen jaar trad Nederland toe tot de raad van Europa en het Noord-Atlantisch Verdrag. 

De ontwikkeling van de organisatie van Straatsburg, waarbij 12 Europese landen zijn aangesloten houdt beloften in voor de groei der zozeer noodzakelijke grotere eenheid in Europa. In het Noord-Atlantisch Pact is samenwerking verkregen tussen een aantal staten in West-Europa en op het Westelijk halfrond. Toen het duidelijk werd, dat de Verenigde Naties de collectieve veiligheid vooralsnog niet voldoende zouden kunnen garanderen, heeft Nederland in deelneming aan deze beperktere, maar niettemin ruime kring, een aanvullende waarborg voor zijn veiligheid gezocht en, naar vertrouwd wordt, ook gevonden. Een waarborg, die medebrengt, dat Nederland ook zijnerzijds zijn krachten inzet voor de bescherming van veiligheid, vrede en recht.

Deze nieuwe aaneensluitingen passen in het bestel van het Handvest der Verenigde Naties. Dat de belangstelling voor het buitenlands beleid, dat voor ons land van grote en steeds groeiende betekenis is, sterk toeneemt, stemt tot voldoening. Nauwere samenwerking met de Volksvertegenwoordiging, ook op dit terrein, zal de Regering gaarne bevorderen.

Andermaal zal Nederland in het komende jaar de zeer gewaardeerde hulp ontvangen van de Verenigde Staten van Amerika onder het Europees Herstelprogramma. Alleen door een gezamenlijk West-Europees optreden zal dit programmer de maximale vruchten kunnen afwerpen. Ondanks onvermijdelijke onvolkomenheden is de nog jonge Organisatie voor Europese Economische Samenwerking het aangewezen lichaam voor de vervulling van deze grootse taak; daarnaast zal van de Raad van Europa een stimulerende invloed kunnen uitgaan.

De Regering stelt zich onveranderd ten doel de verwezenlijking van de volledige Economische Unie tussen België, Luxemburg en Nederland zo krachtig mogelijk te bevorderen. Niettegenstaande verheugende vorderingen, die reeds gemaakt werden, zijn nog grote moeilijkheden te overwinnen. De verdere ontwikkeling der algemene Europese samenwerking kan aan een snelle verwerkelijking ten goede komen.

Het is geboden ook Duitsland, zij het voorlopig slechts West-Duitsland, meer en meer te betrekken in de West-Europese gemeenschap, mits gewaarborgd blijve, dat Duitsland de Europese veiligheid niet opnieuw in gevaar zal kunnen brengen. Een ruimere ontwikkeling van het economisch verkeer tussen Nederland en Duitsland is in het belang van beide landen en tevens van een gezonde Europese economie.

Zwaar is de druk, die nog steeds op de volkeren van Nederland en Indonesië rust als gevolg van het uitblijven van definitieve overeenstemming over een nieuwe rechtsorde. Smartelijk zijn in het bijzonder de verliezen aan mensenlevens. Met dankbaarheid en eerbied denk ik aan hen, die vielen als slachtoffer van hun plichtsvervulling.

Het bijeenkomen van de Ronde Tafel Conferentie, die thans hier ter stede wordt gehouden, heeft echter de hoop doen herleven, dat, hoe ernstig en ingewikkeld de vraagstukken ook zijn, die zij tot oplossing moet brengen, partijen er in zullen slagen spoedig een bevredigend eindresultaat te bereiken. 

Moge daaruit voortkomen een samenwerking op voet van gelijkheid tussen de volkeren van een vrij en souverein Nederland en van een vrij en souverein Indonesië, die in de geschiedenis zal kunnen gelden als een voorbeeld van zegenrijk samengaan van Oost en West.

Ten aanzien van Suriname en de Nederlandse Antillen is de weg, die tot een nieuwe rechtsorde leidt, reeds uitgestippeld. De Regering hoopt, dat een interim-regeling, die aan deze gebieden volledig autonomie geeft, en die tevens betrekking heeft op de behandeling van gemeenschappelijke aangelegenheden, spoedig in werking zal kunnen treden, nadat gerezen moeilijkheden uit de weg zullen zijn geruimd.

De met deze interim-regeling te verkrijgen ervaring zal van groot nut kunnen zijn bij de nadere overweging van de wijze, waarop de nieuwe opbouw van het Koninkrijk zal kunnen worden verwezenlijkt.

Met het oog op het zo gewenste monetaire evenwicht stemt het tot voldoening, dat de Rijksbegroting voor het jaar 1950 voor het eerst na de bevrijding sluitend is. Het niveau, waarop de lopende uitgaven en de middelen tot dekking daarvan zich bevinden, is echter abnormaal hoog en stemt vooral in verband met de conjunctuurphase, waarin de wereld verkeert, tot bezorgdheid.

Ondanks de belangrijke stijging der productie en de verbetering, die is ingetreden in de verhouding tussen in- en uitvoer, vertoont voorts de betalingsbalans, in het bijzonder met de dollargebieden, nog een groot tekort, dat vooralsnog slechts overbrugd kan worden dank zij de hulp, die ons land ten deel valt in het kader van het Europees Herstelprogramma. Deze hulp is echter van tijdelijke aard. Zij is reeds verminderd en zal over enkele jaren aflopen. 

Na de sanering van het geldwezen en van de begroting is thans allereerst die van de betalingsbalans geboden. Grote moeilijkheden staan ons volk hierbij te wachten, moeilijkheden, die slechts bij een gecoördineerde actie op verschillende terreinen van Regeringsbeleid en grote krachtsinspanning van allen zullen zijn te overwinnen. Met de gewijzigde economische noodzakelijkheden zal op realistische wijze rekening moeten worden gehouden. In de aanhangig gemaakte belastingontwerpen is zowel aan deze omstandigheden als aan sociale overwegingen aandacht gegeven.

Ook bij de militaire verplichtingen, die Nederland in het belang van de collectieve veiligheid op zich neemt in internationaal verband zal rekening zijn te houden met hetgeen economisch en financieel kan worden gedragen. Vertrouwd mag echter worden, dat de vervulling van die verplichtingen door te verkrijgen materiële hulp zal worden vergemakkelijkt. 

De zoëven genoemde economische noodzakelijkheden worden in sterke mate beheerst door het feit, dat de concurrentie op de wereldmarkt voortdurend in kracht toeneemt. De verkopersmarkt heeft zich in een kopersmarkt gewijzigd. Onder deze omstandigheden zal Nederland zijn zware exporttaak moeten vervullen op straffe van een aanzienlijke daling van het tegenwoordige voorzieningsniveau en het ontstaan van werkloosheid. Hier ligt een waarlijk nationale taak waaraan een ieder op de plaats waar hij is gesteld, zal moeten medewerken.

De wijzigingen op monetair gebied, die bezig zijn zich te voltrekken in overleg met het Internationale Monetaire Fonds, zullen zonder twijfel invloed uitoefenen op de concurrentiepositie der onderscheidene landen. Ook Nederland zal de omstandigheden, waaronder het handels- en betalingsverkeer met het buitenland zich voltrekt, in menig opzicht zien wijzigen.

Nochtans zal de taak, waarvan ik zoëven sprak, slechts ten volle kunnen worden vervuld, indien de krachten worden gericht op het bereiken en handhaven van een in internationaal verband concurrerend niveau der productiekosten en vergroting van de productie. Verhoging van de arbeidsproductiviteit, mede door opvoering van de efficiency, zal daartoe noodzakelijk zijn. 

Ook omvangrijke investeringen voor vervanging, modernisering en uitbreiding zijn hiertoe vereist. Deze investeringen zullen een uitvoerbevorderend of invoerbesparend karakter moeten dragen. Zij dienen vooral in de industrie tot stand te worden gebracht. 

Ook met het oog op de werkgelegenheid, die voor de snel toenemende bevolking moet worden geschapen en die in het bijzonder van beslissend belang is voor de positie der arbeiders, acht de Regering de bevordering van de industrialisatie een van de kernpunten van het te voeren economisch beleid. Daarnaast zal zij aan de emigratie bijzondere aandacht schenken.

Het stemt tot verheugenis, dat ondanks de naoorlogse spanningen en moeilijkheden de arbeidsvrede kon worden behouden. Dat dit in de jaren na de bevrijding mogelijk is geweest, heeft in belangrijke mate bijgedragen tot wat aan herstel van de welvaart des lands is bereikt. Handhaving van een goede samenwerking tussen Overheid, werkgevers- en arbeidersorganisaties zal ook voor de verdere ontwikkeling van grote betekenis zijn. 

Ook over de nieuwe situatie, die een gevolg zal zijn van de zich wijzigende monetaire verhoudingen, zal met de Stichting van de Arbeid overleg worden gepleegd.

Pogingen om tot verruiming en vrijmaking van het internationale goederen- en dienstenverkeer te geraken worden door Nederland krachtig gesteund. Binnenslands wordt een einde gemaakt aan detailbemoeienissen, die zijn voortgevloeid uit de schaarste-economie, maar die thans verstarrend zouden kunnen werken en gemist kunnen worden.

De positie van de middenstand, die aan de ene kant door de liquidatie der schaarstemaatregelen ruimer armslag krijgt, doch aan de andere kant door toenemende concurrentie, gepaard met zware bedrijfslasten, in sommige opzichten voor financiële moeilijkheden komt te staan, zal de bijzondere aandacht van de Regering vragen. Verdere stimulering van de vakbekwaamheid, in het bijzonder ook in het ambacht, moet, mede met het oog op de bevordering van de export, van grote betekenis worden geacht.

De toenemende behoefte aan voeding voor het snel in aantal groeiende Nederlandse volk en de belangrijke bijdrage in de uitvoer, welke de landbouw moet leveren, maken het noodzakelijk, dat de productie op eigen grond en met eigen arbeid zo hoog mogelijk wordt opgevoerd. Het landbouwbeleid blijft er op gericht de voorwaarden daarvoor te scheppen door te streven naar bestaanszekerheid op lange termijn door middel van productie- en marktordening en voortgaande verbetering van onderzoek, onderwijs en voorlichting.

Ofschoon op dit ogenblik de internationale verhoudingen, het Indonesische vraagstuk en het financieel-economisch beleid zeer in het bijzonder de aandacht vragen wordt met kracht doorgewerkt aan de verdere verwezenlijking van het programma ten aanzien van wetgeving en bestuur, dat het vorige jaar werd ontwikkeld. Ook andere onderwerpen in verband met de ideële en materiële belangen van ons volk dan toen werden genoemd, zijn op verschillende departementen ter hand genomen.

Hoezeer de economische en financiële toestand beperkingen oplegt, het mogelijke zal worden gedaan om het herstel van onze volkskracht, stoffelijk zowel als geestelijk, dat zich in de sedert de oorlog verstreken jaren op een in menig opzicht verheugende wijze heeft voltrokken, verdere voortgang te doen hebben en om ons uit nood en verwoesting herrezen land een waardige plaats te doen innemen in de internationale samenleving.

Uw taak zal ook in de komende jaren veelomvattend en moeilijk zijn.

Met de bede, dat Gods onmisbare zegen op onze gemeenschappelijke arbeid moge rusten, verklaar ik de gewone zitting der Staten-Generaal voor geopend.

20 september 1949