Recht en regeldruk - Hoofdinhoud
Het is een bekende uitspraak. Ik meen van Albert Einsten. Hij stelde dat het waanzin is hetzelfde te blijven doen, en toch een ander resultaat te verwachten. En hij had gelijk natuurlijk. Maar handelen naar die wijsheid? Ho maar! Zo proberen we al jaren kinderarmoede op te lossen door gemeenten meer geld te geven. Dat bleek niet te werken. Lang niet alle kinderen zijn in beeld. Daarvoor kwam een oplossing. Laten we nog meer geld aan gemeenten geven….
Niet zo lang geleden sprak de voorzitter van de Algemene rekenkamer in de Tweede Kamer. Trots legde hij uit dat meer dan 98% van de middelen in Nederland rechtmatig wordt uitgegeven. Dat is mooi natuurlijk. Maar het zegt helemaal niets over de doelmatigheid. Het is met andere woorden totaal onduidelijk of we ons geld op een nuttige manier besteden.
Als het gaat om de bestrijding van armoede en schulden weten we dat wel. We pompen ongelofelijk veel geld rond. Maar er is geen meetbaar effect. De kans dat we mensen aan een schone lei helpen is vele malen groter als we iedereen een gratis staatslot geven dan als we doorgaan op dezelfde weg. Hoe komt dat nu? En waarom doen we dat niet anders.
Voor ieder probleem bedenkt de overheid een oplossing. En die oplossing is een voorziening, een toelage of bijvoorbeeld een tegemoetkoming. Die ‘oplossingen’ kosten geld. Geld dat rechtmatig besteed moet worden. En dus wordt in wetten en verordeningen heel nauwkeurig vastgesteld wanneer iemand ergens recht op heeft. Dat is duur, ingewikkeld en bureaucratisch. En er wordt niet of nauwelijks naar het totaalplaatje gekeken. En per definitie niet naar het effect.
We hebben met zijn allen een systeem opgetuigd dat in de hele geschiedenis zijn weerga niet kent. De hoeveelheid regelingen is haast niet meer te tellen. Het is inmiddels allemaal zo ingewikkeld geworden dat je bij wijze van spreken een universitaire opleiding nodig hebt om nog een beetje zicht te houden op je financiën. En dan nog moet je erg goed opletten. Met grote regelmaat gaat er dan ook iets verkeerd.. En moeten mensen onterecht verkregen toelagen met boete terugbetalen. Mensen zien door de bomen het bos niet meer. En dat is niet verwonderlijk.
We hebben een hekel aan bureaucratie en regeldruk. En we willen meer maatwerk. Dat zeggen we tenminste. Maar vaak handelen we anders. Rechtmatigheid en maatwerk zijn soms moeilijk verenigbaar. Wie vooral kijkt waar iemand recht op heeft, kijkt toch minder naar wat iemand nodig heeft. “Maatwerk is mooi redeneert men. Maar hoe zit het met precedentwerking en willekeur.?”
Het is waanzin te geloven dat we andere resultaten kunnen verwachten zolang we dezelfde dingen blijven doen. We kunnen steeds meer geld uitgeven. We kunnen steeds meer ‘oplossingen’ bedenken. Maar zoals we het nu doen zal maatwerk nooit echt van de grond komen. Misschien moeten we meer kijken naar wat iemand zelf kan. En hoe hij dan echt geholpen kan worden. Minder recht en regeldruk dus. En meer maatwerk en wederkerigheid. Klinkt goed. Maar zo gemakkelijk zal het vast niet zijn.