Achtergronden bij de publicatie over de ministerraad & kritische Kamerleden - Hoofdinhoud

Uit een reconstructie van RTL Nieuws blijkt dat er naar alle waarschijnlijkheid met opzet informatie over de toeslagenaffaire is achtergehouden in de ministerraad. Bovendien blijkt uit datzelfde onderzoek dat er door bewindspersonen onderling geklaagd is over kritische Kamerleden, zoals over Pieter Omtzigt i.

Deze kwestie raakt aan het recente parlementair onderzoek naar de toeslagenaffaire, maar ook aan de geheimhoudingsplicht in de ministerraad, het inlichtingenrecht van de Tweede Kamer, en aan de verhouding tussen regering en parlement in brede zin.

Parlement.com brengt enkele achtergronden bij deze zaak graag naar voren.

Bert van den Braak - analyse over de geheimhouding van de ministerraad en het inlichtingenrecht van de Tweede Kamer

Door de uitgelekte informatie over besprekingen in de ministerraad over beantwoording van Kamervragen staat het inlichtingenrecht (of beter: inlichtingenplicht) volop in de belangstelling. Dat (individuele) inlichtingenrecht van het parlement staat sinds 1987 in de Grondwet. Artikel 68 bepaalt:

Solke Munneke - over de werking van artikel 68 Grondwet: het informatierecht van de Kamer

De Kamer was unaniem. De motie-Omtzigt c.s.¹ waarin de regering werd gevraagd te bevestigen dat op grond van artikel 68 i [Grondwet] een individueel Kamerlid specifieke documenten binnen een redelijke termijn moet kunnen ontvangen, tenzij het belang van de staat zich hiertegen verzet, werd door de Tweede Kamer met algemene stemmen aangenomen. Voor wie de tekst van artikel 68 Gw leest, was dat waarschijnlijk geen grote verrassing. ‘Ministers en staatssecretarissen’, zo valt in artikel 68 Gw immers te lezen, ‘geven aan de Kamers mondeling of schriftelijk de door een of meer leden gevraagde inlichtingen waarvan het verstrekken niet in strijd is met het belang van de staat.’

Guido Enthoven - Wie bepaalt welke informatie de Kamer krijgt?

Het was het zoveelste debat over de Toeslagenaffaire. Kamerleden van coalitie- en oppositiepartijen zwaaiden met een stuk van de Belastingdienst. Het toonde aan dat tot diep in 2019 ambtenaren van de Belastingdienst hun politieke bazen bleven adviseren om terughoudend te zijn bij het toekennen van schadevergoedingen aan gedupeerde ouders. Het stuk was niet verstrekt aan de Commissie Donner en niet verstrekt aan de Kamer, hoewel daar herhaaldelijk om gevraagd was. De Kamerleden waren afwisselend woedend, wanhopig en ‘witheet’.

Careljan Rotteveel Mansveld - Begrenzingen van het inlichtingenrecht uit art. 68 GW

Met artikel 68 i van de Grondwet hebben Tweede en Eerste Kamer een belangrijk instrument in handen om de regering te kunnen controleren. In de reglementen van orde van respectievelijk de Tweede en Eerste Kamer is dit artikel nader uitgewerkt in het recht van interpellatie i en het stellen van schriftelijke vragen i en, maar dan alleen voor de Tweede Kamer, het stellen van mondelinge vragen. Daarnaast beschikken beide Kamers over het recht van enquête i, zoals neergelegd in artikel 70 van de Grondwet i en verder uitgewerkt in de onlangs gewijzigde Wet op de Parlementaire Enquête i.

Het werk van de ministerraad

De ministerraad is de vergadering van alle ministers i onder leiding van de minister-president i. Alle ministers, ook de ministers zonder portefeuille i, maken deel uit van de ministerraad en hebben daarin stemrecht. Staatssecretarissen i hebben alleen toegang als zij zijn uitgenodigd. In de ministerraad wordt overlegd over het algemene regeringsbeleid. De leden dragen hiervoor een collectieve verantwoordelijkheid.

Het Reglement van Orde van de ministerraad

De werkwijze van de ministerraad i is vastgelegd in een reglement van orde. In de ministerraad vergaderen en besluiten de ministers i onder leiding van de minister-president i over het algemene regeringsbeleid. Het reglement bepaalt dat er eenheid van kabinetsbeleid moet zijn.

Dualisme

Dualisme wil zeggen dat er een duidelijke scheiding is tussen kabinet en parlement. De regel die dan strikt genomen geldt, is: de regering regeert, het parlement controleert. In de praktijk is het gedrag van de Tweede Kamer i echter vaak minder dualistisch.

Controle door de Tweede Kamer

Een belangrijke taak van de Tweede Kamer i is het beoordelen van besluiten van het kabinet i (en van individuele bewindspersonen) en van voorgenomen beleid. Bij die controlerende taak wordt gebruikgemaakt van het recht op inlichtingen, een recht dat ieder individueel Tweede Kamerlid heeft en dat is vastgelegd in de Grondwet. De regering is verplicht om ieder individueel Kamerlid de inlichtingen te geven waar hij of zij om vraagt. Alleen als het belang van de staat in het geding is, mag de regering weigeren de informatie te verschaffen. Via het recht van onderzoek i kan de Kamer zelf een nader onderzoek instellen.

Parlementaire ondervraging kinderopvangtoeslag

Op 2 juli 2020 stelde de Tweede Kamer i de tijdelijke parlementaire ondervragingscommissie i (POK) in die onderzoek zou gaan doen naar de problemen bij de aanpak van vermeende fraude bij het uitkeren van toeslagen voor kinderopvang. Met deze mini-enquête i wilde de Kamer nagaan in hoeverre bewindspersonen betrokken waren bij de gekozen aanpak van de afdeling Toeslagen van de Belastingdienst. Ook wilde de Kamer weten waarom het zo lang duurde voor de politieke leiding ingreep. Voorzitter van de ondervragingscommissie was Chris van Dam i.

Kabinetsformatie 2021

De kabinetsformatie 2021-2022 duurde in totaal 299 dagen. Zij resulteerde uiteindelijk in een voortzetting van de bestaande coalitie in kabinet-Rutte IV i.

Art. 45 Grondwet: ministerraad

Art. 68 Grondwet: Inlichtingenplicht