Uitbreidingspakket 2021: Europese Commissie beoordeelt en formuleert hervormingsprioriteiten voor de Westelijke Balkan en Turkije

Met dank overgenomen van Europese Commissie (EC) i, gepubliceerd op dinsdag 19 oktober 2021.

Vandaag heeft de Europese Commissie haar uitbreidingspakket 2021 aangenomen, met een gedetailleerde beoordeling van de stand van zaken en de vorderingen die door de Westelijke Balkan en Turkije op hun weg naar de Europese Unie zijn geboekt, met bijzondere aandacht voor de uitvoering van fundamentele hervormingen. Daarnaast werden ook duidelijke richtsnoeren vastgesteld voor de toekomstige hervormingsprioriteiten.

Josep Borrell i, hoge vertegenwoordiger van de EU voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid/vicevoorzitter van de Europese Commissie, verklaarde: “Met het vandaag uitgebrachte verslag geven we zowel een gedetailleerde beoordeling van de vooruitgang die in de Westelijke Balkan en Turkije is geboekt, als een overzicht van de gebieden waarop nog werk moet worden verzet. We moeten een geloofwaardig uitbreidingsproces handhaven. Dit werkt twee kanten op. De nieuwe methode is een op verdienste gebaseerde aanpak. Hierbij wordt meer nadruk gelegd op fundamentele hervormingen, zoals de rechtsstaat, de fundamentele vrijheden, de economie en de werking van democratische instellingen. Onze partners moeten deze kwesties aanpakken, in het belang van hun burgers, en vooruitgang boeken op de weg naar de EU. En zij moeten hun meningsverschillen opzij zetten. Aan de EU-zijde moeten we de verbintenissen nakomen die we zijn aangegaan. De EU is niet volledig zonder de Westelijke Balkan. Het is tijd dat we de krachten bundelen en ons verenigen om een sterker Europa tot stand te brengen.”

Bij de presentatie van het pakket van dit jaar, dat bestaat uit een mededeling over het uitbreidingsbeleid van de EU en jaarverslagen, verklaarde Olivér Várhelyi, commissaris voor Nabuurschap en Uitbreiding: “Het uitbreidingsbeleid is een geostrategische investering in vrede, stabiliteit, veiligheid en economische groei op het Europese continent. Het is een op verdienste gebaseerd proces, waaraan we een feitelijke en eerlijke beoordeling geven, alsook een duidelijk stappenplan om de hervormingen bij onze partners te versnellen en te verdiepen. Dit is in overeenstemming met onze herziene uitbreidingsmethode, waardoor het proces geloofwaardiger wordt. En wij ondersteunen de Westelijke Balkan en Turkije met aanzienlijke financiële bijstand via het nieuwe instrument voor pretoetredingssteun (IPA III). IPA III is ook de belangrijkste financieringsbron voor het economisch en investeringsplan van bijna 30 miljard euro voor de Westelijke Balkan, dat tot doel heeft de economische ontwikkeling en convergentie van de regio met de EU en het herstel na de pandemie op lange termijn te stimuleren. ”

Westelijke Balkan

Het recente bezoek van Commissievoorzitter Ursula von der Leyen i aan de regio en de top EU-Westelijke Balkan die op 6 oktober 2021 in Brdo pri Kranju in Slovenië plaatsvond, hebben een belangrijk signaal afgegeven dat de toekomst van de Westelijke Balkan binnen de Europese Unie ligt. Het duidelijke en strategische engagement van de EU ten aanzien van de regio kwam tot uiting in een aantal kernacties die tastbare voordelen opleveren voor de burgers van de Westelijke Balkan, variërend van voortgezette steun voor de COVID-19-respons tot een aanzienlijke financieringstoezegging in het kader van het economisch en investeringsplan voor de Westelijke Balkan om de economische groei op lange termijn van de regio te versterken en te evolueren naar groenere, meer digitale en innovatieve economieën.

Montenegro en Servië hebben ingestemd met de toepassing van de herziene methode. De eerste politieke intergouvernementele conferenties met Montenegro en Servië vonden plaats in juni 2021 en gaven politieke sturing aan hun toetredingsproces.

Voor Montenegro is volgens de beoordeling van de Commissie momenteel een algemeen evenwicht gerealiseerd tussen de gemaakte vorderingen in het kader van de hoofdstukken over de rechtsstaat en de voortgang van de toetredingsonderhandelingen over de verschillende hoofdstukken. De prioriteit voor verdere algemene vooruitgang in de onderhandelingen blijft echter de verwezenlijking van de tussentijdse benchmarks over de rechtsstaathoofdstukken 23 en 24. Om deze mijlpaal te bereiken, moeten de autoriteiten zich in de praktijk aantoonbaar blijven inzetten voor de EU-hervormingsagenda van Montenegro. Montenegro moet zijn inspanningen verder opvoeren om de resterende problemen aan te pakken, onder meer op de kritieke gebieden van vrijheid van meningsuiting en mediavrijheid en bestrijding van corruptie en georganiseerde misdaad, zonder eerdere verwezenlijkingen in het kader van de hervorming van het justitiële stelsel ongedaan te maken.

Voor Servië is volgens de beoordeling van de Commissie momenteel een algemeen evenwicht gerealiseerd tussen de gemaakte vorderingen in het kader van de hoofdstukken over de rechtsstaat en de normalisering van de betrekkingen met Kosovo, enerzijds, en de voortgang van de toetredingsonderhandelingen over de verschillende hoofdstukken, anderzijds. Servië moet de hervormingen voortzetten, versnellen en verdiepen, vooral wat betreft de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, de strijd tegen corruptie, de mediavrijheid, de binnenlandse aanpak van oorlogsmisdaden en de strijd tegen georganiseerde criminaliteit. De Servische autoriteiten moeten met name het constitutionele hervormingsproces op het gebied van justitie tegen het einde van dit jaar afronden. De vooruitgang die Servië heeft geboekt op het vlak van de rechtsstaat en de normalisering van de betrekkingen met Kosovo, is essentieel en het algemene tempo van de toetredingsonderhandelingen zal daarvan afhangen. Servië moet zich ook meer aansluiten bij het buitenlands en veiligheidsbeleid van de EU. Een recente betere afstemming is een positieve stap op dit gebied. De Commissie is ingenomen met het feit dat Servië aan de benchmarks voor de opening van de clusters 3 en 4 heeft voldaan. De Commissie steunt de ambitie van Servië om zo spoedig mogelijk nieuwe toetredingsclusters te openen op basis van de verdere voortgang van de hervormingen.

Albanië en Noord-Macedonië blijven voldoen aan de voorwaarden om toetredingsonderhandelingen te openen en beide landen hebben gestaag vooruitgang geboekt op het hervormingstraject van de EU. De vertraging bij de officiële start van de toetredingsonderhandelingen met Albanië en Noord-Macedonië heeft negatieve gevolgen voor de geloofwaardigheid van de EU. Hangende bilaterale kwesties tussen Bulgarije en Noord-Macedonië moeten prioritair worden opgelost. Het is cruciaal dat de EU-lidstaten de besprekingen over de onderhandelingskaders onverwijld afronden en dat de eerste intergouvernementele conferenties met beide landen zo spoedig mogelijk en vóór het einde van dit jaar worden gehouden.

In Bosnië en Herzegovina is het strategische doel van integratie in de EU niet omgezet in concrete maatregelen. Het politieke klimaat bleef gepolariseerd, aangezien de politieke leiders zich bleven inlaten met verdeeldheid zaaiende retoriek en weinig constructieve politieke geschillen, die de algemene vooruitgang met betrekking tot de 14 kernprioriteiten hebben belemmerd. De blokkering van de staatsinstellingen en de roep om de hervormingen terug te draaien zijn zeer zorgwekkend en kunnen alleen worden opgelost door middel van een politieke dialoog. Een duidelijke daling van de mate waarin Bosnië en Herzegovina zich aansluit bij het buitenlands en veiligheidsbeleid van de EU, is een negatief signaal. Toch zijn enkele belangrijke stappen gezet, waaronder het houden van gemeenteraadsverkiezingen in Mostar na 12 jaar. Bosnië en Herzegovina moet werk maken van de 14 kernprioriteiten , waaronder electorale en constitutionele hervormingen, en zal een kritische massa aan hervormingen moeten doorvoeren voordat de Commissie kan aanbevelen aan het land de status van kandidaat-lidstaat te verlenen.

In Kosovo hebben de vervroegde parlementsverkiezingen in februari 2021 geleid tot de vorming van een nieuwe regering met een duidelijke parlementaire meerderheid. De volledige en doeltreffende uitvoering van het actieplan voor hervormingen in de komende periode zal essentieel zijn. De Commissie blijft bij haar beoordeling van juli 2018 dat Kosovo aan alle benckmarks voor visumliberalisering heeft voldaan, maar het voorstel is nog steeds hangende in de Raad en moet urgent worden behandeld.

Een alomvattende, wettelijk bindende normalisatie-overeenkomst met Servië is urgent en cruciaal voor de vooruitgang van Kosovo en Servië op hun respectieve Europese parcours. Belgrado en Pristina moeten constructief deelnemen aan de dialoog, die wordt gefaciliteerd door HV/VV Borrell en SVEU Lajcak.

Alle zes partners van de Westelijke Balkan hebben zich ertoe verbonden een gemeenschappelijke regionale markt tot stand te brengen op basis van EU-regels en -normen, en moeten zich richten op het overwinnen van de moeilijkheden die zich voordoen om de kansen van dit initiatief toegankelijk te maken voor de burgers en ondernemingen van de regio en om de voordelen van de investeringen in het kader van het economisch en investeringsplan te maximaliseren.

Turkije

Turkije is een essentiële partner van de Europese Unie op cruciale terreinen van gemeenschappelijk belang, gaande van migratie en terrorismebestrijding tot economie, handel, energie en vervoer.

De dialoog en de samenwerking met Turkije zijn in 2021 toegenomen. De Europese Raad heeft herhaaldelijk verklaard dat de EU een strategisch belang heeft bij een stabiele en veilige omgeving in het oostelijke Middellandse Zeegebied en bij coöperatieve en voor beide partijen voordelige betrekkingen met Turkije. Het verheugde de Europese Raad dat de situatie in het oostelijke Middellandse Zeegebied de-escaleert, hetgeen moet worden aangehouden. Op basis van de gezamenlijke mededeling van maart 2021 over de stand van zaken van de betrekkingen tussen de EU en Turkije is de EU bereid om op gefaseerde, evenredige en omkeerbare wijze met Turkije samen te werken om de samenwerking op een aantal gebieden van gemeenschappelijk belang te versterken, mits de huidige de-escalatie wordt voortgezet en Turkije zich constructief opstelt, en onder voorbehoud van de in eerder gestelde voorwaarden. Komen er opnieuw unilaterale acties of provocaties in strijd met het internationaal recht, dan zal de EU alle mogelijke instrumenten en opties aangrijpen om haar belangen en die van haar lidstaten te verdedigen. Van Turkije wordt actieve ondersteuning verwacht voor onderhandelingen over een rechtvaardige, omvattende en levensvatbare oplossing voor de kwestie-Cyprus binnen het kader van de VN.

De EU-leiders bevestigden dat de dialoog over de rechtsstaat en de grondrechten een integraal onderdeel blijft van de betrekkingen tussen de EU en Turkije. Turkije heeft de ernstige bezorgdheid van de EU over de aanhoudende verslechtering op het gebied van de rechtsstaat, de grondrechten en de onafhankelijkheid van het gerechtelijk apparaat niet op geloofwaardige wijze weggenomen. Turkije moet prioritair deze negatieve trend keren door de verzwakking van effectieve controlemechanismen in het politieke stelsel aan te pakken. De verklaring EU-Turkije van maart 2016 bleef resultaten opleveren en Turkije bleef een belangrijke rol spelen bij de aanpak van migratie langs de route door het oostelijke Middellandse Zeegebied en de opvang van de grootste vluchtelingenpopulatie ter wereld. De EU is ingenomen met de ratificatie door Turkije van de Klimaatovereenkomst van Parijs en ziet ernaar uit met Turkije samen te werken aan de uitvoering van de Europese Green Deal.

Volgende stappen

Het is nu aan de Raad om de vandaag door de Commissie gepresenteerde aanbevelingen in overweging te nemen en besluiten te nemen over de te treffen maatregelen.

Achtergrondinformatie

De huidige uitbreidingsagenda heeft betrekking op de partners van de Westelijke Balkan en Turkije.

De toetredingsonderhandelingen zijn geopend met Turkije (2005), Montenegro (2012), Servië (2014). In maart 2020 hebben de lidstaten met eenparigheid van stemmen besloten toetredingsonderhandelingen te openen met Noord-Macedonië en Albanië. Bosnië en Herzegovina (lidmaatschap aangevraagd in februari 2016) en Kosovo (stabilisatie- en associatieovereenkomst in april 2016 in werking getreden) zijn potentiële kandidaten.

Het EU-toetredingsproces is nog steeds gebaseerd op vaste criteria en eerlijke en consistente voorwaarden en het beginsel van de eigen merites. De toetreding tot de EU vereist de uitvoering van complexe hervormingen om de verplichtingen van het lidmaatschap op zich te nemen en de vele kansen ervan te benutten. Om verdere vooruitgang te boeken op het pad van het toetredingsproces moeten de kandidaat-lidstaten in eerste instantie echte en duurzame resultaten boeken op cruciale terreinen: de rechtsstaat, de hervorming van justitie, de bestrijding van corruptie en georganiseerde misdaad, veiligheid, de grondrechten, de werking van de democratische instellingen en de hervorming van het openbare bestuur, economische ontwikkeling en concurrentievermogen.

Verdere vooruitgang op het gebied van verzoening, goede nabuurschapsbetrekkingen en regionale samenwerking zijn eveneens belangrijk.

Met de verslaglegging in het uitbreidingspakket van dit jaar wordt ook uitvoering gegeven aan de voorstellen voor de herziene toetredingsmethode, zoals uiteengezet in de mededeling van de Europese Commissie “Bevordering van het toetredingsproces - Een geloofwaardig EU-perspectief voor de Westelijke Balkan”, die de lidstaten in maart 2020 hebben onderschreven.

In de herziene toetredingsmethode wordt nog sterker de nadruk gelegd op fundamentele hervormingen op het gebied van de rechtsstaat, de economie en het functioneren van de democratische instellingen, vrijheid van meningsuiting, vrijheid en pluriformiteit van de media en openbaar bestuur. Zij blijven cruciaal bij de voorbereiding van kandidaat-lidstaten en potentiële kandidaten op de vereisten van het lidmaatschap. Het vermogen en de politieke wil van de uitbreidingslanden om zich op deze hervormingen te concentreren en deze voort te zetten, zijn cruciaal voor hun integratie in de EU.

De onderhandelingshoofdstukken zijn gegroepeerd in zes thematische clusters, die een bredere thematische betrokkenheid met de partners mogelijk maken. De lidstaten werden verzocht om grotere inbreng in het uitbreidingspakket. Zij werden tijdens het proces geraadpleegd en leverden input en expertise, onder meer via hun ambassades ter plaatse. In de verslagen van 2021 zijn ook beoordelingen opgenomen van de openlijke politieke inzet van de autoriteiten voor het strategische doel van EU-toetreding.

Het nieuwe instrument voor pretoetredingssteun/IPA III, dat op 15 september is goedgekeurd met een begroting van meer dan 14 miljard euro, is een solide investering in de toekomst van de uitbreidingsregio en zal de EU in staat stellen de nodige financiering ter beschikking te stellen om de uitvoering van belangrijke politieke, institutionele, sociale en economische hervormingen te ondersteunen om te voldoen aan de EU-normen en zich geleidelijk aan te passen aan de regels en het beleid van de EU.

Meer informatie

Mededeling van de Commissie

Gedetailleerde conclusies en aanbevelingen per partner:

Meer algemene informatie

Mededeling van de Europese Commissie van februari 2020 “Bevordering van het toetredingsproces - Een geloofwaardig EU-perspectief voor de Westelijke Balkan”

Factsheet - Toetreding tot de EU stap voor stap

Factsheet - Het EU-toetredingsproces van de Westelijke Balkan