Naar nieuwe aanpak vluchtelingenprobleem - Hoofdinhoud

Extra taak EU-leiders: binnenlandse branden blussen

Politieke branden blussen bij anders omvallende regeringen. Dat is een nieuwe taak van de Europese Raad i. Na een besluit hierover van de top opent Beieren centra om migranten terug te sturen. Ontschepingsplatforms in Noord-Afrika voor uit zee opgeviste migranten zijn, ter wille van Italië, een ander novum. Evenals nieuwe opvangcentra binnen de EU i voor wie de Europese kust wel wist te bereiken.

2018 zou het oogstjaar van de Europese Unie worden. ‘De bevolking verwacht van Europa namelijk bescherming’, aldus voorzitter Donald Tusk i. Niettemin geen akkoord in de recente Europese Raad over de vluchtelingen en migranten; geen echte versterking van het lekke Schengen, laat staan een verdeelsleutel voor spreiding van de asielgerechtigden.

Verder geen voltooiing van de in 2012 op de dag af zes jaar geleden plechtig beloofde Bankenunie. Die beoogt om bankfaillissementen niet langer voor rekening doen komen van de belastingbetalers. Dus voorlopig geen crisisbestendige eurozone. De digitale EU-markt blijft uit, evenals de meermalen beloofde Energie i Unie. Rusland via strafmaatregelen op andere gedachten brengen in Ukraine gaat niet lukken. Ten slotte geen reuzegroot vrijhandelsakkoord met de Verenigde Staten. Dat had president Trump al afgeblazen.

Het mislukken van alle andere meermalen beloofde projecten kunnen de leiders zichzelf verwijten, met kanselier Angela Merkel i voorop. Voor Den Haag heeft deze besluiteloosheid een plus. Ons land hoeft geen twee miljard te reserveren voor het extra eurozonebudget dat Parijs wil.

Tijdens urenlang beraad heeft de Europese Raad wel de weg geopend naar een nieuwe tweezijdige benadering van de (oorlogs)vluchtelingen en economische migranten. Allereerst sluit Europa strikter zijn Schengengrenzen voor illegalen. De EU telt naar schatting al royaal meer dan een miljoen illegale migranten.

De Europese Commissie i zoekt nu contact met regeringen in Noord-Afrika die tegen beloning vluchtelingen en economische migranten, als drenkeling opgepikt, willen opvangen via ontschepingsplatforms. Daar worden de asielgerechtigden van de illegale migranten gescheiden. De eerste groep mag naar Europa en de rest blijft in Afrika. ‘Dit is de effectiefste manier om het verdienmodel van die mensensmokkelaars te doorbreken’, aldus voorzitter Tusk.

‘Gedacht wordt aan Algerije, Marokko, Niger, Nigeria, Senegal en Mali’, aldus minister-president Marc Rutte. Anderen noemen ook Tunesië en Egypte. Rutte bepleitte bij zijn collega’s verder tevergeefs voor één centrale ‘regisseur’ voor het hele migratie probleem. Zoals de EU die heeft in Michel Barnier i die alle onderhandelingen over de Brexit leidt.

Opvang in centra in Afrika via een ontschepingsplatform was tot nu toe taboe in de Europese Raad. In Nederland lanceerde de VVD drie jaar geleden dit idee. Dat zo’n aanpak nu aanslaat komt door Italië. De nieuwe eurosceptische regering daar weigert nog langer boten met vluchtelingen en migranten op te nemen uit zee opgepikt door hulporganisaties zoals Artsen Zonder Grenzen, via schepen als de Aquarius en Lifeline.

Het voorstel voor ‘ontschepingsplatforms’ aan de overkant van de Middellandse Zee komt van UNHCR i en van de Internationale Organisatie van voor Migratie. Daags voor de Europese top riepen deze gezaghebbende instanties tot zo’n aanpak op. Omdat alleen dan de massale verdrinkingen in de Middellandse Zee ophouden. UNHCR wil desgewenst die ontschepingsplatform als opvangcentra gaan runnen.

Centra in Afrika waar asielzoekers zonder eerst de smokkelaars te hoeven betalen heen kunnen, zonder het risico van verdrinking, zullen wel aanzuigend werken op de vluchtelingenstroom. ‘Het is niet denkbeeldig dat nieuwe routes ontstaan’, zegt Dirk van den Bulck, de Belgische commissaris-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen. Aan de andere kant verwacht hij dat het terugsturen vanuit Noord-Afrika makkelijker gaat dan vanuit de EU.

Om de ernst van deze nieuwe voornemens te onderstrepen maakt de EU 500 miljoen euro over naar het Trustfonds voor Afrika. Dat fonds is bedoeld is voor armoedebestrijding, economische ontwikkeling en betere grensbewaking daar.

De tweede noviteit is om te proberen een einde te maken aan het zogenaamde ‘asieltoerisme’, het rondtrekken van migranten binnen de EU, liefst naar Duitsland of het Verenigd Koninkrijk. Er komen daartoe, te beginnen in Beieren aan de grens met Oostenrijk, gesloten ‘transitcentra’ voor de vluchtelingen die wel de zuidelijke Europese kusten wisten te bereiken.

Dit is een Frans-Italiaans voorstel. ‘Asieltoeristen’ die daar arriveren worden vanuit die centra teruggestuurd naar het EU-land waar zij oorspronkelijk zijn ingeschreven. Dat opvangland kan vervolgens de economische migranten, die geen recht hebben op asiel, terugsturen naar hun vaderland.

Verder is afgesproken dat in het beoogde financieringsakkoord (MFK) voor de jaren twintig een royaal gevulde budgetlijn komt voor de vluchtelingen. De Commissie wil dit budget van zeven naar elf miljard verhogen. De Libische kustwacht krijgt extra steun. Binnenkort wordt Frontex i, de Europese Grens- en Kustwacht, versterkt. De Commissie wil de staf zelfs opvoeren van 1300 naar 10.000 personen. Dit agentschap moet ook de terugkeeroperaties van illegalen opvoeren.

Dit klinkt allemaal ambitieus en dat is het ook. Maar dat beeld verflenst totaal als men weet dat de Europese Raad al jarenlang zulke beloften doet. Al in 1999 is besloten tot een sluitend asiel en migratiebeleid. Drie jaar later tijdens de Europese Raad van Sevilla mopperde premier Wim Kok i dat de Europese Unie de uitvoering van dat besluit heeft ‘laten versloffen’.

Mijn samenvatting vanuit Sevilla van dat gebeuren in Europa van Morgen, was als volgt.

Top Sevilla poogt herstart Europees asielbeleid. Dat gebeurde onder druk van de publieke opinie. Die ziet haar veiligheid bedreigd onder de stroom van migranten. Binnenkort wil men gemeenschappelijke normen accorderen voor asiel, vluchtelingen en gezinshereniging. Concrete akkoorden bleven echter uit.

Dit verslag van alweer zestien jaar geleden is conform dat van de recente Europese Raad! Intenties, intenties, intenties! Op 28 en 29 juni heeft de Europese Raad wel twee nieuwe invalshoeken gevonden voor het vluchtelingenprobleem. Afgezien daarvan zijn weer allerlei wensen op papier gezet, dezelfde als die van 2016 in Bratislava. Met als gevolg dat er nu stapels voorstellen liggen van de Europese Commissie waarover tussen de regeringen en het Europees Parlement i vruchteloos wordt onderhandeld.

De leiders eisen nu ‘dringend meer inspanningen om te zorgen voor een snelle terugkeer van irreguliere migranten’ Dit ‘om te voorkomen dat nieuwe routes over land of over zee ontstaan’. Van bijvoorbeeld de 550.000 uitgeprocedeerde economische migranten zijn er vorig jaar welgeteld 189.000 teruggestuurd. Neem de 80.000 illegalen in Europa uit Afghanistan. In ruil voor hun terugkeer, die tot nu toe uitbleef, kreeg dat land 13 miljard van de EU via het Joint Way Forward programma.

Het verslag van de recente Europese Raad aan de Tweede Kamer bevestigt zelfs diepgaande verschillen over de vraag ‘hoe nu verder?’ De meeste regeringen geven prioriteit aan het sluiten van de vluchtelingenroutes over de Middellandse Zee. Anderen geven voorrang aan een Europees asielstelsel. De politieke leiders verschillen dus ook nog over de procedure. Zoals het Algemeen Dagblad na de top concludeerde: ‘afgesproken is er nog niks’.

’Het is te vroeg om al van een succes te spreken. Deze intenties overeenkomen was nog het makkelijkste deel. Er ligt nog een lange weg voor ons’ erkende Tusk op 3 juli voor de vergadering van het Europees Parlement in Straatsburg.

'Het akkoord over de vluchtelingen sluiten was nog wel het gemakkelijkste deel van de onderhandelingen. Er is voor de uitwerking nog een lange weg te gaan', zei voorzitter Donald Tusk bij het afsluiten van de Europese Raad van 28 en 29 juni in Brussel. Foto Raad van de EU.

Welke landen in Noord-Afrika zijn te verleiden tot een akkoord? Volgens de Commissie toont geen enkele regering daar interesse. Tunesië heeft het idee al verworpen wegens het aanzuigeffect op de komst van vluchtelingen. Wat voor vergoedingen krijgen die landen? Wie gaat dat betalen? Wie zwaait in zo’n ontschepingscentrum de scepter? Kortom: is de vestiging van zulke ontschepingsplatforms misschien een illusie? Of komen ze pas tot stand onder enorme druk van een nieuwe crisis?

Andere vragen. Komen de beoogde akkoorden er langs de officiële maar wel trage weg, dus met inschakeling van de Commissie en het Europees Parlement? Of verloopt het, zoals in 2015 met de vluchtelingendeal met Turkije? Dus direct (en dus snel) tussen kanselier Merkel, president Macron, misschien voorzitter Tusk en anderzijds de leiders van de betrokken landen?

Premier Rutte bemiddelde destijds bij de verrassende EU-Turkije deal. Nederland was toen voorzitter van de Raad van Europese Ministers. Buitenlandse media noemen Rutte nu weer als bemiddelaar.

Overigens piekeren de leiders van Italië en Frankrijk, dus de initiatiefnemers, er niet over zelf zo’n opvangcentrum te openen. Ook diverse anderen, waaronder premier Rutte, willen de transitcentra daar waar de migranten arriveren, dus in Italië, Spanje, Malta. Dat is toch wel raar aangezien die landen al overbelast zijn.

Verschillen die beoogde centra wel van de wegens slechte leefsituatie beruchte hot spots waar Griekenland en Italië nu al massa’s asielzoekers en migranten hebben zitten? Wie financiert de exploitatie van extra centra? Wat te doen met de talloze economische migranten daar die niet uitwijsbaar zijn? Blijven die permanent in zo’n centrum hangen?

De conclusies bevatten nog een ander nieuwtje: de omstreden opgelegde landenquota voor de verdeling van asielzoekers zijn weg. ‘Degenen die zijn gered’ worden op basis van vrijwilligheid verdeeld over de EU-landen. De leiders van Hongarije, Polen, Slowakije en Tsjechië en inmiddels ook Oostenrijk en Slovenië, die geen moslimbevolking willen creëren, zijn daarmee erg tevreden.

Verplichte quota was een eis van de noordelijke EU-landen, de Commissie en het Europees Parlement. Volgens de Portugese premier António Costa i zagen die over het hoofd dat de asielzoekers helemaal niet naar de zuidelijke landen, of Oost-Europa willen. Voorzitter Tusk was altijd tegen de opgelegde quota.

Afgesproken is dat de Commissie met de Raad van Europese Ministers alle vragen gaat uitwerken. Vanzelfsprekend krijgen de meest betrokken regeringen (Italië, Duitsland, Frankrijk, Malta, Griekenland) een belangrijke rol. Kortom wordt vervolgd in de volgende sessie, na de zomervakantie.

Voor het eerst zijn de Europese leiders kritisch over de acties van ngo's, de reddingorganisaties in de Middellandse Zee. Die nemen daar een derde van alle operaties voor hun rekening. Schepen van onder andere Artsen zonder Grenzen en Save the Children voeren meer reddingsacties uit dan bijvoorbeeld de Italiaanse of Libische kustwacht of het grensbewakingsagentschap Frontex.

Die ijverige redders worden gezien als een ongewild verlengstuk van de mensensmokkelaars met hun enorme financiële belangen. Volgens Rutte zegt de Europese Raad de hulporganisaties daarom de les aan. Zij ‘moeten de toepasselijke wetten eerbiedigen en mogen de operaties van de Libische kustwacht niet hinderen’, aldus de Europese Raad. Verder staat in de conclusies dat ‘om het bedrijfsmodel van de smokkelaars definitief te breken elke stimulans om gevaarlijke reizen te ondernemen moet worden weggenomen’.

Dit was de eerste Europese Raad waar een eurosceptische regering namens een groot EU-land aantrad (afgezien van het Verenigd Koninkrijk). Voor de coalitie Lega en Vijfsterrenbeweging arriveerde Giuseppe Conte i als politiek leider. Nu Italië al met een half miljoen economische migranten zit, wil het -net als Malta- geen reddingsboten van ngo’s meer binnenlaten.

Tot ieders consternatie pleegde Conte meteen bij de start een coup de théâtre. Hij verklaarde de conclusies van de vergadering te blokkeren, tenzij hij zijn zin kreeg. Rome moest meer steun krijgen van de andere landen. Omdat de Europese Raad alleen bij unanimiteit iets kan besluiten, moesten Tusk en Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker i hun persconferentie na de eerste vergaderdag afzeggen. Er was namelijk als gevolg van de Italiaanse blokkade niets besloten.

Pas vrijdagmorgen tegen vijf uur, toen de vogels van Brussel alweer volop floten, eindigde het debat over de migranten. Een afgematte kanselier Merkel maakte op dat moment bekend dat Griekenland en Spanje naar Duitsland vertrokken vluchtelinge willen terugnemen. Dit via af te sluiten rechtstreekse akkoorden, dus buiten de EU om. ‘Italië doet daaraan beslist niet mee’, zo reageerde premier Conte.

De Beierse CSU, zusterpartij van Merkel’s CDU, had zo’n aanpak geëist. Minister van Binnenlandse Zaken, Horst Seehofer (CSU) en de minister-president van Beieren, Markus Söder (CSU) sloten anders per 1 juli de 800 kilometer lange grens met Oostenrijk voor ‘asieltoeristen’ af. Zoiets had dan het einde van Schengen uit kunnen lokken.

Via een cascade van andere grenssluitingen, te beginnen bij de drukke Brenner Pas naar Italië, stopt dan het vrije verkeer van personen. Genoemde transitcentra aan de Oostenrijks-Beierse grens voorkomen dit, zo is de bedoeling. Maar ook project is weer niet meer dan een niet uitgewerkte intentie.

Knelpunt is het stagnerend beraad over een beter Gemeenschappelijk Europees Asielbeleid (GEAS). Daar komt alsmaar niet van de grond. De conclusies van de Europese Raad bewijzen lippendienst aan twee onoverkomelijke problemen: herziening van de Dublinverordening (EU) Nr. 604/2013 en een uniforme asielprocedure. ‘Dublin’ betekent dat vluchtelingen die bijvoorbeeld in een van de zuidelijke EU-landen arriveren en daar asiel vragen, niet meer elders terecht kunnen. Dit voorkomt dat afgewezen asielzoekers elders opduiken.

Zo worden vanwege hun ligging Griekenland, Italië en Malta onevenredig belast. Ander gevolg van ‘Dublin’ is het uiteen halen van gezinnen die in verschillende EU-landen zijn gearriveerd. De zuidelijke landen willen nog maximaal twee jaar verantwoordelijk blijven voor wie daar arriveert, maar dat schrikt de rest af. Eerder was afgesproken dat de Europese Raad uiterlijk bij deze top ‘Dublin’ zou herzien. Nu dat mislukte, is maar afgezien van een nieuwe streefdatum.

Oostenrijk is dit halfjaar voorzitter van de Raad van Europese Ministers. Wenen wordt belangrijk nu de Frans-Duitse motor, die voorheen de EU uit crises trok, alsmaar maar niet aanslaat. De eurokritische conservatieve bondskanselier daar, Sebastian Kurz i, is een politiek wonderkind van 31. Hij regeert samen met de rechts-nationalistische FPÖ. Kurz geeft voorrang aan het dichtrijgen van Schengen. ‘Pas als de vluchtelingenstroom vermindert maakt een compromis over een betere asielprocedure en een ander ‘Dublin’ kans’ redeneert hij. Veel andere regeringsleiders zien dat eveneens zo, evenals voorzitter Tusk.

De Italiaanse debutant Conte bereikte weinig door onervarenheid en enigszins hooghartig optreden. Hij wilde als ‘professor in de rechten’ gaan dicteren hoe een juridische tekst te schrijven die de meningsverschillen lijmt. ‘Ik ben lasser geweest en kan dus ook wel lijmen’, spotte daarop de Bulgaarse leider Borissov. ‘Ik was brandweerman, dus weet misschien nog het best hoe je een crisis lijmt’, zo nam zijn Zweedse collega Löfven ironisch over.

Achter deze spotternij liggen diepgaande meningsverschillen die tijdens de lange vergadernacht oplaaiden. Volgens een insider zette onder de 28 leiders het nieuwe koppel Macron-Sánchez (Spanje) de toon. Daarna volgden Merkel (deze keer echter niet leidend maar vragend), Muscat (Malta), Orbán (Hongarije), Conte, Pellegrini (Slowakije) en Rutte als dragers van het debat.

Uiteindelijk stemde Conte toch in met de conclusies, in de hoop dat andere landen opvangcentra openen. Thuisgekomen kreeg hij een pak slaag van zijn eurosceptische (en politiek meer ervaren) vicepremier Matteo Salvini. Die wordt al gezien als de volgende Italiaanse regeringsleider. Salvini eist dat schepen afkomstig uit, of met een vlag van bijvoorbeeld Nederland de opgepikte vluchtelingen voortaan mee naar huis nemen.

In de marge van de Europese Raad was er een bijeenkomst van de leiders van de landen betrokken bij de euro. Het omvallen van de Spaanse Banco Popular bewijst dat de eurozone kwetsbaar blijft. Toch werden wegens voortgaande meningsverschillen de deadlines voor besluitneming verschoven naar december. Dit betreft de voltooiing van de Bankenunie en het versterken van het ESM-reddingfonds.

Frankrijk en Duitsland willen naast alle bestaande EU-fondsen en subsidies een apart budget opzetten van minimaal 25 miljard voor zwakke eurolanden. Dit voorstel komt in de conclusies echter niet meer voor. Evenmin als de beoogde reserve van 60 miljard om bankfaillissementen op te vangen. Evenmin als de beoogde EU- werkloosheidsregeling.

Twaalf noordelijke ministers van Financiën hadden zich onder leiding van onze Wopke Hoekstra i tegen deze plannen verzet. Franse en Duitse dagbladen van 2 juli meldden uit Brussel dat ‘gezien het Nederlandse verzet’ dit alles voorlopig van de baan is. Zij concluderen dat speciale Eurotop i eigenlijk helemaal niets heeft besloten.

In hun conclusies tonen de leiders zich er mee ingenomen dat de jarenlange megagrote financiële bijstand aan Griekenland i stopt. Economisch blijft dat land een rampgebied. In de jaren negentig beliep de Griekse staatsschuld zeventig procent van het bnp, vandaag meer dan 170 procent.

• 1. 

  ‘Niemand heeft nog een fucking idea wat die Brexit eigenlijk inhoudt. Het vertrek uit de EU is een gekmakend raadsel’ zei een komiek op de dag van de Europese top in een Britse talkshow. De overeengekomen tekst zegt in nettere woorden hetzelfde. De Europese leiders houden er nu rekening mee dat er helemaal geen akkoord komt. Er liggen wel nieuwe Britse voorstellen. Maar juist daarom is de Britse toponderhandelaar David Davis afgetreden. Hij wilde een totale breuk met Brussel. Het uitblijven van beraad over een nieuwe EU-grens tussen Ierland en Brits Noord-Ierland is zorgelijk.
• 2. 

  Merkel complimenteerde Turkije voor de opvang van 3,5 miljoen voornamelijk Syrische vluchtelingen. President Erdogan ontvangt daarvoor voor de tweede keer 3 miljard euro. Dank zij de EU-Turkije deal is de vluchtelingenstroom naar Griekenland met 96 procent verminderd.
• 3. 

  Dit najaar moeten er akkoorden liggen over samenwerking bij defensie. Dit gaat over meer mobiliteit van de militairen binnen Europa, (voorstel Nederland) en een plan ter bestrijding van nepnieuws.
• 4. 

  De Europese Raad staat vierkant achter Nederland in het onderzoek naar de daders van het neerschieten van de MH17. Men roept Rusland op daaraan eveneens mee te werken via VNVR-resolutie 2166.

Zoals altijd bespraken de leiders het buitenlands beleid. ‘Laten wij president Trump met zijn America First maar niet onderschatten. Hij vertegenwoordigt een isolationistische manier van denken die Amerika altijd heeft gekend en nu een president naar het Witte Huis bracht. Trump zal over twee jaar de volgende verkiezingen wellicht winnen.

Laten wij daarom zijn nieuwe aanpak van de internationale problemen serieus nemen’, zo sprak nogal verrassend voorzitter Tusk de leiders toe. Vorige keer liet Tusk zich nog beledigend over Trump uit. Dat wilde hij kennelijk corrigeren. Tusk kreeg bijval van president Macron. Wat betreft het handelsconflict met de VS bevestigen de leiders de Europese tegenmaatregelen. In tegenstelling tot de Amerikaanse president blijven zij voorstander van een ‘op regels gebaseerd multilateraal stelsel’.

‘The mother of all EU summits’ (aldus Politico) is door de media weggezet als mislukt. Dit gebeuren was altijd gezien als ‘de top van het oogstjaar 2018’. Toch zijn diverse taboes voortaan bespreekbaar: de opvang van vluchtelingen in Afrika zelf, opvangcentra verspreid over de EU, controle op de reddingsboten, geen opgelegde landenquota van asielzoekers meer. ‘Al die concepten liggen nu op tafel en zullen daar blijven liggen’, aldus een EU-diplomaat. Tegelijk blijft het afwachten of de zomertop van 2018 een Trendwende (keerpunt) was, zoals de Oostenrijkse kanselier nu al beweert.

Kenmerk (zelfs meestal vereiste) van de besluitvorming op topniveau is dat dit stap voor stap verloopt. Volgende top(pen) moeten dan ‘leveren’. Of dit hier staat te gebeuren is echter de vraag. ‘De Europese Raad overwint crises pas onder grote politieke of economische druk’, zo weet de vorige voorzitter Herman Van Rompuy i. Hij heeft dat onthouden van de Griekse en de bankencrises. Die vereiste crisissfeer ontbreekt vandaag nu de vluchtelingenstroom te overzien is, zie de afbeelding.

Illegale migratie per maand

(klik op afbeelding voor grote versie)

Illegale migratie per jaar

(klik op afbeelding voor grote versie)

Dat deze Europese Raad niettemin negen uur lang over de vluchtelingen twistte komt alleen door de crises in Italië en Duitsland. Die landen ondergaan de druk van de ‘anti elite’ burgerij daar. Dat zijn dezelfde oppositionele groepen die in het VK de Brexit afdwongen. Hun invloed bepaalt vandaag sterk de sfeer in Brussel.

Elders noteerden wij 24 verschillende taken van de Europese Raad. Daar komt nu een 25^e bij: het helpen oplossen van politieke crises in een of meer van de EU-landen. Kanselier Kurz mikt als voorzitter van de EU-Ministerraad op een ‘as van bereidwilligen’: Berlijn – Wenen – Rome. Afwachten nu of die as inderdaad gaat wentelen.