In de bres voor fundamenteel onderzoek - Hoofdinhoud

Het is alsof je op je telefoon met Tinder zoekt naar een blonde, lange vrouw en ineens staat er een kleine, donkere schone voor je neus die de liefde van je leven blijkt. Serendipiteit. Iets nuttigs vinden waarnaar je totaal niet op zoek was.

Het gebeurt ook in de wetenschap. Penicilline is ontdekt door Alexander Fleming, die tijdens het opruimen van zijn laboratorium zag dat er op een plek met veel bacteriën een schimmel was ontstaan, maar ook dat er rondom de schimmel ineens een schone zone was. Dat gegeven is de basis voor een medicijn dat miljoenen mensen heeft genezen. Röntgenstraling, lsd, radioactiviteit en viagra zijn het gevolg van deze serendipiteit.

Wetenschapsbeleid

Wetenschappelijke doorbraken zijn bijna altijd het resultaat van lang en langdurig, vaak fundamenteel onderzoek, met tussendoor mislukkingen en soms een toevalstreffer door serendipiteit.

Wat is het probleem? Het wetenschapsbeleid van het kabinet-Rutte-Asscher maakt zowel het hard en lang zoeken als serendipiteit steeds moeilijker. Hierdoor blijven mogelijke wetenschappelijke doorbraken achterwege en stagneert de wetenschap. Tijd ontbreekt simpelweg om het onderzoek te doen dat leidt tot bewuste dan wel toevallige doorbraken. Wetenschappers zijn veel te veel tijd kwijt aan minder nuttig, maar sneller onderzoek, bureaucratie, publicatiedruk en last but not least het schrijven van aanvragen.

Nederland investeert veel te weinig in wetenschap. We zitten zowel onder het Europees gemiddelde als onder het gemiddelde van de 30 rijkste landen ter wereld (OESO). Daar komt bij dat er steeds minder geld is voor langdurig, fundamenteel en onafhankelijk onderzoek. Een steeds groter deel van het wetenschapsgeld gaat naar kortlopend en toegepast onderzoek, dat vaak in samenwerking met bedrijven gebeurt.

Deze commercialisering en groeiende afhankelijkheid leiden tot excessen, zoals gekleurde wetenschap. De commercialisering veroorzaakt door een tekort aan langdurig fundamenteel en onafhankelijk onderzoek stagnatie. Bovendien is het funest voor het geloof in de betrouwbaarheid van wetenschappelijk onderzoek.

Valorisatie

Staatssecretaris Dekker presenteerde deze week nieuwe plannen voor de wetenschap. Hij wil de mogelijkheid creëren om ook bij bedrijven te kunnen promoveren en wil meer aandacht voor de zogenoemde valorisatie, het tot maatschappelijk nut maken van wetenschap.

Beide plannen klinken mooi, maar zijn dat niet. Uiteraard: we moeten wetenschap tot maatschappelijk nut maken. Maar dan moet het eerst maatschappelijk nuttig zijn.

Het onderzoek van Ben Feringa is een goed voorbeeld. Hij won eind 2016 de Nobelprijs voor zijn baanbrekende vindingen, zoals de nanomotor. Deze doorbraken zijn het resultaat van vele jaren fundamenteel onderzoek. Over nog meer jaren kunnen nanomotortjes de doorbraak zijn in de behandeling van bijvoorbeeld kanker. Maar dan moet er wel geïnvesteerd worden in langdurig, fundamenteel onderzoek. Ben Feringa pleit dan ook voor een miljard voor fundamenteel onderzoek en heeft zich in het FD zeer kritisch uitgelaten over de plannen van staatssecretaris Dekker.

Dekker wil dat wetenschappers trouwen en kinderen krijgen voordat ze de kans hebben gehad de ware te vinden. Een huwelijk met de ware is vaak slimmer dan trouwen met een Tinder-date die het toch niet helemaal voor je is, omdat je nou eenmaal snel resultaat wilt. Wij pleiten daarom voor de zoektocht van de wetenschapper naar de ware. En ja, dan stoot je weleens je neus. Maar uiteindelijk is het het waard. Daarom moet er geïnvesteerd worden in langdurig, fundamenteel en onafhankelijk onderzoek. De doorbraken die daaruit voortkomen moeten natuurlijk zo breed mogelijk maatschappelijk worden ingezet.

Vertrouwen

Juist in tijden van groeiend cynisme moeten we zorgen dat gekleurd en onbetrouwbaar onderzoek het vertrouwen in de wetenschap niet kan ondermijnen. Het is de wetenschap die ons verder kan brengen. Het is de wetenschap die kan zorgen voor doorbraken in onderzoek naar klimaat, energie, medicijnen, maar ook naar de samenleving. Juist nu moeten we nieuwe wetenschappelijke doorbraken mogelijk maken. Dus op de barricaden voor de onafhankelijke wetenschap (en de liefde)!

Dit artikel verscheen op 27 januari in De Volkskrant