Kabinet-De Jong (1967-1971) - Hoofdinhoud

© Beeldbank Nationaal Archief

Staand v.l.n.r.: Schut, Udink, De Haseth, Roolvink, Veringa, Lardinois en Merckelbach (notulist). Zittend v.l.n.r.: Polak, Beernink, Witteveen, De Jong, Bakker, Klompe en De Block.

Het kabinet-De Jong regeerde aan het einde van de roerige jaren zestig. Er was tijdens deze kabinetsperiode veel onrust in de maatschappij onder meer als gevolg van de democratiseringsgolf bij universiteiten en hogescholen. Ook vrouwen, dienstplichtigen en werknemers vroegen om hervormingen en in 1970 was er een groot loonconflict met de vakbeweging.

Ondanks de maatschappelijke onrust en toenemende politieke polarisatie wist het kabinet enkele hervormingen door te voeren, zoals democratisering van de universiteiten en herziening van de echtscheidingswetgeving. Bovendien zat het kabinet de gehele periode zonder tussentijdse crisis uit. Op 6 juli 1971 volgde het kabinet-Biesheuvel i het kabinet-De Jong op.

Formatie

Bij de verkiezingen van 1967 raakten de confessionele drie partijen (KVP i, CHU i en ARP i) voor het eerst hun meerderheid kwijt, onder andere door de opkomst van Boerenpartij i en nieuwkomer D'66 i. Ook de PvdA i leed een gevoelig verlies. Demissionair premier Zijlstra i kreeg een informatieopdracht en stelde een beknopt programma op, vooral met financiële punten. Vervolgens zette de PvdA zichzelf buitenspel, waarna de weg naar een kabinet open lag voor de KVP, VVD i, ARP en CHU.

Regeerakkoord en regeringsverklaring

Het regeerakkoord i was in concept geschreven door informateur en demissionair premier Zijlstra. Dit programma vormde de basis van de formatieonderhandelingen. Tijdens de regeringsverklaring op 18 april 1967 ging de nieuwe premier de Jong nader in op de plannen van het nieuwe kabinet.

© tekenaar: Behrendt (Algemeen Handelsblad, 08-04-1967)

Het wordt een zware tocht. Inflatie, het begrotingstekort en de werkgelegenheid zijn moeilijke punten. PvdA-leider Den Uyl kon ook voor grote problemen gaan zorgen. Gelukkig had premier De Jong ervaring als onderzeebootcommandant. zichtbare personen: Mr. H.K.J. Beernink, P.J.S. de Jong, Mw. Dr. M.A.M. Klompé, Ir. P.J. Lardinois, Mr. J.M.A.H. Luns, B. Roolvink, Dr. H.J. Witteveen, Drs J.A. Bakker, Mr. L. de Block, Ir. W.F. Schut, W. den Toom, Dr. G.H. Veringa , Mr. C.H.F. Polak, Drs. B.J. Udink

In dit centrumrechtse i kabinet werkten vier partijen samen: KVP i, ARP i, CHU i en VVD i. Minister-president Piet de Jong i was afkomstig uit de KVP. Het kabinet trad na de verkiezingen van 1967 i aan als opvolger van het kabinet-Zijlstra i.

Tijdens deze kabinetsperiode wijzigde de samenstelling van het kabinet slechts één maal.

• - 

  De Block werd opgevolgd door Nelissen als minister van Economische Zaken

  De enige minister die aftrad, was De Block van Economische Zaken. Formele reden was dat hij vond dat het kabinet krachtiger moest optreden tegen de stijging van lonen in de metaalsector. De overige ministers volgden hem daarin niet.

  Informeel speelde mee dat hij veel gezag had verspeeld. Na de invoering van de btw per 1 januari 1969 had hij namelijk lang geaarzeld om op te treden tegen de prijsstijgingen die daarvan het gevolg waren. Dat was hem op forse kritiek komen te staan. Het KVP-Tweede Kamerlid Nelissen volgde De Block op.

De vier regeringspartijen beschikten samen over een comfortabele meerderheid in zowel Tweede als de Eerste Kamer. Bij de Eerste Kamerverkiezingen van 1969 en 1971 bleef deze meerderheid behouden.

Er vond één afsplitsing van een regeringspartij plaats. Op 27 februari 1968 splitste de Groep-Aarden i zich af van de KVP-fractie in de Tweede Kamer. De Kamerleden Annie Kessel i, Paul Janssen i en Jacques Aarden i besloten hiertoe na onenigheid over de politieke grondslag van de KVP.

Het kabinet-De Jong profiteerde van de hoogste naoorlogse economische groei, zoals gemeten sinds het begin van de jaren '50. Oplopende inflatie en een loon-prijsspiraal vormden de belangrijkste problemen waarmee het kabinet zich geconfronteerd zag.

Algemene Zaken i

• - 

  Staatscommissie Cals/Donner

  Het kabinet stelde de Staatscommissie (Cals/Donner) i in, die verbetering van het parlementaire stelsel moest onderzoeken. Tot voorstellen voor ingrijpende veranderingen, zoals invoering van een districtenstelsel of een gekozen minister-president kwam het echter niet.

• - 

  Overheidsvoorlichting en wekelijkse persconferentie

  In het kader van de toenemende vraag naar grotere openbaarheid werd in 1968 een commissie ingesteld over overheidsvoorlichting. Minister-president De Jong besloot na de wekelijkse ministerraad een persconferentie te geven.

Buitenlandse Zaken i

• - 

  Tsjechoslowakije

  Op het gebied van het buitenlands beleid speelden onder meer de gevolgen van de het ingrijpen door de Sovjet-Unie en enkele landen van het Warschaupact in Tsjechoslowakije in het voorjaar van 1968 - de zogenaamde 'Praagse lente'. Naar aanleiding hiervan besloot het kabinet tot verhoging van de defensie-uitgaven met f 225 miljoen.

• - 

  Verbetering relatie met Indonesië

  De verbeterde relatie met Indonesië werd in 1970 bezegeld met een staatsbezoek van president Soeharto. Dit bezoek werd echter overschaduwd door een bezetting door Zuid-Molukse jongeren van de ambassade van Indonesië in Den Haag, waarbij een politieagent om het leven kwam.

Justitie i

• - 

  Familie-, huwelijks- en zedelijkheidsbeleid

  Het kabinet bracht wetten tot stand op het gebied van familie-, huwelijks- en zedelijkheidsgebied, zoals een nieuwe echtscheidingswet, een wet tot legalisering van de verkoop van voorbehoedsmiddelen en een wet die zorgt voor grotere gelijkheid van homoseksuelen.

Binnenlandse Zaken i

• - 

  Bestuurscrisis Amsterdam

  De commissie-Enschedé oordeelde in december 1966 dat de Amsterdamse burgemeester Van Hall zijn gezag had verspeeld vanwege zijn gebrekkige optreden tegen de onlusten eerder dat jaar - in het bijzonder de 'Telegraafrellen' van 13 en 14 juni. De bestuurscrisis in Amsterdam werd opgelost door het ontslag van burgemeester Van Hall i en de benoeming van oud-minister Samkalden i als opvolger.

Onderwijs en Wetenschappen i

• - 

  Bezetting Maagdenhuis

  In 1969 werd het bestuurscentrum van de Universiteit van Amsterdam, het Maagdenhuis, bezet door studenten.

Financiën i

• - 

  Invoering btw

  Per 1 januari 1969 werd in Nederland de Belasting Toegevoegde Waarde, oftewel de btw ingevoerd.

Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening i

• - 

  Groeigemeenten en stadsvernieuwing

  Als uitwerking van de Tweede nota ruimtelijke ordening worden groeigemeenten, zoals Zoetermeer, Nieuwegein en Amstelveen verder ontwikkeld. Krotopruiming en stadsvernieuwing krijgen meer aandacht. In 1971 wordt de huurliberalisatie verder uitgebreid. Ook besloot het kabinet tot aanleg van diverse nieuwe wegen.

• - 

  Milieumaatregelen

  Op milieugebied komen enkele wetten tot stand. Zo komt er een Wet verontreiniging oppervlaktewateren en een Wet op de luchtverontreiniging.

Economische Zaken i

• - 

  Stimuleringsbeleid

  In sommige sectoren, met name de scheepsbouw (Verolme) en de textielindustrie, ontstonden problemen die tot massaontslagen leidden. Het kabinet probeerde via specifieke maatregelen economisch zwakkere regio's, zoals Zuid-Limburg en Noord-Nederland, te stimuleren. Hierbij werd onder meer voorgesteld rijksdiensten te verplaatsen van het westen naar andere delen van het land.

Sociale Zaken en Volksgezondheid i

• - 

  Loonpauze

  Een in 1970 door het kabinet ingestelde loonpauze leidde tot felle protestacties en stakingen. De loonmaatregel richtte zich tegen een door vakbonden en werkgevers afgesproken loonsverhoging van f 400. Het kabinet moest de maatregel na de protesten deels intrekken.

• - 

  Invoering minimumloon

  Een wet regelde in 1968 dat er een minimumloon kwam, eerst vanaf 25 jaar, en vanaf 1970 vanaf 23 jaar.

In de vier troonredes van het kabinet-De Jong kregen de internationale situatie en de stand van economie en rijksbegroting veel aandacht.

Het kabinet zat zijn volledige termijn uit en werd demissionair op 28 april 1971, de dag van de verkiezingen i. Op 6 juli 1971 volgde het kabinet-Biesheuvel i het kabinet-De Jong op.

Meer over