‘Vanuit de lidstaten naar meer Europa’ - Hoofdinhoud

Tijdens het vierde en laatste Europacollege keerde Mathieu Segers i terug om te reflecteren op mogelijke toekomstscenario’s. 

Segers ging in op drie verschillende dimensies van de Europese toekomst: de financieel-economische, de veiligheidspolitieke en de democratische. Uiteindelijk bracht hij ze allemaal bij elkaar, hoewel hij benadrukte dat dit niet vanzelfsprekend is: ‘Soms staat een rationele keuze voor de ene dimensie op gespannen voet met een rationele keuze voor een andere dimensie’.

Om de financieel-economische dimensie te kunnen begrijpen, is het nodig terug te keren naar het begin van de economische crisis in de Verenigde Staten in 2008. De VS hebben destijds meteen actie ondernomen door op grote schaal de economie te stimuleren. In Europa was iedereen toen nog kalm en vol zelfvertrouwen; hier kon zoiets niet gebeuren.

In 2010 bleek echter dat ons continent niet zo crisisbestendig was als er werd gedacht. De crisis begon met financieel wanbeleid van onder andere Griekenland en liep uit de hand doordat de financiële markten ontdekten dat ze konden speculeren tegen individuele lidstaten van de eurozone. Een reactie van de Europese Unie op de crisis bleef uit, vanwege het vrijwel volledig ontbreken van een gezamenlijk economisch beleid.

Een ander relevant punt met betrekking tot de financieel-economische dimensie, is dat de euro op dit moment een splijtzwam vormt voor de EU. Het Verenigd Koninkrijk en Midden- en Oost-Europese landen zien de eurolanden als een bevoorrecht clubje binnen de interne markt.

Waar draait het om in de tweede dimensie, de veiligheidspolitiek? Er is geen gezamenlijke politieke gemeenschap die een actor naar het buitenland is en die zal er ook niet komen. Toch heeft de EU een buitenlandbeleid. De twee belangrijkste instrumenten hiervan zijnsoft power(economische en ethische macht) en de mogelijkheid tot uitbreiding. Dat laatste heeft ook steeds gezorgd voor nieuwe vitaliteit in het marktproject, dat het hart van de EU vormt.

De derde dimensie is de democratie. De EU kent geen transnationale democratie. Er moet volgens Segers dan ook teruggekeerd worden naar de constitutionele democratieën om de problemen van vandaag te bespreken. Bij dit gesprek moet het duidelijk zijn dat Europa meer is dan Brusselse technocraten. Het gaat over macht, over goed en kwaad, en over hoe we willen dat de toekomst eruitziet.

Ten slotte kunnen uit de eerste twee dimensies twee mogelijke toekomstscenario’s afgeleid worden. Het eerste is een klein Europa dat bestaat uit de eurozone en niet veel meer dan dat. Dit zou een welvarend maar kwetsbaar Europa zijn. Het tweede scenario is een Europa waarin de volledige interne markt centraal staat, inclusief het Verenigd Koninkrijk en Midden- en Oost-Europa en met nauwe banden met de VS. Op dit moment dreigt scenario één. Om de zelftwijfel die hier de oorzaak van is te boven te komen, moet er rekening worden gehouden met de derde dimensie: de democratie. Wanneer er een serieuze discussie gevoerd wordt binnen de democratische lidstaten, zullen mensen zich gehoord voelen en uiteindelijk de grote gok op de toekomst durven te wagen.

Mathieu Segers is als docent en onderzoeker Europese integratie verbonden aan de Universiteit Utrecht. Hij trok de aandacht met het bekroonde boekReis naar het continent, over Nederland en de Europese integratie van 1950 tot heden.