Waarom een motie van wantrouwen - Hoofdinhoud
De Algemene Politieke Beschouwingen zitten er weer op. Een jaarlijkse tour de force voor de premier. Voor kamerleden een beproeving omdat je twee dagen lang zit opgesloten in de plenaire zaal. Maar waar wij in de bankjes nog kunnen praten of een kopje koffie halen, kunnen leden van het kabinet zich niets permitteren omdat de camera er bovenop zit. Camiel Eurlings - bepaald geen publiciteitsschuwe minister - heeft de minst benijdenswaardige positie. Net achter de premier gezeten is hij continu in beeld. De camera registreert elke gezichtsuitdrukking onverbiddelijk. Voor hem dus twee dagen stilzitten met gezicht strak in de plooi. Dat geldt voor de fractievoorzitters uiteraard ook. Maar die zijn tenminste nog actief bezig met het debat.
Woensdag de eerste termijn van de Kamer. We kauwden ons door de Pretnison-toespraken van Mariette Hamer en Pieter van Geel. Algemeenheden en containerbegrippen als "duurzaam", en "solidair" vlogen ons om de oren. Maar waar het nu precies over ging kan ik niet navertellen. Wilders kondigde zijn traditionele motie van wantrouwen aan en gooide een nieuw stukje vlees in de arena (ditmaal een "hoofddoekentax"). Waarna Marianne Thieme twee dagen lang niet ophield om te pleiten voor een tax op datzelfde stukje vlees.
Allemaal reuzeleuk en amusant, ware het niet dat we in de grootste financiële en economische crisis verzeild zijn geraakt sinds de Tweede Wereldoorlog. De eerste helft van dit jaar ging een record aantal bedrijven failliet. Volgend jaar verdubbelt de werkloosheid van 4 naar 8%. De grootste stijging (en sociaal drama) sinds 1945. Waar de economie in 2008 nog groeide met 2%, laat 2009 een krimp zien van 4,75%. Het begrotingssaldo slaat om van een overschot van 0,7% BBP in 2008, naar een tekort van 6,3% in 2010. In de marktsector zijn de ontwikkelingen nog dramatischer. Tussen de 2% groei in 2008 en de -6% in 2010 zit maar liefst een krimp van -8%. De Staatsschuld groeit vanaf volgend jaar - jaarlijks - met zo'n 35 miljard. De staatsschuldteller loopt dan met 100 miljoen per dag op.
Het aandeel van de overheid in de economische koek stijgt weer fors, ten koste van bedrijven en gezinnen. De wederopstanding van de grote socialistische overheidsdroom gaat gepaard met de volledige verkwanseling van de erfenis van Gerrit Zalm. In een periode van slechts twee jaar! De generaties na ons betalen de rekening. Een pasgeboren baby begint straks al met een schuld van 160.000 euro aan zijn luier. In het licht van de aankomende vergrijzing een welhaast ondraaglijke last.
De bankencrisis en het inzakken van de wereldeconomie was ieder kabinet overkomen. Dat is Balkenende en Bos moeilijk aan te rekenen. Maar begin vorig jaar - van een bankencrisis was nog geen sprake - waren er al tekenen van een nakende recessie. Maar alle signalen dat de seinen op rood sprongen werden stelselmatig door het duo Balkenende/Bos weggehoond. Zelfs daags nadat de Amerikaanse zakenbank Lehmann Brothers was omgevallen presenteerde het kabinet nog een feestbegroting. Bij de bespreking stond al vast dat de hele zaak volledig was achterhaald. Het kostte de coalitiepartijen dit voorjaar wéken om een marginaal confettipakketje in elkaar te knutselen als antwoord op de crisis. Meer dan gerommel in de marges van het coalitieakkoord was het niet.
Terwijl verschillende leden van Hare Majesteit's Loyale Oppositie gisteren de ene tegenbegroting na de andere presenteerden, vaak met heldere beleidskeuzes (waar je het wel of niet mee eens kan zijn), kwam de premier niet veel verder dan ... het instellen van 21 commissies! Een schokkender staaltje van politieke onmacht heb ik zelden gezien.
Het scenario dat het kabinet de Kamer de facto voorlegt is het volgende. Volgend jaar zomer moeten de conclusies van de commissies klaar zijn. De Kamer kan er dan volgend najaar over praten. Maar omdat de Kamerverkiezingen in mei 2011 zijn, kan iedereen op zijn vingers natellen dat er natuurlijk niets meer gebeurt. Een nieuw kabinet - zo het er in september 2011 al is - kan aan de begroting voor 2012 niet meer zoveel veranderen. Een formatie duurt immers maanden. Ergo: pas bij de begroting 2012 (dus voor het begrotingsjaar 2013) is ingrijpen écht mogelijk. Dan zijn we inmiddels zo'n 120 miljard aan verder opgelopen staatsschuld verder. Dat is voor mij onaanvaardbaar. Het risico van tijdverlies om de problemen aan te pakken door vervroegde verkiezingen met een nieuw kabinet, is waarschijnlijk kleiner dan dat dit machteloze vechtkabinet de rit uitzit. Vandaar dat ik de motie van wantrouwen zonder aarzeling heb gesteund. Bepaald geen lichtvaardig besluit, maar gelet op de omstandigheden meer dan ooit op zijn plaats.
Uiteraard werd de motie verworpen. In Nederland is nog nooit een kabinet door de oppositie naar huis gestuurd. Kabinetten blazen zichzelf op. Misschien kan Balkenende de regie daarover wél naar zich toe trekken? Vraag is waarom D'66 en Groen Links - na twee dagen hakken en breken - de motie niet steunden. Moedig van Agnes Kant dat zij dat uiteindelijk wél deed.
Kortom: het verwijt aan het kabinet is dus niet een fout beleid, maar structureel géén beleid. Voor zover het nog niet duidelijk was, werd het dat wél na Balkenende's brevet van onvermogen gisteren. Het land wordt niet meer geregeerd. Het kabinet is visieloos, onmachtig, de fut is er uit, en behandelt alleen nog de lopende zaken. Misschien doen ze nog wat aan de AOW. Als mevrouw Jongerius het tenminste goed vindt. Maar dat is het dan wel zo ongeveer. We zien geen substantiële investeringen in infrastructuur, geen hervormingen in het onderwijs of de sociale zekerheid. Aan de broodnodige flexibilisering van de arbeidsmarkt wordt niets gedaan. De verontrustende instroom in de Wajong gaat gewoon door. De immigratie- en asielcijfers lopen opnieuw uit de hand. De zorgkosten lopen verder op. Minister Koenders mag overal waar hij komt geld blijven rondstrooien. Lastenverzwaringen liggen in het verschiet. Intussen verschuilt het kabinet zich achter dikke rookwolken van commissies en rapporten om te voorkomen dat keuzes moeten worden gemaakt en het zichzelf opblaast. Het kijkt niet-begrijpend om zich heen. Als een aap naar het binnenwerk van een horloge.
Één ding moet ik CDA en PvdA wel nageven. Ze houden zich keurig aan de afspraak. Balkenende's CDA ging de verkiezingen in met de belofte niets meer te doen. En de PvdA roept regelmatig dat we eens moeten ophouden met die economische "ratrace". En eerlijk is eerlijk: dat lukt prima.