Kieswijzers: gebruik ze vooral, maar neem het advies met een korrel zout

Jasper van de Pol is docent en onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. Hij promoveerde onlangs op een proefschrift over kieswijzers.

“Heibel over het stemadvies” kopte De Telegraaf op 20 januari. Voor de aankomende Tweede Kamerverkiezingen i worden op dit moment de nieuwe Stemwijzer en Kieskompas ontwikkeld, en partijen kregen het verzoek een standpunt in te nemen op 72 stellingen voor Stemwijzer en 161 stellingen voor Kieskompas. De heibel ging over de te lange lijst, over de stellingen zelf (“onzinnig”, “bizar”), en over de posities die andere partijen zouden innemen (volgens een PvdA’er “probeert D66 zich linkser voor te doen dan ze is”). Deze opwinding illustreert de controverse die de kieswijzers veroorzaken in verkiezingstijd, maar ook hoe belangrijk ze worden gevonden. Volgens de Telegraafjournalist was het “opvallendste” nog dat mensen het stemadvies vaak niet opvolgen. Ik zou willen zeggen: dat is niet heel opvallend, en bovendien een grote zegen.

Stemwijzer, Kieskompas en veel andere kieswijzers proberen kiezers een zo objectief en accuraat mogelijk beeld te geven van de partij die het beste past bij hun meningen en belangen. Uit de lange lijst die ze de partijen hebben voorgelegd maken Stemwijzer en Kieskompas uiteindelijk een selectie van 30 stellingen. Hier mag u vanaf volgende maand op reageren om te zien met welke partij u het meest eens bent. En u zult niet de enige zijn: bij Tweede Kamerverkiezingen vullen miljoenen mensen deze kieswijzers in. Vaak doen mensen dit omdat ze op zoek zijn naar een stemadvies, maar vaak ook om een beetje te kijken of ze hout snijden. Hout snijden doen ze, maar het is belangrijk te beseffen dat het geen keiharde wetenschap is – daarvoor zijn ze teveel onderhevig aan aannames en vertekeningen.

Aannames en selecties

Ten eerste maken Stemwijzer en Kieskompas aannames over uw stemkeuze. Bij het kiezen van een partij kijkt u alleen naar de plannen die partijen voor de komende vier jaar hebben: deze kieswijzers baseren zich immers op de partijprogramma’s. Het maakt u niet uit hoe de partijen de afgelopen periode hebben gestemd, of gepresteerd. Ook interesseren langetermijnvisies u niet zoveel, en of u de lijsttrekker een geschikte politicus vindt.

Daarnaast hecht u alleen belang aan de 30 kwesties die Stemwijzer en Kieskompas toevallig in hun selectie hebben opgenomen. Andere kwesties doen er niet toe. En deze kwesties zijn allemaal precies even belangrijk voor u: of de huisarts wel of niet onder het eigen risico in de zorg moet vallen, en of het aantal zetels in de Tweede Kamer 150 moet blijven of niet. Uiteraard kunt u aangeven dat sommige kwesties extra zwaar moeten wegen: dan kunt u partijstandpunten over het eigen risico precies twee keer zo zwaar laten wegen als standpunten over het aantal Kamerzetels.

Over elk van deze 30 kwesties heeft u overigens ook een mening waarover u goed over hebt nagedacht (maar u heeft geen idee welke partij hier het beste bij past – daarvoor vult u immers de Stemwijzer of het Kieskompas in). U weet precies wat uw mening is over het financieel ondersteunen van zwakkere eurolanden om de euro te behouden, en of er woningen mogen worden gebouwd in de groene gebieden in de Randstad.

Vertekeningen

Dan zijn er nog de vertekeningen (biases, in de literatuur). Het “stemadvies” dat u ontvangt is deels afhankelijk van de selectie van kwesties die kieswijzers maken, van de manier waarop zij stellingen formuleren, van de manier waarop zij uw antwoord meten (eens / oneens, of van helemaal mee eens tot helemaal oneens?), de manier waarop de overeenkomst tussen uw meningen en partijstandpunten wordt gemeten, en de manier waarop het resultaat (het stemadvies) wordt gepresenteerd.

Mocht u precies weten wat uw mening is over alle kwesties die in Stemwijzer en Kieskompas worden behandeld, dan nog is de kans groot dat Stemwijzer en Kieskompas u verschillende partijen aanraden. Misschien heeft Stemwijzer toevallig een stelling meegenomen over vlees eten, waardoor u dichter bij de Partij voor de Dieren uitkomt dan in Kieskompas. Misschien bent u wat sommige kwesties betreft heel links en wat andere betreft heel rechts, waardoor Stemwijzer u de PVV en de SP aanraadt, en Kieskompas u in het midden plaatst, bij D66.

De kieswijzerbouwers benadrukken overigens ook zelf dat hun stemadvies niet moet worden gezien als een echt stemadvies. Liever als een suggestie: u zou deze partij kunnen overwegen. Ook doen zij hun best dit stemadvies zo objectief neutraal mogelijk te maken. Zij moeten echter wel een paar aannames maken om het overzichtelijk te houden, en er is geen manier om te voorkomen dat er vertekeningen optreden.

Uiteindelijk moet er namelijk een keuze gemaakt worden uit de lijst met 161 kwesties, en voor bepaalde formuleringen van stellingen, voor een bepaalde berekening, voor een bepaalde antwoordschaal enzovoort. Mijn advies voor uw stemadvies: gebruik deze kieswijzers vooral, maar zie de resultaten niet als stemadvies en maak uw eigen afweging.

Deze bijdrage verscheen in de Hofvijver van 30 januari 2017.