Brexit en Pyrrhus - Hoofdinhoud

We kennen allemaal de uitdrukking van de Pyrrhusoverwinning (vernoemd naar de generaal/koning): de overwinning waarbij de overwinnaar eigenlijk ook (alles) heeft verloren. Zullen we in de toekomst over Brexit spreken als uitdrukking voor een compromisloze en van realiteitszin gespeende chaos?

Theresa May zal aftreden en er komen nieuwe leiderschapsverkiezingen aan. Er was kort nog even sprake van een afzetprocedure tegen May, maar daartoe zouden dan eerst de regels moeten worden veranderd om dat mogelijk te maken, nadat May eind 2018 een soortgelijke procedure had overleefd en de regels voorschreven dat er dan een jaar moest worden gewacht. Zo'n tussentijdse verandering was juridisch gezien niet erg fraai geweest en wordt de Conservatieven nu dus bespaard.

Zijn er kandidaten?

De kandidaten voor de opvolging van May moeten al wel zitting hebben in het House of Commons. Dat beperkt de keuze natuurlijk. Ook de hoeveelheid kandidaten die gezien kan worden als een kandidaat die in staat zal zijn de tegengestelde opvattingen binnen de Conservatieven en met de coalitiepartner DUP en met de EU te overbruggen is een beperking. Want ja, die tegenstellingen zijn er. Zo is er het gegeven dat er tot nu toe geen oplossing was waar de Conservatieven en de meerderheid van het House of Commons wel achter stonden. Vele kandidaten hebben hun positie en rol in de achterliggende crisis. Dat maakt het vinden van een breed gedragen kandidaat die de verschillen kan overbruggen niet erg eenvoudig.

Er was geen meerderheid voor een harde brexit, geen meerderheid voor een nieuw referendum, geen meerderheid voor de huidige brexitovereenkomst. En als er wel een meerderheid zou kunnen ontstaan voor wat de Britten als voorkeursdeal met de EU zouden willen gaan sluiten, dan is erg de vraag of de EU nog bereid is mee te bewegen.

Paradox

Dat is tevens het paradoxale: de Britten beschouwen de kwestie in belangrijke mate als een interne kwestie, wat het ook is, maar niet alleen. De EU zal ook mee moeten doen in nieuwe voorkeuren. En als die bereidheid er niet is, want net zoals de Britten zeggen: 'brexit means brexit'? Ook als de EU erop blijft hameren dat de uitonderhandelde overeenkomst de overeenkomst is, blijft de impasse.

Wat gebeurt er nu? Eerst is er de procedure binnen de Conservatieven voor een nieuwe leider/premier: kandidaten kunnen zich aanmelden, de fractie houdt kiesrondes, tot er twee kandidaten overblijven, waarna de leden kunnen gaan stemmen. Dan zijn we aangeland in eind juni 2019. En resteren er nog drie maanden tot eind oktober, de datum waarop de Brexit nu gepland staat, nadat dat uitstel was verleend door de Europese Raad.

Dat is bepaald kort dag, en veel werk aan de winkel voor de nieuwe premier en zijn/haar regering. Tevens een premier zonder expliciet kiezersmandaat. Maar het houden van nieuwe verkiezingen zou tot groot uitstel van de Brexit leiden en tot een verkiezingsuitslag die de Conservatieven geen vreugde zal doen.

Dus dan maar een harde Brexit per 31 oktober? Dat zou zomaar kunnen, ook al is/was de meerderheid van het Parlement daartegen. Of gaat de EU zich laten meezuigen in een proces zonder einddatum en zonder vertrouwen dat uitstel ook maar iets oplost?

Voor wie en wat dan ook: een Pyrrhus Brexit, met alom verliezers.

Aalt Willem Heringa is hoogleraar vergelijkend staats-en bestuursrecht aan de Universiteit van Maastricht.