Jaarverslag Ministerie van Economische Zaken en Klimaat 2021 - Jaarverslag en slotwet Ministerie van Economische Zaken en Klimaat 2021 - Hoofdinhoud

Dit jaarverslag i is onder nr. 1 toegevoegd aan wetsvoorstel 36100 XIII - Jaarverslag en slotwet Ministerie van Economische Zaken en Klimaat 2021 i.

Officiële titel	Jaarverslag en slotwet Ministerie van Economische Zaken en Klimaat 2021; Jaarverslag; Jaarverslag Ministerie van Economische Zaken en Klimaat 2021
Document­datum	18-05-2022
Publicatie­datum	18-05-2022
Nummer	KST36100XIII1
Kenmerk	36100 XIII, nr. 1
Externe link	origineel bericht
Originele document in PDF

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Vergaderjaar 2021

2022

36 100 XIII

Jaarverslag en slotwet Ministerie van Economische Zaken en Klimaat 2021

Nr. 1

JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT (XIII) 2021

Ontvangen 18 mei 2022

INHOUDSOPGAVE

Gerealiseerde uitgaven en ontvangsten    4

• A. 

  Algemeen    5

• 1. 

  Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot

dechargeverlening    5

Dechargeverlening door de Tweede Kamer    7

Dechargeverlening door de Eerste Kamer    7

• 2. 

  Leeswijzer    8

• B. 

  Beleidsverslag    12

• 3. 

  Beleidsprioriteiten    12

Overzicht coronasteunmaatregelen    37

• 4. 

  Beleidsartikelen    43

Beleidsartikel 1 Goed functionerende economie en markten 43 Beleidsartikel 2 Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei    55

Beleidsartikel 3 Toekomstfonds    77

Beleidsartikel 4 Een doelmatige energievoorziening en beperking van de klimaatverandering    83

Beleidsartikel 5 Een veilig Groningen met perspectief    109

• 5. 

  Niet-beleidsartikelen    117

Artikel 40 Apparaat    117

Artikel 41 Nog onverdeeld    120

• 6. 

  Bedrijfsvoeringsparagraaf    121

• C. 

  Jaarrekening    128

• 7. 

  Departementale verantwoordingsstaat    128

• 8. 

  Samenvattende verantwoordingsstaat agentschappen    129

• 9. 

  Jaarverantwoording baten-lastenagentschappen per

31 december 2021    130

Agentschap Telecom (AT)    131

Dienst ICT Uitvoering (DICTU)    139

Nederlandse Emissieautoriteit (NEa)    145

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl)    154

• 10. 

  Saldibalans    164

• 11. 

  WNT-verantwoording 2021 Ministerie van Economische

Zaken en Klimaat    173

• D. 

  Bijlagen    175

Bijlage 1: Toezichtrelaties Rechtspersonen met een Wettelijke Taak (RWT's) en Zelfstandige Bestuursorganen (ZBO's)    175

Bijlage 2: Afgerond evaluatie- en overig onderzoek

176

Bijlage 3: Inhuur externen    184

Bijlage 4: Focusonderwerp FJR 2021    186

Bijlage 5: Verantwoording EU-middelen in gedeeld beheer 190 Bijlage 6: NGF-Bijlage    192

Bijlage 7: Rapportage burgercorrespondentie    195

Lijst van afkortingen    199

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 mln). Totaal € 12.322,7

• 1. 

  Goed functionerende economie en markten

• 2. 

  Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei

• 3. 

  Toekomstfonds

• 4. 

  Een doelmatige energievoorziening en beperking van de klimaatverandering

• 5. 

  Een veilig Groningen met perspectief

Figuur 2 Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 mln). Totaal € 5.699,6

• 1. 

  Goed functionerende economie en markten

• 2. 

  Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei

• 3. 

  Toekomstfonds

• 4. 

  Een doelmatige energievoorziening en beperking van de klimaatverandering

• 5. 

  Een veilig Groningen met perspectief

A. ALGEMEEN

• 1. 

  Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de Minister voor Klimaat en Energie en de Staatssecretaris Mijnbouw het departementale jaarverslag van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) over het jaar 2021 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Economische Zaken en Klimaat decharge te verlenen over het in het jaar 2021 gevoerde financiële beheer.

Voor de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening stelt de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 7.14 van de Comptabiliteitswet 2016 een rapport op. Dit rapport wordt op grond van artikel 715 van de Comptabiliteitswet 2016 door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden. Het rapport bevat de bevindingen en het oordeel van de Algemene Rekenkamer over:

• 1. 

  het gevoerde begrotingsbeheer, financieel beheer, materiële bedrijfsvoering en de daartoe bijgehouden administraties van het Rijk;

• 2. 

  de centrale administratie van de schatkist van het Rijk van het Ministerie van Financiën;

• 3. 

  de financiële verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen;

• 4. 

  de totstandkoming van de niet-financiele verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen;

• 5. 

  de financiële verantwoordingsinformatie in het Financieel jaarverslag van het Rijk.

Bij het besluit tot dechargeverlening worden verder de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken betrokken:

• 1. 

  het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2021;

• 2. 

  het voorstel van de slotwet dat met het onderhavige jaarverslag samenhangt;

• 3. 

  het rapport van de Algemene Rekenkamer over het onderzoek van de centrale administratie van de schatkist van het Rijk en van het Financieel jaarverslag van het Rijk;

• 4. 

  de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer over de in het Financieel jaarverslag van het Rijk, over 2021 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten over 2021, alsmede over de saldibalans over 2021 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 714, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2016.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Economische Zaken en Klimaat,

M.A.M. Adriaansens

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Onder verwijzing naar artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verklaart de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal dat de Tweede Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Tweede Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Onder verwijzing naar artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verklaart de Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal dat de Eerste Kamer aan het hiervoor gedane verzoek tot dechargeverlening tegemoet is gekomen door een daartoe strekkend besluit, genomen in de vergadering van

De Voorzitter van de Eerste Kamer,

Handtekening:

Datum:

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

• 2. 

  Leeswijzer

De leeswijzer gaat in op de volgende onderwerpen:

• 1. 

  Opbouw jaarverslag;

• 2. 

  Ondergrenzen toelichtingen;

• 3. 

  Controlenormen financiële en niet-financiële gegevens;

• 4. 

  Groeiparagraaf;

• 5. 

  Grondslagen voor de vastlegging en de waardering;

• 6. 

  Motie Schouw en motie Hachchi c.s..

• 1. 

  Opbouw jaarverslag

Dit jaarverslag bevat het beleidsverslag, een jaarrekening, en diverse bijlagen. Deze bevatten informatie over de in 2021 gerealiseerde beleidsre-sultaten en de budgettaire realisatiegegevens van EZK.

Het onderdeel beleidsprioriteiten van het beleidsverslag betreft de verantwoording over de beleidsagenda uit de EZK-begroting 2021. Naast het macro-economisch beeld worden in het beleidsverslag de behaalde resultaten op de prioriteiten van EZK voor 2021 toegelicht. Dit gebeurt via de volgende blokken:

• 1. 

  Economisch beeld en uitdagingen voor EZK, Nationaal Groeifonds;

• 2. 

  Duurzaam Nederland (o.a. vervolg Klimaatakkoord, Fit-for-55, Gaswinning Groningen en verduurzaming industrie);

• 3. 

  Ondernemend Nederland (o.a. Innovatie, mkb, Regionale ontwikkeling, Europese en internationale samenwerking, Economische veiligheid, Digitalisering en Mededinging en Consumentenbeleid).

De beleidsartikelen in dit jaarverslag hebben dezelfde opzet als de begroting 2021 (Kamerstuk 35 570 XIII, nrs. 1 en 2) en zijn conform de Rijksbegrotingsvoorschriften opgesteld (https://rbv.rijksfinancien.nl). Elk beleidsartikel bevat een paragraaf beleidsconclusies waarin voor de belangrijkste instrumenten een oordeel wordt gegeven over de uitvoering van het beleid in het afgelopen jaar. In beleidsartikel 4 (Een doelmatige energievoorziening en beperking van de klimaatverandering) is net als in de begroting 2021 een totaaloverzicht opgenomen van alle maatregelen van alle ministeries ten behoeve van de uitvoering van het Klimaatakkoord. De bedrijfsvoering-paragraaf doet verslag van relevante aandachtspunten in de bedrijfsvoering van het Ministerie van EZK.

De jaarrekening bestaat uit de departementale verantwoordingsstaten, de samenvattende verantwoordingsstaten inzake de agentschappen, de jaarverantwoordingen van de agentschappen, de saldibalans en de WNT-verantwoording.

De volgende bijlagen zijn opgenomen: Toezichtrelaties en Zelfstandige Bestuursorganen (ZBO's) en Rechtspersonen met een Wettelijke Taak (RWT's), Afgerond evaluatie- en overig onderzoek, Inhuur externen, Focusonderwerp FJR 2021, Verantwoording EU-middelen in gedeeld beheer, NGF-Bijlage, Rapportage burgercorrespondentie en een lijst van afkortingen.

• 2. 

  Ondergrenzen toelichtingen

Voor wat betreft het toelichten van significante verschillen in de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen in de realisatie versus de vastgestelde begroting 2021 zijn de ondergrenzen gehanteerd zoals opgenomen in de onderstaande tabel.

In sommige gevallen, waar politiek relevant, worden ook posten toegelicht beneden deze ondergrenzen.

Het beleidsartikel 2 (Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei) is in de huidige vorm voor het eerst verschenen in de begroting 2017 (zie ook de toelichting in de leeswijzer van de begroting 2017). Er zijn daarom alleen realisatiegegevens opgenomen met ingang van 2017.

• 3. 

  Controlenormen financiële en niet-financiële gegevens

Het jaarverslag bevat zowel financiële als niet-financiële gegevens (kengetallen en indicatoren). Deze gegevens zijn aan verschillende controlenormen onderhevig. De controle van financiële informatie is gebaseerd op normen zoals deze voortvloeien uit de Comptabiliteitswet 2016 en de Rijksbegrotingsvoorschriften 2022 (RBV). De controle van beleidsinformatie en informatie over de bedrijfsvoering is gebaseerd op normen zoals deze voortvloeien uit de RBV.

• 4. 

  Groeiparagraaf

Nieuw voor het jaarverslag 2021 is de Openbaarheidsparagraaf (onder het onderdeel beleidsprioriteiten). Dit naar aanleiding van het besluit tot actieve openbaarmaking van informatie, verbetering van de informatiehuishouding bij de ministeries en artikel 3.5 van de Wet open overheid (Woo) dat bepaalt dat een bestuursorgaan in de jaarlijkse begroting en verantwoording aandacht besteedt aan de beleidsvoornemens en uitvoering van de Woo.

Ingevolge het verzoek van de Tweede Kamer om bij het Financieel Jaarverslag van het Rijk 2021 aandacht te besteden aan bekostigingssystemen van uitvoeringsorganisaties wordt eenmalig de bijlage Focuson-derwerp opgenomen in het Jaarverslag 2021 (bijlage 4: Focusonderwerp FJR 2021).

EZK voert met ingang van 2021 een aantal projecten uit in het kader van het Nationaal Groeifonds (NGF). Om de informatie omtrent beschikbaar budget en gerealiseerde uitgaven van NGF-projecten voor het parlement inzichtelijk te presenteren, wordt aan het Jaarverslag van EZK een separate bijlage toegevoegd (bijlage 6: NGF-Bijlage), waarin de budgetten en uitgaven van alle NGF-projecten die via de EZK-begroting verlopen worden opgenomen. Naast de financiele informatie bevat de bijlage een toelichting op hoofdlijnen van de stand van zaken per project.

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2022 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agentschappen het baten-lastenstelsel.

• 6. 

  Motie Schouw en motie Hachchi c.s.

Motie Schouw

In juni 2011 is de motie Schouw c.s. ingediend en aangenomen (Kamerstuk 2010-2011, 21 501-20, nr. 537). Deze motie zorgt er voor dat de landenspecifieke aanbevelingen van de Raad op grond van de nationale hervormingsprogramma's een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen.

Het belangrijk om op te merken dat vanwege de komst van de faciliteit voor herstel- en veerkracht (Recovery and Resilience Facility, RRF) het Europees Semester tijdelijk was aangepast. EU-lidstaten hoefden in 2021 daarom geen nationaal hervormingsprogramma op te stellen om de voortgang op de aanbevelingen uit 2020 te presenteren.

De Europese Commissie heeft in 2020 een landenspecifieke aanbeveling gedaan om publieke investeringsprojecten te vervroegen en private investeringen aan te moedigen om het economisch herstel te bevorderen. Daarnaast heeft de Europese Commissie aanbevolen de investeringen toe te spitsen op de groene en digitale transitie, met name op de ontwikkeling van digitale vaardigheden, duurzame infrastructuur, het schoon en efficiënt opwekken en gebruiken van energie, en missiegedreven onderzoek en innovatie. In de beleidsartikelen 1 (Goed functionerende economie en markten), 2 (Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei) en 4 (Een doelmatige energievoorziening en beperking van de klimaatverandering) wordt op deze aanbeveling ingegaan.

De ambities in het missiegedreven topsectoren en innovatiebeleid sluiten aan bij de landspecifieke aanbevelingen van de Europese Commissie voor Nederland in 2020-2021. De Europese Commissie heeft daarin voorgesteld om - in het licht van de COVID-19 uitbraak - geplande publieke investeringsprojecten te vervroegen en private investeringen aan te moedigen om het economisch herstel te bevorderen. Daarbij werd aanbevolen om de investeringen toe te spitsen op de groene en digitale transities, onder meer met missiegedreven onderzoek en innovatie. Het kabinet heeft in zijn reactie onderschreven dat aandacht voor missiegedreven onderzoek en innovatie kan bijdragen aan het vinden van oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen, waaronder verduurzaming en digitalisering (Kamerstuk 21 501-20, nr. 1558). Met de uitvoering van het Kennis en Innovatieconvenant (KIC) 2020-2023 wordt hier intensief aan gewerkt. Hierin hebben dertig private en publieke partijen samen hun voornemen vastgelegd om vanaf 2020 per jaar bijna € 5 mld in te zetten op de zes Kennis- en Innovatie-agenda's (KIA's). De partners van het KIC hebben in 2020 circa € 4,9 mld ingezet, waarvan €2,05 mld aan private middelen en € 2,85 mld aan publieke middelen. Voor 2021 is de verwachte inzet ongeveer gelijk aan die in 2020 (Kamerstuk 33 009, nr. 102).

In januari 2021 is de subsidieregeling R&D Mobiliteitssectoren aange-kondigd als onderdeel van het Coronasteunpakket (Kamerstuk 35 420, nr. 217). De regeling is in werking getreden in mei 2021, met een budget van € 150 mln (Stcrt. 2021, 24061). De regeling heeft als doel om een teruggang in investeringen in R&D in de Nederlandse automotive, luchtvaart- en maritieme industrie door de Coronacrisis te mitigeren door het stimuleren van R&D-projecten. Consortia van bedrijven (en kennisinstellingen) konden gedurende drie maanden een voorstel indienen. Projecten dienen bij te dagen aan verduurzaming en/of digitalisering van de mobiliteitssectoren. Er zijn 26 voorstellen ingediend. Een externe adviescommissie heeft de projecten beoordeeld. Na beoordeling is subsidie verleend aan acht projecten die kwalitatief als hoogste werden gerangschikt (Kamerstuk 35 420, nr. 460). Hierbij is er een evenredige verdeling van toegekende middelen over de drie sectoren.

In 2020 heeft het kabinet het Nationaal Groeifonds opgericht om daarmee in vijf jaar tijd € 20 mld aan (publieke) investeringen te doen die deels ook aan bovengenoemde terreinen raken. Het Groeifonds heeft daarbij als doel om via publieke investeringen op deze investeringsgebieden extra private investeringen aan te moedigen. Daarnaast investeert de Nederlandse overheid van 2020 tot en met 2025 meer dan € 27 mld in de schone en efficiënte productie van energie: onder andere via de SDE++, HER+ en ISDE draagt EZK al € 18,5 mld bij. Over dezelfde periode is meer dan € 500 mln opzij gezet voor investeringen in systeemintegratie en conversie. € 23 mld wordt geïnvesteerd in de energie-infrastructuur die noodzakelijk is voor duurzame energie. Meer dan € 48 mln wordt in geothermie geïnvesteerd tot en met 2025. Daarnaast worden, bijvoorbeeld om uitvoering te geven aan het Urgenda-vonnis, verschillende extra maatregelen genomen om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen, onder andere door de komende jaren het aantal draaiuren van kolencentrales fors terug te dringen. In de komende jaren zullen de in het coalitieakkoord aangekon-digde investeringen op het gebied van klimaat, energie, digitalisering, onderwijs, onderzoek en innovatie verder bijdragen aan het adresseren van de landspecifieke aanbevelingen uit 2020.

Motie Hachchi c.s.

Ter uitvoering van de motie Hachchi c.s. (Kamerstuk 33 000 IV, nr. 28) brengen departementen in kaart welke uitgaven zij doen in Caribisch Nederland, uitgesplitst per instrument. Voor het opnemen van deze uitgaven in de budgettaire tabellen geldt een ondergrens van € 1 mln. De totale uitgaven (realisatie) van EZK voor Caribisch Nederland in 2021 bedroegen € 62,2 mln. Deze uitgaven zijn verdeeld over de beleidsartikelen 1 (€ 3,5 mln), 2 (€ 26,3 mln) en 4 (€ 32,3 mln).

B. BELEIDSVERSLAG

• 3. 

   BeleidsprioriteitenInleiding

Het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) staat voor een duurzaam en ondernemend Nederland. Samen met zijn partners werkt EZK aan de welvaart van alle Nederlanders, nu en later. Wij spannen ons tijdens de coronapandemie in om bedrijvigheid en baanbehoud te ondersteunen door middel van de steun- en herstelpakketten. Daarnaast werken wij aan onze ambitieuze klimaatambities, op weg naar een duurzame samenleving met schone, betrouwbare en betaalbare energie en industrie. We staan voor een open economie met een sterke internationale concurrentiepositie. We stimuleren innovatie en benutten de economische en maatschappelijke kansen. We geven ondernemers de ruimte en borgen de balans tussen de belangen van bedrijven en consumenten. Deze opgaven vragen erom dat verduurzaming en economische ontwikkeling waar mogelijk hand in hand gaan. Deels kan dat, omdat er ook economische kansen liggen in een voorlopersrol bij transities op het gebied van klimaat en energie. Bijvoorbeeld door expertise of technologie te exporteren naar landen die ook aan de slag gaan met verduurzaming. Maar deze transities vragen vooral om omvangrijke investeringen, die veel geld kosten. Er ligt een verantwoordelijkheid voor onder andere EZK om de transitie tegelijkertijd ambitieus aan te vliegen, maar ook betaalbaar te houden.

Macro-economisch beeld en uitdagingen voor EZK

De Nederlandse economie lijkt de coronacrisis tot zover op een veerkrachtige manier te kunnen doorstaan. Vóór de pandemie draaide de economie op volle kracht en groeide bijna zes jaar aaneengesloten. Op veel aspecten van de brede welvaart stond Nederland er goed voor: de gezondheidszorg stond op een hoog peil en de overheidsfinanciën waren op orde. Tegelijkertijd heeft de coronacrisis zwakke plekken in onze economie blootgelegd. Ook in 2021 zag het kabinet zich weer genoodzaakt om de economie op verschillende momenten deels stil te leggen. Veel ondernemers zijn hard geraakt, doordat ze ook dit jaar weer hun deuren langdurig gesloten moesten houden, of omdat ze maar zeer beperkt konden opereren. EZK heeft zich afgelopen jaar hard ingezet om het leed van deze ondernemers te beperken. Mede door de inspanningen van deze ondernemers, die hun bedrijfsvoering op verschillende momenten wederom goed wisten aan te passen, lijkt de permanente schade die de coronapandemie aan de economie toebrengt beperkt te blijven. 2021 stond namelijk ook in het teken van herstel. Zo groeide onze economie 4,5%, en kwam de werkloosheid uit op 3,7%, het laagste percentage sinds de start van de maandelijkse metingen in 2003.

Tegelijkertijd zijn we het afgelopen jaar ook met (nieuwe) knelpunten geconfronteerd. Door het economisch herstel zien we namelijk ook tekorten ontstaan en oplopen. De enorme stijging in economische activiteit die we in 2021 hebben gezien bestaat deels uit een inhaalslag van de uitgestelde consumptie en investeringen van 2020. Om aan deze stijgende vraag te voldoen, wordt er een groot beroep gedaan op arbeidskracht en materialen. Dit leidt er samen met de verstoorde handelsketens toe dat er flinke tekorten zijn ontstaan op het gebied van bijvoorbeeld microchips en basismaterialen. Ook wordt de arbeidsmarktsituatie in 2021 getypeerd door flinke krapte. Zo was er in 2021 sprake van een hoger aantal vacatures dan werklozen, een situatie die niet is voorgekomen sinds het begin van deze metingen in 2003. Als deze tekorten gedurende een langere tijd aanhouden, bestaat het risico dat dit een remmende werking heeft op de economische groei, voortgang in belangrijke transities en de productiviteitsgroei in Nederland.

Ook wordt onze samenleving geconfronteerd met verschillende prijsstijgingen. Zo zien we dat de tekorten van aardgas, onder andere veroorzaakt door afnemende winning in Noordwest-Europa en de sterk gestegen vraag in Azië, hebben geleid tot historisch hoge gasprijzen. De hoge energieprijzen spelen weer een belangrijke rol bij de opgelopen inflatie in 2021. Ook de aanhoudende toeleveringsproblemen in internationale productieketens tezamen met de aangetrokken mondiale vraag zullen via materiaaltekorten en het effect op de inflatie hun weerslag hebben op het bedrijfsleven. De stijging in het prijspeil kwam in 2021 uit op 2,9%, maar met name gedurende de laatste maanden van het jaar steeg het prijspeil rap. Een oplopende inflatie treft huishoudens mogelijk in de portemonnee, en kan eveneens een remmende werking hebben op de economische groei.

Zonder economische groei is het niet mogelijk om de collectieve voorzieningen - van de zorg, AOW, pensioenen en defensie tot het onderwijs - op peil te houden, laat staan te verbeteren. Daarnaast is productiviteitsgroei bepalend voor loongroei, zodat huishoudens ook de economische groei terugzien in hun portemonnee. Groei is daarnaast van groot belang voor het teweegbrengen van belangrijke maatschappelijke transities, en deze betaalbaar te houden. EZK heeft daarom ook in 2021 onverminderd doorgewerkt aan het verhogen van de duurzame economische groei voor Nederland, ook op de lange termijn. EZK streeft daarbij nadrukkelijk naar duurzame groei, die per saldo én op de lange termijn bijdraagt aan het welzijn van huidige en toekomstige generaties Nederlanders en ook in overeenstemming is met andere beleidsdoelen, zoals het mitigeren van klimaatverandering.

Nationaal Groeifonds

Een van de belangrijkste instrumenten van het kabinet om deze duurzame economische groei een impuls te geven, is via het in 2020 opgerichte Nationaal Groeifonds. In 2021 is het eerste advies van de adviescommissie Nationaal Groeifonds gepubliceerd. Het kabinet heeft op basis van dit advies besloten om tien verschillende voorstellen al dan niet voorwaardelijk te bekostigen of om er middelen voor te reserveren, met een omvang van ruim € 4 mld¹. Gedurende 2021 is hard gewerkt om de Instellingswet van het Nationaal Groeifonds in te dienen bij het parlement^{1 2}. Tevens is de tweede investeringsronde van start gegaan. In november 2021 heeft EZK de Kamer geïnformeerd dat er door verschillende departementen in totaal 37 voorstellen, met gebruik van eerder aangedragen Groeiplannen vanuit het veld, zijn ingediend. Hiervan zijn er 34 ter beoordeling voorgelegd aan de adviescommissie³.

Duurzaam Nederland

De aarde warmt op en de gevolgen hiervan zijn steeds groter en beter merkbaar. EZK staat voor een duurzaam Nederland, waarin volgende generaties tenminste dezelfde mogelijkheden hebben als de huidige. Een transitie naar een klimaatneutrale economie is van groot belang om klimaatverandering en de impact ervan te beperken. Samen met andere departementen heeft EZK zich ingezet om te komen tot 49% broeikas-gasreductie in 2030 en is er gezamenlijk met Europese partners gewerkt aan de uitwerking van de Green Deal en het akkoord op de EU broeikasgasreductiedoelstelling voor 2030 van tenminste 55%. Dit zal ook een extra nationale opgave betekenen voor Nederland. EZK blijft zich daarom inzetten voor een realistische, ambitieuze en groene groeistrategie, die het streven naar economische groei en versterking van de concurrentiepositie combineert met het verbeteren van het milieu en gebruik maakt van initiatieven in de samenleving.

Vervolg Klimaatakkoord

In 2021 zijn alle betrokken partijen voortvarend verder gegaan met de uitvoering van het Klimaatakkoord. Ondanks de grote inzet van veel partijen die dagelijks werken aan de uitvoering van de gemaakte afspraken, ligt Nederland nog niet op koers voor 49% broeikasgasreductie in 2030. Op basis van de KEV 2021 komt Nederland uit op 38%-48% reductie in 2030 ten opzichte van 1990. Hierom heeft het kabinet, ondanks haar demissionaire status, in de Miljoenennota voor 2022 een beleidsrijke begroting gepresenteerd met een aanvullend pakket aan maatregelen waarmee bijna € 7 mld in de transitie wordt geïnvesteerd, bovenop het bestaande klimaatbeleid⁴. Deze middelen worden ook gebruikt om de komende jaren voortgang te kunnen maken met de energie-infrastructuren van de toekomst, specifiek voor waterstof en warmte.

Dóórontwikkeling SDE++

Van 5 oktober tot 11 november 2021 vond de tweede openstelling van de verbrede SDE+, de SDE++, plaats, waarbij naast hernieuwbare energie ook andere CO₂-reducerende technieken kunnen deelnemen. Voor de openstel-lingsronde van 2021 was een openstellingsbudget van € 5 mld beschikbaar. Gedurende de openstelling zijn 4.109 subsidieaanvragen ingediend, met een budgetclaim van in totaal € 12 mld⁵. De eerste resultaten van de SDE+ + van 2021 wijzen op een goed verloop van de tweede SDE++-openstel-lingsronde. Hoewel de aanvragen op dit moment nog door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) beoordeeld worden op volledigheid en op technische en financiële haalbaarheid, valt de grote interesse vanuit de markt op. Dat is goed nieuws, gelet op de stappen die nog gezet moeten worden om de uitstoot van CO₂ te reduceren. Het laat zien dat veel bedrijven en andere organisaties mogelijkheden zien om te verduurzamen of bij te dragen aan de verduurzaming van anderen.

Hoge energieprijzen

Sinds het najaar van 2021 heeft de EU te maken met hoge energieprijzen, vooral voor aardgas, maar ook voor elektriciteit. Deze hoge gasprijzen worden veroorzaakt door ontwikkelingen op de mondiale gasmarkt, zoals een sterk gestegen gasvraag, mede door een snelle economische opleving, geringe hernieuwbare elektriciteitsproductie in combinatie met achterblijvend aanbod, waardoor er mondiaal minder aanbod is. Ook beïnvloedden geopolitieke spanningen tussen NAVO/EU-lidstaten en Rusland over het conflict Rusland/Oekraïne de afgelopen maanden de energieprijzen.

De hoge energieprijzen hebben geleid tot een EU-debat over het EU-energie- en klimaatbeleid, waarop de Europese Commissie in oktober 2021 een 'Toolbox' heeft uitgebracht met een scala aan mogelijke maatregelen ter bestrijding van de hoge energieprijzen. Zij concludeerde dat op korte termijn de gevolgen van de hoge energieprijzen vooral door nationaal beleid verzacht kunnen worden. Voor de langere termijn wijst de Europese Commissie op onder andere de rol van energie- en klimaatbeleid om afhankelijkheid van fossiele bronnen te verminderen. Dit is conform de Nederlandse inzet. Nederland heeft samen met gelijkgestemde lidstaten twee gezamenlijke verklaringen uitgebracht, waarin zij pleiten voor terughoudendheid bij ingrijpen in de energiemarkten. Voorlopige onderzoeksresultaten van het Agentschap voor de samenwerking tussen energieregulators (ACER) laten ook zien dat dergelijk ingrijpen averechts kan uitpakken. Deze lidstaten vragen ACER wel om suggesties te doen hoe de integratie van de energiemarkt verder verbeterd kan worden, omdat dit leidt tot welvaartswinst en prijsvolatiliteit kan dempen.

Om voor de korte termijn de lastenstijging ten gevolge van de stijgende energierekening te beperken, is incidenteel en alleen voor 2022 een tweetal aanpassingen in de energiebelastingen gedaan. In 2022 is incidenteel de energiebelasting verlaagd met 230 euro en het tarief voor de eerste schijf van de energiebelasting elektriciteit met 9,389 eurocent verlaagd. Voor een gemiddeld huishouden resulteert dit in een compensatie van ongeveer 430 euro in 2022⁶.

Verduurzaming industrie

De klimaatdoelstellingen brengen uitdagingen met zich mee, maar bieden ook kansen voor de Nederlandse industrie en ons verdienvermogen. Daarvoor heeft Nederland al veel in huis: onder andere door de gunstige ligging aan de Noordzee als bron voor groene energie, synergievoordelen van industrieclusters, en de kennis en kunde bij bedrijven en kennisinstellingen. Op basis van onder andere de analyse van de Koploperspro-gramma's⁷ en verdiepende interviews trekken we de conclusie dat de industrie in potentie voldoende CO₂-emissie kan en wil reduceren. Om de verduurzamingsambities waar te maken is de industrie afhankelijk van de invulling van diverse randvoorwaarden, het wegwerken van knelpunten⁸ en de besluitvorming van individuele bedrijven. Het tijdig ontwikkelen van een goede infrastructuur voor energie en grondstoffen is essentieel, het Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat (MIEK)⁹ is hiervoor ingericht. De CO₂-heffing¹⁰ borgt in ieder geval de reductiedoelstelling voor de industrie zoals afgesproken in het Klimaatakkoord, 14,3 Mton reductie in de periode tot 2030. De Klimaat en Energie Verkenning (PBL 2021) laat dan ook zien dat de industrie op koers ligt. Het gaat niet alleen om de transitie van de huidige industrie, maar ook om nieuwe industriële verdienmodellen. Zoals de aankondiging van Avantium tot de bouw van een nieuwe bioplas-ticfabriek in Delfzijl en de aankondiging van diverse bedrijven om groene waterstoffabrieken in Nederland te gaan bouwen. Een markt en sector die sterk in ontwikkeling is¹¹.

Fit-for-55

Nadat in de Europese Raad van december 2020 overeenstemming is bereikt over het vaststellen van een netto klimaatdoel van ten minste 55% in 2030 ten opzichte van 1990, heeft de Europese Commissie in juli 2021 een omvangrijk pakket van wetsvoorstellen op het terrein van klimaat en energie (Fit-for-55) gepresenteerd om dit doel te realiseren. Nederland heeft zich met een kopgroep van klimaatambitieuze landen hier hard voor ingezet.

Over het Fit-for-55-pakket heeft het kabinet de Tweede Kamer via een overkoepelende brief^{11 12} en 14 bijbehorende BNC-fiches¹³ op 17 september 2021 geïnformeerd, waarna de onderhandelingen in de verschillende Raadsformaties zijn gestart. Het tweede deel van het Fit-for-55-pakket heeft de Europese Commissie in december 2021 gepresenteerd. De Tweede Kamer is op 24 januari 2022 over de laatste ontwikkelingen in het Fit for 55 pakket geïnformeerd¹⁴. De onderhandelingen zullen een groot deel van dit jaar en naar alle waarschijnlijkheid ook volgend jaar doorlopen.

Gaswinning Groningen

De gaswinning in Groningen leidt tot schade aan woningen en gebouwen en heeft daarbij een grote maatschappelijke impact. Met het vaststellingsbesluit voor gasjaar 2021/2022, dat op 24 september 2021 aan de Kamer is gestuurd¹⁵, is een nieuwe stap gezet bij de afbouw van de gaswinning. Dankzij de ingebruikname van een nieuwe stikstofinstallatie in Zuidbroek wordt 2021/2022 naar verwachting het laatste reguliere gasjaar, waar het winningsniveau wordt bepaald op basis van het daadwerkelijke tempera-tuurverloop gedurende het gasjaar. Ook de volledige en definitieve sluiting van het Groningenveld komt in zicht. Het kabinet heeft het voornemen uitgesproken om de gasopslag in Grijpskerk in te zetten voor de opslag van laagcalorisch gas, waardoor deze gasopslag de reserverol van het Groningenveld kan overnemen en het Groningenveld in 2023 of in 2024, in plaats van tussen 2025 en 2028, definitief kan sluiten¹⁶.

De afhandeling van de gevolgen van de gaswinning is in 2021 onverminderd doorgegaan. Het IMG handelt alle vormen van mijnbouwschade af. Op 15 november 2021 startte het IMG met het uitkeren van vergoedingen voor immateriële schade¹⁷. In 2021 is verder € 309,8 mln uitgekeerd aan vergoedingen van fysieke schade en € 295,5 mln voor waardedaling. Voor de afhandeling van eerste meldingen van fysieke schade wordt aan bewoners sinds november 2021 de mogelijkheid geboden om te kiezen voor een vaste vergoeding van € 5000 in plaats van een opname-op-maat. Deze werkwijze is met name geschikt voor eenvoudige schades en leidt tot een snellere afhandeling van de schademelding¹⁸.

Op 1 juli 2021 is de typologie-aanpak in gebruik genomen om te beoordelen of huizen in het aardbevingsgebied versterkt moeten worden¹⁹. Met de typologieaanpak wordt op basis van gemeenschappelijke kenmerken van gebouwen bepaald of ze aan de veiligheidsnorm voldoen. Door deze aanpak kan veel sneller duidelijkheid worden geboden aan bewoners over de noodzaak van het versterken van hun gebouw. De verwachting is dat in 2022 nog meer woningtypen met deze aanpak kunnen worden beoordeeld.

Ondernemend Nederland

EZK staat voor een ondernemend Nederland. Dat is een Nederland vol vernieuwers en toekomstbouwers, een vestigingsplaats voor het mkb, innovatieve starters en grote, productieve internationale bedrijven. Dat is een dynamisch Nederland waarin we met innovatieve oplossingen komen, door nieuwe technologieën toe te passen, effectief op te schalen, en het onbekende aan te gaan. Het EZK-beleid is erop gericht ondernemers de ruimte te geven om tot vernieuwing te komen. Zo heeft EZK beleid gevoerd om innovatie te stimuleren, digitalisering te versnellen en de juiste randvoorwaarden te creëren met bijvoorbeeld het MKB-actieplan, Missie-gedreven Topsectoren- en Innovatiebeleid (MTIB) en Europese en regionale samenwerking. Daarnaast heeft het kabinet de eerste middelen uit het Nationaal Groeifonds toegekend aan investeringen op het gebied van onderzoek, ontwikkeling en innovatie, kennisontwikkeling en infrastructuur. Hiermee werd een belangrijke eerste stap gezet in het verhogen van het duurzaam verdienvermogen van Nederland.

Toch stond ook 2021 voor EZK grotendeels in het teken van de bestrijding van de coronapandemie en de bijbehorende steun aan onze ondernemers. EZK is ook in 2021 weer veelvuldig met sectoren in contact geweest om knelpunten in kaart te brengen gedurende deze crisis. Verder heeft EZK om banen, bedrijvigheid en inkomen zo veel mogelijk te behouden in nauwe samenwerking met andere ministeries steunmaatregelen (door)ontwikkeld, zoals de Tegemoetkoming Vaste Lasten (TVL). Meer dan 219.000 bedrijven zijn in 2021 ondersteund door één van de openstellingen van de TVL. Naast directe steun heeft EZK ook middels garantieregelingen en kredietfaciliteiten (o.a. KKC, BMKB-C en GO-C) bedrijven geholpen met financiering. Tot slot, per 1 juni 2021 is een TOA-krediet geïntroduceerd voor ondernemers die met gebruikmaking van de Wet homologatie onderhands akkoord (WHOA) hun bedrijf willen doorstarten nadat zij vanwege corona schulden hebben opgelopen²⁰.

Innovatie

Innovatie draagt bij aan oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen, is een belangrijke aanjager voor productiviteitsgroei en levert een grote bijdrage aan onze concurrentiekracht. Het Missiegedreven Topsectoren- en Innovatiebeleid (MTIB) versnelt de transitie naar een duurzame, gezonde, veilige en klimaatneutrale samenleving én versterkt de concurrentiekracht van ons land²¹. De 30 partners van het Kennis- en Innovatieconvenant (KIC) investeren per jaar € 5 mld in kennis en innovatie. Eind 2021 heeft InvestNL zich aangesloten bij de KIC partners.

Een belangrijke aanjager voor innovatie is het in 2020 opgerichte Nationaal Groeifonds. In 2021 besloot het kabinet dat vijf investeringsvoorstellen die EZK had ingediend bij het fonds op het terrein van R&D en innovatie bekostigd gaan worden²². Het gaat om directe toekenningen voor de projecten Quantum Delta NL (€ 54 mln), AiNed (€ 44 mln), RegMed XB (€ 23 mln), Health-RI (€ 22 mln) en Groenvermogen van de Nederlandse economie (€ 73 mln). Met de eerste subsidies die in 2021 zijn verleend, hebben deze projecten van start kunnen gaan.

In 2021 zijn de TO2-instellingen (TNO, Wageningen Research, NLR, Deltares en MARIN) die een belangrijke verbindende rol spelen in kennis- en innovatie-ecosystemen, met goed resultaat geëvalueerd²³. Er zijn echter zorgen over de positie van het toegepaste onderzoek op de langere termijn, waarop het kabinet na de zomer 2022 een reactie zal formuleren.

Voor innovatie is het van belang dat publieke en private partijen goed met elkaar samenwerken. EZK probeert hier een verbindende rol in te spelen. In 2021 is de PPS-toeslagregeling door een extern bureau geëvalueerd. De uitkomst was overwegend positief: het instrument slaagt in het stimuleren van private investeringen in publiek onderzoek, het bevorderen van samenwerking tussen kennisinstellingen en private partijen en het tot stand brengen van oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen.

In Europees verband werd in 2021 een definitief akkoord bereikt over Horizon Europe en is dit Europese kaderprogramma voor onderzoek en innovatie voor de periode 2021-2027 in werking getreden met een totaalbudget van 95,5 mld²⁴. Nederland nam succesvol deel aan de voorloper (Horizon 2020) met een retourpercentage van 7,9% (5,3 mld). De verwachting is dat deze lijn onder Horizon Europe wordt doorgezet. Het onderhandelingsresultaat borgt de Nederlandse prioriteiten, zoals stevige verankering van sleuteltechnologieën, inzet op grootschalige publiek-private samenwerkingsverbanden, inzet op missies en behoud van excellentie en impact als leidende criteria voor de verdeling van de middelen.

Economische veiligheid

Een open economie en vrije handel vergroten de Nederlandse welvaart. Goede afspraken over concurrentieverhoudingen via multilaterale organisaties hebben daarvoor een basis gelegd. Geopolitieke ontwikkelingen en haperingen in mondiale waardeketens leggen echter kwetsbaarheden van open en vrije markten bloot. Zo zien we dat ons omringende machtsblokken protectionistisch handelen en proactief - soms ook agressief - beleid voeren om hun technologische positie te versterken en via economie hun geopolitieke invloed proberen te vergroten.

Tegen deze achtergrond spannen we ons in om onze economische veiligheid te beschermen en streven we op Europees niveau naar 'open strategische autonomie'. Dat stelt ons in staat om onze publieke belangen te blijven borgen in een onderling verbonden wereld. 'Open' staat voor open economie, waarbij de EU een wereldwijde speler is met wederzijdse afhankelijkheden, die bij voorkeur multilateraal samenwerkt en waar handel op regels gebaseerd is. Het uitgangspunt is dat internationale openheid op lange termijn meer welvaart, maatschappelijke vooruitgang en stabiliteit oplevert. Daar staat tegenover dat openheid niet zonder risico's is. Door ongewenste overnames kunnen ongewenste strategische afhankelijkheden ontstaan en kan hoogwaardige kennis weglekken, met gevolgen voor onze concurrentiekracht en in sommige gevallen, nationale veiligheid. In 2021 is daarom ingezet op een betere borging van de economische veiligheid met offensieve (promote) en defensieve (protect) instrumenten. Het motto daarbij is: 'open waar het kan, gesloten waar het moet'.

In het promote spoor werkt het kabinet aan het versterken van het Nederlandse en Europese concurrentie- en verdienvermogen met een modern innovatie- en industriebeleid. In 2021 zijn hiertoe belangrijke eerste stappen gezet met een tweetal IPCEI²⁵ projecten; Micro-electronica 2 en Cloud waar € 300 mln voor is gereserveerd. In het protect spoor, gericht op een proportionele bescherming van de Nederlandse belangen, is op 21 juni 2021 een wetsvoorstel aan de Kamer aangeboden dat overheidsingrijpen bij risico's voor de nationale veiligheid mogelijk maakt; de zogenaamde Wet Veiligheidstoets investeringen, fusies en overnames (Vifo)²⁶. Investeringen, fusies en overnames bij bedrijven die vitale processen aanbieden, of werken met technologie die gevolgen kan hebben voor de nationale veiligheid (z.g.n. sensitieve technologie) worden getoetst op risico's voor de nationale veiligheid.

Samen met het Ministerie van Buitenlandse Zaken en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid ontwikkelt EZK een werkwijze om tot een lijst van dergelijke technologieën te komen. EZK heeft zich samen met het Ministerie van Buitenlandse Zaken en andere departementen ingespannen om strategische afhankelijkheden van Nederland en de EU beter in kaart te brengen. In november is een Kamerbrief met daarin een analyse van afhankelijkheden en de uitgangspunten van hoe het kabinet hiermee omgaat met de Kamer gedeeld²⁷.

Industriebeleid

Vanwege de coronacrisis hebben verschillende bedrijven te maken gehad met uitdagende marktomstandigheden. Het opgebouwde publiek-private netwerk van bedrijven, onderzoekers en overheden toonde echter ook in crisistijd zijn kracht. Zo ook voor onder andere de mobiliteitssector. Teruglopende omzetten maakten dat R&D-investeringen onder druk kwamen te staan. Door een impuls van € 150 mln konden acht samenwerkingsverbanden van ondernemers en onderzoekers dit verlies opvangen en aan de slag gaan met innovaties die ons vervoer schoner en slimmer maken. Deze innovaties werken door in andere sectoren als bouw en industrie, waarmee ze extra bijdragen aan de Nederlandse klimaatdoelen²⁸.

Daarnaast stond 2021 in het teken van het zoeken naar een goede borging van de Nederlandse industriële belangen binnen verschillende nieuwe Europese initiatieven (o.a. IPCEI, Chip Act). Dit jaar is ook verdere opvolging gegeven aan de Visie toekomst van de industrie in Nederland (oktober 2020)²⁹. De consultaties met publiek-private partners over de Europese initiatieven, maar ook de aanpak verduurzaming en digitalisering van de industrie, economische veiligheid, investeringsklimaat en internationalisering zijn in tweede helft van 2021 gestart.

Op markten waar binnen Europa geen gelijk speelveld is of waar strategische onafhankelijkheid van direct belang is, zoals de defensiesector, is soms maatwerk nodig. Het behoud van kennis op het gebied van defensie-en veiligheidstechnologie, en van het buitenland onafhankelijke logistiek draagt direct bij aan de Nederlandse veiligheidsbelangen. Daarnaast levert de Nederlandse Defensie Technologische & Industriële Basis (NL DTIB), vanwege het innovatieve karakter, een belangrijke bijdrage aan het verdien-vermogen van Nederland. Het jaar 2021 heeft in het teken gestaan van de uitwerking van de in 2018 opgestelde Defensie Industrie Strategie³⁰.

Europese en internationale samenwerking

Nederland staat voor veel uitdagingen die om oplossingen op Europees en wereldniveau vragen, bijvoorbeeld de transities naar een digitale en duurzame economie, het versterken van onze concurrentiekracht, de Brexit en de coronapandemie. In 2021 heeft EZK zich onder andere ingespannen om voor Nederland een proportionele bijdrage te krijgen uit het Brexit Adjustment Reserve (BAR) en is gewerkt aan de organisatie op nationaal niveau om te zorgen dat de getroffen partijen steun kunnen aanvragen uit de BAR. Voor Nederland komt € 886 mln vrij uit de BAR, die een totale omvang van € 5,4 mld heeft.

Om de economische gevolgen van de coronacrisis te dempen en de Europese economieën en samenlevingen duurzamer en veerkrachtiger te maken, heeft de EU in 2020 de Europese faciliteit voor herstel en veerkracht (RRF) in het leven geroepen. Op basis van hun plannen voor herstel en veerkracht krijgen de lidstaten toegang tot de faciliteit. In samenwerking met het Ministerie van Financiën zijn door EZK de plannen (Recovery and Resilience Plans) en de bijbehorende uitvoeringsbesluiten van de Europese Commissie van 22 EU-lidstaten beoordeeld. De Tweede Kamer is via zes Kamerbrieven over de beoordeling van de Europese herstelplannen geïnformeerd³¹.

Op 5 mei 2021 presenteerde de Europese Commissie naar aanleiding van de coronapandemie een update van de vorig jaar vastgestelde industrie-strategie³². EZK heeft zich ingespannen voor het vergroten van de weerbaarheid en versterking van de interne markt en om oplossingen te vinden om het vrije verkeer ook tijdens crises doorgang te laten vinden. Hiervoor heeft de Commissie het Single Market Emergency Instrument aangekondigd, dat voor betere coördinatie en transparantie moet zorgen binnen de interne markt. Daarnaast heeft EZK zich ervoor ingezet dat een proportionele aanpak van strategische afhankelijkheden gepropageerd moet worden en de groene en digitale transities versneld moeten worden voor een krachtig en duurzaam herstel van de economie na COVID-19.

Midden- en kleinbedrijf

Het mkb zorgt voor werkgelegenheid, levert nieuwe producten en diensten, en draagt bij aan oplossingen voor alledaagse en maatschappelijke uitdagingen. Om mkb'ers nog beter in staat te stellen de vruchten te plukken van de groeiende en snel veranderende economie heeft EZK ook in 2021 veel aandacht voor het mkb. Met de MKB!dee regeling worden projecten gefinancierd waarin ondernemers innovatie-, scholings- en ontwikkelingsconcepten kunnen uitwerken³³. De geleerde lessen worden via een netwerk breder onder het mkb gedeeld. In 2021 stonden de 3^e en 4^e (laatste) tender van de regeling open.

Ook werken EZK, OCW en VNO-NCW/MKB-NL en VH samen aan het programma 'de mkb-route in het hbo'. Het initiatief komt voort uit het MKB-actieplan en betreft een opleiding AD of Bachelor waarin leren en werken tegelijkertijd plaatsvinden en waarbij leren voornamelijk plaatsvindt op de werkplek. Eind 2020 startte het programma met een zevental pilots, in 2021 is dat uitgebreid naar 13 pilots. Ook is er een 5-puntenplan door de Raad van Advies opgeleverd. Aan het programma is een onderdeel onderzoek en monitoring toegevoegd. Daarvan komen de eerste resultaten medio 2022 beschikbaar.

Regionale ontwikkelingen

Voor het bereiken van veel beleidsdoelstellingen van EZK is een goede samenwerking met de regio essentieel. Regionale Ontwikkelings Maatschappijen (ROMs) vervullen een belangrijke rol in de kracht van regionale economieën door het creëren van nieuwe arbeidsplaatsen en investeringen in de regio. In 2021 zijn acht ROMs versterkt met € 150 mln van de Staat en € 150 mln vanuit de regionale aandeelhouders. Met de oprichting van de ROM InWest in Noord-Holland in 2021 is een lands-dekkend netwerk van ROMs ontstaan waardoor samenwerking tussen Rijk en regio een impuls krijgt.

Medio juli 2021 is Limburg getroffen door een waterramp. Getroffen ondernemers hebben daardoor tijdelijk hun bedrijf niet of slechts in beperkte mate kunnen uitvoeren bovenop de gevolgen voor hun bedrijf door de coronamaatregelen. In een samenwerking tussen ministeries en met de regio is gewerkt aan een samenhangend pakket van maatregelen om (een deel van de) materiële en immateriële schade te compenseren. In 2021 is er bij EZK gewerkt aan het uitwerken van een omzetdervingsregeling voor getroffen ondernemers, zoals ook in de Kamerbief van 17 december jl. is aangekondigd. Er is hierbij rekening gehouden met de door de heer Graus ingediende en aangenomen motie die onder meer oproept tot een ruimhartige compensatie. Dit traject wordt in 2022 voortgezet.

Digitalisering en digitale connectiviteit

De Nederlandse digitale infrastructuur via vaste en mobiele netwerken is in de DESI-index gestegen naar de tweede plaats in de EU. Dit komt door de zeer hoge beschikbaarheid van snel vast breedbandinternet en van 5G.

Het wetsvoorstel ter implementatie van de Telecomcode³⁴ is aangenomen door de Tweede Kamer en bij de Eerste Kamer ingediend. In december is er een akkoord tussen de Lidstaten bereikt over de nieuwe roamingveror-dening, waarmee roam-like-at-home tot 2032 wordt geregeld.

In april 2021 is een update van de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS) naar de Kamer gestuurd³⁵. Er is de afgelopen tijd veel werk verzet om digitalisering te benutten voor de versterking van ons verdienvermogen en voor de aanpak van maatschappelijke opgaven. Door de pandemie is een aantal initiatieven flink versneld, zoals de Smart Industry-aanpak, die is uitgebreid tot een landelijk dekkend netwerk.

Mededinging en consumentenbeleid

Ook in 2021 heeft EZK zich er op verschillende terreinen voor ingezet dat de concurrentiekracht tussen bedrijven wordt geborgd, dat consumenten zoveel mogelijk waar voor hun geld krijgen, en dat consumenten worden beschermd. In 2021 zijn op deze terreinen de nodige resultaten geboekt. Zo werkt de Europese Commissie, mede op instigatie van EZK, aan een Europees instrument om de positie van online platforms met een poort-wachtersfunctie beter te reguleren. Deze Digital Markets Act (DMA) moet zorgen voor meer concurrentie in platformmarkten en beschermt gebruikers van de grootste platforms. Ook is er eind november een akkoord bereikt tussen de Lidstaten over de Digital Services Act (DSA)³⁶. De DSA is een herziening van de eCommerce-richtlijn, die de basis vormt voor de Europese interne markt in digitale diensten en algemene kaders zet voor de verantwoordelijkheid van tussenpersonen zoals internetaanbieders, hosting- en platformbedrijven voor illegale inhoud die via hun diensten wordt verspreid.

Daarnaast heeft de Europese Commissie in mei 2021 het voorstel voor de Verordening buitenlandse subsidies (RFS) gepubliceerd. Doel van het voorstel is dat concurrentieverstoringen op de interne markt als gevolg van buitenlandse subsidies beter kunnen worden aangepakt. EZK heeft zich sinds 2019 actief ingezet voor een dergelijk instrument (onder andere met het Nederlandse voorstel voor een gelijk speelveld instrument³⁷).

Tot slot

De coronapandemie zet de Nederlandse economie en ondernemers nog steeds voor grote uitdagingen. EZK ziet het als haar medeverantwoordelijkheid om de economie, ondernemers en burgers gericht te steunen en door de coronacrisis heen te loodsen. Niettemin heeft EZK met bedrijven, kennisinstellingen en medeoverheden voortgang gemaakt op het gebied van verduurzaming en vernieuwing van de economie. Transities op het gebied van klimaat, energie en digitalisering hebben impact, en dus is het belangrijk dat alle Nederlanders zich betrokken en gehoord blijven voelen. Hieraan werkt EZK in grote, complexe trajecten zoals het Klimaatakkoord en met heel concrete initiatieven, zoals de MKB!dee-regeling in diverse regio's. Dit alles doen we om onze welvaart en welzijn nu, en van toekomstige generaties, veilig te stellen.

Realisatie beleidsdoorlichtingen

Tabel 1 Realisatie beleidsdoorlichtingen

1    Omdat het beleid onder artikel 2 met de taakopdracht «Innovatieve Samenleving» meeliep in de «Brede Maatschappelijke Heroverwegingen», waarin de RPE-vragen 11 t/m 14 zijn beantwoord, kwam de geplande reguliere beleidsdoorlichting in 2020 te vervallen.

2    Omdat het beleid onder artikel 3 met de taakopdracht «Innovatieve Samenleving» meeliep in de «Brede Maatschappelijke Heroverwegingen», waarin de RPE-vragen 11 t/m 14 zijn beantwoord, kwam de geplande reguliere beleidsdoorlichting in 2020 te vervallen.

3    Betreft de beleidsdoorlichting Klimaat die van IenW is overgegaan naar EZK (dit omvat slechts een deel van het oude artikel 19 van voormalig IenM).

Artikel 1: De beleidsdoorlichting van voormalig artikel 11 is in april 2016 aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstuk 30 991, nr. 31). In 2021 is een volgende beleidsdoorlichting van artikel 1 uitgevoerd; deze zal naar verwachting in de eerste helft van 2022 aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

Artikel 2: De beleidsdoorlichting van voormalige artikelen 12 en 13 is in mei 2015 aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstuk 30 991, nr. 23). Omdat het beleid onder artikel 2 met de taakopdracht «Innovatieve Samenleving» meeliep in de «Brede Maatschappelijke Heroverwegingen», waarin de RPE-vragen 11 t/m 14 ook zijn beantwoord (Kamerstuk 32 359, nr. 4 - bijlage Innovatieve Samenleving, april 2020), kwam de geplande reguliere beleidsdoorlichting in 2020 te vervallen.

Artikel 3: Dit artikel (voormalig artikel 19) is in 2015 aan de begroting toegevoegd. Omdat het beleid onder artikel 3 met de taakopdracht «Innovatieve Samenleving» meeliep in de «Brede Maatschappelijke Heroverwegingen», waarin de RPE-vragen 11 t/m 14 ook zijn beantwoord (Kamerstuk 32 359, nr. 4 - bijlage Innovatieve Samenleving, april 2020), kwam de geplande reguliere beleidsdoorlichting in 2020 te vervallen.

Artikel 4: De beleidsdoorlichting Klimaat is in december 2018 aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstuk 30 991, nr. 34).

Artikel 5: Dit artikel is in 2016 aan de begroting toegevoegd. Voor artikel 5 is in 2021 een parlementaire enquête gaswinning Groningen gestart waarmee de geplande beleidsdoorlichting komt te vervallen.

Voor het meest recente overzicht van de programmering van beleidsdoorlichtingen, klik op deze link.

Voor de realisatie van andere onderzoeken, zie bijlage 2 «Afgerond evaluatie- en overig onderzoek».

Overzicht van risicoregelingen

Een risicovoorziening is een begrotingsreserve die altijd gekoppeld is aan een risicoregeling en wordt door de verantwoordelijke ministerie op een afzonderlijke rekening-courant bij het Ministerie van Financiën aangehouden. In de tabel 'Overzicht verstrekte garanties' wordt met 'totaalstand risicovoorziening' het saldo van de betreffende begrotingsreserve ultimo 2021 bedoeld. In de tabel 'Overzicht uitgaven en ontvangsten garanties' wordt met 'mutatie risicovoorziening' de storting (+) dan wel de (-) aan deze begrotingsreserve bedoeld. De mutaties op de begrotingsreserves worden in het betreffende beleidsartikel toegelicht.

Artikel 2 Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei

BMKB

De BMKB is bedoeld voor bedrijven die te weinig zekerheden (onderpand) kunnen bieden aan een bank. De bank vindt het risico dat het bedrijf zijn lening niet kan terugbetalen dan vaak te hoog. Via de BMKB staat de overheid borg voor het deel van de lening waar het bedrijf geen onderpand voor heeft. De bank kan voor dat deel dus terugvallen op de overheid. Op grond van de Regeling nationale EZK- en LNV-subsidies kunnen financier s kredieten die zij verstrekken aan MKB-ondernemers onder de werking van de regeling brengen. Hierdoor stelt de Staat zich voor 90% borg ten behoeve van de financier voor de terugbetaling van deze kredieten (de zogenaamde bedrijfsborgstellingskredieten). Eén van de voorwaarden die de regeling hieraan stelt, is dat de financier gelijktijdig met het verstrekken van een bedrijfsborgstellingskrediet, aan de MKB-ondernemer een ander krediet verstrekt, waarvoor deze borgstelling van de Staat niet geldt. Als hoofdregel geldt dat het bedrijfsborgstellingskrediet ten minste even groot moet zijn als het daarmee gelijktijdig afgesloten andere krediet. Het laatstgenoemde krediet bedraagt daarmee ten minste 100% van het bedrijfsborgstellingskrediet (verhouding 1:1). Voor starters en het innovatieve MKB gelden andere verhoudingen. Om de kredietverlening te stimuleren is per 1 november 2013 het maximum van het borgstellingskrediet verhoogd van € 1 mln naar € 1,5 mln en geldt voor bestaande bedrijven met een borgstellingskrediet tot maximaal € 200.000 de ruimere startersfaciliteit.

BMKB-Corona

Na de uitbraak van de COVID-19 pandemie heeft het kabinet een coronaluik toegevoegd aan de BMKB. Hierbij staat de overheid voor per saldo 67,5% borg op krediet aan in de kern gezonde mkb-bedrijven. Er is in 2021 in totaal voor € 42,1 mln aan borgstellingen onder het coronaluik in de BMKB verstrekt. Er is in 2021 een bedrag van € 1,2 mln aan provisie ontvangen voor BMKB-C aanvragen. Er is voor de BMKB-Corona in 2021 geen beroep gedaan op de begrotingsreserve. Vanwege lager dan verwacht risico is er € 125 mln onttrokken aan de begrotingsreserve van de BMKB-Corona, deze is teruggevloeid naar de generale middelen.

Garantie Ondernemingsfinanciering (GO)

Met het instrument GO kunnen banken een 50% Staatsgarantie krijgen op (middel)grote leningen vanaf € 1,5 mln. Door de verstrekking van een Staatsgarantie wordt het risico voor de bank op de ondernemingsfinanciering gereduceerd. Dit vergroot de mogelijkheden om te voorzien in de financieringsbehoefte bij het Nederlandse bedrijfsleven. In 2013 is de GO, naast de al bestaande mogelijkheid om bankgaranties onder de GO te brengen, ook opengesteld voor alternatieve aanbieders van garanties aan bedrijven.

GO-Corona

Het kabinet steunt bedrijven die krediet nodig hebben als gevolg van de Coronacrisis met een Staatsgarantie op bankleningen via de GO-C. Het betreft 80% garantie voor het grootbedrijf en 90% voor mkb-ondernemingen op leningen van maximaal € 150 mln. Er is in 2021 in totaal € 109,1 mln aan garanties verstrekt onder de GO-C. Er is 2021 een bedrag van € 14,7 mln aan provisie ontvangen voor GO-C aanvragen. Er is voor de GO-Corona in 2021 geen beroep gedaan op de begrotingsreserve.

Groeifaciliteit

Met de Groeifaciliteit worden bedrijven geholpen bij het aantrekken van risicodragend vermogen door een 50% Staatsgarantie te verstrekken op achtergestelde leningen van banken (ten hoogste € 5 mln) en op aandelen van participatiemaatschappijen (ten hoogste € 25 mln). De Groeifaciliteit kan ondernemingen in een groeifase, bij bedrijfsovernames en bij herstructureringen helpen bij het aantrekken van risicokapitaal. De regeling kent een horizonbepaling van 1 juli 2021. Het kabinet is echter voornemens de regeling te verlengen tot 1 juli 2023 (Kamerstuk 35 420, nr. 217).

Klein Krediet Corona (KKC)

Om getroffen ondernemers te helpen die geen kredietrelatie hebben met een bank of maar een kleine kredietbehoefte hebben is de garantieregeling KKC gestart voor kredieten tot € 50.000, met een looptijd van 5 jaar, 95% garantie en een premie van 2%. Er is in 2021 in totaal € 26,7 mln aan garan-tieverplichtingen verstrekt. Er is in 2021 een bedrag van € 0,5 mln aan premie ontvangen voor KKC aanvragen. Er is voor de KKC in 2021 geen beroep op de begrotingsreserve gedaan. Vanwege lager dan verwacht risico is er € 140 mln onttrokken aan de begrotingsreserve van de KKC.

Microkredieten

In het Aanvullend Actieplan MKB-financiering uit 2014 is € 100 mln beschikbaar gesteld voor Microkredieten. Hierop is een garantie van € 86,7 mln verstrekt aan de Europese Investeringsbank voor de funding van de Stichting Qredits van € 100 mln voor de verdere groei van de dienstverlening van Qredits (micro- en MKB-krediet tot € 150.000) als de nieuwe dienstverlening van Qredits (werkkapitaal en de hogere MKB kredieten tot € 250.000). In 2017 is in dit kader een garantie van € 13,3 mln verstrekt aan de Council of Europe Bank (CEB) voor de funding van Qredits. In 2019 is daarnaast een garantie verstrekt van € 25 mln aan de Bank Nederlandse Gemeenten voor de funding van Qredits. In 2020 is een aanvullende garantie verstrekt van € 5 mln aan CEB.

Garantie MKB-financiering

In het kader van het Actieplan MKB-financiering uit 2014 is in totaal € 268,2 mln aan garanties verstrekt aan alternatieve financiers van het MKB.

Artikel 4 Een doelmatige en duurzame energievoorziening

Garantieregeling Aardwarmte

De garantieregeling Aardwarmte heeft als doel het afdekken van het financiële risico indien een boring van een put voor de toepassing van aardwarmte voor de borende partij minder oplevert dan verwacht. De garantieregeling dekt het risico dat een boring niet in een goede watervoerende laag uitkomt, waardoor het vermogen dat vooraf verwacht werd, niet wordt behaald. In dat geval wordt voor een deel van de gemaakte kosten een subsidie uitgekeerd, gerelateerd aan de mate waarin de aardwarmte-boring mislukt is. Er wordt een premie van 7% gevraagd. De regeling richt zich zowel op gewone als diepe aardwarmte-projecten (dieper dan 3.500 meter).

Tabel 4 Overzicht verstrekte leningen (bedragen x € 1.000)

1 In geval de looptijd afhankelijk is van een gebeurtenis, staat bij looptijd «1-1-2500» vermeld.

1 B.V. Finance Continuïteit IHC

Dit betreft de overbruggingsfaciliteit voor Royal IHC. De looptijd kent een uitloop die afhankelijk is van het uiteindelijke moment van volledige oplevering van een omvangrijk project bij IHC.

2    Biopartner

Dit betreft een in het jaar 2000 verstrekte lening ten behoeve van een startup participatiefonds life sciences. De lening is verlengd tot 1 juli 2021 om tot een definitieve afwikkeling te komen. Het doel is om de lening begin 2022 afgewikkeld te hebben.

3    LIOF Biomedbooster

Dit betreft een in 2006 verstrekte lening aan LIOF ten behoeve Biomedbooster B.V. De lening zal worden verlengd tot medio 2021 ten behoeve van de afwikkeling van de leningovereenkomst. Het doel is om de lening begin 2022 afgewikkeld te hebben.

4    MARIN

De lening van € 6,8 mln is in 2003 tussen de Staat en MARIN vastgelegd in een aangepaste overeenkomst van geldlening, in verband met de in 2003 opgerichte MARIN Stakeholders Association (MSA). In deze overeenkomst is bepaald dat MARIN is vrijgesteld van aflossingsverplichting voor zover de MSA voor ten minste het bedrag van de lening deelnemersovereen-komsten heeft gesloten. Ultimo 2021 was dit het geval.

5    Microkrediet Nederland (Qredits)

Dit betreft een achtergestelde lening aan stichting Qredits voor het verstrekken van micro- en mkbkrediet aan ondernemers.

6    Microkrediet Nederland (Qredits SZW)

Dit betreft een achtergestelde lening aan stichting Qredits voor het verstrekken van microkrediet aan ondernemers.

7    Onelogistics

Dit betreft een in 2018 verstrekte lening aan Onelogistics ten behoeve van de voorbereidingen van een warehouse voor de opslag, het beheer en verzending van F-35 onderdelen op het Logistiek Centrum Woensdrecht.

8    Provincie Limburg

Dit betreft een lening aan de Provincie Limburg in het kader van Industriepark Swentibold.

9    Qredits (pilot achtergestelde leningen fonds)

Dit betreft een subsidie met terugbetaalverplichting in het kader van de pilot achtergestelde leningenfonds van Qredits.

10    Stichting Qredits microfinanciering

Dit betreft een lening aan Qredits ten behoeve van het verstrekken van overbruggingskredieten aan ondernemers.

11    B.V. Finance Continuïteit IHC

Dit betreft een overbruggingslening voor onbepaalde tijd aan de B.V. Finance Continuiteit IHC.

12    Stichting Garantiefonds Reisgelden

Dit betreft een lening aan SGR voor liquiditeitsleningen van SGR aan reisorganisaties, die tijdelijk onvoldoende middelen hebben om vouchers terug te betalen aan consumenten.

13    Stichting Qredits Microfinanciering Nederland Corona overbruggingskrediet

Dit betreft een lening aan Qredits ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingskredieten aan startende ondernemers.

14    Stichting Garantiefonds Gespecialiseerde Touroperators (GGTO)

Dit betreft een lening aan GGTO opdat GGTO een vergoeding kan verstrekken in geval van insolventie van deelnemers en de liquiditei van deelnemers kan borgen door coronavouchers onder de garantieregeling te brengen.

15    Stichting Qredits Microfinanciering Nederland TOA-krediet

Dit betreft een lening aan Qredits ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingskredieten aan mkb-ondernemers die hun bedrijf willen doorstarten.

16    BOM BioConnection

Dit betreft een in 2005 aan de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij (BOM) verstrekte lening ten behoeve van BioConnection B.V.

17    BOM Capital I B.V. COL 1

Dit betreft een lening aan de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij B.V. ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

18    BOM Capital I B.V. COL 2

Dit betreft een lening aan de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij B.V. ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

19    BOM Capital I B.V. Smart Photonics

Dit betreft een lening aan de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij (BOM) ten behoeve van de investering in Smart Photonics, een Eindhovense scale-up voor de productie van fotonische chips.

20    BOM Life Sciences & Health Fund

Dit betreft een lening aan de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij die in 2013 is verstrekt ten behoeve van de ontwikkeling van de Life Sciences & Health sector in Noord-Brabant.

21    Corona OverbruggingsLening Regio Utrecht B.V. (COL 2)

Dit betreft een lening aan COL RU ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

22    Horizon de Aanjager (COL 2)

Dit betreft een lening aan Horizon de Aanjager ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen in de provincie Flevoland.

23    Horizon de Aanjager (COL 1)

Dit betreft een lening aan Horizon de Aanjager ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen in de provincie Flevoland.

24    Innovation Quarter (COL 1)

Dit betreft een lening aan Innovation Quarter ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

25    Innovation Quarter namens Noord Holland (COL 2)

Dit betreft een lening aan Innovation Quarter ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen in de provincie Noord Holland.

26    Innovation Quarter (COL 2)

Dit betreft een lening aan Innovation Quarter ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

27    Innovation Quarter namens Utrecht (COL 1)

Dit betreft een lening aan Innovation Quarter ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen in de provincie Utrecht.

28    Innovation Quarter namens Noord Holland (COL 1)

Dit betreft een lening aan Innovation Quarter ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen in de provincie Noord Holland.

29    Innovation Quarter (Innogenerics)

Dit betreft een lening aan Innovation Quarter voor de investering in Innogenerics B.V. ten behoeve van de overname van de geneesmiddelen fabrikant Apotex.

30    InvesteringsfondsZeeland B.V. (COL 1)

Dit betreft een lening aan Investeringsfonds Zeeland B.V. ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

31    LIOF (COL 1)

Dit betreft een lening aan de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij LIOF ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

32    LIOF OverbruggingsFonds (COL 2)

Dit betreft een lening aan de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij LIOF ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

33    Investeringsfonds Zeeland (COL 2)

Dit betreft een lening aan Investeringsfonds Zeeland B.V. ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

34    Nedermaas Hightech Ventures

Dit betreft een in 2009 aan de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij LIOF verstrekte lening ten behoeve van Nedermaas Hightech Ventures, een nieuw venture-capital fonds dat zich richt op de vroege financiering van hightech start up's in de Provincie Limburg.

35    NOM (COL 2)

Dit betreft een lening aan de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij (NOM B.V.) ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

36    NOM (COL 1)

Dit betreft een lening aan de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij (NOM B.V.) ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

37    NWO (Toegepaste en Technische Wetenschappen) 2019, 2020 en 2021 Dit betreft een lening aan NWO voor het verstrekken van kredieten aan ondernemingen in het kader van regeling vroegefasefinanciering.

38    NWO (Toegepaste en Technische Wetenschappen) 2018, 2019

Dit betreft een lening aan NWO voor het verstrekken van kredieten aan ondernemingen in het kader van regeling vroegefasefinanciering.

39    Oost NL N.V. (COL 1)

Dit betreft een lening aan de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Oost. N.V. ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

40    Oost NL N.V. (COL 2)

Dit betreft een lening aan de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Oost. N.V. ten behoeve van het verstrekken van Corona overbruggingsleningen aan ondernemingen.

41    Oost NL N.V. DVI-2

Dit betreft een lening aan Oost NL N.V. ten behoeve van het Dutch Venture Initiative II.

42    Oost NL N.V. DVI

Dit betreft een lening aan Oost NL N.V. ten behoeve van het Dutch Venture Initiative.

43    StW 2014-2015

Dit betreft een lening aan de Stichting Technische Wetenschappen voor het vertrekken van kredieten in het kader van de regeling Vroegefase-financiering.

44    StW 2016-2017

Dit betreft een lening aan de Stichting Technische Wetenschappen voor het vertrekken van kredieten in het kader van de regeling Vroegefase-financiering.

45    EBN

De achtergestelde lening tegen 0% rente van in totaal € 48 mln van EZK is bedoeld voor investeringen in geothermieprojecten in Nederland volgens het businessplan genaamd 'Masterplan Aardwarmte'. Er is door EZK gekozen voor verplichte deelname van EBN in deze geothermieprojecten. De lening is verstrekt aan EBN bv, die deze lening heeft doorgestort als agio in EBN Aardwarmte bv. EBN zal samen met professionele marktpartijen risicodragend deelnemen in projecten via haar dochter voor 20% tot 40%.

46    ECN

In 2016 is aan ECN een lening verstrekt van € 40 mln voor het verwerken en afvoeren van historisch radioactief afval in Petten.

47    NRG

Aan Stichting Nuclear Research and Consultancy Group (NRG) is een lening verstrekt voor het uitwerken en uitvoeren van een Herstelplan, in algemene zin gericht op de continuïteit van de bedrijfsvoering van NRG en in het bijzonder op het scheppen van de noodzakelijke financiële, technische, commerciële en organisatorische voorwaarden voor het in bedrijf houden van de Hoge Flux Reactor (HFR).

48 t/m 50 Fibrant

De leningen aan Fibrant zijn verstrekt vpor investeringen in (de ombouw van) installaties teneinde de uitstoot van lachgas (als CO₂ equivalent) te reduceren. Hiermee worden drie projecten uitgevoerd met een totale lachgasreductie van ruim 0,6 Mton CO₂ equivalent.

51 Pallas

Aan de Stichting Voorbereiding Pallas-reactor is een lening verstrekt voor fase 1 van de totstandkoming van een nieuwe hoge fluxreactor (de Pallas-reactor), die bestemd is voor de productie van medische en industriële radio-isotopen en voor nucleair technologisch onderzoek.

Openbaarheidsparagraaf

Dit is de openbaarheidsparagraaf van het Ministerie van EZK en de bijbehorende dienstonderdelen. De openbaarheidsparagraaf is een nieuwe verplichte paragraaf in het jaarverslag 2021. De verplichting komt voort uit het besluit tot actieve openbaarmaking van informatie, de plannen ter verbetering van de informatiehuishouding bij de ministeries en artikel 3.5 van de Wet open overheid (Woo) dat bepaalt dat een bestuursorgaan in de jaarlijkse begroting en verantwoording aandacht besteedt aan de beleidsvoornemens en uitvoering van de Woo.

De focus van deze openbaarheidsparagraaf is de beschrijvende en kwalitatieve verantwoording op hoofdlijnen over de activiteiten die zijn uitgevoerd in 2021 op de thema's verbetering van de informatiehuishouding, actieve openbaarmaking en passieve openbaarmaking. Dit betreft zowel de reguliere activiteiten die uit de standaard budgetten worden bekostigd als de activiteiten die zijn gerealiseerd vanuit de gelden van Open op Orde (en vanaf 2022 de gelden van de Wet open overheid).

Vanuit de gelden van Open op Orde is er in 2021 een bedrag van € 3,3 mln uitgegeven aan de uitvoering van onderstaande activiteiten (dit is een integraal bedrag voor EZK en LNV). De belangrijkste investeringen daarin waren de inrichting van programmateams en de uitvoering van de Departementale Actieplannen van 2021 bij zowel de kerndepartementen als de dienstonderdelen.

Organisatie en samenwerking

Op de thema's uit deze openbaarheidsparagraaf werken de Ministeries van EZK en LNV intensief samen onder integrale regie van het programma Transparantie in Informatie.

De activiteiten op de thema's zijn in de praktijk nauw met elkaar verweven en onderdeel van een grotere veranderopgave om te groeien naar open en transparante departementen.

Naast de hieronder beschreven activiteiten op de specifieke thema's zijn er ook overstijgende activiteiten ondernomen om de gezamenlijke veranderopgave te realiseren. In 2021 is bijvoorbeeld een start gemaakt met extra capaciteit bij de stafdirecties. De uitbreiding van capaciteit voor de beleidsdirecties op informatiehuishouding en openbaarmaking is een prioriteit voor 2022, waarvoor eerste stappen zijn gezet in 2021.

Naast de capaciteit wordt er passende communicatie en begeleiding georganiseerd om medewerkers goed mee te nemen in de veranderopgave. Voorbeelden daarvan zijn een reeks Open Gesprekken over de dilemma's rondom een open en transparante werkwijze en een medewerkersbrochure met concrete veranderingen voor de medewerkers.

In onderstaande toelichting is zoveel als mogelijk de verdeling van de drie thema's informatiehuishouding, actieve en passieve openbaarmaking aangehouden, met de kanttekening dat het in de praktijk met elkaar is verbonden.

Verbetering informatiehuishouding

Voor de verbetering van de informatiehuishouding zijn in 2021 de volgende activiteiten gerealiseerd:

• - 

  Inrichting programma Transparantie in Informatie. Om een impuls te geven aan de thema's informatiehuishouding en openbaarmaking is het programma Transparantie in Informatie gestart. Inmiddels werkt een programmateam van 10 mensen bij de kerndepartementen en zijn ook bij de diensten programmateams opgestart. Binnen de inrichting van het programma valt ook het ontwikkelen van de Planning, Monitoring en Control (PMC)-cyclus.

• - 

  Ontwikkeling Departementaal Actieplan Informatiehuishouding (IHH).

In 2021 is gewerkt aan de realisatie van het Departementaal Actieplan IHH 2021 en de ontwikkeling van het Departementaal Actieplan IHH 2022. Met het actieplan van 2022 is een gezamenlijke visie op het thema informatiehuishouding geformuleerd, de integrale samenwerking tussen kerndepartement en dienstonderdelen naar een volgend niveau gebracht en zijn de toekomstige ambities geformuleerd, dit op basis van de resultaten van de nulmeting informatiehuishouding.

• - 

  Competenties medewerkers. Naast de activiteiten op communicatie en begeleiding is er in 2021 bij het kerndepartement en de dienstonderdelen gewerkt aan de implementatie van het Kwaliteitsraamwerk Informatievoorziening (KWIV) om zicht te krijgen op benodigde formatie en competenties van medewerkers.

• - 

  Archivering. Het goed opslaan van verschillende vormen van informatie is essentieel voor openbaarmaking van informatie. Daarom is er in geïnvesteerd in het goed archiveren van informatie uit e-mails, berich-tenapps en websites.

• - 

  Data en algoritmen. In 2021 zijn eerste stappen gezet in het inzichtelijk maken van de databronnen waarvan de departementen eigenaar zijn. Ook zijn eerste stappen gezet voor inzicht in het gebruiken van algoritmen op departementbreed niveau. Zo is er bijvoorbeeld een onderzoek gestart naar de ontwikkeling van een algoritmeregister en het opzetten van een open data community.

Actieve openbaarmaking

Onder actieve openbaarmaking verstaan we de activiteiten die vanuit de overheid worden ondernomen om informatie uit zichzelf openbaar te maken voor de samenleving en politiek. In 2021 zijn hiervoor de volgende activiteiten gerealiseerd:

• - 

  Implementatie Beleidslijn Actieve Openbaarmaking Beslisnota's. Per

1 juli zijn bij verschillende categorieën Kamerstukken beslisnota's opgesteld en verstuurd. Op dit onderdeel is gewerkt aan het opstellen van instructies en handleidingen, het organiseren van informatieve sessies voor medewerkers, het inrichten van systemen en processen en het oprichten van een hulpdienst. Daarnaast is er in het najaar een evaluatie gedaan over de eerste implementatieperiode.

• - 

  Pilots Actieve Openbaarmaking en risicodossiers. Door middel van pilots bij verschillende (risico)dossiers en directies is gekeken op welke wijze informatie al vaker actief openbaar gemaakt kunnen worden.

• - 

  Ontwikkeling Plan van Aanpak Wet Open overheid. In 2021 is gestart met de ontwikkeling van het Plan van Aanpak Woo en zijn de eerste stappen gezet voor de implementatie van de nieuwe wet per mei 2022.

Passieve openbaarmaking

Onder passieve openbaarmaking verstaan we het openbaar maken van informatie naar aanleiding van een verzoek uit de samenleving, zoals de Wob-verzoeken. De volgende activiteiten zijn gerealiseerd:

• - 

  Afhandeling Wob-verzoeken. In 2021 werden 208 Wob-verzoeken ingediend voor de kerndepartement LNV en EZK samen (dienstonderdelen zijn hier niet in meegenomen). Nog niet alle Wob-verzoeken worden binnen de daarvoor gestelde termijn beantwoord. In 2021 zijn er al grote inspanningen verricht om de doorlooptijd te verkorten en is een Wob-versnellingsplan ontwikkeld. Voor meer kwantitatieve details verwijzen we naar de Bijlage Rapportage Burgercorrespondentie bij dit jaarverslag.

• - 

  Onderzoek en analyse Wob-verzoeken. In 2021 is er een onderzoek gestart om de onderwerpen waarover Wob-verzoeken zijn ingediend te analyseren en hierin mogelijke patronen te herkennen. Dit met als doel om een brug te slaan naar de actieve openbaarmaking van informatie over die onderwerpen.

• - 

  Wob-versnellingsplan. In 2021 is er gewerkt aan een versnellingsplan voor de afhandeling van de Wob-verzoeken en de doorlooptijden van de behandeling van een Wob-verzoek te verbeteren. Het versnellingsplan bestaat uit procesmatige verbeterstappen voor meer efficiëntie, het versterken van de Wob-ondersteuningsunit voor de administratieve afhandeling van de Wob-verzoeken en het organiseren van extra capaciteit in de organisatie.

Overzicht coronasteunmaatregelen

Kamerstuk 35 420, nr. 81, Kamerstuk 35 420, nr. 105, Kamerstuk 35    420, nr.    214,    Kamerstuk 35 420, nr.    217,

Kamerstuk 35    420, nr.    226,    Kamerstuk 35 420, nr.    237,

Kamerstuk 35    420, nr.    247,    Kamerstuk 35 420, nr.    248,

Kamerstuk 35    420, nr.    270,    Kamerstuk 35 420, nr.    314,

Kamerstuk 35 420, nr. 273, Kamerbrief Aanpassingen van het steunpakket in het vierde kwartaal

Toelichting coronasteunmaatregelen

Telecom Caribisch Nederland

In 2020 zijn met subsidie van EZK de tarieven van internetaansluitingen in Caribisch Nederland tijdelijk verlaagd. Dit is in 2021 voortgezet omdat internetaansluitingen essentieel zijn voor thuiswerken en thuisonderwijs. Aan 5 aanbieders van vaste internetverbindingen is een bedrag van € 2,9 mln uitgekeerd.

Mentale steun ondernemers

Het kabinet heeft in 2021 € 5 mln beschikbaar gesteld voor mentale ondersteuning van mkb-ondernemers. Dit budget wordt verdeeld over KvK, Stichting Ondernemersklankbord (OKB) en VNO-NCW/MKB-NL. Van het budget is in 2021 aan OKB en VNO-NCW/MKB-NL € 1,8 mln verleend. Het programma eindigt op 30 juni 2022.

Noodloket (TOGS)

Voor ondernemingen in sectoren die het zwaarst getroffen waren door de gezondheidsmaatregelen in verband met het coronavirus was een eenmalige tegemoetkoming van € 4.000 beschikbaar. De regeling is grotendeels in 2020 uitgevoerd. In 2021 is nog aan 41 ondernemingen uitbetaald, voor een totaal bedrag van € 164.000. In 2021 is voor de TOGS € 1,4 mln terugontvangen, in verband met onder meer gecorrigeerde overboekingen en terugvorderingen.

Tegemoetkoming Vaste Lasten (TVL)

Ter ondersteuning van ondernemingen die zijn getroffen door de corona-crisis is subsidie verleend, waarbij de hoogte afhankelijk was van het omzetverlies en het percentage vaste lasten in de betreffende sector. Om in aanmerking te komen voor de regeling gold een minimum percentage omzetverlies van 30% in de eerste drie kwartalen van 2021 en 20% in het vierde kwartaal van 2021. In totaal zijn er voor de TVL in 2021 235.114 verleningen gedaan en is er € 5,5 mld aan betalingen verricht. Dit bedrag is inclusief € 25,9 mln voor de TVL Caribisch Nederland. De in 2021 verleende subsidies in het kader van de TVL worden in 2022 definitief vastgesteld.

Tegemoetkoming Vaste Lasten Starters

Voor het eerste kwartaal van 2021 was er naast de TVL een separate starters-regeling, zo veel mogelijk gebaseerd op de uitgangspunten van de TVL.

De regeling gold voor starters gestart in de periode 30 september 2019 tot en met 30 juni 2020 en had als referentieperiode waarmee de omzet is vergeleken het derde kwartaal van 2020. Er hebben 1.276 ondernemers gebruik gemaakt van de regeling, voor een totaal bedrag van € 13 mln.

Omscholing naar tekortsectoren

Vanwege de arbeidskrapte in sectoren als de techniek en de ICT heeft EZK in 2021 € 37,5 mln subsidie beschikbaar gesteld voor omscholingstrajecten. De subsidieregeling die hiervoor is opengesteld is vrijwel geheel onbenut gebleven. De verwachting is dat dit te maken had met de nog lopende Corona steunpakketten waardoor er weinig mobiliteit was op de arbeidsmarkt. Daarnaast is er in het algemeen grote krapte op de arbeidsmarkt, waardoor er weinig noodzaak is tot omscholing. Een andere reden voor onderbenutting is dat de regeling te onbekend is gebleven bij veel ondernemers, ondanks een extra campagne in het najaar.

Herstructurering winkelgebieden en binnensteden

Bij Miljoenennota 2021 is € 100 mln op de Aanvullende Post (AP) geplaatst voor de herstructurering van winkelgebieden en bedrijventerreinen. Hiervoor is een bestedingsplan ingediend bij het Ministerie van Financiën. Hiervoor is in 2021 enkel voor € 1 mln aan uitvoeringskosten gerealiseerd. De regeling is ontwikkeld, maar er was onvoldoende tijd om de regeling in 2021 te starten. Dit zal uiterlijk in voorjaar 2022 plaatsvinden.

Subsidieregeling R&D mobiliteitssectoren

Deze regeling is in januari 2021 aangekondigd als onderdeel van het coronasteunpakket (Kamerstuk 35 420, nr. 217). De regeling is in werking getreden in mei 2021, met een budget van € 150 mln (Stcrt. 2021, 24061). De regeling heeft als doel om een teruggang in investeringen in R&D in de Nederlandse automotive, luchtvaart- en maritieme industrie door de coronacrisis te mitigeren door het stimuleren van R&D-projecten. Consortia van bedrijven en kennisinstellingen konden voorstellen indienen van projecten die bijdragen aan verduurzaming en/of digitalisering van de mobiliteitssectoren. Er zijn 26 voorstellen ingediend, die zijn beoordeeld door een externe adviescommissie. Er is subsidie verleend aan 8 projecten voor het totale budget van € 150 mln (Kamerstuk 35 420, nr. 460).

Tijdelijke regeling subsidie evenementen COVID-19 (TRSEC)

De TRSEC was bedoeld voor organisatoren (en hun leveranciers) van evenementen die gepland stonden in de 2e helft van 2021. De regeling zorgt ervoor dat gemaakte kosten worden vergoed indien het evenement door de Rijksoverheid vanwege de epidemiologische situatie wordt verboden. Met de regeling worden organisatoren gestimuleerd om, terwijl de epidemiologische situatie nog onzeker is, voorbereidingen te treffen voor het organiseren van evenementen. Door gemaakte kosten na annulering te vergoeden behouden organisatoren liquiditeit om op termijn opnieuw te investeren en inkomsten te genereren, zodat de sector na de coronacrisis weer zelfstandig verder kan. Voor de TRSEC is in 2021 een verplichtingenbudget van € 420 mln en kasbudget van € 330 mln toegevoegd aan de EZK-begroting. In 2021 is € 219 mln verleend voor 311 evenementen en is € 79 mln uitbetaald.

Vaste lasten nachtsluiting (VLN)

Deze regeling maakte onderdeel uit van de Tegemoetkoming Vaste Lasten. De uitgaven zijn derhalve onder de TVL opgenomen.

Voucherkredietfaciliteit en leningsfaciliteit reissector In 2021 is aan SGR een lening van € 390 mln verstrekt voor liquiditeitsle-ningen (voucherkredieten) van Stichting Garantiefonds Reisgelden (SGR) aan reisorganisaties, die tijdelijk onvoldoende middelen hebben om vouchers terug te betalen aan consumenten. Voor deze voucherkredietfaci-liteit is in 2021 € 188 mln aan SGR uitbetaald. Hiermee heeft SGR aan 147 reisorganisaties leningen verstrekt.

Daarnaast was in de ontwerpbegroting 2021 voor de leningsfaciliteit reissector een kasbudget opgenomen van € 160 mln. Dit betrof een in 2020 verstrekte lening aan SGR van € 150 mln en aan kleine reisfondsen van € 10 mln. Door deze leningen kunnen de fonsen consumenten schadeloos blijven stellen bij faillissement van aangesloten reisorganisaties en kan het vouchersysteem voor pakketreizen na 1 juni 2020 in stand blijven. De fondsen hebben in 2021 geen gebruik gemaakt van deze leningen.

Qredits

EZK heeft in 2020 een lening van € 25 mln aan Qredits beschikbaar gesteld om nieuwe en bestaande klanten Coronaoverbruggingskredieten tot en met € 25.000 aan te bieden. Deze lening is in 2021 opgehoogd met € 30 mln. In 2021 is tevens een Coronaoverbruggingskrediet starters van € 40 mln beschikbaar gesteld om starters (gestart in de eerste helft van 2020) te helpen. Daarnaast is in 2021 het TOA krediet opgezet voor € 200 mln. Het TOA krediet is gericht op het ondersteunen van MKB-ondernemers die door willen starten met hun bedrijf.

BMKB-Corona

Na de uitbraak van de COVID-19 pandemie heeft het kabinet een coronaluik toegevoegd aan de BMKB. Hierbij staat de overheid voor per saldo 67,5% garant op krediet aan in de kern gezonde mkb-bedrijven. In 2021 is € 42,1 mln aan borgstellingen onder het coronaluik in de BMKB verstrekt. Er is € 1,3 mln aan schades uitbetaald in het kader van de BMKB-Corona in 2021. Het totaal aan ontvangsten van € 126,2 mln is opgebouwd uit € 1,2 mln aan ontvangen afsluitprovisie en € 125 mln onttrokken middelen uit de begrotingsreserve vanwege een lagere inschatting van schades.

Klein Krediet Corona (KKC)

Om getroffen ondernemers te helpen die geen kredietrelatie hebben met een bank of maar een kleine kredietbehoefte hebben, is de garantieregeling KKC gestart voor kredieten tot € 50.000, met een looptijd van 5 jaar, 95% garantie en een premie van 2%. In 2021 is € 26,8 mln aan garantieverplich-tingen verstrekt en is € 0,5 mln aan premie ontvangen voor KKC-aanvragen.

Begrotingsreserve Klein Krediet Corona (KKC)

De begrotingsreserve KKC kan in de toekomst ingezet worden om schades op KKC leningen te dekken. In 2021 is € 140 mln onttrokken aan deze begrotingsreserve vanwege een lagere inschatting van schades.

Groeifaciliteit

In 2021 is door de drie grootbanken en ABP het Post-Covid Groeifinanciering Initiatief gelanceerd. Hierin wordt € 400 mln beschikbaar gesteld middels achtergestelde leningen voor bedrijven die na de coronacrisis weer willen investeren maar hinder ondervinden van een verzwakte vermogenspositie. Op deze financiering kunnen zij een garantie krijgen via de Groeifaciliteit. In verband hiermee is de kasbuffer van de Groeifaciliteit verhoogd met € 50 mln.

Begrotingsreserve Groeifaciliteit

De begrotingsreserve Groeifaciliteit is ter afdekking van eventuele toekomstige schades op de Groeifaciliteit. In 2021 is € 50 mln afgestort in deze begrotingsreserve in het kader van het Dutch Post-Covid Growth Fund.

GO-Corona

Het kabinet steunt bedrijven die krediet nodig hebben als gevolg van de Coronacrisis met een staatsgarantie op bankleningen via de GO-Corona. Het betreft 80% garantie voor het grootbedrijf en 90% voor mkb-onderne-mingen op leningen van maximaal € 150 mln. In 2021 is € 109,1 mln aan garanties verstrekt onder de GO-Corona en is € 14,7 mln aan provisie ontvangen voor GO-Corona aanvragen.

Begrotingsreserve GO-Corona

In 2021 is € 39,7 mln afgestort in de begrotingsreserve Garantie Onderne-mingsfinanciering ter afdekking van eventuele toekomstige schades op de coronamodule van de GO als gevolg van faillissementen.

Bijdrage RVO.nl

Betreft de uitvoeringskosten van RVO.nl voor de uitvoering van de corona-maatregelen.

FieldLab Evenementen en Fieldlab Café's

De doelstelling van het Fieldlab Evenementen is om vast te stellen of sneltesten, testbewijzen, crowdcontrol en andere methodes inzetbaar zijn bij grotere aantallen bezoekers. Voor dit fieldlab is via het bestaande

Topconsortium Kennis en Innovatie (TKI) ClickNL € 2,7 mln beschikbaar gesteld. Het onderzoek wordt uitgevoerd in 2021 met een uitloop naar 2022. Het Fieldlab Cafes is een initiatief van het bedrijfsleven, wetenschap (TNO), GGD Utrecht en de Rijksoverheid. In dit fieldlab zijn middels praktijktests wetenschappelijke inzichten vergaard over bezoekersgedrag en naleving van maatregelen door bezoekers. In 2021 is voor het fieldlab Evenementen € 1,9 mln uitgegeven en voor het Fieldlab Cafe's € 0,4 mln.

Versterken fondsvermogen Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen Het kabinet heeft in 2020 € 75 mln beschikbaar gesteld om het fondsvermogen van de ROM's te versterken, zodat zij startups, scale-ups en innovatieve mkb-ers van financiering kunnen voorzien. Vanwege de regionale co-financieringseis konden de middelen niet tijdig in 2020 uitgezet worden en schoven de middelen door naar 2021. Hiernaast heeft het kabinet in 2021 € 75 mln extra beschikbaar gesteld.

Corona Overbruggingslening (COL)

In 2021 is € 300 mln ten behoeve van de COL beschikbaar gesteld aan de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM's). Startups, scale-ups en innovatieve MKB'ers kunnen via de ROM's Coronaoverbruggingskredieten tussen de € 50.000 en € 2 mln aanvragen. Een totaalbedrag van € 284,6 mln is in 2020 uitgekeerd aan de ROM's. Hiervan is € 17,9 mln teruggestort. Dit bedrag is aangewend voor de verstrekking van de COL in 2021. Hiernaast is in 2021 het nog beschikbare bedrag van € 15.4 mln ingezet voor de COL. Tot slot is in 2021 al circa € 20 mln terugontvangen van de uitstaande COL leningen.

Dutch Future Fund

Het Dutch Future Fund (DFF), onderdeel van het steun- en herstelpakket van Augustus 2020, met een omvang van € 300 mln wordt uitgevoerd door het EIF in samenwerking met Invest-NL. EZK heeft € 25 mln voor dit fonds beschikbaar gesteld. Het fonds investeert in andere risicokapitaalfondsen zodat via die investeringsfondsen de beschikbare hoeveelheid kapitaal voor Nederlandse innovatieve groeibedrijven wordt vergroot. Uitbetalingen worden gedaan op uitvraag van Invest-NL. De eerste uitbetaling vindt plaats in 2022.

Deep Tech Fund

Het Deep tech Fonds, onderdeel van het steun- en herstelpakket van augustus 2020, betreft een fonds dat investeringen in bedrijven met innovatieve complexe technologie mogelijk kan maken. Voor innovatieve ondernemingen die zowel kennis- als kapitaalintensief zijn, is het vaak moeilijk om financiering te vinden. Het fonds wordt uitgewerkt als co-inves-teringsfonds en als separaat fonds ondergebracht bij Invest-NL. De omvang van het fonds bedraagt € 250 mln, waarvan € 175 mln door EZK wordt ingebracht en het resterende deel door Invest-NL. Beoogd wordt in 2022 voor het eerst geld te verstrekken.

Fonds Alternatieve Financiering

Als onderdeel van het steun- en herstelpakket van augustus 2020 is samen met Invest-NL en het EIF een fonds opgericht voor de funding van alternatieve financiers. De fondsomvang bedraagt € 200 mln waarvan € 50 mln door EZK wordt ingebracht. Met het fonds kan het aanbod van funding voor alternatieve financiers worden vergroot. Uitbetalingen worden gedaan op uitvraag van Invest-NL. De eerste uitbetaling vindt plaats in 2022.

Verlaging netbeheer Caribisch Nederland

Om de gevolgen van de coronacrisis voor de eilandbewoners van Saba, Sint-Eustatius en Bonaire te verlichten hebben de elektriciteitsbedrijven van deze eilanden in 2021 (net als in 2020) een aanvullende subsidie ontvangen van in totaal € 8,2 mln om de netbeheertarieven voor de bewoners tot nul te kunnen verlagen.

• 4. 

  Beleidsartikelen

Beleidsartikel 1 Goed functionerende economie en markten

A.    Algemene doelstelling

Het scheppen van voorwaarden voor een goed functionerende economie en goed functionerende markten, waaronder de markt voor elektronische communicatie en de markt voor overheidsopdrachten.

Goed functionerende markten dragen bij aan de economische groei en innovatie. Digitale ontwikkelingen leiden tot ingrijpende veranderingen in sectoren en domeinen. Er is sprake van een digitale transitie die onze manier van werken en leven ingrijpend verandert, met alle alle kansen en risico's van dien. Om het economisch verdienvermogen te versterken en maatschappelijke uitdagingen aan te pakken, zet het kabinet er op in dat Nederland digitaal koploper is en blijft in Europa, onder meer door het slim benutten van en zorgdragen voor hoogwaardige, betrouwbare en veilige digitale infrastructuren en door het stimuleren van onderzoek en innovatie op digitaal terrein.

B.    Rol en Verantwoordelijkheid

De Minister van EZK is verantwoordelijk voor de digitale economie en infrastructuur, inclusief de Europese (digitale) interne markt, het mededingingsbeleid en het (digitale) innovatie- en telecombeleid. Op grond van de Telecommunicatiewet is de Minister van EZK verantwoordelijk voor het stellen van regels voor het stellen van regels voor vast vaste en mobiele communicatienetwerken. De Minister van EZK ziet het als een taak eventuele belemmeringen voor het goed functioneren van markten te verminderen of weg te nemen en innovatie te stimuleren. De Minister van EZK heeft daarnaast een systeemverantwoordelijkheid voor de statistische informatievoorziening van rijkswege.

Hieruit vloeien de volgende verantwoordelijkheden voort:

Stimuleren

• - 

  Het stimuleren van een goede balans tussen de belangen van bedrijven en consumenten met generiek consumentenbeleid, waarbij de Wet handhaving consumentenbescherming centraal staat, en de sectorspecifieke consumentenbescherming in de Telecommunicatiewet.

• - 

  Stimuleren van innovatie in het bedrijfsleven.

Financieren

• - 

  Het bijdragen aan het goed functioneren van markten door het financieren van een deel van de exploitatie van de Autoriteit Consument en Markt (ACM), van TenderNed (het elektronisch aanbestedings-systeem) en diverse organisaties op het gebied van metrologie, normalisatie, accreditatie en markttoezicht.

• - 

  Het financieren van een deel van de exploitatie van het Agentschap Telecom en het verrichten van uitgaven voor opdrachten inzake beleidsvoorbereiding en evaluaties voor frequentiebeleid en veiligheid.

• - 

  Het financieren van het CBS om het van overheidswege verrichten van statistisch onderzoek ten behoeve van praktijk, beleid en wetenschap en het openbaar maken van de op grond van zodanig onderzoek samengestelde statistieken mogelijk te maken.

• - 

  Het bijdragen aan een vrij, veilig en open internet door het financieren van een aantal (internationale) organisaties op het terrein van Internet Governance, waaronder het Internet Governance Forum (IGF).

(Doen) uitvoeren

• - 

  Het tegengaan van mededingingsbeperkende gedragingen met generiek mededingsbeleid, zoals opgenomen in de Mededingingswet.

• - 

  Het reguleren van de postmarkt met de Postwet 2009, waardoor een toegankelijke en betaalbare basisvoorziening voor de post is gewaarborgd (universele postdienst).

• - 

  Het opstellen van regels voor het gebruik van de ether, door afspraken te maken in internationaal verband voor harmonisatie en door - in geval van schaarste - te bepalen op welke wijze het spectrum wordt verdeeld.

• - 

  Het inzetten op het realiseren van hoogwaardige en innovatieve breedbandige mobiele communicatie en omroeptoepassingen door verruiming van gebruiksmogelijkheden van het spectrum en door de uitgifte van beschikbare frequentieruimte.

Regisseren

• - 

  Het bevorderen van goed functionerende markten door het scheppen van randvoorwaarden via wet- en regelgeving.

• - 

  Het scheppen van de juiste voorwaarden voor concurrentie met de Waarborgwet, de Winkeltijdenwet, de Aanbestedingswet 2012, de Wet aanwijzing nationale accreditatie-instantie en de Metrologiewet.

• - 

  Het moderniseren van de telecommunicatieregelgeving om deze te kunnen laten meegroeien met de ontwikkelingen in de markt en de behoeftes in de samenleving.

Om - aanvullend op het jaarverslag - de Kamer te informeren over voortgang en effecten van beleid treft u op de website www.cbs.nl/nl-nl/ publicatieplanning de planning aan van de CBS-publicaties. Actuele en gedetailleerde informatie over de specifieke beleidsgebieden treft u aan op de websites van PIANOo, de ACM (o.a. over de telecommunicatiemarkt), Agentschap Telecom (Staat van de Ether, jaarberichten), TNO (Monitor Draadloze Technologie) het CBS (Cybersecuritymonitor en DAB+ ontvangers) en NCSC (cybersecurity dreigingen, incidenten en maatregelen) en tenslotte het Digital Trust Center (DTC). Voor de hierna benoemde beleidswijzigingen zijn data en kengetallen te vinden in de Monitor bedrijvenbeleid.

Tabel 6 Prestatie-indicatoren

breedband

1    Beschikbaarheid op basis van DESI indicator 1b1 (30 Mbps) voor de jaren 2016-2018.

2    Beschikbaarheid op basis van EZK breedbandkaart (100Mbps).

3    Beschikbaarheid op basis van DESI-indicator 1c1 (4G coverage).

In bovenstaande tabel staan de kengetallen uit de meest recente Index voor de Digitale Economie en Samenleving van de Europese Commissie (Digital Economy and Society Index DESI; november 2021) en de meest recente CBS-statistiek (oktober 2021). De kengetallen voor de beschikbaarheid van vaste connectiviteit in 2019 en 2020 zijn afkomstig van de inventarisatie van EZK naar breedbanddekking in Nederland. De cijfers tonen de beschikbaarheid voor het betreffende jaar. De cijfers voor 2021 komen in het voorjaar van 2022 beschikbaar. De DESI-cijfers hebben steeds betrekking op het voorgaande jaar. In de kolom ambitie 2022 staan de streefwaarden van EZK, in lijn met de ambitie uit het Regeerakkoord (2017) dat Nederland op sociaal, economisch en digitaal vlak Europees koploper is. In het Actieplan Digitale Connectiviteit (2018) heeft het kabinet concreet de volgende connectiviteitsdoelstelling vastgelegd: de overheid streeft naar kwalitatief hoogwaardige connectiviteit die een grote diversiteit aan vraag kan bedienen en altijd en overal beschikbaar is tegen concurrerende tarieven. Met mobiele netwerken moeten daarnaast in elk geval basisdiensten altijd en overal kunnen worden geraadpleegd.

Bron: Europese commissie, Digitaal Scorebord

C. Beleidsconclusies

Beleidsdoorlichting artikel 1

In 2021 is een beleidsdoorlichting uitgevoerd van artikel 1 'Goed functionerende economie en markten' van de begroting van EZK. De beleidsdoorlichting gaat in op de doeltreffendheid en doelmatigheid van het onderliggende beleid van artikel 1 in de periode 2015 tot en met 2020. De resultaten zullen naar verwachting in het tweede kwartaal van dit jaar naar de Kamer worden gestuurd.

Digitalisering / Nederlandse digitaliseringsstrategie (NDS)

In april 2021 is een update van de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS) naar de Kamer gestuurd (Kamerstukken 2020-2021, 26 643, nr. 755). Er is de afgelopen tijd veel werk verzet om digitalisering te benutten voor de versterking van ons verdienvermogen en voor de aanpak van maatschappelijke opgaven. Dat blijkt ook uit de jaarlijkse Digital Economy and Society Index (DESI), waarin Nederland haar positie in de top 5 met een vierde plek consolideert. De Nederlandse digitale infrastructuur via vaste en mobiele netwerken scoort in deze editie hoger en stijgt naar de tweede plaats in de EU. Dit komt bijvoorbeeld door de zeer hoge beschikbaarheid van snel vast breedbandinternet (> 100 Megabit per seconde). Door de pandemie is een aantal initiatieven flink versneld. Denk bijvoorbeeld aan de Smart Industry-aanpak die begon met een handvol fieldlabs en uitgroeide tot een landelijk dekkend netwerk van 46 fieldlabs en vijf regionale hubs. En sinds de eerste praktijktest 'Driven by Data' in 's-Herto-genbosch is inmiddels een nationaal netwerk van 20 Digitale werkplaatsen ontstaan. Op het terrein van AI is uit het Groeifonds € 80 mln beschikbaar gesteld voor het Nationaal Onderwijslab en maximaal € 276 mln voor het AiNed investeringsprogramma. Deze investeringen dragen bij aan versterking van het AI-ecosysteem in Nederland. Daarnaast is de AI-coalitie inmiddels uitgegroeid tot meer dan 500 deelnemers. Eind 2021 is het nieuwe coalitieakkoord gepresenteerd. Hierin staan ambities om de kansen van digitalisering verder te benutten en de randvoorwaarden hiervoor verder op orde brengen. Het verder versterken van Europese samenwerking en het tegengaan van ongewenste afhankelijkheidsrelaties is daar onderdeel van. Op die manier kunnen we wereldwijd de standaard zetten voor een open, eerlijke en veilige digitale economie. Voor 2022 ligt de focus van de Minister van EZK op een viertal terreinen: investeringen in digitale technologie en vaardigheden, goedwerkende digitale markten en diensten, het duurzaam verbeteren van cybersecurity, en een veilige, hoogwaardige en betrouwbare digitale infrastructuur. Daarnaast zal de Minister van EZK als onderdeel van 'de digitale driehoek' met JenV en BZK nauw betrokken zijn bij het vormgeven van een kabinetsbrede digitaliseringsstrategie die onder coördinatie van de staatssecretaris van BZK tot stand zal komen.

Een sterke basis voor Artificiële Intelligentie (AI) onderzoek en innovatie De grote impact van AI als systeemtechnologie op mens en maatschappij brengt een bijzondere verantwoordelijkheid met zich mee. In 2021 heeft de Nederlandse AI-Coalitie (NL AIC, 500 deelnemende organisaties) met steun van EZK ingezet op mensgerichte AI via de ontwikkeling van onder-zoekslabs (ELSA Labs) en de lancering van de call 'Mensgerichte AI voor een inclusieve samenleving - naar een ecosysteem van vertrouwen' samen met NWO. Dit heeft geresulteerd in nieuwe AI-onderzoekslabs voor o.a. rampenbestrijding, de democratische functie van media, duurzame voedselsystemen en AI voor gezond leven en werken. Voor training en opleiding in AI zijn een algemene basiscursus en specifieke cursussen voor o.a. de zorgsector, en landbouw en voeding beschikbaar gekomen. Voor datadelen voor AI is een handleiding gemaakt, die bij het ontwikkelen van AI-toepassingen wordt gebruikt. Acties zijn voorbereid voor de realisatie van het meerjarige AiNed programma, waarvoor het Nationaal Groeifonds een budget van € 44 mln heeft toegekend en € 233 mln in het vooruitzicht heeft gesteld.

Onderwijscurriculum up-to-date

Om digitale geletterdheid in het onderwijs te bevorderen, wordt door EZK en OCW samengewerkt aan de digitaliseringsagenda primair en voortgezet onderwijs (po/vo). Binnen deze samenwerking is ook gewerkt aan een gezamenlijk voorstel voor het Nationaal Groeifonds (NGF), waarvoor de NGF-adviescommissie een plan van € 80 mln voor een Nationaal Onder-wijslab AI in 2021 heeft goedgekeurd. In dit lab zullen digitale innovaties voor het po/vo ontwikkeld worden, gericht op de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs. De planning is dat het lab voor de zomer van 2022 zal starten en een bijdrage zal leveren aan de digitalisering van het onderwijs.

Voldoende ICT-professionals

Om ervoor te zorgen dat bedrijven voldoende goed gekwalificeerd personeel kunnen vinden, is de Human Capital Agenda ICT verder ontwikkeld. Door private en publieke partijen is samengewerkt aan een plan voor opschaling van goede om- en bijscholingsinitiatieven voor de ICT. Dit plan heeft nog geen financiering, maar bij de uitvoering van de Human Capital Agenda ICT zijn de eerste, voorbereidende stappen gezet in het opschalen. Er is een landelijk dekkend netwerk gecreëerd en er wordt al met de eerste initiatieven gekeken naar opschaling ervan.

Een florerende data-economie

In 2021 heeft EZK de randvoorwaarden voor een florerende en verantwoorde data-economie verder versterkt. Op basis van de Kabinetsvisie op datadeling tussen bedrijven (Kamerstuk 26 643, nr. 594) heeft het kabinet datadeling gefaciliteerd en bijgedragen aan het wetgevend kader in Europa. Om cross-sectorale datadeling te stimuleren heeft EZK de financiële ondersteuning aan de DataSharingCoalition (53 leden) verlengd. Om in Europa data binnen en tussen sectoren te delen, steunt Nederland het publiek-private Europese initiatief GAIA-X. Hiervoor is de Nederlandse GAIA-X hub opgericht met als doel het Nederlandse bedrijfsleven te helpen Europees makkelijker data te delen. Dit wordt uitgevoerd door TNO. Datadeling, opslag en gebruik gaan steeds meer via de cloud, met als gevolg een hoger risico op onwenselijke afhankelijkheid van mondiale techspelers. Daarom heeft het kabinet aangekondigd om mee te doen aan de IPCEI-CIS. Dit is een instrument waarmee strategische sectoren extra kunnen worden ondersteund. Hiervoor is € 70 mln gereserveerd waarmee innovatieve cloudoplossingen kunnen worden medegefinancierd. De onderhandelingen over de Data Governance Act, een wettelijke kader voor vertrouwde datadeling, zijn afgerond. Met dit kader worden datatussenpersonen gereguleerd; wordt bepaalde overheidsdata breder beschikbaar en worden er kwaliteitseisen aan data-altruïstische organisaties gesteld. De onderhan-delingsuitkomsten zijn in lijn met de inzet van EZK: datadeling te faciliteren en tegelijkertijd grip op gegevens door burgers en bedrijven te vergroten.

Digitale infrastructuur van wereldklasse (connectiviteit)

De inspanningen van EZK zijn gericht op een sterke internationale positie voor Nederland op het gebied van hoogwaardige vaste en mobiele communicatienetwerken. Met de uitvoering van de acties uit het in 2018 gelanceerde Actieplan Digitale Connectiviteit werkt EZK continu aan het behoud en verder versterken van de Nederlandse positie. De Nederlandse digitale infrastructuur via vaste en mobiele netwerken is in de DESI-index. gestegen naar de tweede plaats in de EU. De uitrol van snelle vaste verbindingen is afgelopen jaar verder doorgezet door de toegenomen aanleg van glasvezel en de opwaardering van het landelijke kabelnetwerk. Door deze ontwikkelingen kunnen steeds meer huishoudens in Nederland beschikken over een vaste internetverbinding van ten minste 100 Mbps en een groeiende groep over 1 Gbit/s. In 2020 was dat respectievelijk al bijna 99% en 50% van alle huishoudens. Cijfers over 2021 komen in het voorjaar 2022 beschikbaar.

In 2021 is gewerkt aan het voorbereiden van de 3,5 GHz-veiling en de verdeling van de 26 GHz-band. Op 30 juni 2021 heeft de voorzieningenrechter de wijziging van het Nationaal Frequentieplan inzake de 3,5 GHz-band geschorst en geoordeeld dat het nood-, spoed- en veiligheidsverkeer dat in de 3,5 GHz-band in Nederland door satellietbedrijf Inmarsat wordt afgewikkeld, eerst moet zijn geborgd, voordat de frequentieband voor landelijke mobiele communicatie mag worden gebruikt. Naar aanleiding hiervan heeft de Minister van EZK op 17 december 2021 een onafhankelijke adviescommissie Verdeling 3,5 GHz-band en NSV-verkeer ingesteld (Kamerstuk 24 095, nr. 554). De inhoud van het advies van de adviescommissie - dat 1 mei 2022 wordt verwacht - zal worden gebruikt om vervolgens de verdere voorbereiding van de 3,5 GHz-veiling ter hand te nemen. Dit brengt met zich mee dat de 3,5 GHz-band niet, zoals eerder aangekondigd, per 1 september 2022 in gebruik kan worden genomen voor mobiele communicatie. De exacte datum van ingebruikname hangt af van het advies van de commissie en de verdere planning van de veiling. Het uitgiftebeleid van de 26 GHz-band is in 2021 verder uitgewerkt. Naar verwachting zal in 2022 een deel van de 26 GHz-band voor vergunningaanvragen worden opengesteld.

Regulering digitale diensten/Digital Services Act

Eind november is er tussen de EU-lidstaten een akkoord bereikt over de Digital Services Act (DSA). De DSA is een herziening van de eCommerce-richtlijn, die de basis vormt voor de Europese interne markt in digitale diensten en algemene kaders zet voor de verantwoordelijkheid van tussenpersonen zoals internetaanbieders en hosting- en platformbedrijven voor illegale inhoud die via hun diensten wordt verspreid.

Implementatie nieuw Europees telecomkader

Eind december 2018 is de herziening van het Europese telecomkader gepubliceerd, de Telecomcode (richtlijn EU/2018/1972). Deze richtlijn zou uiterlijk eind 2020 moeten zijn geïmplementeerd. Net als de meeste andere lidstaten heeft Nederland dit helaas niet gehaald, onder meer vanwege het grote aantal reacties van burgers en gemeenten op de internetconsul-tatie. Nederland heeft van de Europese Commissie uitstel gekregen tot 23 februari 2022. Het implementatiewetsvoorstel is op 28 oktober 2021 als hamerstuk aangenomen door de Tweede Kamer en is aanhangig gemaakt bij de Eerste Kamer. Een deel van de richtlijn is al wel geïmplementeerd, met de wetswijziging die op 21 december 2020 in werking is getreden (Stb. 2020, 199).

Cybersecurity

In 2021 is de Roadmap Digitaal Veilige Hard- en Software verder geïmplementeerd via diverse actielijnen. In de EU zijn wettelijke cybersecurityeisen voor verbonden apparaten onder de Radio Equipment Directive gerealiseerd. Vanaf 1 augustus 2024 moeten verbonden apparaten die de Europese markt op komen voldoen aan cybersecurityeisen. Onveilige apparaten kunnen van de markt worden geweerd en gehaald. Nederland heeft de afgelopen jaren in de EU een leidende rol gespeeld om deze stap te zetten. Om burgers bewust te maken van het belang van cybersecurity en wat zij zelf kunnen doen om zichzelf te beschermen vindt de campagne 'Doe je updates' plaats. In december 2021 is de vierde ronde van de campagne van start gegaan. Om cybersecurity kennis en innovatie te stimuleren is het publiek-private samenwerkingsplatform Dcypher opgericht. De uitvoeringswet Cyberbeveiligingsverordening is in behandeling in de Kamer. Dit wetsvoorstel richt het nationale stelsel in voor Europese cybersecurity certificering van ICT-producten, diensten en processen. Agentschap Telecom wordt aangewezen als nationale autoriteit en toezichthouder.

Digital Trust Center

Het Digital Trust Center (DTC) heeft als missie om ondernemend Nederland cyberweerbaar te maken en de doelen die voor dat jaar gesteld zijn te realiseren. Meer dan 220.000 bezoekers aan de website, meer dan 12.000 door ondernemers ingevulde tools, 7 nieuwe samenwerkingsverbanden van bedrijven en de groei van de DTC community naar meer dan 700 leden hebben gezorgd voor een grote toename in bereik van de doelgroep. Hiermee is ook een antwoord gegeven op het toenemend aantal kwetsbaarheden en cyberincidenten waar ondernemers in 2021 mee zijn geconfronteerd. Een nieuwe activiteit sinds de zomer is het actief informeren van individuele bedrijven als de overheid over informatie beschikt dat er sprake is van een digitale kwetsbaarheid of dreiging. In 2021 zijn 361 bedrijven bij 15 grotere cyberincidenten door het DTC geïnformeerd.

Economische Veiligheid

Om de veiligheid en integriteit van telecomnetwerken te waarborgen, zijn mobiele netwerk operators per beschikking verplicht om in kritieke onderdelen van hun netwerken uitsluitend gebruik te maken van andere dan de daarbij genoemde partijen. Tevens zijn deze operators per ministeriële regeling verplicht aanvullende technische en organisatorische beveiligingsmaatregelen te treffen.

Digital Europe Programme (DEP)

Het Digital Europe Programme (DIGITAL) is een nieuw programma in het Meerjarig Financieel Kader (MFK) van de EU en het eerste Europese programma dat uitsluitend gericht is op ondersteuning van digitalisering. DIGITAL zet in op het vormen en versnellen van de digitale transformatie van Europa ten goede van burgers en bedrijven. Daarnaast draagt DIGITAL bij aan de «twin transition» van groen en digitaal. DIGITAL richt zich op het opbouwen van de strategische digitale capaciteiten en het faciliteren van de brede toepassing en beschikbaar stellen van digitale technologieën zoals kunstmatige intelligentie (AI), cloud, data, cybersecurity en high performance computing. Daarbij wordt ingezet op het versterken van geavanceerde digitale vaardigheden. Met een breed Europees netwerk van European Digital Innovation Hubs (EDIH) wordt de drempel tot kennis, expertise, experimenteermogelijkheden en ondersteuning bij gebruik van deze technologieën voor het mkb en de publieke sector verlaagd. De Europese Commissie heeft voor de periode 2021-2027 € 7,5 mld begroot. Digital Europe werkt voor een deel met cofinanciering. Op nationaal niveau heeft EZK eenmalig € 50 mln aan cofinanciering beschikbaar gesteld voor DIGITAL-projecten voor de periode 2021-2024. Het staat aanvragers of andere overheden vrij om daarnaast een eigen bijdrage te doen. De eerste call staat momenteel (februari 2022) open en de gehonoreerde projecten zullen naar verwachting in het vierde kwartaal van 2022 starten.

Digital Markets Act

In 2021 liepen de onderhandelingen van de Europese Digital Markets Act (DMA). Dit voorstel bevat regelgeving voor de allergrootste platforms met een poortwachtersfunctie. De DMA moet zorgen voor meer concurrentie in platformmarkten en beschermt gebruikers van de grootste platforms. Eind 2021 is een algemene oriëntatie afgerond. Dit vormt de basis voor de onderhandelingen met het Europees Parlement, die in de eerste helft van 2022 plaatsvinden.

General Product Safety Regulation

Consumenten moeten met vertrouwen online aankopen kunnen doen, ook als zij online producten van buiten Europa kopen (dit heet directe import). Online platforms spelen een grote rol bij het faciliteren van directe import. Het doel van het voorstel voor de nieuwe Algemene Verordening Productveiligheid is ervoor te zorgen dat de op de markt gebrachte producten (ook al komen ze van buiten de EU) in de EU veilig zijn, waarbij een hoog niveau van bescherming van gezondheid en veiligheid van consumenten wordt gewaarborgd, gecombineerd met een gelijk speelveld voor bedrijven. Online platforms hebben in dit voorstel een expliciete rol gekregen met betrekking tot productveiligheid. Hiermee kan de kans op gevaarlijke producten bij directe import kleiner worden.

Telemarketing

Op 1 juli 2021 is een wijziging van de Telecommunicatiewet van kracht geworden. Een bedrijf, organisatie of goed doel mag niet meer ongevraagd bellen naar consumenten én sommige kleine ondernemers om bijvoorbeeld een nieuw abonnement, product of dienst te verkopen of om een donatie voor een goed doel op te halen.

Verlenging geldigheidsduur cadeaubonnen tot twee jaar

Door middel van een wijziging van het Burgerlijk Wetboek is de minimale geldigheidsduur van cadeaubonnen verlengd naar twee jaar.

Modernisering consumentenbescherming

De richtlijn modernisering consumentenbescherming zorgt voor een betere handhaving van Europese consumentenregels. Deze regels zijn aangepast zodat zij beter geschikt zijn voor nieuwe, met name digitale ontwikkelingen. Met deze richtlijn worden vooral de regels die gelden voor online handelaren en aanbieders van onlinemarktplaatsen uitgebreid en verduidelijkt. Consumenten zoeken, vergelijken en kopen steeds vaker producten en diensten online. Het plaatsen of laten plaatsen van neprecensies op het internet wordt bijvoorbeeld verboden. Ook moet het voor de consument duidelijk zijn met wie hij een contract afsluit.

Winkeltijdenwet

In 2021 is een wijzigingsvoorstel van de Winkeltijdenwet aangenomen. Deze is per 1 januari 2022 ingegaan. De wijziging strekt ertoe de winkelier te beschermen tegen eenzijdige wijzigingen over openstelling van zijn winkel. De winkelier hoeft zijn winkel niet open te stellen (of te sluiten) op tijden waar hij niet uitdrukkelijk mee heeft ingestemd. Hiermee wordt voorkomen dat een ander dan de winkelier, zoals de verhuurder, een vereniging van eigenaren of een winkeliersvereniging, zonder instemming van de winkelier, besluit over zijn openingstijden.

Wetsvoorstel buitenlandse subsidies

In mei 2021 heeft de Commissie het voorstel voor de Verordening buitenlandse subsidies gepubliceerd. Doel van het voorstel is dat concurrentieverstoringen op de interne markt als gevolg van buitenlandse subsidies beter kunnen worden aangepakt. EZK heeft zich sinds 2019 ingezet voor een dergelijk instrument (o.a. met een voorstel voor een gelijk speelveld instrument). Het kabinet verwelkomt het RFS dan ook.

Programma Beter Aanbesteden

In 2021 is het vierjarige programma Beter Aanbesteden van start gegaan. Dit programma is een samenwerking tussen PIANOo, VNO-NCW/MKB NL, VNG en EZK en loopt van 2021 tot en met 2024. Het programma richt zich op het verbeteren van de aanbestedingspraktijk door de dialoog tussen overheid en het bedrijfsleven te bevorderen. In 2021 zijn de eerste kennissessies en regionale marktdagen georganiseerd om de betere toepassing van kennis in de praktijk te faciliteren. Een slimme wijze van aanbesteden draagt bij aan het bereiken van maatschappelijke doelen, bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid.

Postmarkt

Met het artikel 47 besluit wordt met terugwerkende kracht een vergunning verstrekt voor de concentratie van PostNL en Sandd. Dit herziene besluit is genomen als gevolg van de uitspraak van de Rechtbank naar aanleiding van een beroep tegen het oorspronkelijke besluit. In dit besluit zijn de omstandigheden en belangen nogmaals afgewogen en blijft het oordeel dat er gewichtige redenen van algemeen belang zijn die zwaarder wegen dan de te verwachten belemmering van de mededinging en die nopen tot verlening van de aangevraagde vergunning, zoals bedoeld in artikel 47 van de Mededingingswet. Aan deze vergunning zijn voorschriften verbonden.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

1 Stand inclusief amendementen, moties en NvW.

Tabel 8 Uitsplitsing verplichtingen (bedragen x € 1.000)

Realisatie    Vastgestelde    Verschil begroting¹

1 Stand inclusief amendementen, moties en NvW.

E. Toelichting op de instrumenten Verplichtingen

Digital EU-cofinanciering Digital Europe

Het aangaan van verplichtingen is doorgeschoven naar het begrotingsjaar 2022 gezien de uitwerking van de subsidieregelingen meer tijd vergt.

Voor de toelichtingen bij Telecom Caribisch Nederland (corona), Digital Trust Centre, Kennis en Innovatie Cyber, Agentschap Telecom, Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl), CBS en Metrologie verwijs ik u naar de toelichting bij uitgaven.

Uitgaven

Subsidies

Telecom Caribisch Nederland (Corona)

In 2020 zijn met subsidie van EZK de tarieven van internetaansluitingen in Caribisch Nederland tijdelijk verlaagd. Dit is in 2021 voortgezet omdat internetaansluitingen essentieel zijn voor thuiswerken en thuisonderwijs. Aan 5 aanbieders van vaste internetverbindingen is een bedrag van € 2,9 mln uitgekeerd.

Opdrachten

Digital Trust Centre

In 2021 zijn o.a. overgeboekt € 1,1 mln naar apparaat, € 0,8 mln naar de subsidieregeling Cyberweerbaarheid en € 0,5 mln naar DICTU.

Cybersecurity

Een deel van de onderuitputing komt doordat de financiële afwikkeling van de mediacampagne «Doe je up dates» plaatsvindt in 2022. Daarnaast liep een deel van de inhoudelijke programmering van kennis en innovatie cybersecurity vertraging op door COVID-19. Daar kwam de wervingspro-blematiek aan de kant van het platformbureau van dcypher bij waardoor geplande uitgaven in 2022 plaatsvinden.

Terugbetaling ACM

De ACM is onafhankelijk in de keuze al dan niet een boete op te leggen. Omdat het aanspannen van een gerechtelijke procedure de betalingsverplichting niet opschort is het - afhankelijk van de gerechtelijke uitspraak bij beroep of hoger beroep - mogelijk dat de ACM een deel van de ontvangen bedragen in een komend jaar moet terugbetalen. In 2021 is door ACM een bedrag van € 13,1 mln aan opgelegde boetes plus wettelijke rente terugbetaald. Daarnaast is er € 1,1 mln aan schadevergoedingen uitbetaald.

Bijdragen aan Agentschappen

Agentschap Telecom

De bijdrage aan het Agentschap Telecom was € 7,0 mln hoger dan begroot, onder meer vanwege een verhoging van de jaarlijkse opdracht aan het Agentschap van € 2,7 mln voor o.a. de kosten voor de te houden veilingen, en € 1,9 mln voor Cybersecurity Act. Deze verhogingen zijn opgenomen in de 1^e suppletoire begroting 2021. In de 2^e suppletoire begroting 2021 is de bijdrage met € 2,4 mln verhoogd in verband met verhuiskosten en kosten voor loon- en prijsbijstelling.

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl)

De bijdrage aan RVO.nl is met € 3,4 mln verhoogd voor de jaarlijkse opdracht (Digital Gateway, Wibon en vervolg Beter aanbesteden) en toekenning van loon- en prijsbijstelling.

Bijdragen aan ZBO's/RWT's

CBS

Het verschil tussen de ontwerpbegroting en realisatie van het CBS betreft loon- en prijsbijstelling.

Metrologie

De bijdrage aan VSL (bijdrage Metrologie) is met € 6,2 mln verhoogd. Hiervan is € 5,0 mln in het kader van het steun- en herstelpakket voor cofinanciering van Horizon Europe partnerschappen en is onder andere bestemd voor de nieuw te bouwen waterfaciliteit van VSL. Tevens is de jaarlijkse bijdrage verhoogd met € 1,2 mln.

Ontvangsten

High Trust

Dit betreft de ontvangsten uit boetes van de ACM. De ACM is onafhankelijk in de keuze al dan niet een boete op te leggen. Het bedrag aan boetes dat feitelijk wordt ontvangen kan daarom fors fluctueren en is moeilijk te ramen. Omdat het aanspannen van een gerechtelijke procedure de betalingsverplichting niet opschort is het - afhankelijk van de gerechtelijke uitspraak bij beroep of hoger beroep - mogelijk dat de ACM een deel van de in 2021 ontvangen bedragen in een komend jaar moet terugbetalen.

De ACM kan in verband met vertrouwelijkheid geen uitspraken doen over een betaling door een partij in individuele zaken. De opgelegde boetes worden ook niet altijd openbaar gemaakt, bijvoorbeeld als een uitspraak van de rechter dit verhindert.

Diverse ontvangsten

De hogere ontvangsten zijn o.a. te verklaren door € 7,8 mln rente voor uitstel van betaling van de helft van de opbrengst van de Multibandveiling, € 0,3 mln aan afdracht van boetes en dwangsommen en € 3,1 mln aan veiling-gelden DAB+.

Beleidsartikel 2 Bedrijvenbeleid: innovatie en ondernemerschap voor duurzame welvaartsgroei

A. Algemene doelstelling

Met het bedrijvenbeleid zorgt EZK er voor dat bedrijven kunnen ontstaan en floreren en hun bijdrage kunnen leveren aan de brede welvaart van onze samenleving. De maatschappelijke bijdrage van bedrijven bestaat uit het bieden van: werk, inkomen, economische vooruitgang, innovatieve toepassingen die de kwaliteit van ons leven vergroten of oplossingen zijn voor maatschappelijke uitdagingen, en ontplooiingsmogelijkheden voor burgers. Door innovatie en ondernemerschap te bevorderen draagt het bedrijvenbeleid bij aan onze welvaartsgroei door economische vooruitgang op een evenwichtige wijze te combineren met een hoge kwaliteit van onze leefsituatie zodat Nederland internationaal aantrekkelijk blijft om in te wonen, te werken en te leven.

Door de coronacrisis kreeg onze economie in 2020 net als in andere landen een enorme schok. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is het bbp in 2020 met 3,7 procent gekrompen. In de loop van 2021 is economisch herstel zichtbaar. Sinds de start van de coronacrisis heeft het kabinet vergaande steunmaatregelen getroffen om de economische schok op te vangen om ondernemers en bedrijven en hun werknemers door deze zware tijd heen te helpen. Afgemeten in macro-economische termen is dat ook gelukt (CPB, 2021). Samen met het bedrijvenbeleid is deze steun uiteindelijk gericht op het behouden van de kracht en weerbaarheid van onze economie opdat onze welvaart voor toekomstige generaties behouden blijft.

Bedrijven zijn sleutelspelers in onze samenleving. Als de coronacrisis één ding duidelijk heeft gemaakt dan is het wel de kwetsbaarheid van onze manier van leven en werken. Gezondheid, de beschikbaarheid van voldoende zorg, inkomen, werk of winstgevende bedrijvigheid zijn niet vanzelfsprekend. Goed functionerende bedrijven hebben naast werk en inkomen ook een maatschappelijk functie, waardoor werknemers zich gewaardeerd en betrokken voelen. Ze kunnen zich bovendien via opleidingen en cursussen verder ontwikkelen. Daarnaast hebben bedrijven een maatschappelijke verantwoordelijkheid om de negatieve gevolgen van hun economische activiteiten te beperken. Denk hierbij aan gevolgen voor onze leefomgeving en samenleving. Zo dragen bedrijven bij aan maatschappelijk verantwoorde en CO₂-arme producten, eerlijke prijzen, goede lonen en pensioenvoorzieningen. Bovendien komen bedrijven met nieuwe producten, diensten en technologieën die inspelen op de grote maatschappelijke vraagstukken van deze tijd, zoals de energietransitie, verduurzaming van de industrie en digitalisering.

Het speelveld strekt zich daarbij uit buiten de grenzen van de «bedrijfs-poort». Samenwerking en maatschappelijke betrokkenheid zijn cruciaal voor onze welvaartsgroei. Samenwerking tussen grote internationaal opererende ondernemingen en het midden- en kleinbedrijf inclusief startups en scale-ups is essentieel voor het ondernemerssucces. Ook internationale samenwerking is onmisbaar voor een open economie als de onze. Strategische samenwerking tussen bedrijven, (hoge) scholen en wetenschap is belangrijk omdat de wetenschap en de (hoge) scholen fundamentele ideeën en ontwikkelcapaciteit bieden, en het bedrijfsleven de mogelijkheden ziet waar nieuwe technologieën kunnen worden toegepast in nieuwe producten, diensten of productieprocessen. Deze samenwerking is ook belangrijk op het terrein van de maatschappelijke uitdagingen, zoals fossielarm energiegebruik, gezondheid, hybride werken en veiligheid. Door ruimte te geven aan ondernemende geesten ontstaan kansen voor bestaande en nieuwe bedrijven.

Nederland behoort tot de mondiale top van de meest dynamische en concurrerende kenniseconomieën in de wereld en is ook één van de landen met de hoogste arbeidsproductiviteit ter wereld. Het kabinet zet er met het bedrijvenbeleid op in deze toppositie te behouden en verder te versterken en onze welvaart duurzaam veilig te stellen voor de toekomstige generaties in een wereld die sterk in beweging is. Dat doen we met een offensieve innovatie- en ondernemersstrategie die zich niet alleen richt op materiële welvaart maar ook bijdraagt aan bijvoorbeeld klimaat, duurzaamheid, veiligheid, gezondheid, voedselkwaliteit en een uitdagende werkomgeving.

Om deze economische kracht te behouden en te versterken heeft het kabinet Rutte 3 ingezet op het realiseren van de volgende twee strategische doelen:

• - 

  Het realiseren van innovaties die bijdragen aan de maatschappelijke vooruitgang, onder meer met het missiegedreven innovatiebeleid, de topsectorenaanpak en publiek-private onderzoekssamenwerking.

• - 

  Een goed functionerend en maatschappelijk verantwoord bedrijfsleven door het waarborgen van goede randvoorwaarden voor ondernemerschap en innovatie.

• 1) 

  Het realiseren van duurzame innovaties die bijdragen aan de maatschappelijke vooruitgang met het missiegedreven innovatiebeleid, de topsectorenaanpak en publiek-private onderzoekssamenwerking.

Innovatie is één van de belangrijkste bronnen voor economische groei, welvaart en vooruitgang op tal van maatschappelijke terreinen. Succesvolle innovaties creëren niet alleen toegevoegde waarde, maar bieden ook (deel)oplossingen voor de maatschappelijke vraagstukken, onder meer op de terreinen «Energietransitie en Duurzaamheid», «Landbouw, Water en Voedsel», «Gezondheid en Zorg» en Veiligheid. Om bedrijven aan te zetten tot innovatie, stimuleert en financiert de overheid onderzoek en ontwikkeling (R&D) bij publieke kennisinstellingen en bedrijven. In de afgelopen jaren heeft het kabinet Rutte 3 vastgehouden aan de in Europees verband vastgelegde Nederlandse ambitie om een R&D-intensiteit van 2,5% van het bbp te realiseren (Kamerstuk 33 009, nr. 63). Investeren in R&D is echter geen doel in zichzelf, maar vormt één van de fundamenten voor het innovatief vermogen van een land, naast een goed ondernemingsklimaat, een goede kennisinfrastructuur, kennissamenwerking, een goed werkende financieringsmarkt (zie hiervoor beleidsartikel 3 van dit jaarverslag) en het beschikbaar zijn van bekwaam personeel. Nederland probeert bovendien R&D-investeringen te richten op het vinden van oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen middels het missiegedreven topsectoren- en innovatiebeleid.

De ambities in het missiegedreven topsectoren- en innovatiebeleid sluiten aan bij de landspecifieke aanbevelingen van de Europese Commissie voor Nederland in 2020-2021. De Europese Commissie heeft daarin voorgesteld om - in het licht van de COVID-19 uitbraak - geplande publieke investeringsprojecten te vervroegen en private investeringen aan te moedigen om het economisch herstel te bevorderen. Daarbij werd aanbevolen om de investeringen toe te spitsen op de groene en digitale transities, onder meer met missiegedreven onderzoek en innovatie. Het kabinet heeft in zijn reactie onderschreven dat aandacht voor missiegedreven onderzoek en innovatie kan bijdragen aan het vinden van oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen, waaronder verduurzaming en digitalisering (Kamerstuk 21 501-20, nr. 1558). Met de uitvoering van het Kennis en Innovatiecon-venant (KIC) 2020-2023 wordt hier intensief aan gewerkt. Hierin hebben dertig private en publieke partijen samen hun voornemen vastgelegd om vanaf 2020 per jaar bijna € 5 mld in te zetten op de zes Kennis- en Innova-tieagenda's (KIA's). De partners van het KIC hebben in 2020 circa € 4,9 mld ingezet, waarvan € 2,05 mld aan private middelen en € 2,85 mld aan publieke middelen. Voor 2021 is de verwachte inzet ongeveer gelijk aan die in 2020 (Kamerstuk 33 009, nr. 102).

In 2020 heeft het kabinet Rutte 3 het Nationaal Groeifonds opgericht om daarmee vanaf 2021 € 20 mld aan (publieke) investeringen te doen in R&D en innovatie, infrastructuur en kennisontwikkeling (Kamerstuk 35 300, nr. 83). Dit fonds heeft ook als doel om via publieke investeringen op deze investeringsgebieden private investeringen aan te moedigen. Voorts is in mei 2021 een subsidieregeling voor R&D in mobiliteitssectoren ingevoerd, met een budget van € 150 mln (Stcrt. 2021, 24061). Met deze regeling wordt beoogd om een negatieve doorwerking van de coronacrisis op de R&D-investeringen in de Nederlandse automotive, luchtvaart en maritieme industrie te mitigeren door het stimuleren van R&D-projecten.

Het Europees Semester 2021 heeft een afwijkende cyclus gekend ten opzichte van voorgaande jaren. Herstelplannen van lidstaten in het kader van de «Recovery & Resilience Facility» van de EU hebben daarin centraal gestaan. Dit heeft in 2021 het reguliere proces van het indienen van nationale hervormingsprogramma's door de lidstaten en het vervolgens uitbrengen van landspecifieke aanbevelingen aan de lidstaten door de Europese Commissie vervangen.

Eén van de prioritaire missies van het kabinet Rutte 3 betreft het klimaat en de verduurzaming van de industrie. Met de klimaatambities van het kabinet zal innovatie zich ook nadrukkelijk gaan richten op het realiseren van een CO₂-arme en innovatieve industrie in 2050. De nationale doelstelling in het Regeerakkoord van Rutte 3 van 49% CO₂-emissiereductie ten opzichte van 1990, vertaalt zich voor de industrie (inclusief de afvalverwerkende industrie) in additioneel 14,3 Mton reductie in 2030 (59% reductie ten opzichte van 1990). De bijdrage die EZK levert aan de circulaire maakindustrie in het kader van het interdepartementale programma Circulaire Economie draagt hier mede aan bij. Het nieuwe kabinet Rutte 4 heeft de ambities en beleidsinspanning verder aangescherpt.

• 2) 

  Een goed functionerend en maatschappelijk verantwoord bedrijfsleven door het creëren van excellente randvoorwaarden voor ondernemerschap en innovatie.

EZK stimuleert langs verschillende wegen een goed functionerend bedrijfsleven dat bestaat uit zowel grootbedrijf als mkb, uiteenlopend van kennisintensieve en multinationaal opererende ondernemers, maar ook startende bedrijven, startups, scale-ups en éénpitters. EZK helpt bij de vernieuwing met wetten en regels, zoals het beschermen van intellectueel eigendom, en het merkenrecht. Door oog te hebben voor veranderende machtsverhoudingen die vragen om een visie en regelgeving ten aanzien van het borgen van economische veiligheid en het delen van gegevens voor consumenten en bedrijven onderling. Bij het ontwikkelen van wet- en regelgeving is toetsing op werkbaarheid en uitvoerbaarheid bij mkb meer en meer de norm. EZK steunt opschaling en uitrol van nieuwe technologieën door standaardisatie en voorwaarden vast te leggen. Verder draag EZK eraan bij dat iedereen de economische en maatschappelijke kansen kan pakken die de digitalisering van de economie biedt (zie verder beleidsartikel 1 van dit jaarverslag). EZK creëert ook de condities voor een gezond en maatschappelijk verantwoord bedrijfsleven. Dat is een bedrijfsleven dat in staat is om winstgevend te zijn en zich voortdurend vernieuwt, dat werkt aan maatschappelijke acceptatie, bijvoorbeeld door de «corporate governance code» over de manier waarop ondernemingen moeten worden geleid.

Daarbij vraagt deze tijd om groter te denken: de uitdagingen vragen vaak om oplossingen op een schaal waarbij tenminste Europees moet worden gedacht. De bescherming van burgers en het bedrijfsleven bij datadeling is hier een goed voorbeeld van. Ook economische veiligheid (het voorkomen van ongewenste afhankelijkheid en het vrijwaren van spionage en sabotage) is zo'n thema, dat nationaal en Europees moet worden aangepakt. Voor de economische kansen geldt dat net zo goed: met de omvang van de uitdagingen, de Europese interne markt, en de opkomst van mondiaal opererende bedrijven in digitale markten, geldt eens te meer dat Nederlandse ondernemers en bedrijven hun vleugels uit moeten slaan en zich moeten willen en kunnen richten op grotere markten dan Nederland alleen. Op al deze terreinen zet het bedrijvenbeleid in op een Europese aanpak.

In de aansluitende tabel staan de voornaamste kengetallen voor dit beleidsthema. EZK streeft naar een koppositie voor Nederland op de gepresenteerde ranglijsten, zoals de Global Competitiveness Index en het European Innovation Scorebord. De doelstelling voor R&D-investeringen in Nederland is 2,5% van het bbp. In de Nationale Digitaliseringsstrategie (Kamerstuk 26 643, nr. 541) streeft het kabinet er naar om digitale koploper van Europa te worden. Nederland moet zich ontwikkelen als proeftuin op het gebied van digitale innovatie (zie beleidsartikel 1 van dit jaarverslag).

1 De GCI is in de jaren 2020 en 2021 niet verschenen vanwege de coronasituatie.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Onderstaande tabel geeft een samenvattend overzicht van de rollen en verantwoordelijken die de Minister van Economische Zaken en Klimaat heeft in het bedrijvenbeleid. In de tekst onder de tabel wordt verder toegelicht wat deze rollen en verantwoordelijkheden behelzen en op welke van de twee hierboven onderscheiden strategische doelen ze betrekking hebben.

Tabel 10 Rol en verantwoordelijkheid

Het realiseren van duurzame innovaties die bijdragen aan de maatschappelijke vooruitgang met het missiegedreven innovatiebeleid, de topsectorenaanpak en publiek-private onderzoekssamenwerking.

Stimuleren

De Minister stimuleert innovaties die bijdragen aan maatschappelijke vooruitgang door private investeringen in R&D onder meer te bevorderen via de WBSO en het inrichten van een effectief en efficiënt werkend stelsel van intellectueel eigendom. Voor het stimuleren van private deelname aan publiek-private onderzoeksinitiatieven wordt onder meer de pps-toeslag ingezet vanuit de Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI's).

Financieren/regisseren

De Minister van EZK en de bewindspersonen van OCW coördineren en borgen de publieke kennisinfrastructuur voor toegepast, praktijkgericht en fundamenteel onderzoek. De Minister financiert en regisseert het ontwikkelen en benutten van hoogwaardig (internationaal) publiek gefinancierd onderzoek en technologie, inclusief publiek-private samenwerking door onder meer:

• - 

  de TO2-instituten TNO (inclusief ECN per 1 april 2018), Deltares, MARIN en NLR te financieren;

• - 

  gezamenlijke regie met OCW op de publiek-private samenwerking via NWO, waarbij EZK specifiek NWO-TTW subsidieert;

• - 

  cofinanciering van de EFRO i-programma's (Europees Fonds Regionale Ontwikkeling); voor de EFRO i-programma's binnen Nederland draagt de Minister systeemverantwoordelijkheid;

• - 

  het bevorderen van innovatiegericht inkopen door overheden;

• - 

  het Nationaal Groeifonds (NGF) wordt benut om innovatieprojecten te financieren die structureel het groeivermogen versterken.

Een goed functionerend en maatschappelijk verantwoord bedrijfsleven door het creëren van excellente randvoorwaarden voor ondernemerschap en innovatie

Stimuleren

De Minister stimuleert een goed functionerend en maatschappelijk verantwoord bedrijfsleven door onder meer:

• - 

  het aanbieden van een pakket van fiscale ondernemersstimulering gericht op zelfstandig ondernemerschap, bedrijfsoverdrachten en bedrijfsinvesteringen; daarnaast biedt het bedrijvenbeleid een samenhangend aanbod van financieringsinstrumenten om gewenste investeringen in bedrijven en projecten mogelijk te maken die onvoldoende financiering in de markt kunnen aantrekken (zie ook artikel 3 van deze begroting);

• - 

  het versnellen van de toepassing van digitalisering door het mkb via de programma's «versnelling digitalisering MKB», «smart industry», de «retailagenda» en het identificeren en helpen opschalen van (regionale of sectorale) best practices op het gebied van digitalisering.

Regisseren

De Minister regisseert en coördineert de condities voor een gezond en maatschappelijk verantwoord bedrijfsleven door onder meer:

• - 

  samenwerking met de relevante regionale netwerken en partners;

• - 

  informeren en ondersteunen van ondernemers (van het starten van een bedrijf tot het vinden van een opvolger) via de Kamer van Koophandel (KvK);

• - 

  het bevorderen van de oprichting en groei van startups naar scale-ups, o.a. door de inzet van TechLeap;

• - 

  mkb-ondernemers beter bij wet- en regelgeving betrekken via MKB-toets en het toegankelijker maken van aanbestedingen voor het mkb;

• - 

  het regisseren en uitvoeren van het Programma «Merkbaar betere regelgeving en dienstverlening 2018-2021»;

• - 

  eerlijk en verantwoord handelsverkeer te bevorderen via afspraken, gedragscodes of regelgeving (corporate governance, franchise, betaalme.nu);

• - 

  in samenwerking met bedrijfsleven, maatschappelijk middenveld, de vakbeweging, het Ministerie van Buitenlandse Zaken en andere ministeries door middel van Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO) convenanten in te zetten op het identificeren, voorkomen en verminderen van IMVO-risico's in de waardeketens van het Nederlands bedrijfsleven.

(Doen) uitvoeren

De Minister biedt overheids- en informatiediensten aan ter ondersteuning van ondernemers op regionaal, nationaal en internationaal niveau door onder meer toegang tot overheidsdiensten (financieel en/of door middel van kennis) via:

(a)    de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland;

(b)    het aansturen van het Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) met als oogmerk het aantrekken van buitenlandse investeerders, samen met de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking; en

(c)    het Innovatie Attaché Netwerk ter ondersteuning van topsectoren, ondernemers en kennisinstellingen uit binnen- en buitenland bij hun internationale R&D- en innovatie-ambities.

Om - aanvullend op het jaarverslag - de Kamer te informeren over voortgang en effecten van beleid treft u op de website www.bedrijvenbe-leidinbeeld.nl informatie aan over de indicatoren en kengetallen. Deze website is te zien als een digitale bijlage van het EZK-jaarverslag. Deze website geeft tevens een volledig overzicht van de uitkomsten van alle op dit artikel uitgevoerde evaluaties.

C. Beleidsconclusies

Noodmaatregelen coronacrisis

Het coronavirus heeft een gezondheidscrisis veroorzaakt met enorme economische en maatschappelijke gevolgen. Sinds begin 2020 staat het bedrijvenbeleid vooral in het teken van deze gezondheidscrisis. Met de verschillende steunpakketten voor bedrijven heeft het kabinet maatregelen genomen om de directe schade zoveel mogelijk te beperken door het bieden van werkgelegenheids-, liquiditeits- en financieringsondersteuning om daarmee zoveel mogelijk de banen te kunnen behouden. Om zoveel mogelijk tijdig inzichten te vergaren in het gebruik van de maatregelen, zijn hiervoor samen met het CBS en uitvoerende organisaties monitoringsacti-viteiten opgezet. De belangrijkste monitoringsactiviteiten zijn op toegankelijke wijze openbaar gemaakt en raadpleegbaar op www.bedrijvenbeleidinbeeld.nl. Vanaf het begin van de crisis geeft de Kamer van Koophandel samen met partners en op verzoek van EZK, invulling aan het CoronaLoket voor ondernemers. Dit loket is bedoeld voor vragen over de gevolgen van het coronavirus voor bedrijven en ondernemers. Het loket is te bereiken via www.kvk.nl/corona.

Nederland op positie 5 in het European Innovation Scoreboard 2021 Het European Innovation Scoreboard (EIS) geeft een overzicht van prestaties van EU-landen op het terrein van onderzoek en innovatie. Op deze ranglijst staat Nederland in 2021 op de vijfde plaats, een plaats lager dan het voorgaande jaar. Tevens is de score van Nederland ten opzichte van het EU-gemiddelde gedaald naar een niveau waarbij Nederland niet langer tot de innovatieleiders binnen de EU wordt gerekend. Als criterium voor een positie als innovatieleider geldt dat de score van een land meer dan 25% boven het EU-gemiddelde ligt. De score van Nederland is gedaald van 28,5% naar 23,1% boven het EU-gemiddelde. Nederland is nu het hoogst scorende land binnen de groep volgend op de innovatieleiders, de «Strong Innovators» genaamd.

De score van Nederland op het totaal van indicatoren is met 1,8% gedaald ten opzichte van het voorgaande jaar, terwijl de score in de EU als geheel met 2,5% is gestegen. Naast de daling van de score van Nederland heeft de stijging van de EU-score eraan bijgedragen dat Nederland niet langer tot de innovatieleiders behoort. De daling van de vierde naar de vijfde plaats komt mede door een sterke stijging van de score van België, dat nu de vierde positie inneemt op de ranglijst. De daling van de score van Nederland is primair toe te schrijven aan gedaalde prestaties van Nederland ten aanzien van het aandeel innovatieve bedrijven en het omzetaandeel van nieuwe en verbeterde producten volgens metingen met een vernieuwde innovatie-enquête. In samenwerking met het CBS wordt bezien in welke mate de vernieuwing van de innovatie-enquête heeft bijgedragen aan de verminderde score van Nederland bij de betreffende innovatie-indicatoren.

R&D-uitgaven in verhouding tot bbp sterk gestegen in 2020, samenhangend met daling van bbp als gevolg van de coronacrisis Volgens voorlopige cijfers van het CBS zijn de totale R&D-uitgaven in Nederland in 2020 met 3,4% gestegen, terwijl het bbp (nominaal) met 1,6% is gekrompen. Hierdoor stegen de R&D-uitgaven in verhouding tot het bbp van 2,18% in 2019 naar 2,29% in 2020. De sterkste stijging van de R&D-uitgaven heeft zich voorgedaan bij bedrijven. De R&D-uitgaven van bedrijven in verhouding tot het bbp stegen van 1,46% in 2019 naar 1,54% in 2020. De daling van het bbp in 2020 door de coronacrisis heeft een positief 'noemereffect' uitgeoefend op de R&D-uitgaven in verhouding tot het bbp. In de jaren volgend op 2020 is een inhaalgroei van het bbp te verwachten met een negatief noemereffect op de ontwikkeling van de R&D-uitgaven in verhouding tot het bbp. R&D-cijfers over 2021 zijn nog niet beschikbaar. Nederland blijft met het huidige cijfermatige beeld nog ver verwijderd van de doelstelling om een R&D-intensiteit van 2,5% van het bbp te realiseren.

Invulling instrumentarium voor verduurzaming industrie Volgens het CBS heeft de industrie in 2020 een reductie van 33 Mton CO₂-equivalanten (38%) gerealiseerd ten opzichte van 1990. In 2020 was er sprake van een daling van 1,2 Mton ten opzichte van 2019. Dit komt echter grotendeels door de COVID-19 uitbraak, waardoor er minder economische activiteiten waren. In 2021 zijn de koploperprogramma's van de zes industrieclusters uitgewerkt naar regionale Cluster Energiestrategieën (CES). Mede op basis hiervan is het eerste Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat opgesteld, dat de komende jaren wordt uitgevoerd om grote infrastructurele knelpunten weg te nemen, onder meer voor waterstof. Bedrijven zullen fors moeten investeren in emissiereductie en kritieke primaire grondstoffen vervangen door duurzame en hernieuwbare grondstoffen, deels met technieken die nog onvoldoende ontwikkeld of economisch rendabel zijn. Daarom heeft het kabinet Rutte 3 complementaire instrumenten ingezet die het aanbod van schone technologie voortstuwen (o.a. met missiegedreven innovatieprogramma's). Het kabinet heeft ook gezorgd voor bevordering van de vraag ernaar, onder meer door de nationale CO₂-heffing, die met ingang van 2021 van kracht is. Voor demonstratie, uitrol en opschaling van emissiereducerende technologie in de industrie heeft het kabinet de VEKI, DEI- en de SDE+-regelingen verbreed en van extra budget voorzien (zie beleidsartikel 4). De bijdrage die EZK levert aan de circulaire maakindustrie in het kader van het Nationale Programma Circulaire Economie heeft als doel emissiereductie, toename van de leveringszekerheid van grondstoffen, opbouw van economische kansen en meer Europese autonomie in industriële waardeketens (zie www.bedrijvenbeleidinbeeld.nl).

Missiegedreven topsectoren- en innovatiebeleid: waardering door partners van het Kennis- en Innovatieconvenant

Door middel van gericht innovatiebeleid zetten bedrijven, kennisinstellingen en de overheid zich in voor de maatschappelijke uitdagingen en het versterken van de Nederlandse economie op de lange termijn. De publiek-private samenwerking tussen de 'gouden driehoek' is in 2019 bezegeld met het Kennis- en Innovatieconvenant (KIC). Het convenant heeft een looptijd van vier jaar, de periode 2020-2023. Om halverwege de looptijd te bezien of de afspraken nog voldoen, heeft EZK een inventarisatie onder de KIC-partners gehouden. Deze inventarisatie laat zien dat de partners van het KIC het MTIB waarderen om drie redenen (Kamerstuk 33 009, nr. 102):

• - 

  Het zorgt voor meer cross-sectorale en publiek-private samenwerking op onderzoeks- en innovatieprojecten, hetgeen tevens consortiumvorming makkelijker maakt;

• - 

  De missies werken sturend bij de inzet van middelen, en zorgen op die manier voor gemeenschappelijke agendering en een meer programmatische aanpak;

• - 

  De private cofinanciering is in het algemeen aanzienlijk, wat zorgt voor een hefboomeffect. Hierdoor kan met publieke middelen meer worden bereikt.

Eind 2021 heeft InvestNL zich aangesloten bij de KIC-partners.

Horizon Europe in werking getreden

In 2021 werd een definitief akkoord bereikt over Horizon Europe en is dit Europese kaderprogramma voor onderzoek en innovatie 2021-2027 in werking getreden met een totaal budget van € 95,5 mld (Kamerstuk 22 112 nr. 3120). Het onderhandelingsresultaat komt overeen met de Nederlandse inzet, met als prioriteiten:

• - 

  behoud van excellentie en impact als leidende criteria voor de verdeling van de middelen;

• - 

  stevige verankering van sleuteltechnologieën zoals nanotechnologie en fotonica;

• - 

  inzet op grootschalige publiek-private samenwerkingsverbanden (partnerschappen);

• - 

  inzet op missies.

De deelnamemogelijkheden voor het mkb, startups en scale-ups zijn verruimd met als nieuw instrument de Europese Innovatieraad en een vernieuwd partnerschap voor het innovatieve mkb (Eurostars-3). Horizon Europe kan een belangrijke rol vervullen bij de groene en digitale transitie en een toekomstbestending en weerbaar Europa. Nederland nam succesvol deel aan de voorloper (Horizon 2020) met een retourpercentage van 7,9%

(€ 5,3 mld). De verwachting is dat deze lijn onder Horizon Europe wordt doorgezet vanwege een nauwe samenhang van Europees en nationaal onderzoeks- en innovatiebeleid.

R&D-regeling voor mobiliteitssectoren: subsidie verleend aan acht projecten

In januari 2021 is de subsidieregeling R&D Mobiliteitssectoren aange-kondigd als onderdeel van het Coronasteunpakket (Kamerstuk 35 420, nr. 217). De regeling is in werking getreden in mei 2021, met een beschikbaar budget van € 150 mln (Stcrt. 2021,24061). De regeling heeft als doel om een teruggang in investeringen in R&D in de Nederlandse automotive, luchtvaart- en maritieme industrie door de coronacrisis te mitigeren door het stimuleren van R&D-projecten. Consortia van bedrijven (en kennisinstellingen) konden gedurende drie maanden een voorstel indienen. Projecten dienen bij te dragen aan verduurzaming en/of digitalisering van de mobiliteitssectoren. Er zijn 26 voorstellen ingediend. Een externe adviescommissie heeft de projecten beoordeeld. Na beoordeling is subsidie verleend aan 8 projecten die kwalitatief als hoogste werden gerangschikt (Kamerstuk 35 420, nr. 460). Hierbij is er een evenredige verdeling van toegekende middelen over de drie sectoren.

Nationaal Groeifonds: vijf voorstellen bekostigd binnen de pijler R&D en innovatie

In 2021 besloot het kabinet op basis van het zwaarwegende advies van de onafhankelijke adviescommissie Nationaal Groeifonds (NGF) tot bekostiging van vijf investeringsvoorstellen van EZK binnen de pijler R&D en innovatie van het NGF Het gaat om directe toekenningen, voorwaardelijke toekenningen en reserveringen van in totaal € 1,35 mld voor de projecten Quantum Delta NL, AiNed, RegMed XB, Health-RI en Groenver-mogen van de Nederlandse economie (Kamerstuk 35 570 XIX, nr. 28). De projecten zijn het resultaat van nauwe publiek-private samenwerking. Bedragen die reeds geheel zijn toegekend voor deze projecten zijn in 2021 overgeheveld van de begroting van het NGF naar die van EZK. Verder zijn er op het werkterrein van EZK in 2021 zeven nieuwe R&D- en innovatievoor-stellen ingediend bij het NGF voor de tweede investeringsronde. Daarnaast is EZK betrokken bij diverse voorstellen die ook door andere departementen zijn ingediend. Een kabinetsbesluit over de mogelijke bekostiging van deze voorstellen volgt in 2022.

Learning community voor ecosystemen gestart Als vervolg op de Kabinetsstrategie versterken van onderzoeks-en innovatie-ecosystemen (Kamerstuk 33 009, nr. 96) is in 2021 de learning community voor onderzoeks- en innovatie-ecosystemen gestart, om in gesprek te blijven met experts en sleutelfiguren uit de ecosystemen, inclusief bedrijven, kennisinstellingen en regionale overheden (Kamerstuk 21 501-30, nr. 530). Ecosysteemspelers kunnen ervaringen en best practices uitwisselen over monitoring, governance, leiderschap, succesvolle voorstellen voor het Nationaal Groeifonds en het verbinden van verschillende fasen van het onderzoeks- en innovatieproces. Daarnaast kan contact tussen de ecosystemen leiden tot interessante kruisbestuivingen en vernieuwende samenwerkingen, bijvoorbeeld voor nieuwe voorstellen voor het Nationaal Groeifonds.

Extra inzet op innovatiegericht inkopen

Afgelopen kabinetsperiode was er in het Regeerakkoord € 10 mln beschikbaar voor het stimuleren van innovatiegericht inkopen. In 2021 is eenmalig € 1,5 mln extra beschikbaar gesteld (Kamerstuk, 33 009, nr. 98). Voor de € 1,5 mln zijn aanbestedende diensten opgeroepen SBIR/Innova-tiepartnerschap-voorstellen in te dienen, passend binnen het Missiege-dreven Topsectoren- en Innovatiebeleid (MTIB). Er werden acht voorstellen ingediend, waarvan er inmiddels drie zijn gehonoreerd. Ook is in 2021 invulling gegeven aan de motie van het lid Bruins (Kamerstuk 35 570-XMI nr. 50), onder andere door inzet op (financiële) ondersteuning, voorlichting en communicatie, bijeenbrengen van partijen, gesprekken met (leden van) IPO en VNG en het inrichten van de werkgroep Innovatiegericht Inkopen met koplopers van verschillende aanbestedende diensten (Kamerstuk 33 009, nr. 104).

MKB-actieplan

In het MKB-actieplan heeft het kabinet Rutte 3 in 2018 voor het mkb een samenhangende beleidsaanpak gepresenteerd op de terreinen van menselijk kapitaal, financiering, toepassing van innovatie, internationaal ondernemen, regelgeving, fiscaliteit, economische samenwerking tussen Rijk en regio en digitalisering in het mkb. Het doel van het MKB-actieplan is om de aanpassing van de verschillende soorten mkb-bedrijven aan de nieuwe marktcondities te versnellen en te ondersteunen, onder meer bij de digitale transitie van de economie. Eind 2021 is het MKB-actieplan beëindigd als samenvattend overzicht van de beleidsaanpak van het vorige kabinet. Individuele onderdelen van deze aanpak worden (op termijn) geëvalueerd.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 11 Budgettaire gevolgen van beleidsartikel 2 (bedragen x € 1.000)¹

Vastge stelde

Realisatie begroting^2,3    Verschil

1    Artikel 2 in deze vorm is voor het eerst verschenen in de begroting 2017

2    Stand inclusief amendementen, moties en NvW.

3    NB de stand zoals gepresenteerd onder de stand vastgestelde begroting wijkt af van de stand vastgestelde begroting bij de eerste suppletoire begroting, tweede suppletoire begroting, de tweede tot en met de negende incidentele suppletoire begrotingen en de slotwet. De reden hiervoor is dat in het jaarverslag de ISB's die zijn ingediend tussen de vaststelling van de ontwerpbegroting en de vaststelling van de eerste suppletoire begroting zijn opgeteld bij realisatie.

Tabel 12 Uitsplitsing verplichtingen (bedragen x € 1.000)

1    Stand inclusief amendementen, moties en NvW.

2    NB de stand zoals gepresenteerd onder de stand vastgestelde begroting wijkt af van de stand vastgestelde begroting bij de eerste suppletoire begroting, tweede suppletoire begroting, de tweede tot en met de negende incidentele suppletoire begrotingen en de slotwet. De reden hiervoor is dat in het jaarverslag de ISB's die zijn ingediend tussen de vaststelling van de ontwerpbegroting en de vaststelling van de eerste suppletoire begroting zijn opgeteld bij realisatie.

E. Toelichting op de instrumenten Verplichtingen

Garantieverplichtingen

De garantieverplichtingen zijn voor ca. € 3.799 mln niet benut. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt doordat de Garantieregelingen voor Corona minder zijn gebruikt dan voorzien.

De onderbenutting betreft in het bijzonder de volgende regelingen: Garantie Ondernemingsfinanciering € 366,5 mln; Garantie Ondernemingsfinan-ciering - Corona € 1.990,1 mln; BMKB € 464,1 mln; BMKB-Corona € 692,9 mln; Klein Krediet Coronaregeling € 223,2 mln; Groeifaciliteit € 61,7 mln.

Overige verplichtingen

Naast de garantieverplichtingen is per saldo voor ruim € 7.555 mln meer verplichtingen aangegaan dan oorspronkelijk begroot. De belangrijkste oorzaken hiervoor zijn:

• - 

  Voor de Tegemoetkoming Vaste Lasten (TVL) bedroeg het oorspronkelijke verplichtingenbudget € 1.357 mln. Vanwege nieuwe openstellingen en uitbreidingen van de TVL is dit budget in 2021 in suppletoire begrotingen opgehoogd tot € 9.292 mln. Voor de TVL is in 2021 voor

€ 7.871 aan verplichtingen aangegaan, wat € 6.514 mln hoger was dan het oorspronkelijke budget.

• - 

  Voor de Tijdelijke Regeling Subsidie Evenementen Covid-19 (TRSEC) is in suppletoire wetten in 2021 een verplichtingenbudget van € 420 mln toegevoegd aan de EZK-begroting, waarvan € 219 mln is gerealiseerd. Deze lagere realisatie is veroorzaakt door versoepelingen van de corona-maatregelen in de tweede helft van 2021 waardoor meer evenementen mogelijk waren, vanwege het deels afhandelen van aanvragen in 2022 en doordat de oorspronkelijke raming onzeker was.

• - 

  Van het verplichtingenbudget van € 37,5 mln voor de omscholing naar tekortsectoren is € 0,4 mln aan verplichtingen aangegaan, doordat er nauwelijks aanspraak is gemaakt op de subsidieregeling. Daarnaast is er een bijdrage van € 1,4 mln overgeboekt aan de RVO voor de uitvoeringskosten van de regeling.

• - 

  Op het verplichtingenbudget Verduurzaming Industrie is € 47,5 mln minder gerealiseerd dan begroot. Dit is grotendeels te verklaren door een overheveling van beleidsbudget van artikel 2 naar artikel 4 van de EZK- begroting, voor openstelling van de DEI+ voor de Industrie (€ 33,6 mln), en door de Innovatieregeling voor de Industrie onder de TSE (€ 1,9 mln). Andere verklaringen zijn een overheveling naar RVO van de bijdrage aan de uitvoeringskosten van de DEI+ en TSE-regeling, beleids-en bedrijvenondersteuning en monitoring (€ 5,9 mln) en een overheveling naar het beleidsinstrument voor het Programma Infrastructuur Duurzame Industrie (€ 7,0 mln).

• - 

  Het verplichtingenbudget van € 60 mln voor EU-cofinanciering JTF is niet realistisch gebleken. In 2022 wordt de verplichting alsnog aangegaan.

• - 

  In 2021 was een budget beschikbaar van € 150 mln voor cofinanciering EFRO i inclusief Interreg. In 2021 is nieuw EU-budget beschikbaar gesteld aan de EZK-begroting voor de periode 2021-2027 Er is toen vastgesteld dat wanneer budget niet kan worden aangewend, dit gemeld wordt aan de Tweede Kamer. Het is niet haalbaar gebleken de volledige € 150 mln verplichtingenbudget weg te zetten in 2021.

• - 

  In de 2^e suppletoire begroting 2021 is aan het NGF-project Quantum Delta NL € 54 mln toegekend. Hiervan is in 2021 € 50 mln aan verplichtingen gerealiseerd. De resterende € 4 mln betreft een committering aan NWO, die in 2022 zal plaatsvinden.

Uitgaven

Subsidies

MKB Innovatiestimulering Topsectoren (MIT)

De MIT-regeling bevat een provinciaal deel en een landelijk deel. Het provinciale deel van de MIT wordt door middel van specifieke uitkeringen (SPUK's) overgeheveld naar de provincies. Hier is een ander instrument voor in gebruik dan bovenstaand genoemde. De realisatie van € 10 mln voor dit instrument betreft het landelijk gedeelte van de MIT dat door RVO wordt uitgevoerd.

Cofinanciering EFRO i, inclusief INTERREG

In 2021 is € 150 mln verplichtingenbudget beschikbaar gesteld vanuit de Europese meerjarenbegroting 2021-2027 i Dit budget was beoogd voor het aangaan van verschillende projecten. De tijd tussen toekenning van het budget gedurende 2021 en het aangaan van de verplichting is tekort gebleken. In 2021 zijn de voorbereidingen voor het aangaan van de verplichtingen getroffen, echter de verplichtingen- en het bijbehorende kasbudget (€ 10 mln) zijn in 2021 niet gerealiseerd. De verwachting is dat dit in 2022 alsnog plaatsvindt.

Verduurzaming Industrie

De lagere uitgaven dan begroot zijn hoofdzakelijk te verklaren vanuit overhevelingen van beleidsbudget van artikel 2 naar artikel 4 voor openstelling van de DEI+ en de Innovatieregeling voor de Industrie onder de TSE (€ 6,7 mln), een overheveling naar RVO van de bijdrage aan de uitvoeringskosten van de DEI+ en TSE-regeling, beleids- en bedrijvenondersteuning en monitoring (€ 5,9 mln), een overheveling naar het beleidsinstrument voor het Programma Infrastructuur Duurzame Industrie (€ 7,0 mln) en de bij Najaarsnota afgeboekte onderuitputting op de instrumenten voor verduurzaming Industrie (€ 7,8 mln), grotendeels het gevolg van het doorschuiven van een specifieke maatwerksubsidie naar 2022 i.v.m. een lang durende EU-staatssteuntoets.

Urgendamaatregelen

De lagere uitgaven dan begroot zijn hoofdzakelijk te verklaren vanuit het niet in 2021 realiseren van een aantal 'specifieke maatregelen' voor de industrie uit het tweede Urgendapakket. Een deel van deze maatregelen of projecten wordt naar verwachting alsnog in 2022 uitgevoerd. Hiertoe is bij Miljoenennota in 2021 een kasschuif doorgevoerd. Een project uit het eerste Urgenda maatregelenpakket (i.c. 'stimulering warmteprojecten') is komen te vervallen als het gaat om medefinanciering vanuit het Rijk.

Tegemoetkoming Vaste Lasten (TVL)

Het budget voor de TVL bedroeg in de ontwerpbegroting € 1,4 mld. Vanwege nieuwe openstellingen en uitbreidingen van de TVL is dit budget in 2021 door middel van vijf incidentele suppletoire begrotingen verhoogd tot € 6,4 mld. De versoepelingen van de beperkende maatregelen vanaf de zomer 2021 hebben geleid tot minder gebruik van de TVL dan geraamd. Hierdoor was de realisatie € 1,0 mld lager dan het verhoogde budget.

In 2021 hebben 204.764 vaststellingen van de subsidie plaatsgevonden, waarvan 21.474 vaststellingen op nul euro. Van deze nul-vaststellingen waren er 14.460 (met een oorspronkelijk verleend bedrag van € 162,6 mln ) in verband met het niet bereiken van de omzetdervingsdrempel, 1.369 (€ 166,6 mln) omdat de aanvrager ondanks herhaald verzoek geen definitieve omzetgegevens heeft aangeleverd en 700 (€ 56,7 mln) in verband met geconstateerde fraude. RVO heeft nog niet in alle gevallen waarin geen verzoek tot vaststelling is ingediend kunnen overgaan tot een vaststelling op nul euro. Vaak is dit omdat ondernemers niet binnen de termijn hebben gereageerd. Het beleid inzake misbruik en oneigenlijk geeft aan dat in dergelijke gevallen wordt overgegaan tot een nul-vaststelling. Dit is echter vooralsnog niet gebeurd, omdat RVO vanuit het oogpunt van menselijke maat nog zoekt naar manieren om deze ondernemers toch te bereiken.

Tegemoetkoming Vaste Lasten (TVL) Caribisch Nederland

Aan het oorspronkelijke budget van € 6,0 mln is in 2021 in suppletoire begrotingen € 23,3 mln toegevoegd vanwege de opstelling van de regeling in het tweede en derde kwartaal van 2021. Ten opzichte van het budget van

€ 29,3 mln is € 25,9 mln aan kasuitgaven gerealiseerd en € 29,4 mln aan verplichtingen.

Omscholing naar tekortsectoren

Vanwege de arbeidskrapte in sectoren als de techniek en de ICT heeft EZK in 2021 € 37,5 mln subsidie beschikbaar gesteld voor omscholingstrajecten. De subsidieregeling die hiervoor is opengesteld is vrijwel geheel onbenut gebleven. De verwachting is dat dit te maken had met de nog lopende Corona steunpakketten waardoor er weinig mobiliteit was op de arbeidsmarkt. Daarnaast is er in het algemeen grote krapte op de arbeidsmarkt, waardoor er weinig noodzaak is tot omscholing. Een andere reden voor onderbenutting is dat de regeling te onbekend is gebleven bij veel ondernemers, ondanks een extra campagne in het najaar.

Tegemoetkoming Vaste Lasten (TVL) Starters

In de ontwerpbegroting was nog niets geraamd voor deze regeling. In de 3^e incidentele suppletoire begroting is een budget opgenomen van € 180 mln. Het verschil tussen dit budget en de realisatie kan voor € 90 mln worden verklaard door een overboeking van het budget voor starters naar de reguliere TVL (in de 1^e suppletoire begroting 2021) en voor € 77 mln door een lager dan verwacht beroep op de regeling, ondanks uitgebreide communicatie om de regeling bij de doelgroep onder de aandacht te brengen.

Subsidieregeling R&D mobiliteitssectoren

Voor deze regeling is in de 5^e incidentele suppletoire begroting 2021 een verplichtingenbudget van € 150 mln en kasbudget van € 10 mln toegevoegd aan de EZK-begroting. Het gehele verplichtingenbudget is gerealiseerd en er is € 8,2 mln uitbetaald.

Tijdelijke Regeling Subsidie Evenementen COVID-19 (TRSEC)

Voor de TRSEC is in suppletoire wetten in 2021 een verplichtingenbudget van € 420 mln en kasbudget van € 330 mln toegevoegd aan de EZK-begroting. Hiervan is respectievelijk € 219 mln en € 79 mln gerealiseerd. Deze lagere realisatie is veroorzaakt door versoepelingen van de corona-maatregelen in de tweede helft van 2021 waardoor meer evenementen mogelijk waren, vanwege het deels afhandelen van aanvragen in 2022 en doordat de oorspronkelijke raming onzeker was.

Leningen

Bedrijfssteun

In de ontwerpbegroting 2021 was een kasbudget opgenomen van € 160 mln. Dit betrof een in 2020 verstrekte lening van € 150 mln aan Stichting Garantiefonds Reisgelden (SGR). Door deze lening kan SGR consumenten schadeloos blijven stellen bij faillissement van aangesloten reisorganisaties, en kan het vouchersysteem voor pakketreizen na 1 juni 2020 in stand blijven. Voor kleine garantiefondsen/regelingen is daarnaast € 10 mln beschikbaar gesteld. Het budget is in de 6^e incidentele suppletoire begroting met € 400 mln verhoogd in verband met een lening aan de SGR voor de verstrekking van liquiditeitsleningen (voucherkredieten) aan reisorganisaties, die tijdelijk onvoldoende middelen hebben om vouchers terug te betalen aan consumenten.

Qredits (leningen)

In 2021 is een achtergestelde lening aan Qredits met € 30 mln opgehoogd om nieuwe en bestaande klanten Coronaoverbruggingskredieten tot en met € 25.000 aan te bieden. In 2021 is tevens een Coronaoverbruggingskrediet starters van € 40 mln aan Qredits beschikbaar gesteld om starters (gestart in Q1 en Q2 2020) te helpen. In totaal heeft EZK voor leningen in 2021 € 37,5 mln aan Qredits uitbetaald.

Garanties

BMKB

De schadedeclaraties voor de BMKB lagen op een lager niveau dan begroot vanwege het lage aantal faillissementen. Hierdoor heeft RVO minder schades uitbetaald.

Garantie Ondernemingsfinanciering (GO)

De schadedeclaraties voor de Garantie Ondernemingsfinanciering Corona lagen op een lager niveau dan begroot vanwege het lage aantal faillissementen. Hierdoor heeft RVO minder schades uitbetaald.

Bijdragen baten lasten diensten

Bijdrage aan RVO

Gedurende 2021 zijn aanvullende steunmaatregelen voor Covid-19 uitgevoerd, waarmee in de ontwerpbegroting 2021 nog geen rekening was gehouden. In verband hiermee is in 2021 het uitvoeringsbudget van RVO aanzienlijk opgehoogd.

Bijdragen aan ZBO's/RWT's

Bijdrage aan TNO

De kasuitgaven zijn € 29,7 mln hoger dan in de begroting, grotendeels vanwege opdrachten die in 2021 door diverse departementen aan TNO zijn verleend en waarvoor het budget werd toegevoegd aan de EZK-begroting. De voornaamste opdrachten zijn in de suppletoire wetten en in de wijzigingen ten opzichte van de 2e suppletoire begroting toegelicht. Het gaat hierbij onder meer om € 6,9 mln voor opdrachten van J&V voor kennis-opbouw, € 3,8 mln voor een opdracht van SZW voor Maatschappelijk Programma Arbeidsomstandigheden en € 3,1 mln voor een opdracht van BZK in het kader van implementatie van de wet Basisregistratie ondergrond. Daarnaast is € 3,7 mln aan loon- en prijsbijstelling aan TNO betaald.

Kamer van Koophandel

Bij Voorjaarsnota 2021 heeft de Kamer van Koophandel in 2021 extra budget heeft ontvangen vanwege de toenemende wetgevingstrajecten en uitvoeringstoetsen. Verder zijn aanvullende (corona-)opdrachten oorzaak geweest van het hogere realisatie dan de vastgestelde begroting.

Bijdrage aan medeoverheden

MKB Innovatiestimulering Topsectoren (MIT)

In 2021 werd de MIT-regeling wederom landelijk en provinciaal uitgevoerd. Landelijk wordt de MIT uitgevoerd door RVO. Provinciaal wordt de MIT uitgevoerd door de provincies. De provincies ontvangen hiervoor jaarlijks budget. Vanaf 2020 wordt dit jaarlijkse budget overgeheveld via een specifieke uitkering (SPUK). In 2021 is ruim € 20 mln overgeheveld aan de provincies voor de uitvoering van de MIT-regeling 2021.

Bijdragen aan (inter-)nationale organisaties

Internationaal Innoveren

Op dit instrument staat een budget van € 7,5 mln voor het programma EuroHPC. Dit programma kon in 2021 niet gestart worden, waardoor het budget niet is aangewend. Het overige budget van € 4 mln is niet gerealiseerd doordat verplichtingen zijn doorschoven naar 2022.

EU-cofinanciering JTF

Het is niet mogelijk gebleken het budget voor JTF (€ 60 mln verplichtingenbudget en € 12 mln kasbudget) te committeren in 2021 vanwege vertraging in de opstartfase van de regeling en bij afgeven van de beschikkingen. De verwachting is dat hiermee gestart kan worden in 2022.

Stortingen Begrotingsreserves

Storting reserve Groeifaciliteit

Op basis van de gerealiseerde schade-uitgaven, de beschikbare middelen op de begroting en de gerealiseerde ontvangsten is € 52,2 mln gestort in de begrotingsreserve Groeifaciliteit. Hiervan is € 50 mln gestort om potentiële schades uit het Post-Covid Groeifinanciering Initiatief te dekken.

Storting reserve GO

Op basis van de gerealiseerde schade-uitgaven, de beschikbare middelen op de begroting en de gerealiseerde ontvangsten is € 40,5 mln gestort in de begrotingsreserve Garantie Ondernemingsfinanciering.Hiervan is € 39,7 afkomstig van GO-Corona.

Kengetallen

Strategisch doel 1: Het realiseren van duurzame innovaties die bijdragen aan de maatschappelijke vooruitgang met het missiegedreven innovatiebeleid, de topsectorenaanpak en publiek-private onderzoekssamenwerking.

1    Deze cijfers zijn cumulatief vanaf 2014 en de peildatum 2020 is december 2020

2    Vanwege technische problemen zijn de kengetallen WBSO 2021 nog niet beschikbaar. Deze zullen worden opgenomen in XIII Economische Zaken en Klimaat Rijksbegroting 2023.

3    Doordat ESA in 2015 is gestart met een nieuwe, opgeschoonde database valt de realisatiewaarde vanaf 2015 substantieel lager uit dan de referentiewaarde en de cumulatieve waarden tot en met 2014. De realisatiewaarde betreft een cumulatief getal op basis van databestanden van ESA vanaf 1 januari 2015.

4    De gewogen returnfactor is 1,09 - dit is lager dan voor 2000 omdat met ESA medio 2020 afspraken zijn gemaakt over aanpassing van de rekenmethode met als resultaat dat de nominale contractwaarde in 2020 vergelijkbaar is met vorige jaren maar de gewogen waarde lager uitvalt; dit om de NL returnfactor reëler weer te geven.

Strategisch doel 2: Een goed functionerend en maatschappelijk verantwoord bedrijfsleven door het creëren van excellente randvoorwaarden voor ondernemerschap en innovatie.

Tabel 14 Kengetallen behorend bij strategisch doel 2