Debat over gezondheid, welzijn en levenskwaliteit - Hoofdinhoud

In het debat over de begroting van het ministerie van VWS bracht 50PLUS thema’s onder de aandacht als het langer zelfstandig wonen, de belasting van mantelzorgers, medicatiebeoordeling, eenzaamheid, vaccinaties en seniorvriendelijk beleid in ziekenhuizen.

Mijn inbreng bij het debat in de Tweede Kamer over de begroting van VWS vandaag:

“319 pagina’s telt de begroting van VWS dit jaar. 319 pagina’s vol beleid, voornemens, cijfers en stellingen. Laten we niet vergeten dat hierachter ontelbaar veel menselijke verhalen schuil gaan. Het is mij opgevallen en het is ook niet voor niets dat zoveel collega's hun bijdragen begonnen met zo'n persoonlijk verhaal. Verhalen over de gezondheid van mensen, over hun welzijn en over hun levenskwaliteit. En juist daarover praten we vandaag: over al die persoonlijke verhalen.

Volgend jaar moeten mensen thuis de verbeteringen in de zorg écht gaan merken, zo staat in de begroting te lezen. Zorgverleners moeten meer en meer gaan merken dat zij ruimte krijgen in de uitvoering van hun werk. Het afgelopen jaar heeft 50PLUS zoveel tegenovergestelde signalen hierover ontvangen dat wij er onze handen bepaald niet voor in het vuur willen steken. Geprezen wordt de rol van de zorgverzekeraars, die steeds meer ‘mogelijkheden’ hebben, steeds meer ‘kunnen kiezen’ en steeds meer ‘ruimte geven’. De zorgverzekeraar heeft inmiddels meer keuzevrijheid dan mensen thuis. En dat stemt 50PLUS niet vrolijk

Volgend jaar moeten er nadere stappen worden gezet om zorguitgaven blijvend in de hand te houden. Dat is een van de doelstellingen en het kabinet kennende zit daar de crux.

Meerdere zorgverzekeraars hebben recent besloten de medicatiebeoordeling uit het eigen risico te halen. Een goede eerste stap, want het mag niet zo zijn dat mensen om deze reden van zo’n beoordeling afzien of die uitstellen. De KNMP heeft alle zorgverzekeraars opgeroepen hetzelfde te doen. Is minister Schippers het met 50PLUS eens dat een medicatiebeoordeling bijdraagt aan het voorkomen van onnodig hoog medicatiegebruik? En is de minister bereid om de mogelijkheid van een medicatiebeoordeling actief onder de aandacht te brengen, bijvoorbeeld door middel van een campagne? Hoe zijn de voorlopige resultaten van handhaving van de IGZ op dit punt?

Op een website van de rijksoverheid wordt aangegeven dat het aanbod preventieactiviteiten gericht op ouderen sterk versnipperd is. Ook is er weinig bekend over het bereik en de effecten ervan. Een gemiste kans, juist omdat de overheid zelf preventie als één van de belangrijkste doelstellingen benoemt. Is minister Schippers bereid om een preventienota gericht op ouderen, met concrete doelstellingen, op te stellen? Is zij bereid hier budget voor vrij te maken? 50PLUS wil de minister hierbij graag een handje helpen door het indienen van een amendement.

Al eerder heeft 50PLUS gevraagd naar specifieke maatregelen ter bestrijding van overmatig alcoholgebruik onder ouderen. Het Trimbos-instituut kwam deze zomer opnieuw met alarmerende cijfers. Een rapportage van middelen en maatregelen is al eens toegezegd, maar wanneer kunnen we die verwachten? Daarnaast ontvangt 50PLUS signalen over toenemend verslavingsgedrag onder ouderen. Riskant, gezien het feit dat volgens het Ouderenfonds circa 1 miljoen 55-plussers zich eenzaam voelt.

Met het stijgen van de leeftijd kan de mobiliteit afnemen, wordt het sociale netwerk kleiner en vervallen mensen mogelijk eerder in dit soort gedrag. Hoe ziet staatssecretaris Van Rijn het verband tussen eenzaamheid en verslavingsgedrag? Ziet hij aanleiding om meer actie te ondernemen?

Recent heeft 50PLUS veel positieve ontwikkelingen gehoord over de vaccinatie van ouderen tegen longontsteking en gordelroos. Dank en complimenten aan minister Schippers voor haar inzet, want 50PLUS heeft gemerkt dat dit dossier absoluut haar aandacht heeft. Graag gaan we nog een stapje verder. Vanaf dit jaar zijn de uitgaven aan het Rijksvaccinatieprogramma structureel lager dan gepland. Is er overwogen deze besparing te reserveren voor vaccinatie van ouderen? 50PLUS dient zo nodig een amendement in om dit bedrag hiervoor te reserveren, in afwachting van het advies van de Gezondheidsraad.

Goede gebitsverzorging is van essentieel belang. Die is voor ouderen in een zorginstelling is regelmatig ondermaats. De inspectie Gezondheidszorg heeft dit vorig jaar geconstateerd, maar de berichten blijven de ronde doen. Daarnaast luidde enkele weken geleden de Associatie van Nederlandse tandartsen ook de noodklok. Steeds meer thuiswonende ouderen gaan niet naar de tandarts.

Heeft staatssecretaris Van Rijn inzicht in de oorzaken hiervan? De staatssecretaris is al in november vorig jaar in reactie op het IGZ-rapport in actie gekomen. Hij heeft toen een brief aangekondigd waarin interventies en initiatieven op dit punt beschreven zouden worden. Ook wat betreft de zorg buiten een instelling. Heel goed! Maar ik heb deze nog niet gezien. Is de staatssecretaris bereid deze brief spoedig naar de Kamer te sturen?

Wat vindt staatssecretaris Van Rijn van het idee om de zorg voor ouderen met een WLZ-indicatie collectief te bekostigen, net zoals bij de jeugdmondzorg? En wat vindt hij van het idee een actieplan op te stellen ter verbetering van mondzorg aan ouderen met een WLZ- of WMO-indicatie?

Afgelopen mei stelde 50PLUS mondelinge vragen over het feit dat veel kwetsbare ouderen onnodig lang in het ziekenhuis blijven liggen, omdat er elders geen geschikte plaats beschikbaar is. Met alle gevolgen van dien. De staatssecretaris beloofde snel actie en deed daar in de voortgangsrapportage verslag van. Eén van de problemen was een trage afhandeling door het Centraal Indicatieorgaan, het CIZ. 50PLUS is blij dat hij een gesprek tussen transferverpleging, de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) en het CIZ heeft georganiseerd om in gezamenlijk overleg te komen tot een snellere afhandeling. Kan de staatssecretaris de voortgang hiervan aangeven? Is er een meetbare resultaatverplichting geformuleerd? En is de staatssecretaris bereid daarin op te nemen dat uiterlijk op 1 april 2016 alle indicaties voor vervolgzorg aan kwetsbare ouderen vanuit het ziekenhuis binnen 48 uur worden afgegeven?

In juli van dit jaar bleek uit onderzoek van de Universiteit Maastricht dat verpleeghuisbewoners erg weinig bewegen. Dat is sowieso al riskant, zeker bij kwetsbare ouderen, waarbij mobiliteit al een aandachtspunt is. In zorginstellingen is hier niet altijd aandacht voor. Dat is hen niet altijd kwalijk te nemen. De onderzoekers hebben subsidie ontvangen om een plan te ontwikkelen om dit probleem te lijf te gaan. Kan de staatssecretaris vertellen wat dit plan omvat? Wanneer hoort de Kamer hier meer van? Welke taak ziet staatssecretaris Van Rijn voor zichzelf weggelegd?

We weten het allemaal: ouderen wonen langer zelfstandig. Omdat zij dat zelf willen, maar ook omdat zij dat moeten van de regering. De invoerproblemen van de wetten die op 1 januari zijn ingegaan zijn bekend. Want ook al noemt de staatssecretaris de transitie beheerst, er zijn volop problemen opgetreden. Niet voor niets zijn er rechtszaken over de huishoudelijke verzorging. In Lochem is zelfs een bodemprocedure gestart.

Het is te gek voor woorden dat zoveel gemeenten de wet zodanig hebben overtreden dat hulpbehoevenden zich genoodzaakt zien de gang naar de rechter te maken. En het Rijk mag zich dit aanrekenen, gezien de forse taakstelling die de gemeenten is opgelegd.

Ook op het gebied van woningaanpassingen spelen veel problemen. Diverse gemeenten vergoeden dit niet eens of de voorwaarden zijn zo scherp dat ze buiten de grenzen van de wet vallen. Er is nauwelijks sprake van maatwerk. En daarbij is er ook nog een fors tekort aan geschikte woningen voor mensen met een zorgvraag.

Steeds meer zorgorganisaties lassen een zorgstop in voor de wijkverpleging. Zelfs bij patiënten die terminale zorg nodig hebben, bleek vorige week. Eenvoudigweg omdat zij nu al door het budget voor dit jaar heen zijn. De staatssecretaris wijst op de zorgplicht van verzekeraars, de eigen verantwoordelijkheid van de aanbieder en heeft nu al gezegd er geen geld bij te leggen. Maar zowel Zorgverzekeraars Nederland als Actiz geven aan dat er echt geld te weinig is. Pas in het eerste kwartaal van volgend jaar worden de cijfers bekend, maar het is niet de vraag óf, maar hoeveel er tekort is.

Welke gevolgen heeft het schuiven tussen aanbieders voor de keuzevrijheid van de cliënt?

Daarnaast lopen zorginstellingen onverantwoord grote risico’s aangezien 5% van de overschrijding voor rekening is van de zorgaanbieder. Volgens Brancheorganisatie Thuiszorg BTN zelfs 5% van de totale omzet. Organisaties hadden al een forse tariefkorting voor hun kiezen gekregen. BTN zegt dat bij ongewijzigd beleid 80% van de zorgorganisaties binnen 2 jaar een faillissement verwacht.

Korten op instellingszorg en tegelijkertijd op zorg thuis móest wel ergens fout gaan. En dat gebeurt ook. Mijn vraag aan de minister én aan de staatssecretaris: bent u dat met ons eens? Ziet u ook dat uw doel om in 2016 voor iedereen merkbare verbeteringen te realiseren nog lang niet in zicht is?

Naar aanleiding van een motie van 50PLUS is door de staatssecretaris beloofd dat de nadere financiële uitwerking en dekking van het Verpleeghuisplan Waardigheid en trots in de begroting zou worden uitgewerkt. En ja, dat gebeurt. Maar summier, in de vorm van een ‘enveloppe’. In antwoorden op feitelijke vragen is aangegeven dat pas in een later stadium exact duidelijk wordt hoe de middelen worden ingezet. Kan de staatssecretaris al een doorkijkje geven naar de uitwerking en afspraken die hij hierover maakt?

Hoe zit het concreet met de extra middelen voor dagactiviteiten, ofwel het beruchte aandachtsuurtje? Wordt die 80 miljoen die in de media genoemd werd, geoormerkt aan het verpleeghuisbudget toegevoegd? Ofwel: komt het geld echt wel bij de oudere terecht? Wij sluiten ons dan ook van harte aan bij het pleidooi van de heer Van Dijk van de PvdA om het extra geld aantoonbaar in te zetten voor deze doelen. Datzelfde gaat op voor de impuls voor opleidingen.

‘Het roer gaat om’. Dat was de hoopgevende titel van de brief die de minister stuurde naar aanleiding van het manifest dat door een verbazingwekkend hoog aantal huisartsen is ondertekend. Toch blijft 50PLUS zich zorgen maken over de toegenomen werkdruk van de huisarts. Dat doen zij zelf ook. Door het stijgend aantal thuiswonende ouderen met een zorgvraag neemt het aantal ‘zwaardere’ patiënten voor hen toe. Ruim driekwart geeft aan bijvoorbeeld onvoldoende tijd te hebben voor de zorg voor thuiswonende ouderen met een zware zorgvraag.

In een bijna Kamerbreed gesteunde motie heeft 50PLUS gevraagd om een maatschappelijk debat over grenzen aan zorg en zorgkosten. De minister heeft aangekondigd voor de zomer van 2016 hierop terug te komen, maar kan zij hier nu al meer over vertellen? Wat 50PLUS betreft kan het wel iets eerder.

Ook dankzij een aangenomen motie van 50PLUS is het IGZ verzocht medicatieveiligheid als speerpunt op te nemen in het nieuwe meerjarenbeleidsplan. De IGZ heeft laten weten dit te zullen doen. Mooi, maar het verzoek was met name gericht op de medicatieveiligheid van kwetsbare ouderen. Houdt de IGZ hier voldoende rekening mee?

50PLUS spreekt haar zorg uit over de rechtmatigheid van ziekenhuisuitgaven. De Algemene Rekenkamer stelde dit voorjaar dat de rechtmatigheid van een deel van de ziekenhuisuitgaven over de jaren 2012 en 2013 niet is vast te stellen. Dit dreigt ook voor 2014 en 2015. Zorgelijk, want het gaat om enorme bedragen.

Ik wil mijn waardering uitspreken voor het toenemend aantal ziekenhuizen dat seniorvriendelijk beleid voert en vraag de minister of zij bereid is ziekenhuizen blijvend hiertoe aan te sporen.

Daarnaast lazen we deze week in het AD dat cliënten vaak niet de medische hulpmiddelen krijgen die zij nodig hebben. Dit omdat verzekeraars niet alle beschikbare hulpmiddelen vergoeden, maar selecteren op prijs. Ook hier geldt: natuurlijk moet je kijken naar wat goedkoper kan. Maar mensen hebben niet voor niets een hulpmiddel nodig. Het kan niet zo zijn dat mensen die om welke reden ook een duurder hulpmiddel nodig hebben, die om alleen financiële redenen niet krijgen van hun zorgverzekeraar.

De participatiesamenleving drijft op mantelzorgers. Zonder hun belangrijke, niet aflatende liefdevolle zorg zijn we nergens. Maar ook voor hen zijn er grenzen. Veel ouderen zorgen voor hun zieke partner thuis. Bijvoorbeeld voor hun dementerende man of vrouw. De belasting van de mantelzorger neemt toe omdat mensen met een zorgvraag pas later in aanmerking komen voor een plaats in een instelling. Respijtzorg en mantelzorgondersteuning verschillen per gemeente.

50PLUS ziet dat er in de begroting in het kader van mantelzorg voornamelijk middelen worden vrijgemaakt voor organisaties als Mezzo. Dat is niet voldoende! Hoe belangrijk ook, 50PLUS wil graag dat er méér gereserveerd wordt voor directe ondersteuning aan mantelzorgers. Daarom overweegt 50PLUS een amendement om extra middelen toe te kennen aan dagbesteding en respijtzorg voor thuiswonende ouderen.

In de voortgangsrapportage Hervorming langdurige zorg geeft de staatssecretaris met zoveel woorden aan dat het lastig is om een landelijk regeling op te tuigen voor financiële ondersteuning aan mantelzorgers. Verwezen wordt naar de diverse lokale mogelijkheden. Mezzo geeft op haar website aan dat het nieuwe fiscale stelsel kansen biedt voor mantelzorgers. Is de staatssecretaris bereid hierover met Mezzo en zijn collega van Financiën te spreken?

De huishoudelijke hulptoelage kan een schoolvoorbeeld zijn van een mes dat aan twee kanten snijdt. Enerzijds kunnen mensen goedkoper huishoudelijke hulp inkopen, anderzijds blijven er meer banen behouden voor de betreffende medewerkers. Minder dan aanvankelijk werd beloofd. Deze regeling loopt nu iets beter, maar het maximale wordt er bij lange na niet uitgehaald. Nadat de HHT nauwelijks bleek te werken, werd begin dit jaar een aantal voorwaarden versoepeld. Maar helaas: de verlaging van de eigen bijdrage en enkele overige maatregelen gelden alleen in 2015.

Daarna gaat de maximale eigen bijdrage weer omhoog naar 17,50. Voor alle duidelijkheid: hoe hoog is de minimale eigen bijdrage in 2016? En werkt het niet averechts om na een tijdelijke verlaging de eigen bijdrage weer te verhogen? Zou dit er niet toe leiden dat mensen hun huishoudelijke hulp noodgedwongen weer stopzetten? En mensen daardoor dus hun baan verliezen, waardoor we weer terug bij af zijn? Is dat niet zonde van de investering? Is de staatssecretaris bereid om de regeling te verlengen of definitief in te voeren?

Digitalisering kan de zorg dichter en sneller bij de patiënt brengen en zorgen voor aanzienlijke besparingen. Niet voor niets hebben ook deze bewindslieden toenemend aandacht voor e-health en zaken als domotica. 50PLUS is blij met de voorstellen zoals vanmorgen verwoord door VVD-collega De Lange. Jongeren hoef je nauwelijks over de streep te trekken, want die zijn niet anders gewend. De huidige generatie ouderen moet vaak meer aangemoedigd worden. Daarom stelt 50PLUS voor om Wifi in alle seniorencomplexen en zorginstellingen kosteloos beschikbaar te stellen.

50PLUS is verheugd over de oplossing die staatssecretaris Van Rijn heeft gevonden voor een 'back pay' aan ambtenaren en militairen van het Nederlands-Indisch Gouvernement tijdens de Japanse bezettingen. 50PLUS heeft daar altijd om gevraagd. Complimenten dat dit nu is gelukt! Ik dring wel aan op een snelle afwikkeling en het overmaken van de beloofde gelden, liefst nog dit jaar. Het gaat om mensen die ruim 90 jaar zijn.

Tot slot dank ik uit de grond van mijn hart alle medewerkers in de zorg en alle mantelzorgers die dag en nacht klaar staan om anderen te verzorgen en te verplegen. Van dichtbij mocht ik dat de afgelopen maanden meemaken. Indrukwekkend. Nogmaals heel hartelijk dank.”