Europese aanpak klimaatverandering - Hoofdinhoud

Bron: © Kevin Bergenhenegouwen

De meeste wetenschappers zijn het er over eens dat de aarde door de uitstoot van broeikasgassen opwarmt en dat extreme weersomstandigheden vaker voorkomen. Deze klimaatverandering i zet de leefbaarheid van veel gebieden op aarde onder druk en heeft grote gevolgen voor onder andere natuur en landbouw. Om de gevolgen te beperken is internationaal afgesproken de wereldwijde temperatuurstijging te beperken tot 2°C ten opzichte van het pre-industriële tijdperk. Ook de Europese Unie i spant zich zowel op Europees niveau als op mondiaal niveau in om klimaatverandering tegen te gaan.

De afspraken van de klimaatconferentie in Parijs i in 2015 zijn leidend bij de Europese aanpak van klimaatverandering. De Europese Commissie i wil dat de EU een voortrekkersrol speelt bij de uitvoering van dat akkoord en de inspanningen om de CO₂-uitstoot terug te dringen. In 2019 heeft de Europese Commissie daarom de Green Deal i gepresenteerd en spraken de EU-lidstaten af dat de EU in 2050 uiteindelijk klimaatneutraal moet zijn.

Het tegengaan van klimaatverandering moet worden bewerkstelligd door meer gebruik te maken van duurzame energiebronnen zoals windkracht en zonnekracht. Daarnaast wordt ook gebruik gemaakt van de mogelijkheid om CO₂ op te slaan. Op 30 juni 2021 werd de nieuwe klimaatwet van kracht met het doel de CO2 uitstoot in 2030 met 55 procent te verlagen ten opzichte van het niveau in 1990. Het doel geldt voor de EU als geheel; voorlopers kunnen compenseren voor achterblijvers. Op 14 juli 2021 presenteerde de Commissie een pakket met concrete voorstellen, onder de noemer van 'Fit for 55', dat deze doelen moeten helpen te bewerkstelligen.

Het overgrote gedeelte van de gebruikte energie in de Europese Unie is afkomstig uit aardgas en aardolie. De koolstof die in deze fossiele brandstoffen is opgeslagen onder de grond, komt bij verbranding in de vorm van CO₂ vrij in de atmosfeer. Zonne-energie die de aarde bereikt, wordt door het aardoppervlak omgezet in warmte, die gedeeltelijk wordt teruggekaatst in de atmosfeer. Een deel van deze teruggekaatste hitte wordt door broeikasgassen zoals CO₂ tegengehouden, waardoor de atmosfeer opwarmt. Een ander belangrijk broeikasgas is methaan, dat vooral als gevolg van de veeteelt vrijkomt.

Om de klimaatverandering tegen te gaan, moet de uitstoot van CO₂ beperkt worden. Hier zijn meerdere mogelijkheden voor, waaronder het gebruik van biobrandstoffen, het gebruik van wind- en zonne-energie en de opvang en opslag van CO₂. Bij de keuze voor een oplossing staat in veel gevallen de tegenstelling tussen ecologische en economische belangen centraal. Zo zijn wind- en zonne-energie de schoonste energiebronnen, maar zeker niet de goedkoopste. Sommige economen en politici beweren dat de concurrentiepositie van de EU achteruit als de EU te ver gaat in het nastreven van klimaatdoelen, waar andere landen zoals de VS terughoudender zijn.

Andere politici stellen juist dat het op de lange termijn veel voordeliger is om klimaatverandering te bestrijden dan om de kosten van de door klimaatverandering veroorzaakte problemen te moeten dekken. Het probleem hiermee is echter dat de EU, laat staan individuele landen, dit niet alleen kan bewerkstelligen. Daarom is voor klimaatverandering een internationale aanpak noodzakelijk.

De Commissie, de Raad en het Parlement zijn doorgaans eensgezind wat betreft het stellen van klimaatdoelen en de plannen voor het behalen daarvan. Op Europees niveau zijn voor 2030 en 2050 doelen gesteld voor vermindering van de CO2-uitstoot, energiebesparing en de ontwikkeling van hernieuwbare energie.

In april 2018 nam het Parlement met ruime meerderheid nieuwe klimaatwetgeving aan om de klimaatdoelen van Parijs te halen. De wetgeving richt zich specifiek op de uitstoot van broeikassen in de landbouw-, transport-, afval-, en bouwsector en in gebouwen. Lidstaten zijn hierdoor verplicht om met jaarlijkse doelstellingen vanaf 2021 de uitstoot te verlagen.

In 2030 moet de vermindering van uitstoot van broeikasgassen 55 procent bedragen ten opzichte van de uitstoot in 1990. Volgens het meest ambitieuze scenario in de langetermijnstrategie van de Commissie zou de EU in 2050 klimaatneutraal zou moeten zijn, evenals klimaatbestendig.

In april 2023 is het voorstel van de Europese Commissie aangenomen om de Effort Sharing Regulation (ESR) - ook wel de verordening verdere inspanningen genoemd - aan te passen. Deze aanpassing houdt in dat de broeikasgasemissies van het wegvervoer, binnenlands zeevervoer, de landbouw, gebouwen, kleine industrieën en afval in 2030 met 40 procent gereduceerd moeten zijn ten opzichte van de cijfers voor 2005. Elke EU-lidstaat heeft een hoger nationaal streefcijfer toegekend gekregen in deze herziene versie van de ESR om dit doel te behalen.

Doelstellingen 2030

Op 22 januari 2014 deed de Europese Commissie voorstellen voor klimaatdoelstellingen voor 2030. Na herzieningen in 2018, 2021 en 2023 zijn de doelstellingen nu als volgt:

• 1. 

  Een vermindering van de CO₂-uitstoot met tenminste 55 procent ten opzichte van de uitstoot in 1990
• 2. 

  Een vermindering van de CO2-uitstoot met tenminste 40 procent ten opzichte van de uitstoot in 2005 voor het wegvervoer, binnenlands zeevervoer, de landbouw, gebouwen, kleine industrieën en afval
• 3. 

  Het aandeel hernieuwbare energie in de EU moet ten minste 32 procent bedragen
• 4. 

  Een streefcijfer voor de verbetering van energie-efficiëntie met ten minste 32,5%
• 5. 

  Een verplichting tot energiebesparing van 0,8 procent per jaar. Lidstaten mogen zelf bepalen hoe ze de reductie willen bereiken.

Doelstellingen 2050

Om de CO₂-uitstoot in 2050 met 80 procent te verminderen, presenteerde de Commissie in december 2011 het Energiestappenplan 2050. Dit stappenplan bevat verschillende scenario's waarbij energieproductie koolstofvrij zou moeten worden. Ook worden van deze scenario's de consequenties beschreven. Aan de hand van deze scenario's kunnen lidstaten keuzes maken voor hun eigen beleid. Het stappenplan concludeert dat de volgende vijf elementen van belang zijn voor de werking van alle scenario's:

• 1. 

  Ontkoling van het energiesysteem (d.w.z. minder kolen gebruiken voor energieopwekking)
• 2. 

  Energiebesparing en gebruik van hernieuwbare energiebronnen zoals zonne- en windenergie
• 3. 

  Tijdig investeren
• 4. 

  Prijsstijgingen van energie in de hand houden
• 5. 

  Gezamenlijk actie ondernemen

In december 2013 werd uit een rapport van de Europese Commissie ('Trends to 2050') duidelijk dat deze plannen voor uitstootvermindering in 2050 niet gehaald zullen worden als het Europese milieubeleid onveranderd blijft. In plaats van de vermindering van CO₂ met 80% zal dan slechts 44% gehaald worden. In de aanloop naar de klimaatconferentie van Katowice in 2018 presenteerde de Commissie daarom een aangepaste strategie, op basis waarvan de EU in 2050 klimaatneutraal moeten zijn.

Hier kwam op 24 februari 2021 nog een nieuwe strategie bij die Europa tegen 2050 een klimaatbestendige samenleving moet maken. Deze strategie streeft drie doelstellingen na en stelt een reeks acties voor om die doelstellingen te bereiken:

• 1. 

  De kennis over klimaateffecten en aanpassingsoplossingen te verbeteren.
• 2. 

  De planning van de aanpassing en de beoordeling van klimaatrisico's te intensiveren
• 3. 

  De aanpassingsmaatregelen te versnellen en te helpen de klimaatbestendigheid wereldwijd te versterken.

Op 11 december 2019 presenteerde klimaatcommissaris Frans Timmermans i de Europese Green Deal. Het belangrijkste onderdeel van de plannen was het optekenen van een eerste Europese klimaatwet. In deze wet is vastgelegd dat de EU voor 2050 volledig klimaatneutraal behoort te zijn. Om dit te bereiken is een overgang naar een circulaire economie i noodzakelijk. Om deze overgang te ondersteunen is op 14 juli 2021 een reeks aan maatregelen gepresenteerd, onder de noemer 'Fit for 55'.

Klimaatwet

Als eerste juridische grondslag van de Green Deal werd op 4 maart 2020 door Frans Timmermans de Klimaatwet gepresenteerd. Deze wet moet ervoor zorgen dat de EU-lidstaten gefocust en gedisciplineerd op het juiste pad blijven, om zo de uitstoot tot nul te reduceren zoals vastgesteld in het 2050-doel. Het pad om klimaatneutraal te worden, zal aansluiten op het 2030-doel van 55 procent minder CO2 uitstoot tegenover 1990. Dit pad zal onder andere rekening houden met de economische efficiëntie, de concurrentiepositie van de EU en de best beschikbare technologie. Op 30 juni 2021 werd deze klimaatwet formeel van kracht.

Europese groene taxonomie

In april 2021 presenteerde de Europese Commissie nieuwe regels die de standaard bepalen voor wat groene investeringen zijn. De Europese groene taxonomie, zoals het rangschikkingssysteem heet, moet de norm worden voor duurzame investeringen en bepaalt welke soorten energiegebruik bijdragen aan het behalen van de klimaatdoelen zoals vastgelegd in de Green Deal. Met deze wetgeving breidt de commissie tegelijk ook de verplichting uit voor bedrijven om over hun duurzaamheidsbeleid te rapporteren. De Commissie presenteerde op 2 februari 2022 het definitieve voorstel, waarin kernenergie en gas tijdelijk onder voorwaarden als groene investeringen gelden. Verschillende landen hebben zich fel uitgesproken tegen dit voorstel.

Vervuiling van lucht, water en grond uitbannen

De Commissie heeft in mei 2021 een nieuw actieplan gepresenteerd, als onderdeel van de Green Deal, om schadelijke vervuiling van lucht, water en grond in 2050 compleet uit te bannen. Lucht- en geluidsvervuiling leiden volgens de Commissie tot veel gezondheidsproblemen en deze streeft daarom naar 55 procent minder doden door luchtverontreiniging in 2030 en een daling van het aantal slachtoffers van chronische herrie met 30 procent. Ook zou binnen tien jaar het gebruik van bestrijdingsmiddelen en antibiotica voor vee gehalveerd worden en halveert ook het plastic afval in zee en het restafval, als het aan de commissie ligt.

Verbieden producten die bijdragen aan ontbossing

In november 2021 presenteerde de Commissie een plan om de invoer van producten die bijdragen aan ontbossing te verbieden. In december 2022 hebben het Europees Parlement en de lidstaten een akkoord hierover bereikt. Met deze wet moeten bedrijven strenge zorgvuldigheidseisen stellen als ze producten op de EU-markt willen brengen. Bedrijven moeten aantonen dat hun producten vrij zijn van ontbossing en ook met geografische informatie over landbouwgrond aantonen waar grondstoffen vandaan komen.

In november 2019 riep het Europees Parlement de klimaatnoodtoestand in Europa uit. 429 Europarlementariërs i stemden voor een resolutie hierover. Met deze resolutie eist het Europees Parlement dat er dringend ambitieuze maatregelen komen om klimaatverandering te bestrijden. Deze resolutie kan gezien worden als een politiek drukmiddel van het Europees Parlement i om nationale lidstaten aan te sporen om meer te gaan doen op dit vlak. Ook zal de resolutie de klimaatplannen van de Commissie-Von der Leyen kracht bijzetten.

In een BNC-fiche van 6 mei 2020 spreekt het kabinet steun uit aan het voorstel van de Commissie om de Europese de uitstoot wettelijk vast te leggen, zodat er duidelijkheid wordt gecreëerd voor burgers en bedrijven voor het halen van een klimaatneutrale Europese Unie in 2050.

Hiervoor zullen in alle lidstaten volgens Nederland aanvullende inspanningen nodig zijn. Het kabinet onderstreept verder het belang van het vastleggen van de klimaatdoelen op Europees niveau om consistent klimaatbeleid te kunnen voeren. Door de klimaatdoelen op Europees niveau in wetgeving te verankeren, zal er volgens Nederland een gelijker speelveld ontstaan. Ook steunt Nederland de voorbeeldfunctie die de Europese Unie op dit vlak kan vervullen.