Migratie: EU mikt noodgedwongen op ‘kleine stapjes’ - Hoofdinhoud

De onbeheerste instroom van vluchtelingen en (vooral) migranten wordt EU- prioriteit. Initiatiefnemer premier Rutte verwacht voorlopig slechts “kleine stapjes” om de migratie te beperken.

Rutte ziet drie aangrijpingspunten, zo zei hij op 15 december in Brussel in de marge van de vergadering van de Europese Raad i.

• - 

  Betere terugkeerregeling van de uitgeprocedeerden naar landen als bijvoorbeeld Marokko. Die afspraken worden gemaakt door “Brussel” namens de EU-27 landen;
• - 

  Afspraken per EU-staat met de landen op de Westelijke Balkan. Dus bijvoorbeeld Servië, waarlangs de smokkelaars nu veel vluchtelingen de EU in helpen;
• - 

  Naleving van het Verdrag van Dublin, waaraan nog veel mankeert. “Het kan niet zo zijn dat wie als vluchteling in een ander EU-land dan Nederland aankomt, zich daar niet aanmeldt en naar hier doorreist, wat illegaal is”, aldus Rutte.

Rutte: “Naast de Russische inval in Oekraïne is migratie volgend jaar hét probleem waar Europa mee worstelt. Op mijn aandringen komt er op 9 en 10 februari een extra Europese Raad. We kunnen dan wellicht stappen zetten. Ik heb daarover contact met andere betrokken collega’s zoals de Belgen, de Oostenrijkers, de Fransen, de Italianen en de Europese Commissie i.

Het zal stap voor stap gaan. Het is niet zo dat wij als EU in februari ineens de instroom kunnen terugbrengen. Zoals bij de vluchtelingencrisis van 2016 vraagt dat tijd en talloze vergaderingen. Destijds konden we een effectieve deal sluiten met alleen Turkije, maar zo simpel ligt het nu niet”.¹

Een senior onderhandelaar ziet het zo. “Er zijn vandaag wel twintig routes waarlangs ze binnen komen. Bovendien werken de mensensmokkelaars meer geavanceerd dan voorheen. Zodra een route wordt gesloten, openen zij binnen de kortste keren een nieuwe. Dat is het grote verschil met de vorige vluchtelingencrisis. Toen konden wij samen met Turkije de stroom stoppen. Dat is nu veel moeilijker. Laten wij daarom gebruik maken van alle spoortjes. Bijvoorbeeld meer samenwerking met de buurlanden van de EU, vooral in Afrika en op de Westelijke Balkan. Dat kan via het op een lijn brengen van de visumverstrekking. Tegelijk een andere aanpak van de illegalen die nu hier blijven hangen. Daartoe willen te onderhandelen over een serie maatregelen. Daaronder EURODAC en een betere screening van wie binnenkomt”.

Belangrijke handicap is dat de kwestie in de afzonderlijke landen verschillend ligt. Nederland en België zitten, dankzij hun soepele toelating, met een enorme instroom, maar in Oostenrijk is het nog erger. Italië heeft, gelegen langs de Middellandse Zee, weer ander problemen. Spanje ook met de Marokkanen. Denemarken en Zweden, twee voorheen migratie gezinde landen, beperken nu de instroom fors. Daarom richten de vluchtelingen en migranten zich op de overblijvende landen.

Bron: Jan Werts

Foto: Raad van de EU

De politieke leiders van de reeks landen van Zuid-Oost Azië verenigd in de ASEAN en hun collega’s van de EU-27, de Europese Raad en de Commissie op 14 december in Brussel. Krijgt de Europese Unie invloed op die regio van economische groeilanden, waar China en Rusland eveneens naar hengelen? Dat was vanuit Brussel de inzet van de topconferentie van 14 december. De twee handelsblokken zijn al elkaars derde belangrijkste handelspartner, terwijl de EU daar de op een na grootste investeerder is. Na akkoorden met Vietnam en Singapore wil de EU nog andere landen (bijvoorbeeld Indonesië) aanhaken en later zo mogelijk een algemeen EU-ASEAN akkoord sluiten. De bijeenkomst eindigde met een zestien pagina’s tellende gezamenlijke verklaring, zonder belangrijke concrete afspraken.

Maar waarom mikt Europa bij migratie nu op slechts kleine stapjes?

Vooral Polen en Hongarije willen al jaren geen vluchtelingen en al helemaal geen Moslims. Zij blokkeren, inmiddels samen met Oostenrijk, al jaren een ponds gewijze spreiding over de EU-landen. Er liggen daartoe al twee jaar maar liefst tien 500 pagina’s tellende wetsvoorstellen van de Commissie. Omdat in de andere EU-landen vluchtelingen vaak evenmin welkom zijn, verschuilen die zich achter de Polen en Hongaren. De EU heeft kortom geen uitgewerkt migratiebeleid. Dat zal in 2023 ook niet van de grond komen.

Nu dient zich een nieuwe crisis aan. Nederland bijvoorbeeld heeft dit jaar, inclusief de Oekraïners, een instroom van ongeveer 200.000 personen. Dus in één jaar een grote stad erbij als bijvoorbeeld Eindhoven. Voor volgend jaar verwacht de regering er nog meer. Nu een compleet EU-beleid uitblijft, mikt men noodgedwongen dus op kleine stapjes. “De enige weg is om zoveel mogelijk sporen te bewandelen. Via de optelsom van kleine effecten op de instroom kun je wellicht wat bereiken”, aldus genoemde insider.

Het is tenslotte veelzeggend dat dit toch dringende probleem tijdens de acht Europese toppen van 2022 nooit op de agenda stond. In de conclusies van de vergadering van 15 december komt de vluchtelingenproblematiek niet eens voor.

Het bedrijfsleven kreunt onder ongekende energiekosten. Aardgas bijvoorbeeld is in de VS ongeveer vijf keer goedkoper. De Amerikaanse consumenten en bedrijven ontvangen binnenkort intussen ruimhartig staatssteun. Via de Inflation Reduction Act ligt er maar liefst 369 miljard dollar klaar om America First en Buy American (nota bene bedacht door voormalig president Donald Trump!) via overheidssteun te realiseren. Amerikanen die bijvoorbeeld een daar gemaakte elektrische auto met binnenlandse batterij aanschaffen, krijgen tot 7.500 dollar fiscaal voordeel. Zo gaan daar diverse vergelijkbare regelingen gelden.

Europese bedrijven zijn van zulke steun uitgesloten.

Ook in China liggen de bedrijfskosten aanzienlijk lager. “Bedrijven, zoals BASF en Tata Chemicals overwegen daarom nu zich naar andere oorden te verplaatsen”, waarschuwt Commissievoorzitter Ursula von der Leyen i. “Laten wij snel en met daadkracht reageren”, zei president Emmanuel Macron i bij de start van de top. De Belgische eerste minister Alexander De Croo i voorziet anders zelfs een “de-industrialisatie” van Europa.

Vooral de economisch zwakkere EU-landen starten een offensief om via de EU hun bedrijven te compenseren. Ze knopen aan bij de Commissievoorzitter die een “Sovereignty Fund” wil om onze bedrijven te wapenen. Von der Leyen spreekt van een Europees industriebeleid. Zij noemt batterijen, semiconductors, schone technologie en het bezit van zeldzame grondstoffen als voorbeelden die om bescherming vragen.

De Europese Raad dringt nu aan “op een industriebeleid om de Europese economie klaar te maken voor de groene en digitale transactie en onze afhankelijkheid te verminderen”. Uiterlijk eind januari moet de Commissie voorstellen doen, die op de top van februari ter sprake komen.

“Wat daar in die conclusies staat is pure wishful thinking. Op geen enkel terrein kunnen wij als EU tegen de Amerikaanse staatssteun opboksen. In 2022 is onze afhankelijkheid nog toegenomen. Over een industriebeleid zijn de EU-27 onderling al jaren sterk verdeeld. Dat gaat veel kosten en welke landen willen die rekening betalen? De Commissie kan daarom niet met geloofwaardige voorstellen komen”, zo voorspelt expert Fabian Zuleeg, van de gezaghebbende Brusselse denktank EPC.

Zowel kanselier Olaf Scholz i als Mark Rutte i waarschuwden nu al niet thuis te zijn als er nu weer zo’n fonds komt. Dus bovenop de nog lopende actie van destijds 390 miljard steun aan vooral de zwakkere landen als gevolg van de coronacrisis.

Zuleeg wijst verder op het opmerkelijke verschil tussen de oproep van de leiders en het ontbreken van enige verwijzing naar de VS in hun conclusies. “Europa hoopt nog op een compromis, tevergeefs overigens, en wil Washington niet voor het hoofd stoten”. Tenslotte denken de EU-landen onderling ook nog te verschillend over de Amerikaanse steun om daarop via de Europese Raad te reageren.

Dit was een ongebruikelijke, eigenlijk rare top. Eerst zou die drie dagen duren. Omdat er tegelijk de bijeenkomst met de ASEAN-landen was en drie dragen veel nationale leiders te veel is, werd het eendaags. “Reken op een lange nachtzitting”, zo werd tevoren wel gewaarschuwd. Uiteindelijk was men al rond half elf klaar, wat in geen jaren is gebeurd. De oorzaak is simpel. Diverse nog voor de jaarwisseling door te hakken knopen zijn door de Raad van Ministers en de ambassadeurs (het Coreper) doorgehakt.

Energie was de eerste hete aardappel die de leiders doorschoven. Het gaat om een prijsbegrenzing voor gas waar Nederland, Duitsland, Denemarken, Oostenrijk en Hongarije vierkant tegen zijn. Hun motto: “Je loopt daarmee het risico van tekorten. Energieprijzen verlagen maakt het probleem alleen maar groter, omdat de gebruiker dan niet bezuinigt”. Merkwaardig is het wel dat ons land tegelijk zelf wel een prijsplafond heeft aangekondigd.

De leiders laten deze politiek gevoelige en qua maatregelen ingewikkelde kwestie over aan de ministers van energie (Jetten c.s). De angel lijkt er echter voor Nederland al uit. Scholz verklaarde namelijk dat Duitsland alleen akkoord gaat met een prijsbegrenzer zó hoog dat die nooit in werking zal hoeven treden.

Verder liggen (net als met de vaccins tegen corona) gezamenlijke aankopen van gas in de bedoeling (in plaats van tegen elkaar opbieden). Bovendien versnelde verlening van vergunningen voor windmolenparken en zonnepanelen.

Hongarije blokkeerde een rentevrije achttien miljard belopende lening voor Oekraïne en ook nog de invoering van een minimale vennootschapsbelasting. Beide besluiten vereisen unanimiteit onder de EU-27.

Sinds kort heeft de EU een speciale beschermingsregeling tegen schending van de rechtsstaat via fraude ten koste van haar financiën. (Verordening 2020/2092). De Commissie wilde Hongarije om die reden in 2023 ruim dertien miljard steun onthouden, waarom premier Viktor Orbán i echter zit te springen

Het conflict dat al maanden Brussel beroerde, zou op de Europese Raad beslecht worden. De leiders nemen elkaar daar als collega’s traditioneel echter niet de maat. Daarom hakten de ambassadeurs de knoop door. Hongarije accepteert nu in ruil voor opheffing van de blokkades het bevriezen van 6,3 miljard. In ruil ontvangt Orbán binnenkort 5,8 miljard uit het coronaherstelfonds, plus 1,2 miljard voor zijn armere regio’s.

Intussen zet de Hongaarse leider ongetwijfeld volgend jaar zijn tactiek voort om met veto’s toegevingen af te dwingen. Tegelijk blijkt het rechtsstaatmechanisme geen tandeloze tijger. Hongarije heeft namelijk diverse maatregelen genomen ter bescherming van de rechtsstaat. Onopgelost bleven nog vergelijkbare problemen met Polen.

Een derde tussen de leiders onderling gevoelige kwestie was of Roemenië en Bulgarije bij de paspoortvrije Schengenzone mogen. Dat varkentje hebben de ministers dan maar gewassen. Alleen Nederland, deze keer met steun van ook Oostenrijk, hielden het Commissievoorstel tot toelating - dat al tien jaar iedere decembermaand terugkeert – tegen. De tegenstanders vrezen migratie vanuit o.a. Turkije via de genoemde landen. Kroatië, EU-lid sinds 2013, mag nu wel bij Schengen. De Roemeense en Bulgaarse leiders zijn zeer teleurgesteld.

“EU-burgers gaan betalen voor CO2 uitstoot rijden en wonen”, aldus de samenvatting van het ANP van het op 18 december besloten klimaatakkoord. “Inwoners van de Europese Unie gaan aan de pomp en via hun gasrekening betalen voor de broeikasgassen die ze uitstoten. De maatregelen maken deel uit van een cruciaal pakket aan klimaatwetten dat onderhandelaars van de EU-landen en het Europees Parlement i overeen zijn gekomen”.

Er is verder overeenstemming over de handel in uitstootrechten. De industrie gaat meer betalen voor haar CO2-uitstoot. Vanaf 2027 doen brandstoffen en gebouwen, ook woningen, daaraan mee. Om dit te compenseren komt er een sociaal klimaatfonds om kwetsbare huishoudens te beschermen voor de kosten van de transitie.

Dit is de uitwerking van het streven om de uitstoot van CO2 per 2030 met 55 procent te verminderen om vervolgens in 2050 klimaatneutraliteit te bereiken. “Aan het einde van een moeilijk jaar is dit voor een duurzame toekomst zeer positief nieuws”, zegt Europees toponderhandelaar Frans Timmermans i.

Vermelding verdient ten slotte het akkoord met het Europees Parlement over een koolstofheffing op producten van buiten de EU waarvoor ginds geen of te weinig CO2-emissierechten zijn betaald. Denk aan producten zoals staal, kunstmest, cement. De heffing moet het concurrentienadeel van ons bedrijfsleven compenseren tegenover o.a. China en de VS die nog minder ijverig op CO2 jagen. Deze landen zien de heffing overigens als een vorm van protectionisme.

De top is overschaduwd door het omkoopschandaal dat vandaag opstijgt uit het Europees Parlement. Hangende het strafrechtelijk onderzoek wilden de nationale leiders niet uitvoerig reageren. Rutte spreekt van “een schokkende kwestie, vooral als ze zou inktvlekken naar andere instellingen van de EU”, zoals de Commissie.

“Vandaag plengt het Europees Parlement krokodillentranen om de corruptieverhalen die er door de gangen gieren. Terwijl dat parlement, kennelijk geïnfiltreerd door als NGO’s vermomde lobbyisten, de jongste jaren vooral met zichzelf en met zijn financiële middelen bezig was en intussen slierten tandeloze resoluties produceerde”. Laten we het bij deze samenvatting van de in Vlaanderen fameuze Rik Van Cauwelaert in zijn zaterdagse rubriek Paleis der Natie laten.²

Bron: The Council of the European Union

In haar traditionele toespraak tot de leiders ging Europees parlementsvoorzitter Roberta Metsola kort in op “die koffers vol contanten”. Het parlement steunt het onderzoek en hoopt dat alle schuldigen gepakt worden. “Hervormingen ter voorkoming zijn beslist nodig”.

“Brussel” hield in december grote schoonmaak door een reeks slepende kwesties op te lossen. Dat is best aardig gelukt. Wel via compromissen waarop vaak een en ander valt aan te merken. Zoals gebruikelijk is met Europa. Dat kan niet anders met 27 landen en hun nogal uiteenlopende belangen en prioriteiten. Tegelijk liggen de grote problemen – zoals Oekraïne, de migratie, onbetaalbare energie en de koopkracht slopende inflatie – al over zes weken bij de volgende Europese Raad weer op tafel.

Dr. Jan Werts is journalist en publicist en promoveerde in 1991 op een dissertatie over de Europese Raad. Hij is voor het Montesquieu Instituut de vaste correspondent in Brussel.

[1] Toevallig op de dag van de Europese top bereikten de Raad van Ministers en het Europees Parlement een akkoord over drie dossiers die al sinds 2018 vastzaten. Het gaat om de Kwalificatieverordening, de Hervestigingsverordening en de Opvangrichtlijn. Deze doorbraak is het resultaat van een maandenlange onderhandeling. Op initiatief van Europarlementariërs Sophie in ’t Veld (D66) en Fabienne Keller (Renaissance in Frankrijk) hadden de twee instellingen een tijdpad uitgestippeld. Onzeker blijft echter de uitvoering van dit akkoord die afhankelijk is van een vandaag nog hoogst onzeker algemeen asielakkoord tussen de EU-27.

Zie verder de recente Clingendael studie “The instrumentalization of migration” van Monika Sie Dhian Ho en Myrthe Wijnkoop. Zij schetsen hoe staten die de EU vijandig zijn, zoals Wit-Rusland, migratie inzetten om de boel hier te ontregelen.

[2] Dagblad De Tijd, 17 december 2022.