Afscheidsinterview - Hoofdinhoud

Schaake (D66) is bij haar afscheid somberder over Europa dan toen ze begon Het is eigenlijk ongelooflijk wat er de afgelopen tien jaar allemaal in de wereld is gebeurd. Ik moet zeggen dat ik in 2009, toen ik hier begon, een stuk hoopvoller was. Ik had toen echt het gevoel dat veel dingen beter zouden worden: meer rechten voor minderheden, LHBTI’ers, journalisten, onderdrukte bloggers, Europa zou een grotere geopolitieke speler worden, met een sterker buitenlandbeleid. Dat moest allemaal voortvloeien uit het Verdrag van Lissabon. Ik dacht destijds dat dit allemaal sneller zou gaan.” “Als je dan tien jaar vooruit spoelt, is de urgentie nog steeds groot, maar we zijn steeds meer in het defensief geraakt als Europese Unie en dat baart me zorgen. Op alle vlakken zijn we naar een defensieve agenda gegaan: economisch, geopolitiek, op het gebied van mensenrechten en vrijheden. Dat is echt geen reden tot vrolijkheid of gelatenheid. “Wat dat betreft was de speech die premier Rutte in februari gaf in Zürich, en waarin hij onderstreepte hoe belangrijk het is dat de EU assertiever wordt in de wereld, heel waardevol. Maar ik vind ook dat hij zelf de kans heeft gehad om daar meer aan te doen als regeringsleider. En dan hoor ik hem kort daarvoor zeggen dat de Europese verkiezingen ‘niet zo relevant’ zijn. Ik kan me nauwelijks een uitspraak van een premier voorstellen die minder verantwoord is. “Nog maar een paar jaar geleden waren we druk bezig met TTIP, de handelsafspraken tussen de EU en de Verenigde Staten. Het is ironisch want er is nu een soort nostalgie naar dat TTIP, terwijl het in die tijd controversieel was. Het waren serieuze, professionele onderhandelingen, weliswaar met alle meningsverschillen van dien - want die waren er ten tijde van de regering-Obama ook. Maar die dynamiek is drastisch veranderd door president Trump. Dat is voor niemand goed, niet in de laatste plaats voor de Europese Unie en voor onze agenda van op regels gebaseerde handel. Het is heel spijtig dat we toen niet meer meters hebben kunnen maken, deels door de weerstand die er in Europa zelf was.” Media-aandacht “Dat is eigenlijk een verhaal over politiek dat je niet vaak hoort: je steekt energie in onderwerpen zonder dat je weet of er resultaat zal zijn. Uiteindelijk weet je alleen voor jezelf dat je ergens naar eer en geweten aan hebt gewerkt. Dat moet ook je graadmeter zijn, omdat je je eigen oordeel niet kunt laten afhangen van de erkenning van anderen of van publiciteit. “Niet dat ik gefrustreerd ben over een gebrek aan politieke waardering of aandacht van de pers, helemaal niet. Al vind ik wel dat er in Nederland een groot verschil is tussen de media-aandacht voor de Nederlandse politiek en die voor de Europese politiek. Ik denk niet dat dat het publieke debat bevordert. Ik vind dat zorgwekkend. “We staan in Europa op een schakelpunt. Dan is het essentieel dat mensen goed en ook kritisch worden geïnformeerd. Het relatief lage aantal Nederlandse journalisten in Brussel leidt ertoe dat zaken alleen op hoofdlijnen kunnen worden gevolgd. Die opmerking van Rutte over de niet-relevantie van de verkiezingen helpt dan natuurlijk absoluut niet. Echt een onacceptabele opmerking. “Het beeld dat soms wordt geschetst van de verwachte versnippering in het toekomstige Europees Parlement draait vaak om het contrast tussen het opkomende anti-EU-populisme en de ‘partijen in het midden’, die in die beeldvorming de EU-besluitvorming draaiende houden. Het lijkt er weliswaar op dat die zogenaamde middenpartijen hun meerderheid zullen behouden, maar we moeten niet vergeten dat die partijen decennialang onderling een richtingenstrijd hebben gevoerd over de koers van de EU: de christen-democraten, de conservatieven, de sociaal-democraten, de liberalen, de groenen - laten we maar even een heel breed scala nemen. Dus zou het een beetje raar zijn om nu te doen alsof dat ‘politieke midden’ iets eensgezinds is.” Fransen “Wat bij alle verhalen over de verwachte winst van de populisten ook wordt vergeten, is hoe groot hun aanwezigheid nu al is. Alleen al het Britse Ukip, tot voor kort de partij van Nigel Farage, sleepte vijf jaar geleden 24 zetels binnen, net zoveel als het Franse Front National. “Wat onze liberale fractie betreft (Alde, waarin behalve D66 ook VVD zitting heeft, red.) wordt het interessant om te zien wat de verwachte komst van de partij van de Franse president Macron zal losmaken. Wat gaat dat betekenen voor de koers op handelsgebied? Want als er opeens pak ‘m beet twintig protectionistische Fransen in onze fractie zitten, dan zou dat het liberale beleid op handel ook protectionistischer kunnen maken. “Al hangt dat ook af van de hoeveelheid Nederlanders straks in de groep, hoeveel Tsjechen, Denen, Zweden, Duitsers... De Duitse FDP zal zeker groeien, die heeft nu nog maar drie leden in onze fractie. Het wordt spannend, denk ik. En het zou dus kunnen dat het parlement als geheel zich terugtrekt van het streven naar handelsakkoorden met de rest van de wereld. “We zagen de afgelopen jaren al krappe meerderheden op dat gebied. Dus een zetelwinst van 5 procent voor een bepaalde stroming of partij kan al betekenen dat de EU op sommige thema’s een heel andere koers gaat varen. Daarom zei ik ook aan het begin: ik kijk met nostalgie terug naar die TTIP-periode, omdat we toen zo constructief bezig waren, ook voor handelsland Nederland. “Er staat veel op het spel bij deze verkiezingen. Als D66 hebben wij altijd consequent gezegd: Europa moet sterk zijn bij de problemen die landen alleen niet kunnen oplossen. Ga het rijtje maar langs: klimaat, asiel, migratie, digitalisering en de banen van morgen, veiligheid, defensie, onze positie op het wereldtoneel, dat zijn allemaal thema’s waarbij het alleen maar belangrijker is geworden dat we goed samenwerken. Er is nog een heleboel te verbeteren, maar dan kun je beter met een plan aan tafel zitten dan met een sloophamer klaarstaan.” India “Je ziet het belang toenemen van Azië in het algemeen en China en India in het bijzonder. Ook daarover schiet de aandacht in de Nederlandse media tekort. Als je ‘s morgens wakker wordt, kun je in de headlines lezen over wat er in de Verenigde Staten is gebeurd, maar heel weinig over andere landen. Geldt ook voor het Midden-Oosten en Afrika. Maar toch vooral Azië. Daardoor zien we misschien te weinig hoe de verhoudingen in de wereld veranderen. “We moeten beter samenwerken met India. De komende eeuw en de toekomst van de democratie worden voor een groot deel bepaald door India. Hoe vaak lees je over dat land? Het is onwaarschijnlijk belangrijk wat daar gebeurt.” China-strategie “Ik heb al heel lang geleden opgeroepen tot een Europese China-strategie. Onbegrijpelijk dat die pas een paar maanden geleden is aangekondigd, maar goed: beter laat dan nooit. Intussen heeft China heel slim Europa uit elkaar gespeeld. De Italianen zijn nu met een alleingang bezig met Peking, en je hebt dat 17+1-overleg, met zeventien Centraal- en Oost-Europese, ook niet-EU-landen, en China. “Daardoor kan Europa ook niet met één stem spreken over bijvoorbeeld mensenrechtenschendingen in China. Maar ja, Europese leiders zijn toch niet meer zo van de mensenrechten de laatste jaren. We besteden het vluchtelingenbeleid uit aan dictaturen, de rechtsstaat in EU-landen zelf wordt uitgehold. “Ik ben EU-hoofdwaarnemer geweest bij de verkiezingen in Kenia, was in Turkije met de mensenrechtencommissie. Dan praat je over het gevangen zetten van journalisten of over politiegeweld. Het eerste wat de functionarissen daar dan zeggen is: heeft u wel eens beelden uit Catalonië gezien, weet u dat in Frankrijk nog steeds een noodtoestand van kracht is? Dus je krijgt alles wat er mis is in Europa linea recta in je gezicht terug als je andere landen aanspreekt. Begrijpelijk, maar ik denk dat het de verkeerde weg is om dan te zeggen: omdat het niet perfect is in Europa gaan we ook niks zeggen over de rest van de wereld. “Ik heb nog geen beslissing genomen over mijn toekomst. Ik heb al wel veel aanbiedingen gehad, een lange rij aan kansen van heel leuke dingen, allemaal internationaal. We zullen zien.” MARIETJE SCHAAKE • 1978, 28 oktober: geboren in Leiden. • 2004: afgestudeerd in de Amerikanistiek te Amsterdam. • 2005-2009: verscheidene adviesfuncties, onder meer op het gebied van diversiteit en moslims in het Westen. • 2009-2019: Europarlementariër voor D66. In het Europees Parlement was Schaake onder meer: • oprichter van de interparlementaire groep over de digitale agenda. • auteur van een rapport over persvrijheid. • lid van de commissie internationale handel. • ondervoorzitter van de delegatie voor betrekkingen met de Verenigde Staten. • rapporteur over de handel in goederen die kunnen worden gebruikt voor marteling of executies. • schaduwrapporteur over de parlementspositie in handelsoverleg met onder meer Canada en de Verenigde Staten (CETA en TTIP). • hoofd van de EU-waarnemingsmissie bij verkiezingen in Kenia. In haar vrije tijd ziet Schaake vrienden en familie, gaat ze naar musea, zwemt en doet aan yoga. Wat beschouwt u als uw grootste succes als Europarlementariër? “Trots is niet een gevoel dat ik sterk beleef, maar ik ben tevreden dat we, op een moeilijk moment, een meerderheid voor het EU-Canada-handelsverdrag hebben gekregen, en voor dat met Japan. “Wat betreft persoonlijke inbreng denk ik terug aan de discussie rond netneutraliteit, het beginsel dat internetproviders alle data gelijk behandelen en geen voorrang geven aan bepaalde gebruikers of bedrijven. Binnen de parlementscommissie was er toen geen meerderheid. Ik heb toen plenair een amendement ingediend dat het haalde, waardoor we nu netneutraliteit hebben in Europa.” Wat ziet u als uw grootste fout, wat had u beter kunnen doen? “Ik heb wel een bepaalde spanning gezien tussen mijn activiteiten in het buitenland en pogingen ook mensen in Nederland te bereiken. Ik denk dat ik dat uiteindelijk niet goed genoeg gedaan heb. Het zou ook een verklaring kunnen zijn voor het feit dat ik tot twee keer toe een interne lijsttrekkersverkiezing verloor van Sophie In ‘t Veld (de tweede nederlaag was voor Schaake reden om te stoppen als Europarlementariër, red.). Je kunt ook gerust stellen dat ik in het buitenland bekender ben dan in Nederland.” Wat wilt u meegeven aan uw opvolgers? "Ik ben niet zo’n evangelist. Maar mijn benadering is altijd geweest: doe je huiswerk. Zeker als nieuwkomer moet je je goed voorbereiden. Je moet je echt invechten, er staat geen plekje voor je klaar met een vlaggetje met je naam erop. Je bent eigenlijk een ondernemer in het parlement. Je bouwt een positie op door te laten merken dat je weet waarover het gaat.”