Digitale agenda voor Europa - Hoofdinhoud

Digitale agenda voor Europa

Digitale dienstenplatforms en opkomende technologieën zoals artificiële intelligentie hebben een grote invloed op onze samenleving. Deze innovaties hebben geleid tot een totaal andere manier waarop we online communiceren, winkelen en toegang krijgen tot informatie, waardoor ze onmisbaar zijn geworden. In de Europese digitale agenda voor 2020-2030 worden deze verschuivingen aangepakt. Daarbij wordt prioriteit verleend aan het tot stand brengen van veilige digitale ruimten, het waarborgen van eerlijke concurrentie op digitale markten en het versterken van de digitale soevereiniteit van Europa, in overeenstemming met de digitale en groene transitie.

Rechtsgrond

Hoewel de Verdragen geen bepalingen voor informatie- en communicatietechnologie (ICT) bevatten, kan de EU optreden op diverse beleidsterreinen, op grond van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU), zoals: industrie, mededinging, handel, trans-Europese netwerken, onderzoek, energie, totstandbrenging van de eengemaakte markt, vrij verkeer van goederen, vrij verkeer van personen en diensten, onderwijs en cultuur.

Doelstellingen

De EU heeft als doel bedrijven en mensen in staat te stellen een mensgerichte, duurzame en meer welvarende digitale toekomst tegemoet te gaan. In aansluiting op de strategie van Lissabon werd in de digitale agenda voor Europa voor 2010 benadrukt dat ICT van cruciaal belang is voor het verwezenlijken van de doelstellingen van de EU. In 2015 was de strategie voor een digitale eengemaakte markt erop gericht de toegang tot digitale goederen en diensten in heel Europa te verbeteren, optimale voorwaarden voor digitale netwerken en diensten te bevorderen en het groeipotentieel van de digitale economie te versterken. In 2020 was de strategie voor het vormgeven van de digitale toekomst van Europa gericht op technologieën die de mensen ten goede komen, op de bevordering van een concurrerende economie en de ondersteuning van een open, democratische samenleving. In 2021 werden in het digitale kompas de digitale doelstellingen van de EU inzake vaardigheden, overheid, bedrijven en infrastructuur voor 2030 uiteengezet.

Resultaten

a.De eerste digitale agenda voor Europa: 2010-2020

Met de eerste digitale agenda zijn diverse belangrijke doelstellingen verwezenlijkt:

• - 

  lagere tarieven voor elektronische communicatie (Verordening (EU) 2022/612), en voor de afschaffing van de roamingkosten op 14 juni 2017 (“roaming tegen thuistarief”);
• - 

  betere internetconnectiviteit door te zorgen voor uitgebreide breedbandbasistechnologie en gebruik te maken van mobiele en satelliettechnologieën;
• - 

  meer consumentenbescherming op het gebied van telecommunicatie door middel van privacymaatregelen (Richtlijn 2009/136/EG) en algemene maatregelen voor gegevensbescherming (Verordening (EU) 2016/679 en Richtlijn (EU) 2016/680).

Om de ontwikkeling van digitale netwerken en diensten aan te moedigen, heeft het Parlement het Orgaan van Europese regulerende instanties voor elektronische communicatie (Berec) versterkt. Dit orgaan bevordert de samenwerking tussen de nationale regulerende instanties en de Commissie, moedigt beste praktijken aan en werkt aan de harmonisatie van de regelgeving op het gebied van communicatie (Verordening (EU) 2018/1971).

In de eerste digitale agenda werd de nadruk gelegd op digitale groei door het bevorderen van digitale vaardigheden, high-performance computing, digitalisering van het bedrijfsleven, ontwikkeling van AI en modernisering van overheidsdiensten. Daarnaast heeft de EU regels vastgesteld inzake geoblocking (Verordening (EU) 2018/302) en portabiliteit van digitale diensten (Verordening (EU) 2017/1128), die consumenten in staat stellen toegang te krijgen tot online-inhoud in de hele EU.

Naast het nieuwe regelgevingskader voor gegevensbescherming heeft de Unie een aantal maatregelen goedgekeurd om de ontwikkeling van een data-agile economie te vergemakkelijken, zoals:

• - 

  de verordening inzake een kader voor het vrije verkeer van niet-persoonsgebonden gegevens (Verordening (EU) 2018/1807), op grond waarvan bedrijven en overheidsdiensten niet-persoonsgebonden gegevens overal kunnen opslaan en verwerken;
• - 

  de cyberbeveiligingsverordening (Verordening (EU) 2019/881), tot versterking van het Agentschap van de Europese Unie voor cyberbeveiliging en tot vaststelling van een kader voor cyberbeveiligingscertificering van producten en diensten;
• - 

  de richtlijn open data (Richtlijn (EU) 2019/1024) tot vaststelling van gemeenschappelijke regels voor een Europese markt van overheidsgegevens.

b.De tweede digitale agenda voor Europa: 2020-2030

De tweede digitale agenda richtte zich op de veranderingen als gevolg van digitale technologieën en de cruciale rol van digitale diensten en markten, waarbij de technologische en geopolitieke doelstellingen van de EU werden benadrukt. In haar mededelingen over de digitale toekomst van Europa vormgeven en Europa’s digitale decennium heeft de Commissie gedetailleerde acties voor veilige digitale diensten en markten uitgewerkt. Hierbij werd prioriteit gegeven aan kwantumcomputing, blockchainstrategieën, AI, halfgeleiders (Europese chipverordening), digitale soevereiniteit, cyberbeveiliging, 5G/6G, Europese dataruimten en mondiale technologienormen.

In maart 2021 heeft de EU een digitaal kompas ingevoerd met vier doelstellingen voor 2030:

• - 

  vaardigheden: ten minste 80 % van alle volwassenen moet over digitale basisvaardigheden beschikken en er moeten 20 miljoen ICT-specialisten in de EU werkzaam zijn, waarbij meer vrouwen voor dergelijke banen kiezen;
• - 

  bedrijven: 75 % van de bedrijven moet gebruikmaken van cloudcomputingdiensten, big data en AI; meer dan 90 % van de kleine en middelgrote ondernemingen in de EU moet ten minste een basisniveau van digitale intensiteit halen; en het aantal eenhoorns (start-ups met een hoge waarde) in de EU moet verdubbelen;
• - 

  infrastructuur: alle Europese huishoudens moeten zijn aangesloten op een gigabitnetwerk, waarbij alle bevolkte gebieden door 5G worden gedekt; de productie van geavanceerde en duurzame halfgeleiders in Europa moet 20 % van de wereldproductie bedragen; in de EU moeten 10 000 klimaatneutrale, goed beveiligde edge nodes worden ingezet; en Europa moet over zijn eerste kwantumcomputer beschikken;
• - 

  overheidsdiensten: alle essentiële overheidsdiensten moeten online beschikbaar zijn; alle burgers moeten toegang hebben tot hun elektronisch medisch dossier; en 80 % van de burgers moet gebruikmaken van een elektronische ID-oplossing.

Het programma Digitaal Europa, dat is ingevoerd bij Verordening (EU) 2021/694, is een EU-initiatief waarbij voor de periode 2021-2027 7,5 miljard EUR wordt toegewezen aan projecten voor digitale technologie op gebieden als supercomputing, AI, cyberbeveiliging, geavanceerde digitale vaardigheden en integratie van digitale technologie, ondersteund door digitale-innovatiehubs.

1.Gegevens

Het delen van gegevens staat centraal in de digitale visie van Europa. De EU bevordert weliswaar gegevensgestuurde innovatie, maar streeft er tegelijkertijd naar een evenwicht te bewaren met privacy, beveiliging, ethiek en veiligheid, en het gebruik en de uitwisseling van niet-persoonsgebonden gegevens voor nieuwe technologieën en bedrijfsparadigma’s te onderzoeken.

In de Europese datastrategie werd het idee gelanceerd van gemeenschappelijke Europese dataruimten die negen sectoren moeten omspannen zodat er meer gegevens beschikbaar komen voor gebruik in de economie en de samenleving, terwijl bedrijven en personen die de gegevens genereren de controle erover behouden. Het Europees regelgevingskader voor gegevens bestaat uit de algemene verordening gegevensbescherming (Verordening (EU) 2016/679) en Richtlijn (EU) 2016/680, de Europese datagovernanceverordening (Verordening (EU) 2022/868) inzake de beschikbaarheid van gegevens en het vertrouwen in gegevens, en de Europese dataverordening (Verordening (EU) 2023/2854) inzake eerlijke toegang en gebruikersrechten, waarbij de bescherming van persoonsgegevens wordt gewaarborgd.

2.Artificiële intelligentie

In het witboek over artificiële intelligentie van februari 2020 werd gewezen op de cruciale rol van AI in de moderne samenleving en op de verwachte maatschappelijke en economische voordelen ervan in alle sectoren. Het Parlement heeft in maart 2024 de AI-verordening aangenomen. Hiermee wordt artificiële intelligentie voor algemene doeleinden gewaarborgd, het gebruik van biometrische identificatiesystemen door rechtshandhavingsinstanties beperkt, het beoordelen van burgers en het gebruik van AI om kwetsbare gebruikers te manipuleren of uit te buiten verboden en het recht van consumenten om klachten in te dienen en zinvolle uitleg te ontvangen gegarandeerd.

In september 2022 heeft de Commissie een voorstel ingediend voor een richtlijn inzake AI-aansprakelijkheid, die gelijke bescherming zou waarborgen voor degenen die door AI worden benadeeld. Daarnaast is er een voorstel voor een nieuwe richtlijn betreffende productaansprakelijkheid gepresenteerd om digitale producten zoals AI te behandelen.

3.De digitaledienstenverordening en de digitalemarktenverordening

Een hoeksteen van de digitale strategie is de totstandbrenging van een veiligere, opener digitale eengemaakte markt waarin de nadruk wordt gelegd op gebruikersrechten en eerlijke concurrentie onder bedrijven. Dit omvat twee wetgevingspijlers: de digitaledienstenverordening (DSA) en de digitalemarktenverordening (DMA), die beide de regels voor digitale diensten in de EU moderniseren. Deze zijn in 2022 door de medewetgevers goedgekeurd en zijn van kracht sinds mei 2023 en bieden een reeks uniforme regels voor de hele Unie. De digitaledienstenverordening omschrijft de verantwoordelijkheden voor tussenhandelsdiensten, met name onlineplatforms. Grote onlineplatforms zijn onderworpen aan specifieke richtsnoeren, omdat zij risico’s inhouden voor de verspreiding van illegale en schadelijke inhoud. De digitalemarktenverordening bevat regels voor bedrijven met de status van poortwachter, die gericht zijn op bedrijven die het meest vatbaar zijn voor oneerlijke praktijken. Dit omvat diensten zoals onlinetussenhandel, sociale netwerken en cloud computing. Voortbouwend op de digitaledienstenverordening heeft de Commissie een verordening voorgesteld om het verzamelen en delen van gegevens met betrekking tot kortetermijnverhuur van accommodatie te stroomlijnen. De wetgevingsprocedure werd met succes afgesloten met de ondertekening van de definitieve verordening op 11 april 2024.

4.E-overheid, e-identiteit en digitale euro

De digitale agenda legt de nadruk op e-overheid en grensoverschrijdende samenwerking tussen overheidsdiensten. In maart 2024, volgend op het voorstel van de Commissie in november 2022, heeft de Raad de verordening Interoperabel Europa (Verordening (EU) 2024/903) vastgesteld om de overheidsdiensten in de EU te verbeteren. Hiermee wordt een Interoperabel Europa-raad opgericht met vertegenwoordigers van de lidstaten, de Commissie en andere EU-organen.

Het opbouwen van vertrouwen online is van cruciaal belang voor maatschappelijke en economische groei. Verordening (EU) nr. 910/2014 betreffende elektronische identificatie biedt een kader voor veilige digitale interacties tussen burgers, bedrijven en autoriteiten. Om deze doelstellingen te verwezenlijken, heeft het Parlement in februari 2024 een kader vastgesteld voor een digitale identiteit, met als doel om 80 % van de EU-burgers uiterlijk in 2030 met een digitale identiteit veilig toegang te verlenen tot essentiële overheidsdiensten. Op 28 juni 2023 heeft de Commissie een wetgevingspakket gepresenteerd om een digitale vorm van centralebankgeld in te voeren als aanvulling op de fysieke vorm ervan en om de regels en voorwaarden voor het gebruik ervan vast te stellen.

5.Cyberbeveiliging

Op 10 november 2022 hebben de Commissie en de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid als reactie op de Russische agressie tegen Oekraïne een EU-cyberdefensiebeleid en een actieplan voor militaire mobiliteit 2.0 voorgesteld. Beide hebben tot doel de investeringen in cyberdefensie te verhogen, de samenwerking tussen militaire en civiele cybersectoren te verbeteren, te zorgen voor efficiënte cybercrisisbeheersing en de positie van de EU op het gebied van kritieke cybertechnologieën te versterken. Ook wordt de Europese technologische en industriële defensiebasis versterkt, die tot doel heeft een geïntegreerde pan-Europese defensie-industrie tot stand te brengen. In december 2022 verving de NIS 2-richtlijn (Richtlijn (EU) 2022/2555) haar voorganger, waardoor het toepassingsgebied werd uitgebreid tot meer sectoren en entiteiten. Verder is er naar aanleiding van een voorstel van de Commissie in december 2023 een informeel akkoord bereikt over een cyberweerbaarheidsverordening om de veiligheid van verschillende technologieproducten te verbeteren. In april 2024 heeft het Parlement de verordening cybersolidariteit aangenomen, die tot doel heeft de solidariteit op EU-niveau te versterken en cyberdreigingen en -incidenten beter op te sporen en erop te reageren. Het Parlement en de Raad hebben ook een akkoord bereikt over de wijziging van de cyberbeveiligingsverordening.

6.Media en democratie

In december 2020 werd in een mededeling van de Commissie een actieplan gepresenteerd ter ondersteuning van het herstel en de transformatie van de Europese mediasector. Hierin werd benadrukt dat er meer nationale steun nodig is via goedgekeurde COVID-19-herstelplannen, en werd er gewezen op de ontwrichtende invloed van onlineplatforms op de media, met name hun dominantie op data- en reclamemarkten. Het actieplan voor Europese democratie vormt een aanvulling op het bovengenoemde mediaplan en is gericht op een betere digitale aanpassing van de sector, meer mediavrijheid en -pluriformiteit en de bestrijding van desinformatie. Ook wordt ingegaan op de afname van de mediavrijheid als gevolg van de toenemende bedreigingen tegen journalisten.

7.Onderwijs en vaardigheden

Naast regelgeving legt de EU de nadruk op digitaal onderwijs. Het actieplan voor digitaal onderwijs 2021-2027 helpt de lidstaten hun onderwijsstelsels aan te passen aan het digitale tijdperk. Daarbij wordt prioriteit gegeven aan de totstandbrenging van een robuust ecosysteem voor digitaal onderwijs en aan het verbeteren van vaardigheden voor de digitale transformatie.

8.Arbeidsvoorwaarden bij platformwerk

Op 9 december 2021 heeft de Commissie een voorstel ingediend voor een richtlijn met een reeks maatregelen om de arbeidsvoorwaarden bij platformwerk te verbeteren. De nieuwe regels hebben tot doel te reguleren hoe de arbeidsstatus van platformwerkers correct kan worden bepaald en hoe digitale arbeidsplatformen algoritmes en AI moeten gebruiken om werknemers in deze sector te monitoren en te evalueren.

9.Digitale infrastructuur

Op 21 februari 2024 presenteerde de Commissie nieuwe initiatieven voor de digitale infrastructuur in Europa, met als doel besprekingen op gang te brengen over concrete voorstellen ter bevordering van de innovatie, beveiliging en veerkracht van digitale infrastructuur.

Rol van het Europees Parlement

In zijn resolutie van 12 maart 2019 drong het Parlement er bij de Commissie op aan het toepassingsgebied van de richtlijn beveiliging van netwerk- en informatiesystemen opnieuw te beoordelen en bedreigingen van de digitalisering aan te pakken, en drong het aan op afstemming op een versterkt cyberbeveiligingsbeleid van de EU en op een grotere rol voor het Agentschap van de Europese Unie voor cyberbeveiliging.

Op 20 oktober 2020 nam het Parlement drie resoluties aan over AI, uitgesplitst in de onderwerpen ethiek, civielrechtelijke aansprakelijkheid en intellectuele eigendom, waarin werd opgeroepen tot een Europees rechtskader voor AI op basis van ethiek. Om vooruitgang te boeken met de digitale eengemaakte markt heeft het Parlement een resolutie over de digitaledienstenverordening aangenomen. In deze resolutie werd ervoor gepleit dat het wetgevingspakket bijdraagt tot een versterking van de interne markt, consumentenbescherming garandeert, de gelijke behandeling van illegale activiteiten offline en online waarborgt, de transparantie in stand houdt, rechten eerbiedigt, en ook toepasselijk is op niet-EU-entiteiten die gevolgen hebben voor EU-consumenten. Daarnaast werd aangedrongen op meer billijkheid, transparantie en verantwoordingsplicht voor de inhoudsmoderatie van digitale diensten. De resolutie putte uit onderzoek, een workshop en een reeks studies in opdracht van de Commissie interne markt en consumentenbescherming. Uit de aanpassing van de voorstellen voor de digitaledienstenverordening en de digitalemarktenverordening aan de resolutie van het Parlement blijkt dat het Parlement invloed kan uitoefenen op de wetgevingsagenda, zelfs zonder formeel initiatiefrecht.

Op 20 mei 2021 heeft het Parlement er in zijn resolutie over het vormgeven van de digitale toekomst van Europa op aangedrongen dat alle belemmeringen voor de werking van de digitale eengemaakte markt worden weggenomen en dat het gebruik van AI voor de Europese consumenten wordt verbeterd.

Op 12 december 2023 pleitten de leden van het Europees Parlement voor een verbod op verslavende technieken bij het ontwerp van onlinediensten, zoals eindeloos scrollen of automatisch spelen. Sommige leden van het EP wilden ook een digitaal “recht om niet te worden gestoord” invoeren, samen met een lijst van goede ontwerppraktijken.

Op 13 december 2023 benadrukten de leden van het Europees Parlement dat de EU-regels inzake geoblocking opnieuw moeten worden beoordeeld om eventueel nog bestaande belemmeringen weg te nemen en het volledige potentieel van de eengemaakte markt te benutten.

Op 13 maart 2024 heeft het Parlement in het kader van het Europees actieplan voor democratie een verordening mediavrijheid en pluriformiteit goedgekeurd, waarmee de onafhankelijkheid van de media beter wordt beschermd, evenals een andere verordening inzake de transparantie van democratische processen, waarin politieke reclame wordt geregeld.

Meer informatie over dit onderwerp vindt u op de website van de Commissie interne markt en consumentenbescherming en van de Commissie industrie, onderzoek en energie.

Alyssia Petit / Zuzanna Wala / Matteo Ciucci / Barbara Martinello

04/2024

Met de EU Monitor volgt u alle Europese dossiers die voor u van belang zijn en bent u op de hoogte van alles wat er speelt in die dossiers. Helaas kunnen wij geen nieuwe gebruikers aansluiten, deze dienst zal over enige tijd de werkzaamheden staken.

De EU Monitor is ook beschikbaar in het Engels.