Zweden 2 - Hoofdinhoud
Met de vaste kamercommissie Sociale Zaken en Werkgelegenheid zijn we op werkbezoek in Zweden en Engeland geweest. Dit om te leren over hun aanpak rondom schulden en armoede. Ik schrijf daar een serie blogjes over. Vandaag de tweede. Over schulden en moraal.
Rekeningen betaal je gewoon. En op tijd. Dat was en is de Zweedse manier van aankijken tegen mensen met schulden. Hoe atheïstisch Zweden tegenwoordig misschien ook is. Het blijkt lastig een Lutherse inborst te verbergen. Wat in eeuwen zo is gegroeid, vlak je niet zomaar meer uit. De nadruk op eigen verantwoordelijkheid is groot. Die moraal hoeft niet slecht te zijn. Maar er is een keerzijde. Niet iedereen is in staat die verantwoordelijkheid te dragen. Bovendien hielpen mensen elkaar vroeger meer. Omdat ze deel uitmaakten van dezelfde kerk bijvoorbeeld. Nu gebeurt dat veel minder. In een wereld waarin krediet snel verkrijgbaar en het leven duur is en echtscheidingen steeds vaker voorkomen, komen mensen vaker in de problemen. Het is niet voldoende te wijzen op eigen verantwoordelijkheid.
Ik geef het toe. Voor deze studiereis was mijn beeld van Zweden een stuk positiever. Als een samenleving die goed voor haar burgers zorgt bijvoorbeeld. Deels is dat misschien ook nog steeds zo. Maar dan moet je wel bij die samenleving horen. En het blijkt dat dat nog niet zo vanzelfsprekend is. Ook in Zweden kan letterlijk iedereen in de schulden komen. Gelukkig hebben ze een rijksincassodienst. Deze dienst behartigt (in theorie) de belangen van zowel de schuldeiser als de schuldenaar. Er worden dan afspraken gemaakt met schuldeisers en schuldenaars. Als alles goed gaat zijn schulden dan in vijf jaar opgelost. (In Nederland binnen drie jaar.) Helaas komt lang niet iedereen in aanmerking voor hulp. “In fact, we kick them out of the system.”
We spraken tijdens het diner op de Nederlandse ambassade met de loco-burgemeester van Stockholm. In een schitterende ambiance (dat moet gezegd worden) stond hij ons te woord over het leven in Zweden. Zelf woonde hij in een van de achterstandswijken van Stockholm. Autobranden en schietpartijen waren daar geen vreemd verschijnsel. Dat kwam door de uitzichtloosheid die veel mensen ervoeren zei hij. “Stel, er wordt besloten een flat te renoveren. Dan is dat mooi nieuws. Maar de huren stijgen er enorm door. Veel mensen kunnen dat niet betalen. Ze verhuizen naar de randen van de stad. En huren daar in onderhuur een kamer. Ik ken eenpersoonsflats met acht en meer bewoners.”
Dat mensen in schulden vaak meer dan een probleem hebben, dat weten de hulpverleners die de gemeente Stockholm in dienst heeft. “De Rijksincassodienst incasseert en maakt betalingsafspraken. Wij geven advies. En helpen mensen op weg. Mensen komen niet zo snel naar de gemeente om hulp. Ze schamen zich voor hun schulden. Of ze zijn bang dat ze bijvoorbeeld hun kinderen kwijt zullen raken. Maar wij (en vrijwilligersorganisaties) staan wel voor ze klaar.” De gemeente Stockholm telt bijna een miljoen inwoners. En heeft zes van dit soort hulpverleners in dienst. Zes.
Na twee dagen Zweden trek ik voor mezelf een paar conclusies. Natuurlijk zijn ze slechts gebaseerd op een tiental gesprekken. En is het de vraag hoe hard ze zijn. Maar voorlopig heeft Zweden in mijn ogen een fantastisch systeem voor Rijksincasso. Dat is voor mensen met schulden een heel stuk overzichtelijker. En men houdt echt rekening met de belangen van schuldeisers en van schuldenaren. Het lijkt er echt op dat dat beter werkt dan in Nederland. Aan de andere kant brengt men door een gebrek aan regulering van dubieuze financiële producten mensen echt in diepe problemen. En verder helpt de nadruk op eigen verantwoordelijkheid in samenhang met een afbrokkelend maatschappelijk middenveld mensen van de regen in de drup.
Morgen en overmorgen schrijf ik over Engeland. Ook dat waren twee interessante dagen.