Een 129-jarige oproep tot solidariteit - Hoofdinhoud

Door Jeroen Lenaers en Ralph Diederen - 15 mei 2020

Vandaag is de 129ste verjaardag van de pauselijke encycliek ‘Rerum Novarum’. Hoewel er veel veranderd is sinds 1891, is Rerum Novarum nu relevanter dan ooit. In dit artikel leggen we uit waarom.

Een nieuw ethisch referentiekader

Paus Leo XIII schreef zijn encycliek in het hart van de industriële revolutie. Economische groei en industriële innovatie gingen gepaard met armoedige leefomstandigheden, barre arbeidsvoorwaarden en kinderarbeid voor het grootste deel van de bevolking. Technologie en economie voerden de boventoon en de mens verdween naar de achtergrond. Juist dat ongebreidelde kapitalisme miskende volgens Paus Leo XIII juist de kern van waar het om gaat: menselijke waardigheid, naastenliefde en sociale rechtvaardigheid. Rerum Novarum werd zo een kritische reflectie op de samenleving en legde de grondslag voor een nieuw ethisch referentiekader.

Digitalisering

Waar de industriële revolutie de 19e eeuw kenmerkte, staat onze tijd in het teken van grootschalige digitalisering en globalisering. Ontwikkelingen gaan niet langer in stoomtreinvaart, maar eerder met de snelheid van hyperloops. Dit biedt tal van kansen: bijvoorbeeld op het gebied Big Data, in de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie, platform-economie, 5G-netwerken en robotisering. Voor wie daarvan kan profiteren zijn de mogelijkheden eindeloos. Politici op Europees en nationaal niveau benadrukken graag de miljarden Euro’s of procenten economische groei die gerealiseerd kunnen worden. Maar ook nu heeft de revolutie een keerzijde: zijn deze kansen nog wel voor iedereen te bereiken? Het lijkt alsof steeds grotere groepen Europeanen moeite hebben om het tempo bij te benen. Mensen voor wie de wereld er in de praktijk niet een is van steeds meer kansen, maar een van steeds minder zekerheden.

Lessen voor vandaag

In de 129 jaar na de grondlegging van het fundament voor de katholieke sociale leer bouwden vele pausen dit uit tot een systeem gebaseerd op menselijke waardigheid, solidariteit en subsidiariteit. Steeds teruggrijpend naar het principe dat de aarde aan alle mensen is gegeven, en dat waar economische systemen worden gebouwd die dit miskennen, er een sociale leer nodig is die dit corrigeert. Een leer die ook een leidraad kan zijn in onze tijd van digitalisering en globalisering.

Kritische reflectie

En die kans op een nieuwe kritische reflectie op onze samenleving dient zich ook nu weer aan. Overheden over de hele wereld hebben aan de economische handrem getrokken om het corona-virus te bestrijden. De wereld draait voor het eerst in decennia weer wat langzamer om zijn as en we worden allemaal gedwongen om na te denken over hoe onze samenleving vormgegeven kan worden na de crisis. Laten we de automatische piloot weer vol in de versnelling schieten, of kan het ook anders? Kan het beter? Blijven we ons focussen op aandeelhouders, of kiezen we voor de sterkhouders van onze samenleving?

De bouwstenen voor een ander verhaal worden al zichtbaar in deze crisis. In heel Europa wordt er geklapt voor de helden van de zorg, #BuyLocal is trending op Twitter en de maatschappelijke initiatieven om vereenzaming en sociale isolatie te doorbreken schieten als paddenstoelen uit de lokale grond. Tegelijkertijd begint een gezamenlijk Europees antwoord op de crisis langzaamaan vorm te krijgen. Het besef groeit ook bij de Europese lidstaten dat nauwe samenwerking over grenzen heen een absolute voorwaarde is om ná de crisis een rol te spelen in de wereldeconomie.

Menselijke waardigheid en solidariteit

Daarbij is het essentieel dat de kracht van het lokale en het supranationale gebundeld worden. Glokalisering is de sleutel naar een nieuwe economische omwenteling, waarin wij de kansen die globalisering en digitalisering bieden bereikbaar maken voor een groter deel van onze samenleving. Terwijl wij de kracht van onze lokale verbondenheid koesteren, bouwen we op dat fundament samen voort aan een nieuwe economie over grenzen heen, samen met onze Europese partners. Een economie waarin menselijke waardigheid en sociale rechtvaardigheid centraal staan, waarin een beroep wordt gedaan op de hervonden solidariteit in de samenleving en waarin we de lokale worteling vasthouden.

Jeroen Lenaers Lid van het Europees Parlement. Ralph Diederen is CDA wethouder in Beek.