Verhouding partijleider, fractievoorzitter en partijvoorzitter - Hoofdinhoud

Alle huidige politieke partijen, met uitzondering van de PVV i, zijn verenigingen. Dit houdt in dat mensen met gelijkgestemde ideeën zich hebben verenigd en een beginsel- of verkiezingsprogramma hebben vastgelegd. Afhankelijk van hun grootte zijn deze verenigingen vaak uitgebouwde organisaties met een jongerenafdeling, provinciale en lokale afdelingen en verschillende themagroepen. Een van de belangrijkste taken is het opstellen van een kandidatenlijst voor verkiezingen. Leden kunnen, afhankelijk van de statuten van de partij, vaak dus bepalen wie de lijsttrekker wordt.

Als er kandidaten op de kieslijst zijn gekozen als volksvertegenwoordiger, vormen deze personen een fractie. Meestal speelt de fractie in de Tweede Kamer bij het bepalen van de politieke lijn een zeer belangrijke rol. De fracties bepalen vaak met welke andere partijen er wordt samengewerkt en zetten de politieke koers van de partij uit. Ook stemmen ze bijna altijd eensgezind, dit wordt fractiediscipline genoemd.

De dagelijkse gang van zaken wordt binnen een partij geregeld door het partijbestuur. Het partijbestuur staat onder leiding van een partijvoorzitter, die vaak door de leden is gekozen. Het partijbestuur organiseert congressen, beheert de administratie, en leidt verschillende procedures waarbij de leden zijn betrokken, zoals het opstellen van een verkiezingsprogramma, in goede banen.

Het fractiebestuur staat onder leiding van de fractievoorzitter. Dit is de persoon die het woord voert bij belangrijke debatten, zoals de Algemene Politieke Beschouwingen i en Regeringsverklaringen i. Ook is het gebruikelijk dat de fractievoorzitter de fractievergaderingen leidt. De verdere functies binnen het fractiebestuur zijn sterk afhankelijk van de grootte van de fractie. Bij grote fracties bestaat het bestuur verder uit een vicefractievoorzitter, een fractiesecretaris en een penningmeester, hoewel ook andere leden van de fractie zitting kunnen hebben in het bestuur.

De relatie tussen het partijbestuur en het fractiebestuur is niet even makkelijk te duiden. Bij veel partijen houdt het partijbestuur zich afwezig van politieke onderwerpen en kan de fractie een eigen koers uitzetten. Partijbesturen komen met name in actie als er een nieuw politiek leider moet worden gekozen of als er een conflict in de fractie is.

Het boegbeeld van de politieke partij is de partijleider. In verkiezingstijd is diegene altijd de lijsttrekker. Bij oppositiepartijen is de partijleider ook altijd de fractievoorzitter en vallen de functies van partijleider en fractievoorzitter dus samen. Bij regeringspartijen is vaak ofwel een minister of eventuele minister-president, ofwel de fractievoorzitter in de Tweede Kamer de partijleider. Partijleider van de VVD i is minister-president Mark Rutte i. Partijleider van een andere regeringspartij, de ChristenUnie i, is Mirjam Bikker i die tevens ook fractievoorzitter is van die partij in de Tweede Kamer.

De partijvoorzitter onthoudt zich meestal van politieke inmenging en beperkt zich tot het leidinggeven aan het partijbestuur en het kiezen van een nieuw politiek leider als dat nodig is. In het verleden zijn er echter wel wat uitzonderingen geweest. Denk aan Felix Rottenberg i, die zich in zijn periode als partijvoorzitter (1992-1997) regelmatig bemoeide met de politieke koers van zijn partij.

Het onderscheid tussen partijleider en partijvoorzitter is meestal vrij duidelijk, echter niet altijd. De relatie tussen deze twee personen is niet altijd even gemakkelijk.

Op Forum voor Democratie i na is er geen enkele partij in de Tweede Kamer waarvan de partijvoorzitter ook de partijleider is. Vroeger kwam dit bij meer partijen voor. In de jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw combineerden P.J. Oud i (VVD) en J. Schouten i (ARP) bijvoorbeeld het ambt van partijleider en partijvoorzitter. Recenter was dit ook het geval binnen de SP i. Jan Marijnissen i was van 1988 tot 2008 partijvoorzitter en partijleider. Tegenwoordig is dit dus niet meer gebruikelijk. Dit houdt in dat partijvoorzitterschap meer een functie is geworden in de politieke luwte.

Als een partijvoorzitter wel veel in het nieuws komt, spelen er meestal conflicten binnen de partij. Bij partij DENK i vertrok partijleider Kuzu i in maart 2020, na een conflict met partijvoorzitter en fractiegenoot Özturk i. Kuzu bleef lid van de fractie en Farid Azarkan i werd als nieuw politiek leider aangesteld. Azarkan verzocht daarna het partijbestuur van DENK om op te stappen. Het bestuur weigerde uit zichzelf op te stappen en legde de beslissing bij de leden neer.

Hoewel de penningmeester van de partij opstapte, bleef voorzitter Özturk zitten. In zijn rol als partijvoorzitter maakte hij bekend dat hij fractievoorzitter Azarkan uit de partij had gezet. Dit hield in dat Azarkan wel in de kamer mocht blijven, maar geen lid meer was van de partij DENK. In mei 2020 werd de bestuurscrisis bijgelegd. Azarkan bleef politiek leider en fractievoorzitter. In juni 2020 liet Özturk weten per direct op te stappen als partijvoorzitter.

Meer informatie: