Over Abraham en de Mosterd - Hoofdinhoud
Zelden werd er zo weinig verwacht van een EU-Top als die van 19 juni over de EU-meerjarenbegroting en het daaraan gekoppelde voorstel van de Europese Commissie om 750 miljard euro vrij te maken om de klap van COVID 19 op te vangen. Het werd een video-uitwisseling van standpunten zonder enige conclusie. Niet was te zien of Rutte, die van te voren al gewaarschuwd had voor een bijeenkomst zonder uitkomst, de biografie van Chopin aan het uitlezen was tijdens het zoomen.
Actualiteitenprogramma Nieuwsuur had aan de vooravond een aardig item over de coalitievorming binnen de EU rond het aangekondigde herstelprogramma. De Commissie heeft een voorstel op tafel gelegd waarin door verhoging van het EU-budget de EU geld kan lenen om dat vervolgens aan lidstaten te verstrekken als lening of gift. Het geld mag alleen gebruikt worden voor herstelmaatregelen verband houdende met de coronacrisis. Ontvangers moeten een economisch hervormingsplan op tafel leggen met inbegrip van hun voornemens ter uitvoering van de Green Deal i. Het bijzondere van het Brusselse voorstel is het aanwenden van de begroting als onderpand. Deze moet daarvoor bijna verdubbeld worden. Op papier dan. De lidstaten hoeven niet extra geld op tafel te leggen maar wel staan zij volgens de geldende verdeelsleutel garant voor de lening. Deze wordt pas vanaf 2028 afbetaald. Ten tijde van de Eurocrisis van 2008 werden alleen regelingen getroffen voor Eurozone-landen, maar door de coronacrisis zijn alle 27 lidstaten in de problemen geraakt. Daarom wordt een oplossing via de meerjarenbegroting gezocht.
Alle 27 lidstaten mogen daarom hun zegje doen. En dat doen ze vooral in coalities, waardoor ze sterker denken te staan in het overleg over de reguliere meerjarenbegroting en het herstelfonds dat daar deel van uitmaakt. Ook zonder COVID-19 zou het lastig zijn geweest het eens te worden over de centen. Dat is elke 7 jaar een crime. Wie gaat wat betalen waarvoor? Hoe compenseren we het verlies van het VK? Blijft Nederland als grootste nettobetaler zijn korting houden? Daar komt nu de verdeling van de herstelpot bij.
Wij, Nederland, zijn van de ‘vrekkige vier’ in alliantie met Zweden, Denemarken en Oostenrijk. Deze willen de EU-begroting zo min mogelijk verhogen en zijn tegen het voorstel om van de 750 miljard tweederde als gift te verstrekken zonder al te veel condities. De Baltische Staten gaan samen optrekken en hebben net als de Visegrad 4 (Hongarije, Polen, Tsjechie en Slowakije) vragen bij de door de Europese Commissie voorgestelde verdeling van de gelden. De premier van Tsjechië gaf à la Hoekstra af op het lakse begrotingsbeleid van Italië. Waarom zouden de armere Oost-Europeanen moeten opdraaien voor de schulden van de rijkere zuidelijke lidstaten?
De zwaarst getroffenen landen. Spanje en Italië, willen geen leningen maar ‘grants’. Zij zijn doodsbenauwd voor een Grieks scenario waarbij ze onder curatele van Brussel geplaatst worden. In het voorstel van de Europese Commissie gaat verreweg het meeste geld naar Italië en Spanje – voor tweederde in giften. En opvallend genoeg ook naar Polen dat veel minder last heeft gehad van het coronavirus. De door de Commissie voorgestelde sleutel voor de verdeling van het geld is omstreden omdat het werkloosheidspercentage van de periode 2015-2019, de bevolkingsomvang en het inkomen per hoofd van de bevolking als maatstaven worden gebruikt. Dus deels verouderde cijfers. Frankrijk en Duitsland steunen het Brusselse plan in grote lijnen.
Uitstel lost overigens niet veel op. Wel is er na de zomer beter zicht op de omvang van de economische schade, op het risico van een tweede coronagolf en op de uitkomst van de Brexit onderhandelingen. In theorie kan alles zelfs naar 2021 worden doorgeschoven. Dan geldt de begroting van dit jaar voor het volgende. Maar wachten met onvermijdelijke maatregelen zou de schade alleen maar groter maken. Niemand wil de eurozone in gevaar brengen of een ontrafelingen van de interne markt veroorzaken. Ons exportlandje zou daar zwaar onder lijden. Die druk maakt veel vloeibaar. Je ziet ook de Nederlandse regering al een lager toontje aanslaan. Met een veto het compromis van de rest torpederen zou zeer schadelijk zijn voor de toch al aangetaste reputatie van ons land.
Het wordt in ieder geval zeer interessant om te zien hoe de EU de meer dan ooit ingewikkelde begrotingsknoop gaat ontwarren. Het zal wel voor iedereen wat, maar niet het onderste uit de kan worden. Wie zegt dat Europa saai is? Laten we er maar van uitgaan dat de Nederlandse regering op het laatste moment niet vergeet waar Abraham de mosterd haalt.
Jan Marinus Wiersma was van 1994 tot 2009 lid van het Europees Parlement. Tegenwoordig is hij als gastonderzoeker verbonden aan Clingendael.